Joanna Trzepanowska

ADAM MICKIEWICZ DZIADY cz. II - CYKL LEKCJI

LEKCJA 1. (45 minut)

TEMAT. Na czym polegał obrzęd dziadów?

Cele szczegółowe

Uczeń potrafi:

- wypowiadać się na zadany temat,

• czytać ze zrozumieniem,

• szukać informacji w tekście,

• przyporządkować gatunek literacki do rodzaju literackiego,

• wyciągać wnioski na podst. poznanego tekstu,

• korzystać ze słownika,

• zrozumieć definicję,

• zastosować definicję w sytuacji typowej,

• napisać spójną notatkę na zadany temat.

Metody pracy: pracy z tekstem, ćwiczeń praktycznych.

Formy pracy: zbiorowa, indywidualna.

Literatura:

Słownik języka polskiego, t. II, pod red. M. Szymczaka, wyd. VII zm., Warszawa 1992.

Typ lekcji: lekcja z kształcenia literackiego.

TOK LEKCJI:

Część wstępna:

1. Poinformowanie o celu lekcji - zrozumienie istoty obrzędu dziadów na podstawie utworu Adama Mickiewicza (tekst lektury został przeczytany przez uczniów w domu).

2. Zapisanie na tablicy i w zeszytach tematu lekcji.

Część właściwa:

1. Uczniowie porównują dramat właściwy (odmianę romantyczną) z dramatem jako rodzajem literackim.

2. Nauczyciel pyta uczniów o znaczenie słowa „obrzęd”.

3. Uczniowie szukają w słowniku języka polskiego znaczenia wyrazu „obrzęd”.

4. Nauczyciel zapisuje definicję na tablicy, a uczniowie w zeszytach.

Obrzęd jest to zespół uświęconych tradycją, często określonych przepisami, czynności
i praktyk o znaczeniu symbolicznym, towarzyszących jakiejś uroczystości o charakterze rodzinnym, społecznym, politycznym czy religijnym; obrządek, ceremonia.

5. Nauczyciel prosi uczniów o odnalezienie w definicji obrzędu słów kluczy, które najbardziej charakteryzują to pojęcie i łączą się z treścią Dziadów cz. II.

Np.

tradycja, przepisy, czynności, praktyki, symboliczne znaczenie, uroczystość, społeczny charakter, religijność, obrządek, ceremonia.

6. Nauczyciel głośno czyta wstęp do Dziadów cz. II - „Upiór”. Uczniowie czytają cicho. Lektura ma za zadanie przybliżyć nastrój panujący podczas obrzędu.

7. Nauczyciel głośno czyta odautorskie objaśnienie poety dotyczące obrzędu dziadów. Zadaniem uczniów jest znalezienie w nim jak najwięcej sformułowań wspólnych ze słownikową definicją.

8. Do wypisanych wcześniej słów kluczy uczniowie dopisują sformułowania
   z objaśnienia, wykorzystując jak najwięcej skojarzeń.

Np.

słownik	Dziady cz. II
tradycja	pamiętanie o zmarłych przodkach; bliskość terminu z Dniem Zadusznym; uczta kozła - pogański rodowód
przepisy	zastawianie uczty z jadła
czynności	częstowanie zmarłych
praktyki	zabobonne, potajemne praktyki
symboliczne znaczenie	sądzono, że potrawami, napojami, śpiewem lud przynosi ulgę duszom czyśćcowym; przestrogi nieboszczyków, dążenia moralne, nauki
uroczystość	uroczystość obchodzona przez pospólstwo między innymi na Litwie na pamiątkę dziadów - zmarłych przodków
społeczny charakter	pospólstwo, gminna poezja
religijność	święcenie Dziadów, kaplice, cmentarz, nabożny cel, światłe duchowieństwo
obrządek	obrzędy pogańskie i religia chrześcijańska, śpiewy obrzędowe, obrzędy fantastyczne
ceremonia	wywoływanie duchów

Uwaga. Nauczyciel może skomentować, że to, co jest wypisane w pierwszej kolumnie tabeli, to czynniki budujące każdą tradycję, to zaś, co wypisane z Mickiewicza, to elementy konkretnej tradycji - świętowania dziadów.

9. Nauczyciel prosi uczniów o zredagowanie i zapisanie notatki informującej o istocie obrzędu dziadów (na podstawie zgromadzonego słownictwa).

Np.

Obrzęd Dziadów to uroczystość wywodząca się z pogańskich praktyk, która łączy się z elementami religii chrześcijańskiej. Dziady odbywały się w czasie zbliżonym do Dnia Zadusznego. Organizowano je w kaplicach, na cmentarzach. Przyświecał temu nabożny cel. Obrzęd polegał na wywoływaniu przez pospólstwo duchów zmarłych, które podczas uczty częstowano potrawami, napitkiem. Obrządek ten miał charakter symboliczny, przynosił bowiem ulgę duszom czyśćcowym. Święceniu dziadów towarzyszyły gminna poezja i śpiewy obrzędowe. W dziadach dostrzegano dążenia moralne człowieka. Uczestnicy czerpali naukę z przestróg wypowiadanych przez duchy przedstawionych w sposób prosty i przekonujący.

Część zamykająca:

10. Zadanie domowe.

Zaznacz w tekście lektury fragmenty, w których jest przedstawione pojawienie się duchów.

Joanna Trzepanowska

ADAM MICKIEWICZ, „DZIADY CZ. II”

LEKCJA 2. (45 minut)

Temat. Jaką naukę dla żyjących przekazały duchy podczas dziadów?

Cele szczegółowe.

Uczeń potrafi:

• czytać ze zrozumieniem,

• wyszukiwać informacje w tekście,

• znaleźć wymagane fragmenty tekstu,

• zanotować cytat z utworu napisanego wierszem,

• interpretować fragmenty utworu,

• wyciągać wnioski.

Metody pracy: pracy z tekstem, ćwiczeń praktycznych.

Formy pracy: zbiorowa, indywidualna.

Typ lekcji: lekcja z kształcenia literackiego.

TOK LEKCJI

Część wstępna:

1. Poinformowanie o celu lekcji - interpretacja przesłania duchów skierowanego do żyjących, wyciąganie wniosków.

2. Zapisanie tematu lekcji (na tablicy i w zeszytach).

3. Nauczyciel prosi o przeczytanie i interpretację motta utworu Adama Mickiewicza (zaczerpnięte z „Hamleta” Williama Szekspira).

Np.

Na świecie zdarzają się sytuacje, których nie przewidzieliby nawet mędrcy.

4. Uczniowie wymieniają, co na poziomie treści wydaje się uczniom dziwne, niespotykane w utworze Adama Mickiewicza.

Np. przybycie duchów i ich rozmowa z ludźmi.

Część właściwa:

5. Nauczyciel prosi o uzupełnienie tabeli na podstawie Dziadów cz. II.

Duch	Pora jego przybycia, sposób wywołania	Rodzaj grzesznika	Aktualna sytuacja ducha	Przyczyna tej sytuacji	Prośba ducha	Przesłanie ducha (cytat)	Interpretacja przesłania ducha

Np.

Przybyły duch	Pora jego przybycia, sposób wywołania	Rodzaj grzesznika	Aktualna sytuacja ducha	Przyczyna tej sytuacji	Prośba ducha	Przesłanie ducha (cytat)	Interpretacja przesłania ducha
Dzieci - Józio i Rózia	Wieczór; wezwano je, paląc kądziel.	Duchy lekkie.	Latają w raju, mają tam lepiej niż u mamy - dostatek, zabawę, kwiaty, ale są nieszczęśliwe. Dręczą je nuda i trwoga; droga do nieba jest dla nich zamknięta. .	Miały zbyt dobrze na ziemi, nigdy nie poznały smutku.	Chcą dostać dwa ziarna gorczycy.	„Kto nie doznał goryczy ni razu/ Ten nie dozna słodyczy w niebie.”	Życie ludzkie nie może się składać jedynie z radości. Trzeba zaznać również złych, gorzkich chwil. Wtedy zna się życie w pełni.
Widmo pana - świecą-ce, wytrze-szczone oczy, rozczo-chrane włosy	Północ; zapalono wódkę.	Najcięższe duchy.	Ma nad nim władzę zły duch, cierpi męczarnie, tuła się nocą, ucieka od słońca, wiecznie błądzi, zawsze jest głodny, szarpie go ptactwo.	Za życia głodził służących, kazał bić za zbieranie owoców z lasu; w Wigilię wypędził proszącą o zapomogę.	Nie chce się już błąkać po ziemi z innymi nieczystymi duchami. Woli piekło i męki piekielne, byleby już duszę potępioną utracić. Prosi o miarkę wody i dwa ziarna pszenicy od kogoś z żyjących, wtedy mógłby znaleźć ukojenie. Nikt z żyjących nie może mu jednak pomóc, a więc jego kara musi trwać wiecznie.	„Bo kto nie był ni razu człowiekiem/ Temu człowiek nic nie pomoże.”	W stosunku do innych trzeba postępować po ludzku, wykazywać ludzkie odruchy współczucia, pomocy, empatii; trzeba być człowiekiem.
Zosia - dziew-czyna niby anioł, ubrana w białą szatę; rozwia-ne włosy, na głowie czerwo-ny wianek, w ręce trzyma zielony badylek.	Przed pianiem koguta; zapalenie wianka ze święconych ziół.	Średni grzesznicy.	Biega, uśmiecha się, ale w oczach ma łzy; pogania baranka, chce złapać motylka, ale ten zawsze ucieka. Pała nieznanym jej ogniem; ma pełną swobodę, ale wciąż szuka czyjejś obecności; jest sama. Pozostaje zawieszona między ziemią a niebem. Stan ten będzie trwać jeszcze przez rok.	Gardziła uczuciami młodzieńców; nie chciała wyjść za mąż; żyła jakby w zawieszeniu. Zmarła młodo, nie zaznawszy trosk ani szczęścia; nigdy nie kochała.	Chce, aby podbiegli młodzieńcy, pochwycili ją za ręce i przyciągnęli do ziemi, aby mogła z nimi spędzić trochę czasu.	„Kto nie dotknął ziemi ni razu,/ Ten nigdy nie może być w niebie.”	Trzeba mocno stąpać po ziemi i brać od życia wszystko, co ono daje: radości, troski, a także życie z drugim człowiekiem. Trzeba żyć dla świata, dla innych i z innymi.

Część zamykająca:

6. Zadanie pracy domowej.

1) Sformułuj własną życiową radę dla współczesnego człowieka. Kieruj się dobrem ogólnym ludzkości.

2) Zastanów się, która postać dramatu Adama Mickiewicza najbardziej podoba ci się pod względem aktorskim. Opracuj pomysł inscenizatorski Dziadów cz. II.

Joanna Trzepanowska

ADAM MICKIEWICZ DZIADY CZ. II

Lekcje 3., 4., 5. (3 × 45 minut)

Temat. Przygotowujemy klasową inscenizację „Dziadów cz. II” Adama Mickiewicza.

Warsztaty teatralne.

Przedstawienie w klasie.

Cele szczegółowe.

Uczeń:

• rozumie sformułowanie „warsztaty teatralne”,

• głośno czyta tekst w sposób interpretacyjny,

• stosuje modulację głosu, dykcję, akcent wyrazowy, zdaniowy, logiczny; przestrzega znaków przestankowych,

• odróżnia tekst główny od tekstu pobocznego,

• przekłada utwór literacki na język teatru,

• opanowuje tekst roli,

• przygotowuje scenografię, kostium, rekwizyty, ruch sceniczny,

• bierze udział w przedstawieniu.

Metody pracy: poglądowa, ćwiczeń praktycznych, pracy z tekstem.

Formy pracy: zbiorowa, indywidualna, grupowa.

Literatura

Słownik języka polskiego, t. III, pod red. M. Szymczaka, wyd. VII zm., Warszawa 1992.

Typ lekcji - lekcja z kształcenia kulturowego.

TOK LEKCJI

Część wstępna:

1. Poinformowanie o celu lekcji - przygotowanie się do wystawienia w klasie Dziadów cz. II Adama Mickiewicza.

2. Zapisanie na tablicy i w zeszytach tematu lekcji.

Część właściwa:

3. Wyjaśnienie pojęcia „warsztaty teatralne”.

Nauczyciel prosi o znalezienie w słowniku języka polskiego wyrazu „warsztat”
i uwzględnienie jego znaczenia przenośnego.

4. Zapisanie notatki na tablicy i w zeszytach:

Warsztat (w znaczeniu przenośnym) jest to ogół metod, środków technicznych i artystycznych stosowanych przez twórców, artystów w ich pracy.

Wyrażenia:

Warsztat twórczy, poetycki, malarski, aktorski, reżyserski, naukowy, edytorski, pisarski.

Nauczyciel pyta uczniów o znaczenie sformułowania „warsztaty teatralne”.

Odp. np.

Wspólne poszukiwania środków artystycznych i technicznych w celu przełożenia utworu literackiego na język teatru.

5. Głośne czytanie przez uczniów tekstu z podziałem na role. Podczas czytania uczniowie ćwiczą dykcję, modulację głosu, akcent wyrazowy, zdaniowy, logiczny.

6. Nauczyciel pomaga w wyborze reżysera, suflera, aktorów.

7. Nauczyciel omawia z uczniami sprawy organizacyjne związane z: kostiumami, rekwizytami, scenografią, oświetleniem, muzyką. Radzi, aby praca była wspólnym dziełem całego zespołu. Dobrze, aby każdy uczeń w klasie miał przydzielone zadanie. Jeśli jednak nie będzie umiał odnaleźć się w tym projekcie, niech (wraz
z nauczycielem) pozostanie widzem.

8. Uczniowie omawiają pomysł inscenizatorski klasowego przedstawienia,

Część zamykająca:

9. Zadanie pracy domowej.

Przygotowanie klasowego przedstawienia Dziadów cz. II i zaprezentowanie go za tydzień na lekcji.

Uwaga. Próby organizują uczniowie w domach. Na przedstawienie należy przeznaczyć oddzielną jednostkę lekcyjną. Jeśli klasa nie wykazuje zdolności aktorskich lub organizacyjnych, proponuję poprzestać na głośnym czytaniu tekstu sztuki z podziałem na role i zrealizować to na drugiej lekcji w całym cyklu omawiania lektury. To ułatwi zrozumienie tekstu.

10

---