Małe ojczyzny
„Dolina Issy” - Czesław Miłosz powraca do krainy swego dzieciństwa, przypomina swoje pierwsze doznanie tajemnicy i dziwności świata, a także piękna istnienia. Ukazuje młodzieńcze lata Tomasza Surkonta, którym opiekują się dziadkowie mieszkający na dworze polskim nad rzeką Issą na Litwie kowieńskiej. Miłosz z dystansu i tęsknoty wskrzesza krainę swego dzieciństwa, by snuć refleksję nad zagadnieniami istnienia i śmierci.
”Dwa miasta” - A. Zagajewski w swym eseju swoje wykorzenienie określa jako bezdomność. Opisuje ją w kontekście zderzenia dwóch miast - Lwowa i Gliwic. Pierwsze wiąże się ze wspomnieniami z dzieciństwa, drugie to miejsce nieustannej konfrontacji rzeczywistości z przeszłością.
„Jechać do Lwowa” - A. Zagajewski uważa, że nie potrzebna jest rzeczywista wyprawa do Lwowa, ponieważ Lwów „jest wszędzie”. Określa go jako Jerozolimę, a siebie porównuje do Żyda Wiecznego Tułacza.
„Weiser Dawidek” Paweł Huelle próbuje odtworzyć młodzieńcze przeżycie tajemnicy, odkrycie wielowymiarowości świata. Jej akcja rozgrywa się w Gdańsku, który zajmuje ważne miejsce w jego twórczości i który ukazany jest jako "mała ojczyzna" z drobiazgowo rekonstruowanymi, pod względem historycznego miejsca i czasu, realiami. Wiele uwagi poświęca zjawisku zetknięcia się różnych kultur.
”Pamflet na siebie” T. Konwicki godzi ze sobą mityczną krainę dzieciństwa - obszar Wilna i Nowej Wilejki oraz obecne miejsce zamieszkania - Warszawę. O swoim rodzinnym mieście pisze:
”Moje Wilno zastygło na zawsze w szklanej kuli wypełnionej słonecznym płynem młodzieńczego wigoru i tylko nad nim, w tej jarmarcznej kuli, płyną przezroczyste obłoki niewidzialnego czasu” |
Konwicki nazywa siebie vice-Mickiewiczem, nie próbuje jednak stworzyć własnego wizerunku Wilna, a odnosi się do kulturowego symbolu.
”Kronika wypadków miłosnych” - T. Konwicki napisał niezwykłą opowieść o młodości. Książka opowiada o "wieku niewinności" przedwojennej Polski. Rozgrywająca się akcja jest tylko pretekstem do pokazania czym jest był tamten świat, o którym wielokrotnie opowiada sam narrator - zwracając uwagę na "kluczowe" elementy różniące świat współczesny od świata przedwojennego.
Wiesław Myśliwski Kamień na kamieniu
Epopeja chłopska przynosząca poprzez pryzmat losów głównego bohatera wspaniały opis dawnej wsi polskiej. Szymon Pietruszka wspomina koleje swojego żywota, budując sobie grób. Odwzorowanie chłopskiej mentalności, plebejskiego charakteru życia, z jego tradycjami, wierzeniami, obowiązkami, troskami i radościami. Powieść zbliża się swą formułą do gawędy, przynosi realistyczny opis życia na wsi, daje pochwałę pracy na roli. Silnie akcentowany jest w utworze związek chłopów z przyrodą, powiązanie życia z jej rytmem. Dzieło realistyczne osadzone w konkretnej rzeczywistości i mikrospołeczności, ale o wymowie uniwersalnej. Małą ojczyzną Myśliwskiego jest polska wieś i temu dał w swej wspaniałej powieści wyraz.