.Socjologia wychowania jako jeden z najlepiej i najbardziej rozwiniętych działów socjologii ogólnej

2. Zakres socjologii wychowania

SOCJOLOGIA WYCHOWANIA, jedna z dziedzin socjologii ściśle związana z pedagogiką społeczną, zajmująca się wychowaniem jako procesem społecznym. Socjologia wychowawcza bada m.in. środowiskowe uwarunkowania szkoły, rodziny, grup rówieśniczych, funkcjonowanie różnych środowisk wychowawczych, zmiany celów i treści wychowania społecznego. Przedmiotem badań społeczna rzeczywistość wychowawcza, którą tworzą:

Czynności społeczne teorie działania społecznego

Stosunki społeczne teorie stosunków społecznych

Indywidua społeczne (osoby i grupy społeczne) teorie osobowości

Przedmiot badań socjologii wychowania:

- zbiorowości społeczne, zjawiska i procesy wychowawcze;

- instytucje wychowawcze;

- społeczno-kulturowy przebieg procesu wychowania i zachowania;

- ich efektywność i jakość

3. Związek socjologii z pedagogiką

PEDAGOGIKA, nauka o wychowaniu, teoria działalności wychowawczej. Na jej gruncie formułuje się cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesu wychowawczego. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym. Do głównych instytucji takiego wychowania zalicza się: rodzinę, przedszkole i szkołę. Obecnie zakres zainteresowań pedagogiki jest o wiele szerszy i obejmuje: samowychowanie i samokształcenie młodzieży i dorosłych, oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania pozaszkolnego, głównie: środków masowej komunikacji, organizacji młodzieżowych, placówek kulturalnych (teatrów, klubów, muzeów i in.), instytucji wychowania religijnego itp. Do najważniejszych teorii pedagogicznych zalicza się:

1) NATURALIZM PEDAGOGICZNY - opartą na przesłankach atawistycznych koncepcję swobodnego, naturalnego wychowania, polegającą na dostosowaniu się wychowawcy do naturalnego, spontanicznego rozwoju wychowanka. Najdalej idącym kierunkiem naturalistycznym jest pajdocentryzm przyznający dziecku centralną pozycję w procesie wychowania ze względu na doskonałość jego wrodzonych predyspozycji.

2) SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY - kierunek przeciwstawny teoriom naturalistycznym, traktujący zjawiska pedagogiczne wyłącznie w relacjach oddziaływania środowiska społecznego i uwzględniający takŜe wrodzone zadatki jednostki.

SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY, kierunek pedagogiczny ujmujący proces wychowawczy wyłącznie jako skutek oddziaływania społeczeństwa na jednostki i grupy społeczne. Skrajny socjologizm pedagogiczny zalicza pedagogikę do nauk socjologicznych, wychowanie zaś traktuje jako metodyczne uspołecznianie dzieci i młodzieży. Do najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku należą E. Durkheim i F. Znaniecki.

DURKHEIM EMILE (1858-1917), socjolog i pedagog francuski. Od 1887 profesor uniwersytetu w

Bordeaux (pierwszej we Francji katedry socjologii). Od 1902 profesor pedagogiki i socjologii Sorbony i

innych uczelni. Durkheim był twórcą francuskiej szkoły socjologicznej i przedstawicielem socjologizmu pedagogicznego. Uważał wychowanie za ogół wpływów skierowanych przez społeczeństwo na jednostki celem rozwinięcia takich cech, które są przez społeczeństwo pożądane. Główne prace: De la division du travail social (1893), Zasady metody socjologicznej (1895, wydanie polskie 1970), Education et socjologie (1922).

ZNANIECKI FLORIAN WITOLD (1882-1958), filozof i socjolog. Jeden z głównych przedstawicieli tzw., socjologii humanistycznej. W 1902 rozpoczął studia na UW, skąd w 1903 został relegowany za udział w studenckich protestach przeciwko ograniczaniu swobód akademickich. 1904-1909 przebywał poza krajem, w Szwajcarii, Francji, Algierii. Studiował filozofię i socjologię w Genewie, Zurychu i Paryżu, stykając się tam m.in. z H. Bergsonem i E. Durkheimem. W 1910 uzyskał stopień doktora na UJ. W 1914 wyjechał do USA, 1917-1919 wykładał na uniwersytecie w Chicago. 1920-1939 profesor uniwersytetu w Poznaniu, 1940-1950 - University of Illinois w Urbana. 1953-1954 przewodniczący Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. Założyciel Instytutu Socjologicznego w Poznaniu (1921) oraz czasopisma Przegląd Socjologiczny (1930). Swój pogląd na świat Znaniecki określał mianem "kulturalizmu". Podkreślał, iż rzeczywistość składa się z wielu porządków, nie tylko fizyczno - przyrodniczego, ale i psychicznego, społecznego, idealnego. Sformułował zasadę tzw. Współczynnika humanistycznego, która głosiła, że zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot czyichś czynności. Wymagał, by badacz spoglądał na penetrowaną przez siebie rzeczywistość oczami jej uczestników, a nie z jakiegoś absolutnego punktu widzenia. Stworzył i jako pierwszy zastosował w socjologii metodę dokumentów osobistych (gromadzenie danych o życiu społecznym zawartych w autobiografiach, pamiętnikach, listach itp.). Interesował się przyczynami upadku cywilizacji zachodniej. Niektóre prace: Zagadnienia wartości w filozofii (1910), Chłop polski w Europie i Ameryce (wspólnie z W.I. Thomasem. Tom 1-5 1918-1920, wydanie polskie 1976), Rzeczywistość kulturowa (1919, wydanie polskie 1991), Upadek cywilizacji zachodniej. Szkice z pogranicza filozofii kultury i socjologii (1921), Wstęp do socjologii (1922), Socjologia wychowania (tom 1-2 1928-1930), Miasto w świadomości jego obywateli (1931), Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości (1935), Społeczne role uczonych (1940, wydanie polskie w wyborze 1984), Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój (1952, wydanie polskie 1971), Współczesne narody (1952, wydanie polskie 1990).

3) TEORIĘ KONWERGENCJI (DWÓCH CZYNNIKÓW), zmierzającą do usunięcia krańcowości z poglądów naturalistycznych i socjologicznych oraz opierającą działalność pedagogiczną zarówno na oddziaływaniu środowiska społecznego, jak i wrodzonych zadatkach jednostki.

4) PEDAGOGIKĘ KULTURY - kierunek, który opiera proces wychowawczy na przeżywaniu i przyswajaniu przez jednostkę wartości kulturowych stworzonych przez cywilizację. Przy formułowaniu dyrektyw wychowawczych pedagogika korzysta z dorobku wielu nauk, m.in.: filozofii, psychologii, socjologii, etyki, biologii, antropologii, informatyki, ekonomii. Pedagogika wyodrębniła szereg dyscyplin pedagogicznych: pedagogikę ogólną, teorię wychowania, dydaktykę, pedagogikę specjalną, pedagogikę społeczną, andragogikę, pedagogikę porównawczą (nauka o systemach oświatowych), pedagogikę kształcenia zawodowego, pedeutologię (nauka dotycząca nauczyciela), historię oświaty i wychowania.

Procesy socjalizacyjne a działy pedagogiki:

Socjalizacja pierwotna - adolescencja - socjalizacja wtórna

Uspołecznienie dzieci Uspołecznienie dorosłych

PAJDOCENTRYZM, w pedagogice pogląd przyznający dziecku centralne miejsce w procesie wychowawczym. Wynika z przekonania o decydującym wpływie na rozwój człowieka cech i zdolności wrodzonych. Zgodnie z nim wychowanie powinno sprowadzać się do opieki nad naturalnym (nie krępowanym) rozwojem dziecka. Pajdocentryzm nie docenia znaczenia i wpływu rzeczywistości politycznej, społecznej i kulturalnej ani też dominującej roli wychowawcy.

ANDRAGOGIKA, teoria oświaty dorosłych, pedagogika dorosłych. Dział pedagogiki zajmujący się zagadnieniami związanymi z procesem wychowywania ludzi dorosłych.

4. Społeczne aspekty wychowania

WYCHOWANIE, całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie. We współczesnej pedagogice używa się terminu wychowanie w węższym znaczeniu tego słowa – jako świadome, zamierzone i specyficzne działania osób (wychowawców), których celem jest osiągnięcie względnie trwałych zmian w osobowości jednostki (wychowanka). Zmiany te obejmują zarówno sferę poznawczo-instrumentalną, pozwalającą na poznanie i przekształcanie rzeczywistości, jak i stronę aksjologiczną, kształtującą stosunek człowieka do świata i ludzi, jego przekonania, system wartości itp. W pedagogice używa się pojęcia wychowanie w trzech znaczeniach:

1) jako proces - rodzaj działalności ludzkiej, polegającej na wywoływaniu zmian w osobowości człowieka,

2) jako stan - ogół zjawisk określających przebieg, cele, metody, środki i warunki wychowania,

3) jako wynik - suma następstw wyrażająca się w zmianie osobowości człowieka i w stopniu przygotowania go do życia społecznego.

Rozróżnia się wychowanie: umysłowe, moralne, społeczne, estetyczne i fizyczne, a także samowychowanie

Podstawowe dziedziny badań socjologii edukacji:

1. wychowanie jako zjawisko społeczne;

2. wychowanie a społeczeństwo;

3. wychowanie a demografia;

4. struktura społeczna szkoły;

5. ekologia wychowania;

6. stratyfikacja społeczna a szkoła;

7. wychowanie a procesy społeczne ( rywalizacji, kooperacji, konflikty, akomodacji);

8. uspołecznienie jako element socjalizacji;

9. zachowania dewiacyjne w szkole;

10. dynamika grup w wychowaniu;

11. czynniki determinujące programy nauczania;

12. społeczność lokalna a szkoła;

13. wychowanie a odpowiedzialność;

14. dylematy i kontrowersje wychowania;

15. wychowanie zdrowotne;

16. edukacja a demokracja i polityka;

17. wychowania do i dla przyszłości.

5. Elementy procesu wychowania

Środowisko i podmioty wychowania: wychowawcy i wychowankowie

ŚRODOWISKO SPOŁECZNE, względnie trwały układ jednostek, grup społecznych i innych

zbiorowości ludzkich oddziałujących na rozwój, zachowanie się i aktywność człowieka. Szczególne

znaczenie dla funkcjonowania jednostki mają takie składniki środowiska społecznego, jak:

1) rozmieszczenie zbiorowości decydujące o częstotliwości i różnorodności kontaktów międzyludzkich.

2) poziom wykształcenia jednostek i grup najsilniej powiązanych z osobnikiem.

3) pozycja społeczna jednostek i grup, które mają wpływ na ekonomiczny i kulturalny poziom życia jednostki

SYSTEM OŚWIATOWY, ogół powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania bezpośredniego i pośredniego umożliwiających zdobycie przez obywateli wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz zapewniających im wszechstronny rozwój osobowości.

EDUKACJA, pojęcie szerokie - oznacza wychowanie - jako kształcenie człowieka (przede wszystkim dziecka do osiągnięcia dorosłości). obejmuje aspekty: intelektualny, psychologiczny, moralny. Celami edukacji są: uczenie przystosowywania do życia w społeczeństwie, kształtowania wolnego i osobistego sądu.

KSZTAŁCENIE, ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, osiąganie wszechstronnego rozwoju fizycznego i umysłowego a także zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. Proces kształcenia jest organizowany przez określone instytucje i wówczas jego cele wyznaczane są zgodnie z obowiązującą w danym społeczeństwie koncepcją wykształcenia. Kształcenie może być podejmowane przez jednostkę samorzutnie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami i przybiera wtedy formę samokształcenia. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie

SAMOWYCHOWANIE, samorzutne kształtowanie i doskonalenie własnych postaw, charakteru, poglądu na świat, zdolności, zazwyczaj zgodne z przyjętymi wzorcami osobowości (np. postaciami historycznymi, bohaterami literackimi, ludźmi wyróżniającymi się w środowisku społecznym).

SAMOKSZTAŁCENIE, samodzielna praca nad sobą w zdobywaniu lub pogłębianiu wiedzy, samodzielne kształtowanie cech osobowości. Podstawowym warunkiem samokształcenia jest dojrzałość osobowości osiągana wraz z rozwojem oraz pod wpływem oddziaływań wychowawczych.

GRUPY RÓWIEŚNICZE, pojawiają się w procesie rozwoju dziecka i wywierają istotny wpływ na jego rozwój i wychowanie. Dzieci w wieku przedszkolnym - od 3 roku życia łączą się w małe grupy dla wspólnej zabawy a od 4-5 roku zdolne są już do współżycia i współdziałania. W wieku 7-8 lat dzieci są zdolne uczestniczyć w innej grupie niż rodzina, tworzą w tym okresie zespoły, które mają charakter krótkotrwały. Grupy rówieśnicze zaczynają tworzyć dzieci w wieku ok. 10 lat, zwykle jednopłciowe, w których stopień identyfikacji z innymi członkami grupy jest stosunkowo wysoki w związku z czym ich oddziaływanie na członków jest duże i grupa rówieśnicza pełni niezastąpioną funkcję w procesie socjalizacji a także zaspokaja potrzeby społeczne swoich członków. Organizacja małych grup rówieśniczych jest przeważnie dość słaba, oparta na zasadzie równorzędności ich członków. Grupy rówieśnicze tracą na znaczeniu w wieku 13-14 lat.

SOCJALIZACJA 1) uspołecznienie człowieka poprzez:

a) celowe, zamierzone oddziaływania wychowawcze społeczeństwa, szczególnie rodziny i instytucji wychowawczych.

b) nie kierowany i nie uświadamiany wpływ środowiska społecznego.

2) proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa w wyniku uczenia się i przestrzegania obowiązujących norm i zasad współżycia z innymi ludźmi.

ROLA SPOŁECZNA,

1) system oczekiwań dotyczących przewidywanych zachowań człowieka wobec grupy, w której zajmuje

on określoną pozycję. Rola społeczna wyznacza wówczas zespół reguł, norm i wzorów postępowania.

2) system stałych zachowań osobnika, zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów społecznych. W różnych grupach istnieje wiele rozmaitych ról (np. w rodzinie rola ojca, matki, brata itp.). Pełnienie ich jest ważnym czynnikiem regulującym zachowanie jednostki i kształtującym jej postawy.

OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA, zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, a wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy. Największe znaczenie ma proces socjalizacji jako proces przekształcenia biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego. W tym procesie grupy wychowujące (rodzina, szkoła, grupy rówieśników) przekazują człowiekowi wiele wartości i systemów wartości. Innym składnikiem socjogennym są role społeczne wykonywane w różnych zbiorowościach oraz wyobrażenia o osobie własnej wytworzone pod wpływem oddziaływania innych (jaźń subiektywna), a także zespół wyobrażeń o sobie odtworzonych z wyobrażeń innych ludzi o nas (jaźń odzwierciedlona).

ROZWÓJ SPOŁECZNY JEDNOSTKI, proces kształtowania się zachowań, postaw i potrzeb człowieka w życiu społecznym. Jednostka uczy się pełnienia różnych ról społecznych, podejmowania obowiązków, współdziałania z innymi ludźmi. Na rozwój społeczny jednostki największy wpływ wywierają grupy społeczne, do których jednostka przynależy - przede wszystkim tzw. grupy odniesienia. Do innych czynników zalicza się: stawiane przed nią cele, zadania, oczekiwania społeczne, system kar i nagród, a także poziom aktywności własnej i stopień jej orientacji w środowisku.

KONWERGENCJA ROZWOJU, teoria współdziałania czynników wrodzonych i środowiskowych w rozwoju i kształtowaniu się psychiki dziecka.

PSYCHIKA, całokształt wrodzonych i nabytych dyspozycji i właściwości intelektualnych, uczuciowych, wolicjonalnych obejmujących życie jednostki lub grupy społecznej, zbiorowości. Psychika społeczna - postawy, opinie, przekonania ludzi wspólne dla grup społecznych i społeczeństwa, określone całokształtem ich bytu społecznego.

OSOBOWOŚĆ, 1) termin różnie definiowany w zależności od dyscypliny naukowej: filozofii, psychologii, pedagogiki, socjologii, nauk społecznych, nauk prawnych. Najczęściej używany w trzech różnych znaczeniach:

A) na określenie jedności i tożsamości istoty ludzkiej - osoby.

B) na określenie wzoru, do którego osiągnięcia zmierza proces wychowania i samowychowania (wzorzec osobowy, np. w średniowieczu: dobrego władcy, rycerza, świętego i ascety).

C) na określenie układu stałych cech mechanizmów wewnętrznych regulujących zachowanie się człowieka i przebieg jego procesów psychicznych (np. S. Freud).

2) zespół stałych cech psychicznych człowieka, określających i regulujących jego zachowanie. Pojęcie wieloznaczne. W zasadzie osobowość człowieka jest strukturą stałą, jednak w przebiegu życia, pod wpływem różnych bodźców z doświadczeń, osobowość może ulegać pewnym zmianom. Zagadnieniem osobowości zajmowali się m. in.: C.G. Jung, G.W. Allport, H. Murray, G. Murphy, E.R. Gurthie, J. Dollard, N. Miller, G. Kelley, C. Rogers i inni.

JUNG CARL GUSTAV (1875-1961), szwajcarski psychiatra, psychoanalityk, twórca psychologii analitycznej i teorii archetypu. Poglądy jego wywarły wpływ na psychiatrię, psychoanalizę i filozofię. Rozwinął teorię "libido", jako podstawy Ŝycia psychicznego, pojmował jednak "libido", nie tylko seksualnie, jak Z. Freud, ale także jako żądzę władzy, "wolę" A. Schopenhauera i "elan vital" H. Bergsona. Stał się twórcą "psychologii głębi" w odróżnieniu od psychologii tradycyjnej.

ALLPORT GORDON WILLARD (1897-1967), psycholog amerykański. Profesor Harvard University. Twórca teorii funkcjonalnej autonomii motywów. Zajmował się również badaniem osobowości i

psychologią społeczną. Osobowość dla Allporta jest dynamicznym systemem, będącym nie tylko sumą jego składowych, ale także relacji pomiędzy nimi. Wiąże ją bezpośrednio z zachowaniem, aktywnością jednostki. Cechy, wg Allporta, są wewnętrznymi wyznacznikami determinującymi zachowanie, którym przypisuje właściwości motywacyjne. Rolę organizacji osobowości przypisuje on tzw. proprium, czyli centrum osobowości (to, co własne). Strukturyzuje ono psychikę i jest warunkiem autonomii. Najważniejsze dzieła: Personality (1937), Becoming (1955), Pattern and Growth in Personality (1961), The Individual and his Religion (1950).

ROGERS CARL (1902-1987), psycholog amerykański, twórca psychologii humanistycznej przeciwstawiającej się mechanicznemu rozumieniu istoty człowieka. W psychologii rozwojowej przeciwnik autorytarnego postępowania wobec dzieci, co wyraził w zasadzie wychowawczej mówiącej, że "każdy powinien być sobą, zamiast grać jakąś rolę".

ROUSSEAU JEAN JACQUES (1712-1778), jeden z najwybitniejszych filozofów francuskiego oświecenia. Urodzony w Szwajcarii, w młodym wieku opuścił rodzinną Genewę i udał się na wędrówkę do Włoch i Francji. W Paryżu zaczął zdobywać wykształcenie, zajmując się literaturą, muzyką i filozofią. Wg niego rozwój cywilizacji uczynił z człowieka istotę egoistyczną i agresywną. Jest on ze swej istoty dobry ("niewinny") i w czasach poprzedzających rozwój cywilizacji, "w stanie natury", Żył szczęśliwy i wolny od zbędnych potrzeb, popychających do walki z innymi ludźmi. Powstanie społeczeństwa, nierówność w korzystaniu z dóbr i podział pracy zapoczątkowały trwający do dziś upadek moralny człowieka. Rozkwit nauki i sztuk wyzwolił najgorsze jego cechy: pychę, żądzę panowania nad innymi, nienawiść. Swoje poglądy na powstanie i rozwój społeczeństwa Rousseau zawarł w słynnym dziele Umowa społeczna (1762, wydanie polskie w tomie pt. Umowa społeczna. Uwagi o rządzie polskim. List o widowiskach i inne pisma, 1966). Przedstawił w nim model doskonałego społeczeństwa, żyjącego w małym, zamkniętym państwie o ustroju demokratycznym, którego obywatele współpracują ze sobą, dobrowolnie przestrzegając ustalonego prawem porządku. Rousseau postulował budowę nowego społeczeństwa poprzez właściwe wychowanie jego najmłodszych obywateli - dzieci. Problemom wychowania poświęcił książkę Emil, czyli o wychowaniu (1762, wydanie polskie 1955), pisał teŜ o nich w swojej powieści " Nowa Heloiza" (1761, wydanie polskie 1962). Na plan pierwszy wysuwał w procesie wychowawczym rozwijanie naturalnych pozytywnych cech dziecka, wszystkich jego możliwości, zarówno duchowych, jak i fizycznych. Od intelektu ważniejsze są uczucia, dostarczają bowiem człowiekowi wiedzy o postępowaniu moralnym, kierują jego relacjami z innymi i stosunkiem do Boga. Swoje wspomnienia spisał w Wyznaniach (1781-1788, wydanie polskie 1956). W polskim przekładzie także m.in.: Trzy rozprawy z filozofii społecznej (1956), Marzenia samotnego wędrowca (1782, 1. wydanie polskie pt. Przechadzki samotnego marzyciela, 1967). Wywarł wpływ na europejskich romantyków. Kompozytor samouk. Zajmował się operą. Był zdecydowanym zwolennikiem opery włoskiej. Niektóre dzieła: intermedium Wróżbita wiejski (1753) - utwór ten zapoczątkował rozwój francuskiego wodewilu, Monodramat Pigmalion - dzieło, które stało się punktem wyjścia dla powstania melodramatu, opera baletowa Les muses galantes (1745), tom sentymentalnych romansów wokalnych Les consolations des miséres de ma vie (1781).

6. Prezentacja wybranych współczesnych nurtów w wychowaniu

NURT NEO - ILLUMINISTYCZNY (LAICKI)

W ujęciu laickim podstawowym celem wychowania jest ukształtowanie postawy racjonalistycznej. Człowiek ma być gotowy do kwestionowania wszelkich absolutów, prawd, powszechnie akceptowanych rozwiązań. Powinien odznaczać się sceptycyzmem wobec przekazywanych treści religijnych i wobec programów politycznych. Tym niemniej powinien być tolerancyjny, gotowy do podjęcia dialogu nad każdą ideą i wizją świata. Odwaga posługiwania się rozumem została uznana za wartość samą w sobie i cel edukacji. Szczególny nacisk kładzie się więc na formację intelektualną i na postawę krytyczności wobec całej rzeczywistości. Stąd dominuje pozytywistyczne przekonanie, że wszystko można wyjaśnić dzięki zdolnościom poznawczym człowieka i prowadzonym przez niego badaniom. "Nie ma stałej prawdy, ale jest ona stale stwarzana, świat stale się zmienia, wobec tego nie ma niezmiennych absolutnych zasad; natura człowieka jest efektem wpływu kultury".

NURT PEDAGOGIKI RADYKALNO-EMANCYPACYJNEJ

W nurcie tym odżywa czołowa idea pedagogiki Jean-Jacques'a Rousseau (1712-1778), mówiąca o tym, że człowiek jest od urodzenia doskonały i wolny. Propagatorzy tego nurtu utrzymują, że człowiek żyje w kręgu tzw. "wiedzy milczącej", którą można określić jako ukryty program sterujący zachowaniami ludzkimi. Program ten ogranicza rozwój człowieka i dlatego trzeba się z niego wyzwolić. Nie ma rzeczywistości obiektywnej (świat pojęć i wartości), lecz człowiek ją stwarza. Akcentuje się możliwość formułowania własnych celów i norm, możliwość wysuwania własnych roszczeń, możliwość domagania się uzasadnień dla tego, co ma mieć charakter obowiązujący dla jednostki i społeczeństwa. "W nawiązaniu do tego nurtu wysunięto propozycję pedagogiki dialogu. (...) Dialog dokonuje się za pomocą języka, który nie jest systemem raz na zawsze ustalonych znaczeń, dopiero je określamy. Ustosunkowując się do przedstawionych nurtów pedagogiki, należy zauważyć, że operują one niezwykle chwytliwymi współcześnie hasłami. Są nimi: racjonalność, krytycyzm, wolność, tolerancja, dialog i jego znaczenie w wychowaniu dla pokoju. Natomiast definiowanie wymienionych pojęć budzi wątpliwości. Zostaje zakwestionowana prawda obiektywna, jej miejsce zajęła subiektywność, zakwestionowano istnienie stałych pojęć, zasad. I chociaż zwrócono uwagę na istnienie tak zwanej wiedzy milczącej, zniewalającej człowieka, to wymienione kierunki wpadają w jej sidła. Obok aktualnych i pożądanych haseł, ukrywa się za nimi subiektywizm, relatywizm, pseudo-wolność". Zagrożenia dla wolności chce się widzieć przede wszystkim na zewnątrz człowieka, nie zaś w sposobie myślenia, poznawania świata, w sposobie traktowania innych i przeżywania życia, zapominając, że "prawdziwe przyczyny zniewolenia wywodzą się z wnętrza, a nie z czegoś zewnętrznego wobec człowieka. Ponieważ podmiotem wolności jest osoba, wszelkie zagrożenia dla wolności tkwią w samym człowieku, w jego mentalności, w jego postawach, w jego charakterze".

NURT TECHNOLOGICZNO-FUNKCJONALNY

W ujęciu tego nurtu wychowanie ma zmierzać do realizacji celów społecznych państwa i demokracji, wykorzystując przy tym zainteresowania wychowanka i jego możliwości intelektualne. Nurt ten odwołuje się do systemu amerykańskiego psychologa Johna Deweya (1859-1952), który wychodząc z założeń filozofii pragmatycznej dokonał swoistego rodzaju przewrotu kopernikańskiego w pedagogice. Dewey włączył do treści kształcenia formy działań praktyczno-wytwórczych, twierdząc, że Użyteczność działania jest sprawdzianem wartości ludzkiego poznania (zasada uczenia się przez działanie) 16. Stąd wszystkie działania wychowawcze powinny zmierzać do nabywania kompetencji i w ten sposób prowadzić do wartości nadrzędnej tego systemu, tj. funkcjonalności. Nurt ten wykorzystuje również dorobek cybernetyki i studium psychologii procesów poznawczych, gdzie największe zasługi położył szwajcarski psycholog Jean Piaget (1896-1980).

ANTYPEDAGOGIKA

Nurt ten wyrósł z zwiedzionych nadziei w moc wychowania, jakie objawił wiek XX. "Poszukiwane przyczyny tego stanu doprowadziły do wniosku, że każde intencjonalne działanie wobec wychowanka jest jego okaleczeniem. Człowiek jest od urodzenia w pełni wartościowy, autonomiczny, potrafi decydować o sobie i swoim wychowaniu. Istotne jest tylko tworzenie warunków dla spontanicznego, niczym nieograniczonego rozwoju. Praktycznym wyrazem założeń antypedagogiki jest tworzenie między innymi szkół alternatywnych, zakładających swobodny, niczym nieograniczony rozwój, bezstresowość".

PEDAGOGIKA HUMANISTYCZNA BOGDANA SUCHODOLSKIEGO (1903-1992)

Zasadnicze idee pedagogiki humanistycznej B. Suchodolskiego, odwołujące się do pedagogiki kultury są następujące: "otwartość na świat, umiejętność działania i myślenia globalnego, służebność wobec świata i człowieka, oparcie o miłość, powrót do prawdziwej natury, do człowieczeństwa. (...) Pedagogika humanistyczna niestety nie definiuje wyraźnie wartości, postuluje etykę niezależną, która w rzeczywistości nie istnieje, opowiada się za kosmopolityzmem w postaci globalizmu". Nie ulega wątpliwości, że każde wychowanie powinno mieć charakter ludzki, czyli humanistyczny, jednakże z punktu widzenia chrześcijańskiego nie może to być tylko humanizm antropocentryczny.

SZKOŁY WALDORFOWSKIE RUDOLFA STEINERA (1861-1925)

R. Steiner należał początkowo do Towarzystwa Teozoficznego, ale w 1913 r. odłączył się i stworzył własną doktrynę, którą określił mianem antropozofia z ośrodkiem w Dornach k. Bazylei. Najkrócej mówiąc antropozofia jest mieszaniną idei gnostycko - manichejsko - kabalistyczno – indyjsko - chrześcijańskich, które odżywają dzisiaj pod wpływem ruchu New Age. "R. Steiner będąc przekonanym, że współczesna pedagogika nie spełnia swego zadania, założył w Waldorf k. Stuttgartu szkołę eksperymentalną, której program wychowawczo-dydaktyczny oparł na antropozofii. Jego podstawę stanowiła stworzona przez Steinera swoista teoria rozwoju dziecka; charakteryzuje ją biopsychiczny monizm, w którym Steiner wyróżnił trzy fazy:

1° od urodzenia do 7 roku życia faza rozwoju ciała fizycznego (...);

2° od 7 do 14 roku życia, w której po ukształtowaniu ciała fizycznego wyzwala się tzw. ciało eteryczne i przetwarza w energię psychiczną, a dziecko tworzy własny obraz świata, własne symbole o świecie;

3° od 14 do 21 roku życia, w której następuje budzenie się tzw. pierwiastka astralnego, tj. intelektualnego, decydującego o samodzielnym myśleniu i kształtowaniu osobowości człowieka.

Koncepcje Steinera miały pewien pozytywny wpływ na współczesną pedagogikę, zwracając uwagę na znaczenie rytmiki, tańca, muzyki i plastyki jako środków wychowawczych (wychowanie przez sztukę), umożliwiających dzieciom swobodną ekspresję artystyczną oraz na rolę przed-miotów technicznych (wychowanie przez pracę) w podnoszeniu znaczenia twórczości". Założone przez Steinera szkoły waldorfowskie polegają na wolnym zrzeszeniu, opartym na współpracy rodziców, nauczycieli i uczniów. Pod względem organizacyjnym są instytucją samorządną, w której decyzje podejmuje się kolegialnie. Ze względu na swe założenia filozoficzne pedagogika R. Steinera jest zasadniczo obca kulturze polskiej i wartościom chrześcijańskim. W prezentacji aktualnych koncepcji wychowania celowo został pominięty nurt marksistowski, zakładając, że jest on powszechnie znany. Ideologia marksistowska dotycząca wychowania zdominowała (przeniknęła) wszystkie opracowania pedagogiczne ukazujące się od połowy lat czterdziestych do początku lat dziewięćdziesiątych. "Przedstawione powyżej nurty, obecne w polskiej pedagogice, przynoszą i podkreślają niektóre ważne w wychowaniu elementy. Wspólnym, cennym ich znamieniem jest koncentracja na osobie wychowanka i rozpatrywanie wychowania w odniesieniu do niego". Problemem pozostaje rozumienie i korzystanie z wolności, co wiąże się z celami w wychowaniu. Charakterystycznym rysem nowych prądów jest atak na tradycyjne autorytety wychowawcze (rodzina, szkoła, Kościół), negatywne odniesienie do tradycji, ahistorycyzm i areligijność, lansowanie bezstresowości jako modelu i ideału życiowego. Niektóre idee są czerpane wprost z radykalnych ruchów kontestacyjnych.

Charakterystyka wybranych teorii wychowania w socjologii od neopozytywizmu do

neoewolucjonizmu

Socjologia w swoim rozwoju od okresu pozytywizmu ( data narodzin nauki o społeczeństwie ) do czasów współczesnych charakteryzowała się wielością kierunków i orientacji badawczych. Najczęściej podstawą ich wyróżnienia były cele i wartości przyświecające tym badaniom, sposób pojmowania natury faktów społecznych ( np. jako stany psychiczne przejawiające się w określonym typie stosunków społecznych lub jako zobiektyzowana rzeczywistość), zakres i typ generalizacji (tj. zdań uogólniających - historycznych lub praw nauki ), podstawowe kwestie badawcze ( m.in. zagadnienia konfliktu, rozwoju społecznego lub integracji społecznej, osiągania consensusu) oraz wzajemne relacje między teorią a praktyką. Spośród wielu kierunków badawczych do koncepcji socjologii Comte'a najbardziej nawiązuje neopozytywizm, który zapoczątkował Georg A.Lundberg1. Neopozytwizm w socjologii charakteryzuje się następującymi założeniami:

1. badane zjawiska społeczne podlegają "prawom przyrodniczym" (są powtarzalne), co oznacza odrzucenie historycznego ujmowania rzeczywistości;

2. dyrektywy metodologiczne nauk ścisłych mają zastosowanie w naukach humanistycznych, zjawiska społeczne należy zatem badać przy użyciu tych samych dyrektyw;

3. zjawiska społeczne powinny być kwantyfikowalne (mierzalne) i opisywane ilościowo, dając odpowiedź na pytanie „ile”?, a nie „jakie”? . ,

4. definicje pojęć powinny być dokładnie zoperacjonalizowane, co pozwoli uniknąć błędu wieloznaczności;

5. subiektywne aspekty zjawisk społecznych można badać tylko przez ich uzewnętrznioną manifestację w zachowaniach, dlatego metafizyka jako metoda badawcza nie ma wartości poznawczych.

Powyższa orientacja dystansuje się od rozwoju teorii na rzecz intensywnych badań empirycznych, eliminowania z teorii terminów abstrakcyjnych ( subiektywnych aspektów zjawisk społecznych ) oraz proponuje "fizykalizację" i matematyzację socjologii, upodobnienie jej do procedury badawczej nauk ścisłych. Powyższe założenia odpowiadały funkcji inżyniersko -organizatorskiej socjologii ( inżynierii społecznej ) a zwłaszcza technokratyzmowi i manageryzmowi. Rozwój nowych współczesnych teorii socjologicznych spowodował, że neopozytywizm utracił swe dawne znaczenie ( w sferze teorii ), chociaż jego założenia metodologiczne są podstawą wielu współczesnych badań empirycznych w socjologii. Na gruncie pozytywistycznej socjologii powstało wiele teorii, których założenia wywodziły się z m.in. z psychologii. Kierunkiem, który w socjologii najbardziej nawiązuje do teorii psychologicznej jest behawioryzm ( z ang. behavior - zachowanie ). Fundamentalne założenia tego kierunku zawierają się w poniższych tezach:

1. przedmiotem badań socjologii jest zachowanie jednostek w sytuacjach społecznych;

2. zachowania jednostek (ich strukturę ) należy poznawać w warunkach eksperymentalnych i naturalnych, a nie w oparciu o metodę – introspekcji3.

3. najbardziej wartościowym kryterium oceny I prognozy I zachowań jest postawa ze względu na wielość kryteriów opisu / siła, kierunek, zakres, czas trwania, natężenie itp./;

4. przedmiotem badań socjologa są postawy zbiorowości ( ich rozkład ilościowy i korelacje pozwalające na ich statystyczny opis );

5. do opisu zachowań, postaw zbiorowości wystarczą odpowiednie ( reprezentatywne ) próby statystycznie odwzorowujące badaną zbiorowość.

Swoje założenia przedstawił w pracy pt. "Fundations of Sociology" wydaną w 1939 r. Za twórcę behawioryzmu uznaje się amerykańskiego psychologa eksperymentalnego J.B. Watsona, który starał się określić wzajemne relacje między sytuacjami społecznymi, bodźcami stwarzanymi przez dane środowisko a reakcjami, zachowaniami jednostek. Wybitnym przedstawicielem reprezentującym behawioryzm w socjologii był Paul F. Lazarsfeld.

Introspekcja z łac. introspectio - wglądanie do wnętrza I badanie własnych przeżyć psychicznych, postaw oparte na samoobserwacji.

Obok behawioryzmu, który wyrażał wpływy psychologii w socjologii pojawił się inny pogląd określany mianem psychologizmu. Jego podstawowym założeniem było to, że stosunki społeczne są w pełni uzależnione od psychicznego wyposażenia jednostek, podstawą ich działania są emocje. Punktem wyjścia psychologizmu opisu społeczeństwa były zainteresowania cechami psychicznymi jednostek. Przedstawicielami tego nurtu w socjologii byli m.in. Gustaw Le Bon, Zygmunt Freud i Vilfredo Pareto. Pierwszy z nich sformułował psychosocjologiczną teorię dotyczącą, ,psychiki tłumu" według której obserwacja zachowania się tłumów stanowi klucz do wyjaśniania wszelkich zjawisk społecznych zgodnie z poniższym algorytmem: jednostka + tłum = generacja nowych zachowań, właściwych dla danej sytuacji. Z. Freud w swoich koncepcjach zajmował się problematyką osobowości człowieka, naturą tabu społecznego oraz teoria kultury. Jego struktura osobowości ( id, libido, ego i superego ) zakładała, że człowiek jest z natury istotą złą, a jego życie jest walką o zaspokojenie popędów. Instynkty ludzkie – życia i śmierci są nieusuwalne i niezmienne, zawarta zaś w nich energia jest wielkością stałą. V.Pareto5 dokonał refutacji ( obalenia argumentów i dowodów strony przeciwnej ) koncepcji człowieka racjonalnego i społeczeństwa znajdującego się na drodze nieprzerwanego rozwoju, wprowadził szereg pojęć do języka socjologii ( systemu, równowagi społecznej, wspólnie z G. Moską pojęcie elit oraz stworzył teorię czynności pozalogicznych ) według, której niezmienna natura ludzka jest źródłem irracjonalnych czynników będących częścią psychologicznych aspektów życia społecznego. W teorii czynności pozalogicznych wyróżnił następujące czynności: pozalogiczne, rezydua - "reszta" w życiu społecznym nie podlegająca dyktatowi myślenia logiczno - eksperymentalnego, derywacje - to, co w zjawiskach społecznych najbardziej zmienne. Reakcją na psychologizm w socjologii była doktryna określana mianem socjologizmu. Podstawowymi tezami socjologizmu były następujące stwierdzenia:

1. społeczeństwo jest swoistą rzeczywistością różną od rzeczywistości materialnej i psychologicznej, jest "sui generis", czyli bytem samym dla siebie;

2. podstawową sferą życia każdego człowieka jest rzeczywistość społeczna.

Prekursorem tego nurtu w socjologii był Emil Durkhaim . Jego metodologia socjologii opierała się na analizie faktów społecznych, które należy badać takimi jakimi są w rzeczywistości bez wstępnych założeń. Fakty społeczne powinny być wyjaśniane tylko przez inne fakty społeczne, a nie fakty jednostkowe. Wyjaśnianie faktów społecznych może dokonywać się genetycznie poprzez znalezienie jego społecznych przyczyn lub funkcjonalnie ( teleologicznie) - wskazanie konsekwencji lub celu faktu społecznego. E. Durkhaim podjął badania nad zjawiskami patologicznymi w społeczeństwie, których rezultatem była m.in. teoria anomii ( stan zaniku norm w społeczeństwie lub w grupie ). Kolejnym systemem teoretycznym w socjologii jest funkcjonalizm, który nawiązuje przede wszystkim do koncepcji H. Spencera społeczeństwa jako organizmu. Główne założenia funkcjonalizmu opierają się na:

l. analizie systemu społecznego ! wzajemnie powiązanych elementów, które przyczyniają się do utrzymania równowagi całości tego systemu l;

2. rozpatrywaniu jego trwałości ( spełnianiu określonych funkcji społecznych przez jego elementy ) oraz określeniu elementów dysfunkcjonalnych, zakłócających, dezorganizujących jego funkcjonowanie, (

eufunkcjonalnych ) nie odgrywających żadnej roli w tym systemie;

3. określeniu specyficznych potrzeb własnych tych elementów oraz umiejętnym ich kształtowaniu poprzez adaptację, internalizację i uspołecznienie ! i zaspokajaniu w sposób nie zakłócający obowiązujących w tym systemie standardów;

Funkcjonalizm w socjologii zwraca szczególną uwagę na zjawiska stabilności i równowagi społecznej oraz środki i sposoby oddziaływania społecznego zapewniające ich utrzymanie. Wśród wielu orientacji socjologicznych socjologia analityczna zwana humanistyczną lub rozumiejącą kładła szczególny nacisk na rozumienie jako metodę i cel badań. Założenia metodologiczne przedstawił F. Znaniecki składały się z następujących elementów: socjologii rozumiejącej której podstawą badań jest zrozumienie sensu, subiektywnego aspektu, znaczenia zachowań jednostek i zbiorowości; ~. zachowania mają miejsce w określonych sytuacjach społecznych, aby je poznać należy wcześniej znać sposób ich definiowania przez to środowisko i normy, którymi się kieruje; rozróżnienia postaw realistycznych i ideacyjnych ( zwerbalizowanych sposobów myślenia ) przy wyjaśnianiu motywów postępowania oraz przyczyn zaistniałych zjawisk społecznych, badanie postaw realistycznych, poznanie "od środka." struktury i znaczenia tych zachowań umożliwiają metody "dokumentów osobistych" i obserwacji uczestniczącej; unikania badań ankietowych opartych na kwestionariuszach z pytaniami otwartymi lub skategoryzowanymi ponieważ służą one poznawaniu postaw ideacyjnych ( wyobrażanych ).

Interesujące poglądy dotyczące zachowań społecznych prezentuje w socjologii orientacja instytucjonalistyczna m.in. ze względu na osoby, które były prekursorami i kontynuatorami tego nurtu tj. K. Marksa, M. Webera i C.W. Millsa. Podstawowe założenia tego nurtu opierały się na następujących przesłankach:

l. przedmiotem badań socjologii powinny być przede wszystkim historycznie ukształtowane układy społeczne, ich struktura oraz czynniki, które wywołują ich zmiany;

2. instytucjonalizacji układów społecznych ! ich formalizacji I, a zwłaszcza instytucji dysponującymi środkami przymusu fizycznego i duchowego, dzięki którym następowała regulacja i realizacja interesów jednostkowych lub grupowych nie zawsze tożsamych z interesami instytucji;

3. działanie ludzi wyznaczają instytucje, zaś ich motywy poznajemy dzięki analizie genetyczno - funkcjonalnej istniejących w danej instytucji układów społecznych, ich czynników, które decydują o jej funkcjonowaniu . W tej orientacji dominują tendencje materialistyczne oraz szczególna podatność na analizę problematyki strukturalnej, ujmowanej historycznie. Kolejnym nurtem w socjologii zwłaszcza amerykańskiej jest interakcjonizm symboliczny, który występuje zasadniczo w dwóch wersjach: teorii wymiany społecznej i dramaturgicznej koncepcji życia społecznego. Wspólną ich własnością jest koncepcja świata społecznego oparta, na wzajemnym oddziaływaniu dwóch indywiduów ludzkich, czyli interakcji. Interakcja ta jest zapośredniczona przez symbole, przez interpretację czy też przez nadawanie znaczenia działaniom innych, czyli wprowadzenia procesu interpretacji pomiędzy bodziec a reakcję w zachowaniu jednostki. Teoria wymiany społecznej Georga C. Homansa wyjaśnia oddziaływanie ludzi na siebie w koncepcji wymiany , „kar” i „wyróżnień”. Partnerzy interakcji wzajemne zachowania interpretują jako kary lub nagrody. Kwalifikowanie ( interpretacja kar lub nagród ), kosztów i zysków zależy od wartości jakie dana jednostka przypisuje tym zachowaniom. Uczestnicy interakcji dokonują mikroekonomicznej analizy kosztów i zysków a jej rezultat warunkuje dynamikę i czas interakcji czyli elementarne zachowanie społeczne. Dramaturgiczna koncepcja życia Ervinga Goffinana opiera się na założeniach przedstawienia teatralnego, uczestnicy interakcji są aktorami, a sytuacje życia codziennego sceną. Każdy z nas jest aktorem starając się grać swoją rolę jak najlepiej.

„Społeczeństwo postindustrialne”:

- przewaga zatrudnienia ludności w sektorze trzecim, tj. dziale usług niematerialnych;

- przeważają działy gospodarcze świadczące różne usługi, a także wytwarzające różne symbole kulturowe;

- struktura zawodowa jest zdominowana przez stale powiększającą się kategorię pracowników umysłowych, wśród których najliczniejszą grupę powinni stanowić wykwalifikowani specjaliści i intelektualiści;

- proces modyfikacji oświaty w społeczeństwie jest zjawiskiem permanentnym, przebiega w myśl trzech zasad: powszechności, elastyczności i ustawiczności.

- poziom wykształcenia jest bardzo wysoki, przewyższa potrzeby gospodarki, wykształcenie staje się celem autotelicznym, mniej związanym z funkcją instrumentalną, pełnioną przez jednostkę w społ. przemysłowym;

- procesy egalitaryzacji systemów szkolnych przebiegają w dwóch płaszczyznach:

1) powszechny i łatwy dostęp do wielorakich form kształcenia,

2) stworzenie zadowalających wychowanka warunków kształcenia oraz wysokiego poziomu nauczania,

- bezpośrednia konsumpcja materialna zaczyna tracić podstawowe znaczenie jako czynnik stymulujący pracę zawodową czy indywidualną,

- wzrasta rola wspólnoty środowiska zewnętrznego w konstytuowaniu się społeczności lokalnej,

- otoczenie przyrodnicze wraz z infrastrukturą miejską daje podstawy do wytworzenia poczucia

wspólnoty i więzi kulturowej na pewnym obszarze, wzrasta rola kontroli społecznej ( opinii publicznej ),

- następują przemiany systemów wartości, dążeń i orientacji wartościujących,

- demokratyzacja, egalitaryzm w oświacie, niespotykana masowość procesów społecznych powodują istotne zmiany w aspiracjach, świadomości oraz sposobie życia współczesnego pokolenia.

SOCJOLOGIA WYCHOWANIA – PRZEDMIOT, FUNKCJE, PROBLEMY

Socjologia wychowania i edukacji bada rzeczywistość społeczno – wychowawczą w aspekcie teoretycznym, empirycznym i socjotechnicznym.

Przedmiot badań:

1. zbiorowości społeczne, zjawiska, procesy socjalizacyjne i wychowawcze decydujące o kształtowaniu się poszczególnych jednostek, grup, klas, warstw, kategorii zbiorowości etnicznych i terytorialnych

2. instytucje wychowawcze regulujące przebieg procesów resocjalizacyjnych, wychowawczych wpływające na strukturę, treści i formy, organizację czynności wychowawczych i społeczno – kulturowych warunków wychowania oraz działalnością edukacyjną pośrednią lub bezpośrednią innych instytucji,

3. społeczno – kulturowy przebieg procesów wychowania i zachowań, organizacji i dezorganizacji sprzyjającej bądź nie realizacji celów oraz zadań wychowania i edukacji, zmiany i przekształcenia zachodzące pod wpływem edukacji i działalności społeczno – zawodowej.

4. poziomy efektywności i jakości funkcjonowania procesów wychowawczych i kulturowych w ramach mikro, mezo i makro systemów wychowania w zakresie form wychowania naturalnego, bezpośredniego, pośredniego, formalnego i nieformalnego.

Socjologia mikroedukacji – zajmuje się głównie funkcjonowaniem grup naturalnych np. rodziny, grup rówieśniczych, kręgów społecznych, klik, gangów, grup nieformalnych

Socjologia mezoedukacji – dokonuje analizy funkcjonowania instytucji i systemów wychowawczych osiedla, gminy, społeczności wioskowej.

Socjologia makroedukacji – zajmuje się systemami wychowania dotyczącymi państwa, narodu, klas i warstw społecznych, wychowania obywatelskiego.

Socjologia wychowania– zawiera w sobie elementy teoretyczne jak i praktyczne. Teoria to wiedza wyjaśniająca określoną dziedzinę zjawisk, pozostaje w związku z praktyką bo na jej podstawach jest formułowana. Praktyka to świadoma działalność ludzi, wykorzystująca umiejętności i nawyki zdobyte w działaniach. Socjologia wychowania spełnia określone funkcje:

1. Funkcja poznawcza i teoretyczna – polega na przekazywaniu społeczeństwu wiedzy, służy poznawaniu życia społecznego ludzi, umożliwia poznawanie mechanizmów, procesów i praw strukturalnych, rozwojowych, wyjaśnianie opisywanych zjawisk i zależności.

2. Funkcja humanistyczna – wyraża się głównie we wprowadzaniu w system norm i wartości, określania norm i zachowań grup i jednostek w rozwijaniu osobowości i kształtowaniu postaw i przekonań, a także stereotypów.

3. Funkcja wychowawcza – przejawia się w kształtowaniu wzorów i modeli zachowań społecznych, umożliwia świadome i celowe wykonywanie celów i zadań wychowania.
4. Funkcja diagnostyczna i prognostyczna – przejawia się w rozpoznawaniu określonego stanu rzeczy. Na podstawie diagnozy formułujemy optymalne rozwiązania.

5. Funkcja społeczno – pedagogiczna i socjotechniczna – społeczno – pedagogiczna zajmuje się wyjaśnianiem sytuacji społeczno wychowawczych jak również wskazywaniem skutecznych metod i technik oddziaływania wychowawczego, a socjotechniczna to organizowanie i kierowanie procesami wychowawczymi w szkole, klasie, grupie koleżeńskiej, środowisku społecznym.

6. Funkcja apologetyczna i demaskatorska – te funkcje są realizowane w zależności od tego jakie orientacje, interesy, cele i zadania światopoglądowe i moralno – etyczne propaguje i realizuje. Apologetyka - obrona czyichś interesów, ukazywanie czyichś interesów. Demaskatorska – wyszukiwanie pewnych mankamentów, uchybień, to co szkodliwe dla rozwoju człowieka. Funkcja apologetyczna i demaskatorska może dotyczyć zarówno czegoś jak i kogoś.

Aktualne problemy socjologii wychowania i edukacji to:

1. wychowanie jako zjawisko społeczne,

2. wychowanie a społeczeństwo,

3. wychowanie a problemy ludnościowe,

4. struktura społeczna szkoły,

5. ekologia wychowania,

6. stratyfikacja (różnicowanie) społeczna, a szkoła,

7. wychowanie, a procesy społeczne (współzawodnictwo, konflikty, akomodacja, asymilacja),

8. uspołecznianie jako proces wychowania,

9. dewiacyjne zachowania w szkole,

10. dynamika grup w wychowaniu,

11. warunki kształtujące programy nauczania,

12. społeczność lokalna, a szkoła,

13. wychowanie w zakresie odpowiedzialności społecznej,

14. aktualne kontrowersje o wychowaniu,

15. wychowanie zdrowotne,

16. edukacja, a demokracja i polityka,

17. wychowanie do zmian i rozwoju,

18. wychowanie do przyszłości.

NOWOCZESNE SPOŁECZEŃSTWO – NOWOCZESNA OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA JEDNOSTKA W PROCESIE WYCHOWANIA

Osobowość – to zbiór unikalnych i stosunkowo trwałych cech jednostki wyodrębniających ją od pozostałych.

Socjologiczna koncepcja osobowości wg Jana Szczepańskiego – na osobowość wg niego składają się:

1. Elementy biogenne – anatomia i fizjologia wpływa na naszą osobowość. Wpływy na osobowość warunkują je ale nie bezwzględnie. Jeszcze popędy wrodzone i odruchy także wpływają na osobowość

2. Elementy psychogenne – pamięć, wola, uczucia, spostrzegawczość, temperament, skłonności, wyobrażenia.

3. Elementy socjogenne – pochodzą z wpływów społeczeństwa i kultury.

1. Kulturowy ideał osobowości - to zespół wyobrażeń jaki powinien być idealny członek społeczeństwa. Jest on narzucany jednostce, kształtuje się w okresie dorastania, kiedy szukamy ideałów do których dążymy. Jest różny w różnych kulturach. Nie zawsze wypełniamy kulturowy ideał osobowości.

2. Role społeczne - to nasze prawa, obowiązki – są wynikiem oczekiwań społecznych. To względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych osób przebiegające wg mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego celu. Których grupa oczekuje od określonej jednostki. Wzór osobowy określany jest przez społeczeństwo.

3. Jaźń subiektywna – to zespół wyobrażeń o sobie jednostki, wytworzony na podstawie tego, jak traktują ją inni ludzie. Kształtuje się we wczesnym dzieciństwie. To jest nasze wewnętrzne poczucie ja. kształtuje się pod wpływem grup pierwotnych.

4. Jaźń odzwierciedlona – jest to zespół wyobrażeń jednostek wytworzony na podstawie, tego co przypuszczamy, że myślą o nas inni. Kształtuje się w okresie dojrzewania. Inaczej jest to patrzenie na siebie oczami innych. Jest to końcowy element kształtowania się osobowości.

Wg Jana Szczepańskiego – Osobowość – to zespół trwałych cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.

Kulturowy ideał osobowości i role społeczne kształtowane są przez społeczeństwo czyli są niejako narzucane z zewnątrz.

TYPY OSOBOWOŚCI

Kretschmer Ernst (1888-1964), lekarz niemiecki, psychiatra. W 1924 stworzył typologię konstytucjonalną (zwaną również typologią Kretschmera), w której wyodrębnił typy temperamentu oraz skłonności do określonych chorób psychicznych na podstawie typów budowy ciała jednostki. Konstytucjonalizm wg Kretschmera przyjmuje 3 typy fizyczne ludzi:

atletyczny (osobnik muskularny),

asteniczny (osobnik budowy wątłej),

pykniczny (osobnik z dużym brzuchem, skłonny do otłuszczenia).

Tym 3 typom fizycznym odpowiadają 2 typy psychiczne:

- osobnikom o budowie atletycznej i astenicznej odpowiada typ schizotymiczny, a osobnikom o budowie pyknicznej - typ cyklotymiczny.

Interesującą koncepcje psychologiczną przedstawił szwajcarski psycholog Carl Gustaw Jung (1875-1961), Wyróżnił on dwa przeciwstawne typy: nieśmiałego i zamkniętego w sobie introwertyka oraz towarzyskiego i otwartego ekstrawertyka. Wyróżnił on podstawowe typy ludzkie wg czterech podstawowych funkcji człowieka. Funkcje te stanowią pary przeciwieństw: myślenie – uczucie, percepcja – intuicja. Oznacza to m. in., że nie możemy jednocześnie myśleć i czuć lub postrzegać świat i doznawać intuicji. Percepcja (postrzeganie) jest z natury ekstrawertywne, zewnętrzne, a intuicja introwertywna, wewnętrzna. Pojęcie introwersji-ekstrawersji oznaczało pierwotnie ogólną orientację psychiczną człowieka na zewnątrz (extra) lub do wewnątrz (intro). Człowiek może zazwyczaj świadomie używać jednej funkcji (dla niego podstawowej, głównej), czasem dwóch, bardzo rzadko trzech, natomiast jego czwarta funkcja pozostaje dla niego niedostępna. To, która funkcja jest główna oraz ekstrawersja-introwersja stanowią o typie człowieka, a zatem podstawowych typów w tej teorii jest osiem.

SPRANGER Eduard (1882-1963), niemiecki filozof, psycholog i pedagog, prof. uniw. w Lipsku, Berlinie i Tybindze; pod wpływem filozofii Dilteya rozwijał tzw. psychologię rozumiejącą; wyróżnił 6 podstawowych typów ludzkich:

- typ intelektualny, skierowany na przedmioty abstrakcyjne i ogólne,

- typ estetyczny, skierowany na obrazowość i piękno,

- typ ekonomiczny, skierowany na psychofizyczne siły człowieka,

- typ religijny, skierowany na całościowość wartości indywidualnych,

- typ społeczny, skierowany na wczuwanie się w życie innych,

- typ polityczny, skierowany na stosunki międzyludzkie; różne odmiany i połączenia tych typów w konkretnych osobowościach tworzą nieograniczoną różnorodność indywidualności;

Wg Floriana Znanieckiego – ze względu na jego środowisko wychowawcze we wczesnym dzieciństwie:

1. Ludzie dobrze wychowani – których osobowość kształtowali głównie wychowawcy i instytucje wychowujące ideały wychowawcze.

2. Ludzie pracy – ich osobowość kształtował warsztat pracy, funkcjonujące w nim zespoły pracownicze.

3. Ludzie zabawy – którzy byli wychowywani dzięki uczestnictwu w grupach zabawowych i innych grupach rówieśniczych.

4. Ludzi zboczeńców – którzy byli objęci wpływami różnych środowisk wychowawczych.
5. Ludzie dobrzy i mądrzy – ludzie tworzący nowe systemy kulturowe, ludzie samodzielni.

Wg Jana Szczepańskiego:

1. Twórcy – ludzie wnoszący nowe idee, pomysły itp.

2. Przeciętni – którzy sumiennie pracują wykonując swoje zadania nie modernizując niczego.
3. Ludzie aktywni negatywnie – zaliczyć tu możemy złodziei, brakorobów itp.

4. Jednostki zdane na pomoc i opiekę innych.

Osobowość podstawowa – jest to zespół cech wspólnych dla wszystkich lub dla większości członków danego społeczeństwa, ściśle scharmonizowana z instytucjami danego społeczeństwa i całym społeczeństwem, stanowi główny punkt wyjścia do kształtowania się zróżnicowanych osobowości poszczególnych jednostek.

W ujęciu idealno-typowym społeczeństwo nowoczesne charakteryzuje się następująco:

1. Cechy organizacyjne:

- wielka liczba członków,

- otwartość czyli wielorakie powiązania z innymi społeczeństwami.

- heterogeniczność czyli zróżnicowanie wewnętrzne (klasowe, warstwowe),

- wysoki poziom urbanizacji – podstawową organizacją przestrzenną jest miasto.

2. Cechy osobowościowe jednostki:

- orientacja na osiągnięcia indywidualne,

- wysoki poziom empatii i nonkonformizmu,

- przekonanieěo możliwości zapanowania nad przyrodą,

- orientacja na teraźniejszość i przyszłość,

- nastawienie liberalne lub demokratyczne,

- odejście od wiary w przeznaczenie.

3. Cechy społeczno – kulturowe:

- dominacja więzów rzeczowych czyli ludzie powiązani ze sobą interesami,

- struktura społeczna oparta na podziałach warstwowych,

- porządek społeczny oparty na kontrakcie,

- pozycja społeczna osiągana np. poprzez edukację,

- zachowania słabo skondensowane,

- działania zuniwersalizowane,

- wysoki poziom skolaryzacji i wykształcenia,

- wysokie kompetencje symboliczne,

- powszechne korzystanie z mechanizmów,

- kultura zdominowana przez profanum (świecka).

4. Cechy polityczne:

- władza legalna usankcjonowana świecko,

- szeroki udział w instytucjach przedstawicielskich,

- brak tendencji endogamicznych w elitach władzy (więcej opcji politycznych),

- pluralizm instytucji politycznych.

5. Cechy techniczno-ekonomiczne:

- nieantarkiczność (kraje trzeciego świata oparte tylko na własnej produkcji, gospodarce – autarkiczne)

- skomplikowane technologie, złożony podział pracy, wysoki poziom produkcji w przeliczeniu na mieszkańca,

- gospodarka zdominowana przez przemysły innowacyjne (informatyka, elektronika),

- wyspecjalizowane usługi,

- korporacje międzynarodowe.

Nowoczesna osobowość społ., to wzorzec człowieka racjonalnego.
Trzy podstawowe cechy:

1) rozbudowana potrzeba osiągania i wyczynu; charakteryzuje ludzi silnie motywowanych do realizacji potrzeb, 4 cechy:

a) sta

ła skłonność do podejmowania ryzyka przy jednoczesnej świadomości jego konsekwencji,
b) predyspozycje do innowacji,

c) umiejętność analitycznej oceny przedsiębranych działań zakończonych zarówno porażką jak i sukcesem,

d) pełna mobilizacja wewnętrzna w warunkach współzawodnictwa, zapewniająca uzyskiwanie bardzo dobrych wyników, przy czym sukces dynamizuje działania jednostek.

2) wysoki poziom empatii,

3) nonkonformizm.

Hubris, to nieposkromiona pycha która wywoływała gniew bogów.

Hubris, to siły tkwiące w człowieku, które zmuszają do działań prowadzących do dowartościowania siebie, samodoskonalenia, osiągania coraz wyższych pozycji i stanowisk, akceptowania zmian i innowacji. Zaspokojenie tych dążeń rodzi satysfakcję i wywołuje dumę, zwiększa poczucie osobistego bezpieczeństwa, scala indywidualną osobowość, pozwala optymistycznie patrzeć na świat, nadaje sens życiu. Te motywacje hubrystyczne stają się regulatorem rozwoju.

Działanie herostratesowe – jest to działanie typu negatywnego.

Działanie egoistyczne – jednostka wykorzystuje do realizacji swojego celu innych.

Działanie przestrzenne – działanie typu handlu rzeczami z przemytu itp., poprzez kupno przyczyniamy się do bogacenia się innych.

Istnienie zbiorowości o umiejętności wczuwania się w procesy innych osób.

Zdolności empatyczne – jest to ważna cecha zbiorowości. Wyraża się w zdolności wczuwania się w nowoczesne role społeczne. Role pełnione przez jednostki odniesienia. Stany empatyczne w procesie modernizacji zmuszają jednostkę do podejmowania nowych ról i wczuwania się w nie tzn. zachowań nierutynowych, elastycznego reagowania i rozbudowywania własnych możliwości.

Postawa nonkonformistyczna – sprzyja zachowaniom o charakterze niekonwencjonalnym. Cechuje ona ludzi o zredukowanej potrzebie uległości wobec innych, doznawania opieki i znajdowania oparcia w ograniczonej potrzebie afiliacji. W 1984 roku powstał nowy wzorzec osobowości człowieka nowoczesnego – Inkeles i Smith mówią, że jednostkę trzeba wyposażyć w takie cechy jak:

1. otwartość na nowe doświadczenia,

2. gotowość do świadomej zmiany,

3. zdolność zbierania informacji o faktach,

4. umiejętność wykorzystywania wiedzy w podejmowanych działaniach,

5. umiejętność planowania w sprawach zarówno osobistych, rodzinnych i publicznych,
6. skłonność do kalkulacji wynikająca z przekonania, że świat jest policzalny, a wiele zjawisk można przewidzieć,

7. wysoka ocena umiejętności technicznych ułatwiająca korzystanie z nowoczesnych urządzeń technicznych,

8. rozumienie logiki procesów produkcyjnych i zasad podejmowania decyzji,
9. wysokie aspiracje oświatowe i zawodowe,

10. świadomość godności innych i szacunek dla niej,

11. uniwersalizm i optymizm w postępowaniu.

ROLA SPOŁECZNA

Jest to istotny składnik osobowości człowieka. Jest to spójny system zachowań wynikający z przynależności jednostek do określonych grup i zbiorowości (rola pracownika, rodzica itp.) na rolę społeczną składają się prawa i obowiązki, przywileje i powinności. Realizacja ich jest właśnie pełnieniem roli. Można swoją rolę wykonywać połowicznie, ale trzeba wykonywać ją dobrze. Zakres realizacji każdej roli społecznej uwarunkowany jest wieloczynnikowo przede wszystkim zależy od:

1. Właściwości anatomiczno – psychologicznych danej jednostki.

2. Wzoru osobowego akceptowanego w danej grupie czy innym typie zbiorowości ludzkiej.
3. Sposobu zdefiniowania danej roli zarówno przez jej nosiciela jak i zbiorowość z którą dana rola się kojarzy.

4. Struktury i organizacji grupy jakimi dysponuje wobec swoich członków zasługujących na pozytywne lub negatywne wyróżnienie.

Pojęcie roli społecznej zapożyczone jest z terminologii teatralnej. Może być spełniana pod przymusem lub dobrowolnie.

Role społeczne są zestawem reguł mówiących jak powinniśmy postępować, jakiego postępowania powinni oczekiwać inni.

Role społeczne porządkują i określają ludzkie postępowanie i wzajemne kontakty. Ludzie występują jako reprezentanci ról społecznych. Mogą mieć charakter sformalizowany – pełnione przez instytucje i mają formalne przepisy, bądź niesformalizowany – nie ma na nie formalnych przepisów, uczymy się ich w sposób obyczajowy np. koleżanka, kobieta. Realizacja roli społecznej może odbiegać od wzoru przyjętego przez normy. Wprowadza się pojęcie roli postulowanej. Rola postulowana odbiega swym charakterem od wykonywanej.

Konflikt ról – wobec tej samej roli kierowane są sprzeczne oczekiwania np. niejednolite oddziaływania rodziców na dziecko.

Napięcie ról – kiedy wykonujemy tak wiele ról, że nie potrafimy żadnej wykonywać dobrze, wynika to z wielości ról.

Swoje role społeczne powinniśmy wykonywać świadomie i dobrze.

POSTAWY SPOŁECZNE

Wg Morgana postawy społeczne – to tendencje do reagowania pozytywnie lub negatywnie w stosunku do ludzi przedmiotów lub sytuacji.

Wg S. Mika – postawy społeczne – to pewien względnie trwały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmiotu bądź dyspozycje do takiego stosunku wyrażające się w kategoriach pozytywnych, negatywnych, neutralnych.

Postawa ma związek z poglądami i opiniami danego człowieka.

Cechy postawy:

1. Kierunek – każda postawa i opinia dotyczy określonego przedmiotu, grupy itp.
2. Intensywność – każda postawa i opinia mogą mieć różną skalę pozytywności i negatywności.
3. Trwałość – są postawy i opinie które mogą być przekształcone pod wpływem pogadanek, ale też takie, które opierają się różnorodnym działaniom bodźców.

4. Siła – postawy i opinie mogą mieć różną siłę, niektóre osoby silniej niż inne określają postawy. Osoby o zdecydowanych postawach negatywnych wykazują większą siłę postaw.

Na kształtowanie się postaw mają wpływ czynniki wewnętrzne (potrzeby, zainteresowania, potrzeby emocjonalne, charakter, sposób życia) i zewnętrzne (środowisko rodzinne, ekologiczne, grupy rówieśnicze, kręgi społeczne, instytucje wychowania).

Komponenty (składniki) postawy to: myślenie, uczucie i działanie.

Składnik myślowy – jest wyrażony w formie poglądu na przedmiot postawy.

Składnik uczuciowy – znajduje odbicie zarówno w wypowiedziach jak i zachowaniach przez swoisty rodzaj ekspresji, która mu towarzyszy.

Składnik działania – przejawia się w czynnym zachowaniu wobec przedmiotu postawy np. matka przytula dziecko.

Postawy stereotypowe – to szczególny rodzaj postaw, które jako zniekształcone i emocjonalne pojęcie rzeczywistości przybierają formę uprzedzeń.

POSTAWY RODZICIELSKIE WG MARII ZIEMSKIEJ

Postawy pozytywne:

1. Akceptacja dziecka – przyjęcie go takim jakim jest ze wszystkimi jego wadami i zaletami. Sprzyja kształtowaniu się u dziecka do nawiązania się trwałej więzi emocjonalnej. Dzieci z takich rodzin bywają wesołe, odważne.

2. Współdziałania z dzieckiem – zainteresowanie i współdziałanie rodziców z zabawą i pracą dziecka, a także w zaangażowaniu dziecka w sprawy rodziców i domu w stopniu odpowiadającym na jego możliwości rozwojowe. Dziecko staje się ufne wobec rodziców, dziecko wytrwałe w pracy, podejmuje wspólne decyzje.

3. Dawanie rozumnej swobody dziecku właściwej dla jego wieku – dziecko w miarę swojego rozwoju coraz bardziej uniezależnia się od rodziców, a równocześnie rozbudowuje się świadoma więź między rodzicami a dziećmi. Powoduje ona, że dziecko wyrabia sobie lojalność w stosunku do członków rodziny, dzieci są twórcze.

4. Uznawanie praw dziecka w rodzinie bez przeceniania czy niedoceniania jego roli – powoduje ona, że są dobre kontakty między rodzicami i dziećmi, panuje wzajemne rozumienie.

Pozytywne postawy rodzicielskie sprzyjają zaspokajaniu potrzeb dziecka: biologicznych, psychicznych i emocjonalnych.

Postawy negatywne:

1. Odtrącenie – dziecko odczuwane jest tu jako ciężar. Rodzice chętnie przekazują swoje obowiązki innym. Dzieci z takich rodzin są niezdolne do nawiązywania więzi uczuciowych, zmienne w planach, skłonne do przechwałek.

2. Unikająca – nacechowana ubóstwem uczuć lub wręcz obojętnością rodziców. Ta postawa sprzyja kształtowaniu się u dzieci takich cech jak agresywność, kłótliwość, dzieci te kradną, są zastraszane, bezradne, znerwicowane.

3. Nadmierne wymagania w stosunku do dziecka – rodzice nie liczą się z możliwościami dziecka, wykazują niezadowolenie, dziecko jest pod stałą presją gdyż rodzice są osobami znaczącymi dla dziecka i nie chcą ich zawieść. Kształtuje ona u dziecka brak wiary we własne siły, obsesję i uległość. Wpływ tej postawy może być mniejszy gdy jest zdolne do buntu pod warunkiem, że ma dobry kontakt z rówieśnikami. Jeśli tego kontaktu nie ma to po buncie mogą nastąpić ucieczki z domu.

4. Nadmiernie chroniąca – podejście do dziecka bezkrytycznie, uznawane jest za wzór doskonałości, rozwiązuje się za niego problemy. Ta postawa powoduje uzależnienie się synów od matki, córek od ojców. Jest to typ rozpieszczonego dziecka – nadmiernie pewne, egoistyczne, zuchwałe, zarozumiałe.

POSTAWY SPOŁECZNE

Charakteryzują się tym, że mają za przedmiot całe społeczeństwo lub też różne grupy ludzkie wchodzące w jego skład. Bywają określane mianem uspołecznieniem jednostki.

1. Postawa patriotyzmu – polega na emocjonalnym związku z narodem, językiem, kulturą, zaangażowaniu w sprawy jego teraźniejszości i przyszłości

2. Postawa społecznego zaangażowania – polega na czynnym intencjonalnym udziale jednostki w życiu publicznym, zbiorowych działaniach oraz w trosce o dobro społeczne.

3. Postawa społecznej użyteczności – istota polega na stałej gotowości do czynnego pomnażania dóbr materialnych i duchowych na użytek ogółu. Dewiza tej postawy to równowaga między tym co się od społeczeństwa bierze, a tym co się społeczeństwu daje.

4. Postawa społecznej gospodarności – polega na akceptacji przez jednostkę i przestrzeganiu norm nakazujących poszanowanie dóbr społecznych, racjonalne ich użytkowanie, chronienie przed zniszczeniem, udostępnianie innym.

5. Postawa społecznego zdyscyplinowania – wyraża się w tendencji do świadomego przestrzegania ustalonych przepisów i reguł życia zbiorowego ze względu na harmonię i ład społeczny. Jednostka potrafi podporządkować własne dążenia i interesy regułom współżycia.

6. Postawa społecznej odpowiedzialności – polega na identyfikowaniu się jednostki z własnym społeczeństwem, na życiu jego sprawami, intencjonalnym uczestniczeniu we wszystkim co się w społeczeństwie dzieje. Człowiek nigdy nie uważa, że sprawy ogólne go nie obchodzą.

7. Postawa społecznej otwartości – wyraża się w gotowości do równie życzliwego traktowania przedstawicieli innych grup społecznych niezależnie od dzielących je różnic pod warunkiem, że nie chodzi o odmienność stosunków do naczelnych wartości i podstawowych reguł współżycia.

8. Postawy interpersonalne – to postawy które odnoszą się do współżycia między jednostkami.
9. Postawa życzliwości wobec innych ludzi – jest to podstawowa postawa w stosunkach międzyludzkich. Nakazuje ona kierować się w postępowaniu wobec innych ludzi troską o ich dobro jeżeli nie koliduje ono z cudzym dobrem.

10. Postawa poszanowania ludzkiej godności – powszechną potrzebą ludzi jest być przedstawicielem rodzaju ludzkiego i tak być traktowanym. Zaspokajać jego potrzeby to szanować jego godność – dostrzegać potrzeby drugiej osoby, która nie chce być przedmiotem ośmieszenia itp.

11. Postawa poszanowania życia i zdrowia człowieka – wyraża się w postępowaniu, które ma na względzie dążenie każdej jednostki ludzkiej do samozachowania oraz do unikania cierpień fizycznych i psychicznych.

12. Postawa tolerancji – to nie dyskryminowanie, nie prześladowanie innych z racji innych przekonań, opinii, a nawet ograniczeniem ich swobody, o ile nie są one sprzeczne z podstawowymi zasadami współżycia.

13. Postawa opiekuńczości – sprowadza się do dostrzegania i uwzględniania w swoim postępowaniu cudzych potrzeb, uzyskiwaniu pomocy i poparcia. Wyznaczająca stosunek jednostki do słabszych, będących w słabszym położeniu lub zależnych od nas.

14. Postawa poszanowania cudzej własności – odnosi się do pełnego uznawania przez jednostkę prawa każdego człowieka do nienaruszalności osobistego mienia (materialnego, duchowego, opinii, tajemnic, czasu).

15. Postawa rzetelności informacji – polega na respektowaniu potrzeby i prawa drugiej osoby do orientacji w kwestiach jej dotyczących oraz na uwzględnianiu ich oczekiwań i zaufania wobec potencjalnych informatorów.

16. Postawa lojalności – odnosi się do uwzględniania i respektowania u innych oczekiwań, że dochowa wierności, koleżeństwa, przyjaźni, że nie zawiedzie pokładanego zaufania.

17. Postawa współodczuwania – sprowadza się do gotowości rozumienia innych ludzi niezbędnego dla wczuwania się w ich przeżycia oraz udzielania im duchowego poparcia, solidarności.

18. Postawa poszanowania autonomii jednostki – to gotowość do uznawania w praktyce prawa człowieka do swobodnego dysponowania własną osobą oraz do realizacji własnej koncepcji osobistego szczęścia o ile tylko dążenia te nie godzą w interes społeczny lub takie samo prawo do szczęścia innych ludzi.

POSTAWY INTERPERSONALNE

Postawy interpersonalne – określają stosunek człowieka do samego siebie. Jeżeli jednostka ma być odpowiedzialna za świat w którym żyje to odpowiedzialność ta musi obejmować samego siebie, a więc to jakim jest człowiek.

1. Postawa osobistej godności – uznawanie samego siebie za wartość ze względu na ludzkie i społeczne powołanie i zarazem pragnienia, a w związku z tym wymaganie dla siebie szacunku takiego jakie jest należne człowiekowi. Człowiek przejawia troskę o to aby jego zachowanie nie przeciwstawiało się poczuciu człowieczeństwa.

2. Postawa samokontroli – dyspozycja do poznawania i oceniania własnego życia psychicznego i panowania nad własnymi dążeniami i impulsami. Postawa ta skłania człowieka do podporządkowania własnej osoby i własnego postępowania pewnej dyscyplinie wewnętrznej (samopoznanie, samoocenę i egzekutywę do własnej osoby).

3. Postawa refleksjonizmu – polega na trwałej tendencji do doskonalenia własnej osobowości. Posiada ją ten kto żywi aspiracje w kierunku samodoskonalenia, kto rozwija w sobie wartościowy ideał własnej osoby i kto z własnej woli i własnym wysiłkiem dąży do jego realizacji.

4. Postawa samodzielności – polega na skłonności do kierowania własnym postępowaniem i gotowości do opanowania umiejętności takiego kierowania tzn. stawiania samemu sobie zadań do wykonania, podejmowania decyzji dotyczących własnej osoby (zaufanie do własnych możliwości).

5. Postawa odpowiedzialności za siebie – jest wyrazem rzeczywistej społecznej dojrzałości. Polega przede wszystkim na tendencji gotowości do rozliczania się przed samym sobą, a także jakim się jest. Rozliczanie się ma charakter pozaosobisty – jednostka uwewnętrznia w sobie społeczne kryteria oceny własnego postępowania. Ta postawa wyraża się w stałej gotowości człowieka do poniesienia konsekwencji własnych czynów, nie zaś chowania się za cudzymi plecami.

6. Postawa osobistej odwagi – należy rozumieć do otwartego trwania przy własnych celach, poglądach, przekonaniach mimo przewidywanych sprzeciwów, utrudnień, przykrych konsekwencji. Jest gotowością do przezwyciężania w samym sobie poczucia zagrożenia i uczucia lęku.

7. Postawa dzielności – gotowość człowieka do przezwyciężania oporów napotykanych na drodze własnego działania. O ile osobista odwaga polega na pokonywaniu w sobie poczucia zagrożenia własnej osobie to dzielność odnosi się do tych przeszkód, które narażają na zmęczenie, cierpienie, ból. Ich przezwyciężenie wymaga zawsze wytrwałości, hartu, cierpliwości, czy mobilizowania się do wysiłku.

8. Postawa optymizmu – stanowi cenne wyposażenie osobowości człowieka. Pozwala więcej osiągnąć lub zachować cenną dla zdrowia fizycznego i psychicznego równowagę ducha. Optymizm polega na tendencji człowieka do tego aby w swoich przewidywaniach ujmować wszystko w kategoriach zgodnych z własnymi oczekiwaniami, jak również na skłonności do dostrzegania otaczającej rzeczywistości, także jej stron dodatnich dających powód do radości, a nawet niekiedy wesołości. Z optymizmem często chodzi w parze poczucie humoru.

SOCJALIZACJA

Socjalizacja – to proces stawania się człowiekiem poprzez interakcje z innymi ludźmi. Pierwsze doświadczenia wpływają na to kim się stajemy.

Ludźmi stajemy się poprzez interakcje z innymi ludźmi w różnych kontekstach społecznych i kulturowych. Interakcje, które wpływają na rozwój umiejętności umożliwiających nam uczestnictwo w społeczeństwie nazywamy socjalizacją. Przynosimy na świat dziedzictwo genetyczne, fizjologię człowieka, możliwości poznawcze, skłonności emocjonalne i potrzeby – jedzenia, bycia z innymi, seksuu, ale to w jaki sposób dziedziczenie się ujawni jest rezultatem naszych interakcji z innymi ludźmi w kontekstach społecznych i kulturowych.

SPOŁECZEŃSTWO, A SOCJALIZACJA

Cechy, umiejętności w jakie musi być wyposażona jednostka:

1. Zdobycie motywów – bo nas pchają do zdobycia określonej pozycji – każdy z nas musi chcieć grać takie role jak: pracownika, obywatela matki, ojca, przyjaciela – jeżeli społeczeństwo ma trwać dalej.

2. Charakter kulturowy – tzn. musimy w jakimś zakresie podzielać wraz z innymi wspólne wartości, uznawać te same normy instytucjonalne, bo nie doszlibyśmy do porozumienia i podzielili na odmienne subkultury. A w społeczeństwie złożonym ze zbyt wielu różniących się subkultur, łatwiej dochodzi do konfliktów i napięć, bo ludzie mają odmienne poglądy na to co dobre, a co złe, co powinno, a nie powinno się robić. Dlatego każdym z nas do pewnego stopnia powinny kierować wspólne symbole kulturowe (dyrektywy kulturowe). Dzięki nim może dochodzić do interakcji na podstawie wspólnie wyznawanych przekonań, założeń moralnych i przestrzegania norm.

3. Zdolność patrzenia na siebie jak na odrębny podmiot inaczej koncepcja własnego siebie – własnego ja. Gdybyśmy nie mieli własnego ja nasze działanie nie byłoby spójne ani logiczne. Osoby nie mające wyobraźni o sobie nawet jeśli przestrzegają norm sprawiają wrażenie zmiennych i dziwacznych. W dzieciach należy kształtować sytuacyjne wyobrażenia o sobie tzn. wyobrażam siebie w różnych sytuacjach. Posiadanie koncepcji własnego ja to potężna siła w ludzkich interakcjach, która nadaje naszym zachowaniom kierunek oraz strukturę ułatwiającą innym kontakt z nami.

4. Zestaw umiejętności związanych z wykonywaniem ról – musimy umieć tworzyć role dla siebie oraz za pomocą odpowiednio zharmonizowanych gestów umacniać graną przez siebie rolę.

5. Emocje – kształtowanie uczuć wyższych – człowiek przynosi ze sobą na świat takie emocje jak: gniew, poczucie szczęścia, smutek, strach, zdziwienie – są to emocje wrodzone. Są one przetwarzane w wiele nowych emocji. Ludzie przetwarzają wiele stanów emocjonalnych poprzez socjalizację. Ułatwiają nam przebieg interakcji. Potrafimy okazywać i odczytywać wiele różnych sytuacji, umiemy sygnalizować nasze nastroje i zamiary, a inni potrafią w odpowiedni sposób nam na to odpowiadać. Bogactwo uczuć – przetwarzanie uczuć niższych w uczucia wyższe (intelekt, emocje, objawowe, kulturowe) – szczęście, wdzięczność, nadzieja, tęsknota, zdziwienie, miłość, zadowolenie. Negatywne – pogarda, zemsta, groza, zawiść, gorycz, wściekłość.

Zasady socjalizacji:

1. Polega na tym, że wczesna socjalizacja ma wpływ większy na formowanie się ludzkich cech niż socjalizacja późniejsza. Ponieważ dziecko nie ma żadnych doświadczeń w zakresie interakcji społecznych, ani ukształtowanego sposobu grania ról, koncepcji własnego ja, ani uczuć, które pomogłyby mu w pierwszych kontaktach społecznych dlatego te pierwsze kontakty mają ogromny wpływ na rozwój naszych podstawowych dyspozycji i umiejętności.

2. Interakcje z osobami ważnymi (związek emocjonalny) ma na nas o wiele większy wpływ, niż kontakty z pozostałymi ludźmi. Osoby ważne to takie z którymi nawiązujemy związek emocjonalny (w pierwszym okresie są to rodzice i najbliżsi członkowie rodziny). Przejmujemy punkt widzenia rodziców i innych członków rodziny i styl odgrywania ról oraz prezentowanie siebie innym. Dziecko uczy się panować nad okazywaniem emocji.

3. Polega na tym, że interakcja w grupach pierwotnych tzn. w których ludzie znają się nawzajem, a ich stosunki są bliskie i intymne, jest znacznie większa i ważniejsza w kształtowaniu osobowości niż w grupach wtórnych, w których interakcje są bardziej formalne, mniej intymne.

4. Długotrwałe związki z innymi ludźmi mają większy wpływ na naszą osobowość niż związki krótkotrwałe i przypadkowe.

W wieku młodzieńczym wykrystalizowują się pierwsze cechy socjalizacji: styl kierowania ról, skłania się ku pewnym przekonaniom, ma świadomość istnienia norm. Umiejętności te nie są jeszcze jednak zbyt dobrze wykrystalizowane. Zmiany dokonują się stopniowo, czasami prawie niedostrzegalnie. Zmian można dokonać w obrębie zmian kulturowych i przekonań. Za pomocą treningu można zmienić skłonności emocjonalne i styl wykonywania ról. Socjalizacja osób dorosłych. Nowe etapy życia (zmieniamy zawód, zakładamy rodzinę, stajemy się członkami nowych społeczności itp.) to najbardziej podatne na zmianę jest: styl wykonywania ról, dyrektywy kulturowe. Trochę zmieni się nasze wyobrażenie o sobie – zależy to od sukcesów oraz od tego czy kontakty z innymi ludźmi są dla nas źródłem satysfakcji czy też nie. W miarę upływu lat mogą zmienić się trochę nasze motywacje i skłonności emocjonalne, jednak dość nieznacznie. Dopiero w miarę utraty sił fizycznych zaczynają się zmieniać motywacje ale nawet wtedy utrzymują się pragnienia i motywacje. Lepiej dla utrzymania porządku społecznego jest, że osobowość nie poddaje się tak łatwo zmianom. Gdyby ludzie mogli łatwo zmieniać pragnienia i motywacje, kontakt z nimi byłby znacznie utrudniony – niespójne działanie. Możliwości zmian, a nawet doskonalenie swoich umiejętności wykonywania ról ułatwia ludziom interakcje i współdziałanie. Przyswajanie nowych dyrektyw kulturowych także ułatwia interakcje, dostosowanie się do istniejącego nowego porządku społecznego. Sprawniejsze kontrolowanie swoich emocji ułatwia dalszą kooperację i dostosowywanie się.

STADIA SOCJALIZACJI WG E. ERIKSONA

Socjalizacja jest procesem, który dokonuje się przez całe życie i składa się z 8 etapów. Każdy z nich jeśli zostanie zrealizowany przyspieszy rozwój ego i wzmacnia poczucie tożsamości tzn. pozytywne i spójne nastawienia wobec siebie w ciągu całego życia, a jeśli nie to niszczy rozwój ego i poczucie tożsamości.

Etap I – Wymóg – poczucie zaufania w opozycji do jego braku. Jeśli niemowlę otrzymuje miłość i opiekę rozwinie się w nim poczucie zaufania do innych ludzi, a jeśli tego nie dostaje wówczas w reakcjach dziecka zaczyna dominować nieufność.

Etap II – trwa od 3 roku życia - Wymóg – autonomii w opozycji do niepewności i poczucia wstydu. Jeśli dziecko odnosi sukcesy w uczeniu się wówczas rozwija w sobie poczucie autonomii, wyrabia samokontrolę i samodzielność. Jeżeli ponosi klęski w próbach to wówczas rodzi się w nim niewiara w siebie, poczucie wstydu i niepewności.
Etap III – trwa od 4 – 6 roku życia – Wymóg – inicjatywy w opozycji do poczucia winy. Jeśli dziecko potrafi cieszyć się z sukcesów w poznawaniu swego otoczenia oraz zawiązywania pozytywnych kontaktów z rówieśnikami to rodzi się w nim wiara w siebie, duma. Jeśli nie osiąga sukcesów to doznaje poczucia klęski, winy, wstydu.

Etap IV – trwa od 7 do 13 roku życia – Wymóg – pilności, poczucia fachowości i chęci działania w opozycji do poczucia niższości. Jeśli dziecko dobrze sobie radzi w grupach i organizacjach pozarodzinnych wówczas nabiera poczucia fachowości lub pilności. Jeśli nie to wytwarza w sobie poczucie niższości.

Etap V – odpowiada wiekowi dojrzewania 13 – 18 rok życia – Wymóg – formowania poczucia tożsamości w opozycji jego zaburzeń. Jeśli nastolatek potrafi nawiązywać więzi z innymi i odnosić sukcesy, a tym samym widzi siebie jako określoną osobę posiadającą konkretne cechy i umiejętności wówczas utrwala silne poczucie tożsamości. Kiedy kontakty z innymi są sporadyczne i zdominowane przez niepowodzenia to poczucie tożsamości czyli świadomości tego kim jest cechuje duża niestabilność i chaotyczność.

Etap VI – 18 – 35 rok życia – faza dorosłości – Wymóg – dojrzałości do intymności w opozycji do poczucia izolacji. Jeśli młody człowiek potrafi nawiązać stabilne i pozytywne związki uczuciowe wówczas posiada tę umiejętność. Jeśli nie to pojawia się bolesne poczucie samotności oraz izolacji.

Etap VII – Dojrzały wiek dorosły 35 – 65 lat – Wymóg – bycia twórczym i produktywnym do koncentracji na sobie w opozycji do stagnacji. Jeśli człowiek jest aktywny i odnosi sukcesy wówczas ma poczucie bycia twórczym i aktywnym. Jeśli ma problemy i ponosi klęski to pojawia się koncentracja na problemach osobistych albo poczucie stagnacji.

Etap VIII – 65 – 75 lat wiek podeszły – Wymóg – poczucia integralności w opozycji do rozpaczy. Jeśli starsi ludzie patrzą wstecz odnajdują w swoim życiu sens to objawiają poczucie integralności. Jeśli nie potrafili wyjść poza krąg zainteresowań własną osobą i nie zrobili nic dla innych wtedy w miarę zbliżania się do końca życia ogarnia ich rozpacz.

POZIOMY SOCJALIZACJI

Na ogólnym poziomie wchodzenie jednostki w społeczeństwo jest zdobycie tych kompetencji i umiejętności, które niezbędne są dla społecznej egzystencji, jest to swoiste minimum kulturowe. Należy tu – umiejętność porozumiewania się, podstawowe moralne, wymogi współżycia zabraniające naruszania cudzego dobra, a także tolerancji wobec czyjejś odmienności. Na niższym poziomie oznacza wejście do podkultury, a więc przyswojenie w jej ramach idei, przekonań, reguł, norm, wartości, symboli np. język polski, obyczaje, wiedza o narodowych tradycjach. Najniższy poziom oznacza opanowanie konkretnych ról społecznych związanych z określonymi pozycjami do których jednostka aspiruje np. socjalizacja do ról rodzinnych, ojca, matki, męża, żony, zawodowych, politycznych. Socjalizacja jest procesem złożonym i polega na wielości poziomów i odbywa się równocześnie. Równoczesność „lekcji” ze względu na to, że obejmuje wielość pozycji społecznych i wchodzi naraz do wielu grup społecznych. Oznacza to, że musi zarzucić stare normy i musi opanować nowe role. Kompetencja kosmopolityczna – kompetencja wielokulturowa.

INTERNALIZACJA I EKSTERNALIZACJA

Internalizacja – to uwewnętrznienie norm, poglądów, wartości – przyswajam i uznaję je za swoje.

Eksternalizacja – przejawianie w działaniu zinternalizowanych w osobowości wartości kulturowych.

ODMIANY SOCJALIZACJI

1. Socjalizacja początkowa – dokonuje się w rodzinie a następnie w innych grupach np. sąsiedzkich, rówieśniczych. Jednostka po raz pierwszy zostaje wprowadzona w świat wzorów, reguł. Uczy się społecznego współżycia. Zyskuje świadomość, że nie jest sama i musi liczyć się z innymi.

2. Socjalizacja permanentna – uczymy się nowych ról. Jest to naturalne przejście z jednego okresu rozwojowego do drugiego. Rytuały przejścia – to rytuały życia, które symbolizują koniec jednej fazy życia i początek następnej. Może się zmieniać również ze względu na inne sytuacje np. śmierć bliskiej osoby, emigracja – w tym wypadku mówimy też o resocjalizacji, gdyż uczymy się życia w nowej kulturze. Mówi się o tym, że jest to akulturacja – wchodzenie w inną kulturę.

3. Globalizacja kultury – łączy się z amerykanizacją.

4. Socjalizacja polityczna – wdrażanie się do przebywania w pewnej sferze polityki. Roli czynnego politycznie obywatela uczymy się jeden raz w życiu. W społeczeństwach w których dokonują się zmiany roli tej uczymy się od nowa – jest to socjalizacja do nowego.

5. Socjalizacja antycypująca – jej odmiana to snobizm. To taka sytuacja, gdy ktoś nie będąc członkiem grupy, nie mając danej pozycji identyfikuje się z nią subiektywnie na tyle silnie, że pragnie już z góry upodobnić się do członków tej grupy lub osób zajmujących tą pozycję. Liczy, że przyniesie mu to łatwiejszy akces lub akceptację. Ta grupa zaczyna kształtować jego osobowość – mimo, że jeszcze do niej nie należy np. sposób ubierania, mówienia, formy rekreacji, upodobania artystyczne. Prowadzi to do odrzucenia tych jednostek przez grupy do których chce ona należeć.

6. Socjalizacja odwrotna – młodzi socjalizują starszych – wynika to z:

- zmiany społeczne i kulturowe – młode pokolenie bardziej chłonne na nowości może być szybciej wdrożone do nowych stylów i sposobów życia niż pokolenie starsze.

- nowe prądy kulturowe niesione przez środki masowego przekazu docierają do młodych z pominięciem rodziców czy wychowawców.

7. Socjalizacja wdrożenie do ról dewiacyjnych czy przestępczych – ludzie uczą się wzorów, norm, wartości kontrkulturowych sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie. Żeby zostać przestępcą trzeba przyswoić sobie szczególne wartości i zawiesić ogólnie obowiązujące, zabić w sobie odruch współczucia, zanegować nienaruszalność czyjegoś życia i zdrowia, nauczyć się stylu życia obowiązującego w świecie przestępczym. Kontrsocjalizacja dokonuje się w środowisku przestępczym w sposób spontaniczny, przez naśladowanie tych, którzy cieszą się ideałem.

EFEKTY SOCJALIZACJI

FUNKCJE

1. Mechanizm transmisji kultury tzn. kulturowa tradycja i dorobek przenosi się z pokolenia na pokolenie. Istnieje główny człon kultury, do którego każde pokolenie coś dodaje, coś ujmuje, modyfikuje i te imperatywy jednostki przyswajają i realizują.
2. Chodzi o to aby działania ludzi odpowiadały społecznym oczekiwaniom tzn. wspólnie wyznaczonym przez społeczność ideałom i wartościom. Kontakty i interakcje będą przebiegać bez zakłóceń. Wytworzy się pewien kodeks ładu i porządku społecznego.

EFEKTY

1. Najlepsza socjalizacja to taka sytuacja, która polega na tym aby ludzie w maksymalnym stopniu internalizowali wzory swojej kultury (sami chcą postępować tak jak wymaga kultura, z własnej woli spełniać społeczne oczekiwania). Kultura jest ich drugą naturą. Jeżeli reguły na stałe zostały wbudowane w osobowość jednostki i wtedy mówimy, że socjalizacja odniosła pełny sukces. Nastąpiła u niego socjalizacja autonomiczna – jest to człowiek przesocjalizowany.

2. Sytuacja, w której ludzie nie mają ochoty stosować się do wymagań normatywnych, ale mimo to działają zgodnie z nimi. Taka socjalizacja doprowadziła jednostkę do poczucia obowiązku. Jeżeli nie wywiążemy się z obowiązków to towarzyszy nam poczucie winy, jeżeli spełnię obowiązki to mam poczucie dobrze spełnionego obowiązku.

3. Ludzie nie chcą działać tak jak powinni, nie czują obowiązku, ale realizują nakazy i zakazy kulturowe bo boją się sankcji. Tu socjalizacja nie wpoiła akceptacji reguł, poczucia obowiązku. Nauczyła, że działamy wśród innych i ci inni mogą na nas wpływać.

1. Gdy mam wystarczające sposoby – zasoby chroniące mnie przed sankcją.
2. Obawa przed sankcjami występuje wtedy, gdy są one realistycznie, skutecznie zrealizowane.
3. Kompletna klęska socjalizacji – ludzie nie tylko nie chcą postępować zgodnie z kulturowymi normami, nie traktują tego jako obowiązku, przestają bać się sankcji.

SŁABE OGNIWA SOCJALIZACJI

1. Rodzina utraciła swoją skuteczność.

2. Kryzys szkoły – ogranicza się do przekazu wiadomości.

3. Urbanizacja – likwiduje socjalizujący wpływ środowiska lokalnego.

4. Masmedia – lansują wzory sprzeczne z naszą kulturą.

ZABURZONA SOCJALIZACJA

Między dewiacją w sensie normatywnym (rozbieżność czynu i reakcji), a w sensie funkcjonalnym (czyn wywołany reakcją społeczną w postaci sankcji) istnieje margines tolerancji, w którym agendy kontroli społecznej nie podejmują działań. Rozmiary tolerancji zależą od:

1. Pozycji społecznej – w systemie praworządnym niektóre jednostki traktowane są łagodniej od innych (immunitet, odpowiednie zasoby pieniężne, wpływy), aby uniknąć sankcji.

2. Jak ważne normy zostały naruszone – postępowanie karne bywa ułożone z powodu niewielkiej szkodliwości czynu, mogą też występować okoliczności łagodzące winę (próba wynagrodzenia strat, próba naprawienia strat).

3. Klimat – atmosfera permisywności – przyzwolenie społeczne na działania dewiacyjne, a nawet społeczne. Reakcja społeczna zarówno formalna (powołane organizacje) jak i nieformalna (reakcja ze strony ludzi) zostaje stępiona. Nikt nie zwraca uwagi, nie reaguje na naruszenie norm. Skrajna permisywność to naruszenie praw wobec tego kto usiłuje sankcje zastosować niż temu kto te normy narusza (bronią winnego). Nadmierne poszerzenie marginesu tolerancji także paraliżuje skuteczność sankcji i nie jest w stanie powstrzymać od aktów aspołecznych tych którzy nie internalizowali norm, wzorów kultury, a tylko obawiali się kary.

NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA ZWIĄZANE Z SOCJALIZACJĄ

Dewiacja pierwotna – czyn dewiacyjny popełniony po raz pierwszy.

Dewiacja w sensie funkcjonalnym – czyn dewiacyjny wywołany reakcją społeczną w postaci sankcji.

Dewiacja wtórna –

Recydywa – wejście na drogę kariery dewiacyjnej w wyniku odrzucenia przez społeczeństwo.
Eksternalizacja – przejawianie w działaniu zinternalizowanych w osobowości wartości kulturowych.

Internalizacja – proces psychiczny polegający na uwewnętrznieniu kultury czyli przekształceniu jej wzorów w elementy osobowości.

Kompetencja jednokulturowa – przyswojenie reguł, norm, wartości, symboli

harakterystycznych dla jednej tylko konkretnej kultury.

Kompetencja wielokulturowa – kosmopolityczna – znajomość i umiejętność stosowania wzorów kulturowych pochodzących z wielu kultur.

Kontrola społeczna –

Kontrsocjalizacja – uczenie się wzorów życia typowych dla środowisk dewiacyjnych i przestępczych, odmiennych od tych, które uznaje większość społeczeństwa. Margines społecznej tolerancji – wstrzemięźliwość w zastosowaniu sankcji mimo popełnienia czynu dewiacyjnego.

Minimum kulturowe – minimalne kompetencje, nawyki, umiejętności niezbędne do życia wśród innych ludzi w społeczeństwie.

Permisywność społeczna - przyzwolenie społeczne na działania dewiacyjne.
Unitywność – rozpowszechnione w społeczeństwie żądanie wysokich kar i zero tolerancji w stosunku do dewiantów i przestępców.

Rytuał przejścia – zbiorowe ceremonie o charakterze religijnym symbolizujące przejście z jednej fazy rozwoju do drugiej.

Sankcje formalne –

Sankcje rozproszone – spontaniczne i nieformalne metody nacisku i karania stosowane przez grupy do których jednostka przynależy.

Socjalizacja – to proces stawania się człowiekiem poprzez interakcje z innymi ludźmi. Pierwsze doświadczenia wpływają na to kim się stajemy.

Socjalizacja antycypująca – internalizowanie wzorów grupy do której się należy. Socjalizacja odwrotna – młodzi socjalizują starszych.

Socjalizacja permanentna – proces internalizowania coraz to nowych wzorów kulturowych z którymi jednostka spotyka się przez całe życie.

Socjalizacja początkowa – dokonuje się w dzieciństwie w rodzinie i w innych grupach.

SYSTEM WYCHOWANIA

POJĘCIE SYSTEMU WYCHOWANIA

Wg Okonia – to ogół instytucji i osób zespolonych ze sobą harmonijnie i realizujących działalność wychowawczą na rzecz wspólnego celu. Może mieć różne warianty i orientacje teoretyczne. Mówiąc o systemie wychowania najczęściej mówimy o systemie wychowania szkolnego.

Wg Woźniaka – przez szkolny system jakości i efektów edukacji należy rozumieć zbiór określonych struktur i zadań obejmujących określone cele i treści wychowania szkolnego i pozaszkolnego i zespół sposobów ich realizacji przez społeczność szkolną i instytucje.

Wg Kowalskiego – to taki system w którym formalne i funkcjonalne powiązanie układów szkolnych, kolejnych stopni i typów specjalistycznych (układ pionowy i poziomy) jak również instytucji wychowania pozaszkolnych i poszkolnych wraz ze wszystkimi instytucjami zainteresowanymi procesami wychowania i kształcenia, zapewnia realizację zasady równego startu i równych szans zdobycia wykształcenia odpowiedniego do zainteresowań.

TYPOLOGIA SYSTEMÓW EDUKACJI

1. Najprostszy i najniżej zorganizowany system zdolny do funkcjonowania i rozwoju społecznego jest mikrosystem wychowania i edukacji. Obejmuje on małe grupy pierwotne i wtórne, formalne i nieformalne, własne formy i wartości, indywidualną orientację i aktywność wskazując względnie homogeniczną strukturę wewnętrzną i typ zachowań wewnętrznych, a także lokalizację przestrzenną, oraz kręgi społeczne, kulturowe i zawodowe.

2. Mezosystem wychowania i edukacji – charakteryzuje się cechami ogólniejszymi typowymi dla średnich zbiorowości społecznych. Jest bardziej zróżnicowany, rozwinięty. W procesie wychowania i samowychowania uczestniczy wiele instytucji.

3. Makrosystem wychowania i edukacji lub megasystem – dotyczy regionu, miasta, województwa, państwa

Podstawą jest mikrosystem, stanowi kształtowanie zmian w układzie makrosystemu.
STRUKTURA SYSTEMU WYCHOWANIA

Do elementarnej struktury wychowania zalicza się:

1. Układ dydaktyczny i jego podukłady: cele, treści, środki, formy, zasady nauczania, systemy dydaktyczne.

2. Układ wychowania i jego podukłady – plus system wychowania.

3. Układy organizacyjne regulujące hierarchizację działalności.

4. Układ administracyjny i jego podukłady – podmiotowe, przedmiotowe i pośrednie.

5. Układ społeczny i jego podukłady.

6. Układ kulturowy i jego podukłady – kultura osobista, społeczna, role, funkcje, fakty kulturowe, symbolika.

7. Układ samorządowy i jego podukłady – życie społeczne dziecięcych i młodzieżowych zrzeszeń, organizacje społeczno – polityczne.

8. Układ socjalno – opiekuńczy i jego podukłady – opieka społeczna, kontrola i selekcja, organizacja życia w środowisku.

9. Układ pozaszkolny, środowisko lokalne i jego podukłady – instytucje oświatowe, zrzeszenia, literatura i szkoła, sport i turystyka.

10. Układ informacji wewnętrznej i pomiędzy poszczególnymi ogniwami systemu
11. Układ komunikacji interpersonalnej, pracy szkoły lub instytucji.

ZASADY WDRAŻNIA SYSTEMU WYCHOWANIA

Socjotechnika wdrażania systemu wychowania.

Socjotechnika- dyscyplina zajmująca się sposobami oddziaływania na zespoły ludzkie.Ustaleniem techniki wprowadzania i wdrażania zamierzonych celów przy wykorzystaniu badań takich nauk jak psychologia, socjologia, pedagogika.

Adam Podgórecki określa socjotechnikę jako teorię sprawczego działania społecznego. Jest to nauka stosowana, której zadanie polega na informowaniu potencjalnego praktyka w jaki sposób doszukiwać się skutecznych środków, aby zrealizować zamierzone cele społeczne.

Jeśli jest akceptowany pewien określony układ wartości, a jednocześnie istnieje dający się wykorzystać zbiór zweryfikowanych tzw. opisujących i wyjaśniających ludzkie zachowania.
Badania socjotechniczne prowadzi się w różnych dziedzinach życia społecznego tj. socjologii wychowania, system wychowania, system sprawowania władzy, stosunki międzyludzkie w zakładzie pracy.

Socjotechnika wychowania to wszelkie formy planowego wychowania, których istota sprowadza się do codziennej pracy i życia.

Jest to dyscyplina zajmująca się aktywnością ludzką, jest też elementem stylu życia i kultury wychowawczej.

Socjotechnika stanowi rodzaj inżynierii społecznej, która planuje i organizuje zadania w warunkach społecznego podziału pracy.

Socjotechnika wychowania stanowi dziedzinę wiedzy o racjonalnym, optymalnym i skutecznym odziaływaniu i współdziałaniu w szkole i środowisku z zamiarem osiągnięcia określonych celów i wartości.

Oparta jest na celowych i skutecznych metodach badań i procesów wychowawczych z zastosowaniem programowania i profilaktyki społecznej oraz racjonalnego wdrażania projektu.

ZASADY WDRAŻANIA SYSTEMU WYCHOWAWCZEGO

Zasady socjologiczne:

Kształtowanie pozytywnego stosunku do czynności wdrożeniowych związane jest z przestrzeganiem pewnych zasad i reguł:

1. Zasada pozytywnego oddziaływania na całą osobowość oraz na wszystkie sfery aktywności młodzieży.

Zasada ta zawiera w sobie 3 szczegółowe dyrektywy:

- racjonalnej motywacji wdrażania i postępowania,

- kompetencji innowacyjnej,

- odpowiedzialnego i twórczego stosunku do działań.

Osoby wprowadzające system wychowawczy powinny wiedzieć dlaczego tak, a nie inaczej postępują.

2. Zasada socjodynamiki- przejawia się w siłach szkoły, które mają charakter czynny lub bierny.

Wynika z niej konieczność ustalenia:

a) zadań indywidualnych dla każdego ucznia,

b) zadań zróżnicowanych do wyboru,

c) zadań zespołowych jednolitych dla każdego zespołu,

d) zadań zespołowych zróżnicowanych dla każdego zespołu,

e) zadań dla specjalistów.

Aby poprawnie realizować tok tych zadań ży na pytania np.

- Jakie dyspozycje instrumentalne (wiadomości, umiejętności, nawyki) i kierunkowe (wartości, wzory, normy, oczekiwania) są niezbędne do wykonania zadań.

- Do jakich programów motywacyjnych i mechanizmów emocjonalnych należy odwołać się, aby skutecznie działać.

- W jakich sferach społeczno-zawodowych i sytuacjach w szkole i środowisku czynności są realizowane, a w jakich przejawiają się nieefektywnie.

3. Zasada wychowania obywatelskiego

Właściwe wychowanie obywatelskie jest nie do pomyślenia bez udziału społeczności szkolnej.

Powinno zawierać następujące człony organizacyjne:

- wspólny cel,

- organizację wewnętrzną kolektywów polegającą na właściwym podziale ról, zadań i funkcji.

- strukturę wewnętrzną- odznaczającą sie wysokim stopniem samorządności, równości, aktywności.

Stąd też zasada wychowania w kolektywie i przez kolektyw wymaga:

- szeroko pojętej podmiotowości,

- włączania członków grup do procesów i zadań wdrożeniowych,

- wyzwalania twórczych postaw i pogłębiania motywacji działń,

- kształtowania pozytywnych stosunków międzyludzkich, poczucia pełnej przynależności do zespołu, pełnej identyfikacji z nim.

4. Zasada historycyzmu

Historyzm jest rdzeniem kształtowania każdego systemy rozwijającego się w czasie i przestrzeni.

Istnieje ścisła zależność systemu wdrożeniowego i procesów wychowawczych od tradycji w szkole, obyczajów i norm przekazywanych z pokolenia na pokolenie, a więc od historycznej świadomości ludzi.

5. Zasada demokratyzacji i tolerancji społecznej, sprawiedliwości i poczucia odpowiedzialności, podmiotowości i aktywności, poszanowania godności i indywidualności w sferze pełnienia ról społecznych, czynników socjalnobytowych, podziału pracy, regulacji i koordynacji działań.

6. Zasada racjonalizacji stosunków i procesów społecznych: integralność teorii i praktyki, konkretność i skuteczność działań.

7. Zasada humanizacji, patriotyzmu, solidarności, a także kultury oddziaływań i stosunków społecznych stwarzających warunki do skutecznej pracy, realizacji zadań w szkole i środowisku.

8. Zasada jakości odziaływań wychowawczych i działań edukacyjnych

Stosowanie tych zasad ma na celu głównie stwarzanie warunków dla efektywności działalności wychowawczej.

Zasady socjotechniczne:

1. Zasady naukowości postulująca udział nauki i ludzi nauki przy programowaniu kontroli i realizacji ważnych przedsięwzięć społecznych i gospodarczych.

2. Zasady powszechnej odpowiedzialności i aktywności społecznej przy formułowaniu planów działań, ich konsultowaniu z poszczególnymi zbiorowościami społecznymi, a później jej autentycznej realizacji i kontroli wykonania (kontrola jakościowa i ilościowa)

3. Zasady łączenia teorii z praktyką i profilaktyki w dziedzinie działalności dydaktycznej, wychowawczej, kulturalnej, społeczno-produkcyjnej min. przez trafne i realne formułowanie zadań.

4. Zasady przystosowania zadań do człowieka i warunków jego egzystencji oraz koncentracji działań, które wyznaczają hierarchizację należytej organizacji.

5. Zasady humanizacji i indywidualizacji możliwości ludzkich uwzględniającej kształtowanie humanistycznych stosunków społecznych.

6. Zasady kultury i działań społecznych regulujące zachowania społeczne w warunkach wysokiej korelacji z celami i zasadami ogólnourzytecznymi.

7. Zasady wszechstronności i autonomii działań wymagających wiedzy interdyscyplinarnej w podejmowaniu decyzji i wykonywania zadań.

8. Zasady totalnej jakości i celowości działań ludzkich.

Z tymi zasadami związany jest proces wychowania młodzieży oraz kulturowych, politycznych i ekonomicznych.

Ideologia podmiotowości:

1. Wiedza istnieje w teraźniejszości i przyszłości. Ponieważ istniejąca wiedza przedmiotowa uważana jest za ograniczoną w zestawieniu ze złożonymi współczesnymi, złożonymi problemami.

2. Ceni się osiągnięcia uczniów w przyswajaniu technik uczenia się i rozwijania nowej wiedzy oraz rozumienia.

3. Zadanie nauczyciela rozumiane jest jako organizowanie doświadczeń uczenia się tak, aby uczniowie stopniowo nauczyli się jak samodzielnie podejmować wszystkie decyzje o uczeniu się.

4. Ocenianie będzie stopniowo przechodziło z kontroli nauczyciela przez kontrolę uczącego się, w miarę jak oni uczą się ocenia to uczenie. Będzie to oparte na kryteriach.

PARADYGMATY SOCJOLOGII EDUKACJI

Paradygmat- to wzorzec, model, zbiór fundamentalnych i naczelnych koncepcji oraz założeń obowiązujących w określonym czasie, nauce dotyczące istoty świata, natury, przedmiotu badań w dużej dziedzinie wiedzy.

Paradygmaty są tworzone wtedy, gdy stawiamy diagnozę.

Nurt antypedagogika zanegowała system edukacji tzn.:

-negacja konkretnej tradycji metody wychowawczej np. etykietowanie,

-negacja zinstytucjonalizowanego systemu kształcenia,

-negacja ideii i funkcji wychowania edukacji,

-negacja filozoficznych i społeczno-pedagogicznych założeń.

Zaproponowano następujące paradygmaty:

1. Paradygmat deskoleracyjny- czyli neguje się instytucje kształcenia. Społeczeństwo ma być bez szkół. Łamie on wszystkie zasady szkolnictwa. W zamian za to proponuje się sieć kształcenia. Dostępność sieci bibliotek, ośrodki wymiany doświadczeń, ogłoszenia w masmediach osób kształcących się w określonym kierunku, publikowanie na bieżąco rejestru nauczycieli, którzy mogliby udzielać informacji z określonych dziedzin kształcenia.

Wprowadzenie tego projektu poprzedzone musiałoby być zniesieniem powszechnego obowiązku kształcenia.

2. Paradygmat szkoły alternatywnej.

Instytucje kształcenia dla tych dzieci, które mają problemy z przyswojeniem materiału na danym poziomie nauczania (50% nauki + 50% praktyki)

3. Paradygmat szkoły ustannie doskonalonej.

Organizowanie pracy w szkole. System klasowo-lekcyjny. Przedmiotowe kryterium podziału treści, zasada jednolitości programowej.

4. Paradygmat uniwersalny- jest za kształceniem w szkole, z jednolitym programem nauczania, z przewagą metod aktywnych, z orientacją pedagogiczną, z indywidualizacją pracy.

Trzba wychować takiego człowieka, aby był sprawny umysłowo i fizycznie, wrażliwy na piękno, świadomy i konsekwentny w realizacji celów.

Edukacja przechodzi przemiany, ma być bardzo wydajna.

Jan Szczepański: Powinniśmy zbudować taki model kształcenia, któryby nie tylko odpowiadał społeczeństwu, ale i wyprzedzał jego zmiany poprzez zaprojektowanie systemu samoadaptującego się do tendencji rozwojowych społeczeństwa.

Paradygmat globalny:

-cztery filary-

Dotyczy on wszystkich społeczeństw.

Edukacja powinna przekazywać coraz więcej masowej wiedzy i umiejętności adekwatnych do kognitywnej cywilizacji albowiem są one podstawą kompetencji jutra.

Kognitywny-zajmujący się poznawaniem.

Już nie wystarczy aby jednostka zgromadziła w swoim życiu zapas wiedzy, z której mogłaby czerpać w nieskończoność.

Jednostka powinna umieć wykorzystywać wszystkie okazje do aktualizowania, pogłębiania i wzbogacania wiedzy i dostosowywać się do zmieniającego świata.

Edukacja powinna być organizowana wokół czterech aspektów kształcenia, które do końca życia będą filarami jej wiedzy:

1.Uczyć się aby wiedzieć tzn. aby zdobyć narzędzia rozumienia,

2.Uczyć się aby działać tzn. aby móc oddziaływać na swoje środowisko,

3.Uczyć się aby żyć wspólnie tzn. aby uczestniczyć i współpracować ze wszystkimi na wszystkich płaszczyznach działalności ludzkiej,

4. Zdaniem Komisji każdy z 4 filarów powinien być przedmiotem jednakowej troski na każdym szczeblu kształcenia, tak aby edukacja jawiła się jako doświadczenie globalne i całożyciowe w aspekcie poznawczym, praktycznym.

Ta koncepcja edukacji powinna umożliwić jednostce odkrywanie, pobudzanie i wzmacnianie jej potencjału twórczego- ujawnić skarb ukryty w każdym z nas.

AKTUALNE PROBLEMY SOCJOLOGII WYCHOWANIA I EDUKACJI TO:

1. Wychowanie jako zjawisko społeczne

2. Wychowanie a społeczeństwo

3. Wychowanie a problemy ludnościowe

4. Struktura społeczna szkoły

5. Ekologia wychowania

6. Stratyfikacja (różnicowanie) społeczna, a szkoła

7. Wychowanie, a procesy społeczne (współzawodnictwo, konflikty, akomodacja, asymilacja)
8. Uspołecznianie jako proces wychowania

9. Dewiacyjne zachowania w szkole

10. Dynamika grup w wychowaniu

11. Warunki kształtujące programy nauczania

12. Społeczność lokalna, a szkoła

13. Wychowanie w zakresie odpowiedzialności społecznej

14. Aktualne kontrowersje o wychowaniu

15. Wychowanie zdrowotne

16. Edukacja, a demokracja i polityka

17. Wychowanie do zmian i rozwoju

18. Wychowanie do przyszłości

Tematy:
1. Socjologiczna koncepcja osobowości

2. Grupa w procesach wychowania

- grupy przynależności

- grupy odniesienia

3. Rodzina w różnych kulturach i religiach

- rola rodziny w wychowaniu

- funkcja socjalizująca i opiekuńcza (jak oddziaływuje i jakimi mechanizmami)
- Model rodziny w różnych kulturach w odniesieniu do wychowania

4. Grupy rówieśnicze i młodzieżowe w procesie wychowania

5. Szkoła – jej funkcjonowanie – nauczyciel i jego rola

6. Edukacyjne szanse życiowe

SZKOŁA, NAUCZYCIEL I KLASA SZKOLNA

Czynniki stanowiące dobrego nauczyciela wg Toporkiewicza:

1. rzetelna osobowość

2. wysoki poziom intelektualny i rzetelna wiedza

3. metodyczne przygotowanie do zawodu

4. zaangażowanie i zamiłowania do zawodu

Socjologia wychowania = socjologia edukacji = socjologia oświaty.

Socjologia wychowania – jest subdyscypliną socjologii.

Wychowanie – to kształtowanie drugiego człowieka, dbanie aby jego rozwój przebiegał prawidłowo.

Czynniki mające wpływ na wychowanie człowieka:

1. genetyczne – nie mamy na nie wpływu

1. środowisko

1. aktywność własna

1. oddziaływania dydaktyczno – wychowawcze

Gdy te 4 czynniki są zbieżne, są względem siebie powiązane dopiero wtedy zaczyna występować proces kształtowania się osobowości np. muzycznej.

Środowisko – są to elementy otaczającej na struktury, które działają jako zespół bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne. Środowisko i otoczenie to nie to samo. Helena Radlińska mówiła, że środowisko to pewna struktura przestrzenna o względnej stałości, otoczenie zaś to struktura zmienna, krótkotrwała.

Środowisko:

1. jest zewnętrzną strukturą wobec jednostki

1. ma charakter indywidualny środowisko jest zawsze czyimś środowiskiem, występuje rozumienie obiektywnego i subiektywnego środowiska, subiektywność znajduje się w obiektywnym rozumieniu

1. częstotliwość i siła występowania pewnych faktów związanych ze środowiskiem. Pewne elementy środowiska mogą występować ze słabszą siłą w dłuższym przedziale czasowym lub mogą występować z mocniejszą siłą, ale w krótszym przedziale czasowym.

1. te oddziaływania środowisk mogą być: zamierzone i niezamierzone

1. to środowisko może być strukturą dynamiczną historycznie tzn. to samo środowisko w pewnych okresach ma takie znaczenie a w innym okresie inne znaczenie.

Środowisko jest bardzo ważnym elementem w rozwoju i funkcjonowaniu człowieka w związku z tym jest podział środowisk na:

 przyrodnicze

 społeczne

 kulturowe

Zadaniem socjologii edukacji jest umiejętność scalania tych elementów by osiągnąć efekt zamierzony oraz znalezienie wszystkich elementów środowiskowych i uaktywnienie tego środowiska.

Jednym z socjologów, który mocno akcentował problem wychowania był Hałasiński w utworze „Społeczeństwo i wychowanie”. Socjologia edukacji związana jest z Florianem Znanieckim, który stworzył naukowe rozumienie socjologii edukacji. Socjologia dla F. Znanieckiego była nauką humanistyczną i mówi, że na tę rzeczywistość społeczną mają wpływ osoby i grupy społeczne, a więc przedstawia on socjologię jako element kształtowania zarówno jednostek jak i całych grup społecznych. Znaniecki mówi, że wychowanie jest obszarem, na którym splatają się fakty społeczne m.in. tj. mowa, religia, wiedza, sztuka, technika, ekonomia. Zadaniem wychowania wg Floriana Znanieckiego jest dostarczenie społeczeństwu jednostek, członków przygotowanych do czynnego udziału w funkcjonowaniu tego społeczeństwa. Znaniecki twierdzi, że wychowanie odbywa się poprzez stosunek społeczny, czyli relację między wychowawcą a wychowankiem, którego efektem ma być osobnik społeczny. Wg Floriana Znanieckiego teoria wychowania koncentruje się wokół 2 zagadnień:

1. społeczne warunki wychowania czyli wpływy i czynności wychowawcze w środowisku

1. społeczny przebieg procesu wychowania gdzie bada się efekty tych wpływów i działań.

Te teorie określają społeczne warunki wychowania.

Socjologia wychowania bada rzeczywistość wychowawczą w różnych aspektach:

mikrosocjologia wychowania – gdy aspekt jest mikro, zajmuje się funkcjonowaniem komponentów środowiska wychowawczego np. rodziny, grupy rówieśniczej

makrosocjologia wychowania – gdy aspekt jest makro, dokonuje się tu systemu analizy porównawczej np. ruchliwość społeczna, patologia społeczna, osobowość społeczna.

Omów teorię kodów językowych Basila Bernsteina.

Był prekursorem ‘nowej socjologii” w Wielkiej Brytanii. Zwrócił uwage na istotną rolę języka w przenoszeniu dziedzictwa kulturowego rodzin i przez to stymulowanie bądź hamowanie rozwoju intelektualnego jednostki. W swoich pracach wyróżnił 2 typy wypowiedzi językowych: - język potoczny

- język sformalizowany

W kolejnych pracach mówił już o:

a) prostym ograniczonym kodzie językowym

b) kodzie rozbudowanym

ad a) Kod ograniczony to najprostsza forma komunikacji (osoby używają krótkich zdań, bądź równoważników zdań, często posługują się spójnikami i przysłówkami). Do wyrażania ekspresji często używa się mimiki, gestów. Często powtarzane są w danej grupie językowej -stereotypy, czy symbole- przez co język jest łatwo zrozumiały w określonym środowisku, traci jednak wiele wartości komunikacyjnych w szerszym środowisku. Kod ten w słabym stopniu pobudza psychikę. Wiele zdań wyraża sądy niepodważalne, nadawca informacji często używa zdań rozkazujących.