śycie polityczne Francji. Tradycja i współczesność
konwersatorium  30 godzin, semestr letni 2006/2007
dr Bartłomiej Zdaniuk, INP UW, dy\
ur: środa 13:15-14:45, ul. Nowy Świat 67, sala 207
Wprowadzenie:
Celem zajęć jest przedstawienie francuskiego sposobu patrzenia na politykę,
francuskiej drogi do demokracji. Będziemy się starali zrozumieć francuskie archetypy
polityczne, relacje obywatel-władza, model edukacji polityczna mas, sposób budowy
społeczeństwa demokratycznego, bogactwo oferty politycznej i wizję zjednoczonej Europy.
Istota problemu polega na tym, \
e ów francuski sposób  patrzenia na politykę jest
diametralnie odmienny od anglosaskiej pochwały samorządności i liberalizmu
gospodarczego. Mo\
na wręcz zaryzykować hipotezę, \
e  zupełnie odwrotnie ni\
dla polskich
elit opiniotwórczych sympatyzujących z Platformą Obywatelską i Unią Wolności  liberalizm
zakrawa we Francji na niepoprawność polityczną (!). Ale czy wśród samych Francuzów nie
następuje zmiana poglądów i nie rośnie fascynacja Ameryką? Co w tej perspektywie mo\
e
przynieść zwycięstwo Sarkozy ego?
Zagadnienia:
1. Absolutyzm. Budowa jednolitego i centralistycznego państwa. Utworzenie narodu
politycznego przez państwo.
2. Rewolucja francuska (1789-1799). Zmiany i kontynuacje w porównaniu z ancien
r�gime em. Francuskie rozumienie suwerenności narodu i reprezentacji. Brak demokracji
bezpośredniej a partycypacja klubowa. Ambicja stworzenia nowego człowieka i nowego
społeczeństwa. Eksperymenty ustrojowe.
3. Epoka napoleońska. Teoretyczna demokracja bezpośrednia a liberalizm.
Konsolidacja struktur państwa i społeczeństwa po zakręcie rewolucyjnym.  Eksport
rewolucji za granicę. Sto Dni jako eksperyment cesarstwa liberalnego.
4. Restauracja i monarchia lipcowa jako okres stabilizacji. Początki trwałości i
kontynuacji w \
yciu politycznym. Zalą\
ki odpowiedzialności rządu przed parlamentem i
parlamentaryzmu. Ograniczanie praw politycznych przez Karola X i Fran�ois Guizota.
5. II Republika. Ugruntowanie demokracji męskiej. Ró\
ne  odczytania (lectures)
republiki: kwiecień 1848, czerwiec 1848, grudzień 1851. Relacje między parlamentem,
prezydentem a narodem.
dr B. Zdaniuk, śycie polityczne Francji. Tradycja i współczesność. Program konwersatorium
1
6. II Cesarstwo. Ewolucja od autorytaryzmu do cesarstwa liberalnego. Walka o
swobody polityczne. Świadomość polityczna: kandydatura oficjalna jako paradoksalny
element wyrwania obywateli spod kurateli lokalnych notabli.
7. III Republika. Pojęcie francuskiego  republikanizmu .
a. Komuna Paryska. Triumf demokracji parlamentarnej. Koniec karuzeli ustrojowej na rzecz
walki o większość w parlamencie. Ukształtowanie się systemu partyjnego. Walka o republikę
(1870-1875) i ró\
ne jej  odczytania (Mac-Mahon, Gambetta, Gr�vy). Marianna i francuski
republikanizm. Moralność republikańska. Symbole republikańskie. Powszechne i
obowiązkowe szkolnictwo jako szkoła republiki. Kryzysy republiki (Boulanger, sprawa
Dreyfusa). Laicyzacja państwa (stosunek państwa do Kościoła). Francuska przygoda
kolonialna. Republika a kolonializm. Status polityczny kobiet.
b. Pozorne zwycięstwo w pierwszej wojnie światowej. Uraz cierpień frontowych. Kryzys
gospodarczy jako detonator kryzysu moralnego lat 1930. Front Ludowy i wymiar socjalny
republiki.
8. Państwo Francuskie (Vichy) i Wolna Francja. Wizerunek marszałka P�taina.
Rzeczywiste pragnienie pokoju i odnowy wśród francuskiego społeczeństwa. Kolaboracja i
jej ocena po dzień dzisiejszy. Zmiana relacji między państwem a społeczeństwem od roku
1942. Ruch oporu. Walka de Gaulle a o władzę od 18 czerwca 1940 roku. Ruch oporu w
okupowanej Francji. Krajowa Rada Ruchu Oporu (Jean Moulin). Spór historiograficzny
 p�tainistów z  gaullistami .
9. IV Republika. Powrót parlamentaryzmu w wydaniu III Republiki. Niestabilność
rządów. Zaanga\
owanie w konstrukcję europejską. Koniec przygody kolonialnej. Algieria
jako przyczyna upadku republiki.
10. V Republika.
a. Powrót de Gaulle a do władzy. Nowy system polityczny. Gaullizm. Powrót państwa na
pierwszy plan (etatyzm). Powrót demokracji bezpośredniej (referenda). Państwo a
gospodarka.  Pewna idea Francji . Bezpośredni wybór prezydenta. Początki kontestacji. Maj
1968 roku. Dymisja de Gaulle a. Nowe wybory. Monsieur X.
b. V Republika po de Gaulle u. Pięciolecie Georges a Pompidou. Liberalizm lat
siedemdziesiątych. Rywalizacja w trójkącie: Val�ry Giscard d Estaing, Fran�ois Mitterrand,
Jacques Chirac. Dojście socjalistów do władzy w roku 1981 i ambicje stworzenia nowego
społeczeństwa. Mitterrandyzm jako forma  monarchii republikańskiej ? Zmiana większości
parlamentarnej po ka\
dych kolejnych wyborach. Cohabitation(s). Ewolucja systemu
partyjnego: tendencje zjednoczeniowe i odśrodkowe po obu stronach sceny politycznej.
dr B. Zdaniuk, śycie polityczne Francji. Tradycja i współczesność. Program konwersatorium
2
Pierwsza tura wyborów z kwietnia 2002 roku jako polityczne trzęsienie ziemi. Zwycięstwo
 nie w referendum europejskim (2005) Kto po Chiraku? Sarkozy jako grabarz gaullizmu i
Francji wsi i miasteczek? Główne problemy społeczne dzisiejszej Francji
11. Francja w świecie. Ambicja mocarstwowości i eksportu własnego  paradygmatu
polityczno-kulturowego. Frankofonia. Polityka kulturalna. Sieć dyplomatyczna. Wizja świata
i integracji europejskiej. Stosunek do Stanów Zjednoczonych i Rosji. Stosunek do
rozszerzenia Unii Europejskiej. Problem asymilacji imigrantów zarobkowych.
12. Francja jako kraj scentralizowany i jednolity? Starcie między odwiecznym
dą\
eniem do centralizmu, a współczesnym kształtem społeczeństwa obywatelskiego. Brak
 ciał pośredniczących między rządzącym a narodem. Niechęć wobec partii politycznych i
organizacji samorządowej.
Po jednej stronie: absolutyzm, ustawa Le Chapelier, jakobinizm, bonapartyzm, II Cesarstwo
w latach 1852-1860, republikański system oświaty,  czarni husarzy republiki , powszechna
słu\
ba wojskowa, model centralizacji lat 1940-44 (Vichy), ponadpartyjna wizja prezydentury
de Gaulle a.
Po drugiej stronie: zniesienie zakazu strajków (1864), strajk przestaje być przesłanką
zerwania umowy o pracę (1950). Legalizacja prawa do zgromadzeń (1881). Legalizacja
prawa do zakładania związków zawodowych w sektorze prywatnym (1884) i publicznym
(1946). Ustawa o stowarzyszeniach (1901). Skutki społeczno-obyczajowe roku 1968.
Decentralizacja państwa na raty (np. 1982).
Czy Francja staje się krajem liberalnym?
13. Francja jako państwo o rozległej strukturze i aspiracjach. Funkcje bezpieczeństwa
zewnętrznego i wewnętrznego państwo francuskie spełniało od dawna i nie na tym polega
jego specyfika, gdy\
czynią to i inne kraje. Szczególność Francji zasadza się na ambicji do
tworzenia (a nie biernego akceptowania) nowej rzeczywistości, wyprzedzania ewolucji
społeczeństwa i gospodarki przez działania państwa. To zaś stoi w sprzeczności z
wyzwaniami globalizacji, gdzie rola państwa jest marginalizowana, jak równie\
z programem
Sarkozy ego.
Przejawy  odgórnej reformy Francji: Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1989).
Konstytucja 1791 r. Kalendarz rewolucyjny. Kult Istoty Najwy\
szej. Napoleon i kodeks
cywilny. Szlachta cesarska. Rok 1848 i warsztaty narodowe. Baron Hausmann i nowy kształt
Pary\
a. Ustawy o: emeryturach (1910), ubezpieczeniach społecznych (1928-1930), płatnych
urlopach (1936). Re\
im Vichy i rewolucja narodowa. Generał de Gaulle i utworzenie tzw.
S�curit� Sociale (1945). Jacques Chaban-Delmas i Jacques Delors a projekt  Nowego
dr B. Zdaniuk, śycie polityczne Francji. Tradycja i współczesność. Program konwersatorium
3
Społeczeństwa . Rok 1981 i utworzenie ministerstwa sposobów spędzania wolnego czasu.
Lata 2000-2007: PACS, ustawy o parytecie, redukcja tygodniowego czasu pracy do 35
godzin.
Przykładowa literatura:
J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 1999; Francja nowo\
ytna, Poznań 2002; Anatomia
bonapartyzmu, Gdańsk 2003
W. Markov, A. Soboul, Wielka Rewolucja Francuzów 1789, Wrocław 1984
J. Prokop, Od Robespierre a do Lenina. Ideologie  mity polityczne  wyobraz
nia zbiorowa, Kraków
2002
M. Milewska, Ocet i łzy. Terror Wielkiej Rewolucji Francuskiej jako doświadczenie traumatyczne,
Gdańsk 2001
J. Tulard, Napoleon  mit zbawcy, Warszawa 2003
J.-B. Duroselle, Europa. Historia narodów, Warszawa 2002
M. Senkowska-Gluck (red.), Europa i świat w epoce napoleońskiej, Warszawa 1988; śyć po
Rewolucji, Ossolineum, 1994
M. Wąsowicz, Między tronem, giełdą i barykadą: Francja 1830-1848, Warszawa 1994
B. Zdaniuk, Wybory parlamentarne we Francji 1789-1914. Problem reprezentatywności wyboru,
D. Morabito, M. Bourmaud, Historia konstytucyjna i polityczna Francji, Białystok 1996
M. Ślufińska, Myśl polityczna Leona Bluma, Rzeszów 2002
J. Eisler, Kolaboracja we Francji 1940-1944, Warszawa 1989
J. E. Zamojski, Francja na rozdro\
u, 1943-1944 : walka o kształt ustrojowy przyszłej Francji,
Warszawa 1992
E. Gdulewicz, System konstytucyjny Francji, Warszawa 2000
R. Bielecki, Co to jest gaullizm?, Warszawa 1978
E. Popławska, Instytucja prezydenta w systemie politycznym V Republiki Francuskiej, Warszawa 1995
W. Skrzydło, Ustrój polityczny Francji, Warszawa 1992
A. Kasznik-Christian, Wojna algierska 1954-1962 : u z
ródeł niepodległej państwowości, A
ódz
2001
J. Janicki, Bunt czy przystosowanie. Współczesna młodzie\
zachodu, Warszawa 1981, tego\
: Niepokoje
młodzie\
y zachodu, Warszawa 1972; Oblicza studenckiego buntu. Francja 1968, Warszawa 1970
J. Stefanowicz, Od Kapeta do Mitteranda, Warszawa 1996
A. Szeptycki, Francja czy Europa?: dziedzictwo generała de Gaulle'a w polityce zagranicznej V
Republiki, Warszawa 2005
Ch. Saint-�tienne, Potęga albo śmierć. Europa wobec imperium amerykańskiego, Warszawa 2004
L. Olszewski (red.), Francja i Niemcy - siły napędowe europejskiej integracji, Wrocław 2006
Warszawa 2005
dr B. Zdaniuk, śycie polityczne Francji. Tradycja i współczesność. Program konwersatorium
4
Wybrane opracowania w języku francuskim:
R. R�mond, La vie politique en France depuis 1789, Pary\
, t. 1 1965, t. 2 1969; Le XXe siŁcle. De
1918 ą 1995, Pary\
1996; Le christianisme en accusation, Pary\
2000
P. Rosanvallon, Le sacre du citoyen. Histoire du suffrage universel en France, Pary\
1992; Le modŁle
politique fran�ais, Pary\
2004
R. Huard, La naissance du parti politique en France, Pary\
1996
C. Nicolet, Histoire, Nation, R�publique, Pary\
2000
M. Offerl�, Sociologie de la vie politique fran�aise, Pary\
2004
Philippe de Gaulle, De Gaulle, mon pŁre, Pary\
, t. 1 2003, t. 2 2004
M. Bassi, Cinq pr�sidents ą armes �gales, Pary\
2005
J. Lacouture, P. Rotman, Mitterrand. Le roman du pouvoir, Pary\
2000
J. Marseille, Du bon usage de la guerre civile en France, Pary\
2006
Portale internetowe:
1. Gazety i czasopisma: www.lemonde.fr, www.lefigaro.fr, www.liberation.fr, www.humanite.fr,
www.la-croix.com, www.marianne-en-ligne.fr, www.lepoint.fr, www.lexpress.fr,
www.nouvelobs.com, www.monde-diplomatique.fr,
2. Urzędy państwowe: www.elysee.fr, www.premier-ministre.gouv.fr, www.interieur.gouv.fr,
www.diplomatie.gouv.fr, http://www.ambafrance-pl.org, www.defense.gouv.fr, www.assemblee-
nationale.fr
3. Partie polityczne, związki zawodowe, organizacje pracodawców: www.pcf.fr, www.lcr-rouge.org,
www.confederationpaysanne.fr, www.cgt.fr, www.cfdt.fr, www.parti-socialiste.fr, www.udf.org,
www.u-m-p.org, www.medef.fr, www.frontnational.com
4. Audycje radiowe o Francji po polsku: http://www.rfi.fr/langues/statiques/rfi_polonais.asp
dr B. Zdaniuk, śycie polityczne Francji. Tradycja i współczesność. Program konwersatorium
5