Przykład 10.2. A
uk obciążony ciężarem przęsła.
Rysunek przedstawia łuk trójprzegubowy, którego oś ma kształt części półokręgu.
A
uk obciążony jest ciężarem własnym. Zakładamy, że prawe przęsło łuku jest nieporównanie
cięższe niż lewe. (na przykład łuk jest szalunkiem, prawe przęsło zostało zalane betonem
podczas gdy lewe jeszcze nie) Wobec tego przyjęto ciężar lewego przęsła jako równy zeru.
Narysować wykresy momentów gnących, sił normalnych i sił tnących w każdym punkcie osi
łuku.
q
C
A
q
B
Rysunek 10.2.1. A
uk trójprzegubowy, kołowy, obciążony ciężarem własnym na prawym
odcinku łuku..
Zadanie 10.2a.
Jako ćwiczenie rozwiązać zadanie, w którym ciężar własny q zadany jest na obu przęsłach
łukowych, lewym i prawym, dla łuku o schemacie jak w zadaniu 10.1. Porównać wyniki z
tymi, jakie otrzymano dla zadania 10.1. Przemyśleć podobieństwa i różnice.
Rozwiązanie.
Analiza obciążenia
Obciążenie przedstawione na rysunku to obciążenie rozłożone równomiernie  na jednostkę
długości łuku . Dla takiego obciążenia  jego fragmenty możemy zastąpić wypadkową
obliczaną inaczej niż w przykładzie 10.1. i inaczej niż w przypadku ram o prętach prostych.
Wypadkowa elementarna ma jedynie składową pionową:
(1)
dQ = q dl = qR d�
Wartość wypadkowej wzdłuż odcinka od xP do xB ograniczonego kątami ąP i ąB
(2)
ąP ąP ąP
QAB = dQ = qdl = qRdą = qR(ąP - ąB )
+" +" +"
ąB ąB ąB
Wypadkowa przyłożona jest w punkcie o współrzędnej:
ąP ąP
xqdl R cosą qRdą
+" +"
(sinąP - sinąB )
ąB ąB
xw = = = R
(3)
ąP ąP
ąP - ąB
qdl qRdą
+" +"
ąB ąB
2R
Dla ćwiartki okręgu daje to wartość x0..Ą 2 = , mierzoną od środka okręgu. Można użyć tej
Ą
informacji przy rozwiązywaniu zadania (proponuje się potraktować to jako ćwiczenie
samodzielne), jednak w przykładowym rozwiązaniu nie będzie ona wykorzystana.
q
dQ=qdl
y
n
�
C
M
A
ą
P
d�
HA
VA
�
T
N
B
x
HB
xP
dx
VB
Rysunek 10.2.2. Oznaczenia, układy współrzędnych xOy, r�, n�; wypadkowe. Wszystkie
obciążenia działające na prawo od przekroju Ą poprowadzonego w punkcie P opisanym
bieżącym kątem ą i bieżącą współrzędna xP redukowane są do punktu P.
Obliczenie reakcji
Obliczenie reakcji odbywa się według zasad opisanych w przykładzie 3:
(kierunki i zwroty wektorów sił założone są wstępnie jak na Rysunku 10.2.2, w równaniach
występują tylko ich długości)
Suma momentów względem punktu A:
Ą / 2
�ł �ł �ł �ł
2 2 2
(4)
�ł �ł
VB �ł R + R - H R - �ł �ł
R + R cos� d� = 0
B
+"
�ł �ł �łqR
2 2 2
�ł łł �ł łł
0
Otrzymuje się równanie:
(5)
�ł �ł �ł �ł
2 2
�ł �ł �łĄ 2 �ł
VB �ł R + R - H R - qR2�ł +1�ł = 0
B
�ł
2 2 4
�ł łł �ł łł
2
Suma momentów dla części CB względem punktu C (zwornik łuku):
Ą / 2
(6)
VB R - H R - cos�)qR d� = 0
B
+"(R
0
Otrzymuje się równanie (proponuje się sprawdzić poniższy wynik samodzielnie, posługując
się znajomością położenia środka ciężkości wypadkowej ciężaru własnego!):
(7)
VB - H - qR = 0
B
Rozwiązanie układu równań (1), (2) z dwiema niewiadomymi VB i HB daje wartości reakcji:
(8)
�ł �ł �ł �ł
2 2 2 2
�ł �ł �ł �ł
VB = qR�ł1- + Ą = 1.4036 qR H = qR�ł- + Ą = 0.4036 qR
B
�ł �ł
2 4 2 4
�ł łł �ł łł
Z sumy rzutów na oś poziomą i pionową dla całości układu można obliczyć VA i HA.
Otrzymuje się następujące wartości:
�ł �ł
Ą 2 2
(9)
�ł �ł
VA = qR�ł-1+ + -Ą = 0.1672 qR
�ł
2 2 4
�ł łł
(10)
H = H = 0.4036qR
A B
Zapisanie równań sił wewnętrznych
Wprowadz
my oś normalną i styczną w dowolnym przekroju Ą wyznaczonym punktem P na
osi pręta. Osie te (na Rysunku 10.2.2 oznaczono je symbolami n i �) zmieniają swój kierunek
wraz z położeniem punktu P, przesuwanym myślowo wzdłuż osi łuku. Kąt ą opisujący
nachylenie osi n do poziomu odmierzany jest w układzie biegunowym r� z biegunem w
środku łuku i z osią r współliniową z n.
Siłę normalną (tnąca) będziemy obliczali jako rzut na oś styczną � (tnąca odpowiednio na oś
normalną n) wektora głównego wszystkich sił po prawej stronie przekroju Ą, zredukowanego
do punktu P (P jest biegunem redukcji).
Moment gnący wyznaczymy jako moment wszystkich sił po prawej stronie przekroju P,
otrzymany przy ich redukcji do punktu P (moment obliczany jest względem tego punktu).
Zapis równań dla sił normalnych i tnących
Wektor wypadkowy wszystkich sił na prawo od P zapisuje się następująco (znaki składowych
wektora W zgodne z osiami OX i OY):
Wx ńł - H �ł ńł - H
ńł �ł B
�ł
�ł �ł
B (11)
W = =
�łW żł �łV - ąPqRdążł = �łV - qRążł,
B
y +"
�ł �ł ół B �ł
ół �ł ąB
ół �ł
Rzut wypadkowej W na oś �:
(Znak  + dla siły rozciągającej czyli wtedy, gdy rzut jest skierowany  od przekroju, znak  -
 gdy rzut jest skierowany  do przekroju czyli dla siły ściskającej!)
(12)
N = (- H )siną - (VB - qRą)cosą
B
Rzut wypadkowej W na oś n:
3
(Uwaga! Znak + gdy rzut jest skierowany z lewej strony przekroju od dołu do góry lub z
prawej od góry do dołu. Znak  przeciwnie !):
(13)
T = H cosą - (VB - qRą)siną
B
Podstawiając (1) do (2) i (3) otrzymamy po prostych przekształceniach (użyto wartości
liczbowych aby zależność od jedynej zmiennej niezależnej czyli kąta ą była czytelniejsza:
N = -0.4036siną -1.4036cosą + qRą cosą (14)
(15)
T = 0.4036cosą -1.4036siną + qRą siną
Zapis równania dla momentu gnącego
Moment wszystkich sił na prawo od P obliczony względem P zapisuje się następująco (znaki
dodatnie gdy rozciągane są dolne włókna łuku):
ą
(16)
M = VB(R - xP )- H yP - cos� - R cosą)qRd�
B
+"(R
0
We wzorze na moment mogliśmy, zamiast całki w której wyraz w nawiasie jest ramieniem
działania wypadkowej qRd� , użyć wzoru (3) na środek ciężkości wypadkowej z odcinka BP
(proponuje się sprawdzić wynik całkowania tym sposobem).
Po podstawieniu wartości reakcji i uzależnieniu wszystkiego od kąta ą:
(17)
xP = R cosą yP = R siną
otrzymuje się wyrażenie na moment gnący, w którym wstawiono wartości liczbowe reakcji
aby równania stały się czytelniejsze:
(18)
M = 1.4036qR2(1- cosą)- 0.4036qR2 siną - qR2(ą cosą - siną)
Sprawdzamy teraz, czy zapisane równania prawdziwe są dla całego łuku. Przesuwając
myślowo przekrój P wzdłuż osi łuku stwierdzamy, że w zworniku łuku znika obciążenie
ciężarem własnym. Wzory powyższe obowiązują więc jedynie dla kąta ą<Ą/2.
Dla części łuku na lewo od punktu C równania sił wewnętrznych zostaną napisane w dalszej
części rozwiązania.
Sprawdzenie równowagi wycinka łuku na prawo od zwornika
Pozostaje sprawdzić, czy równanie równowagi elementu łuku są spełnione:
Suma rzutów na oś łuku dla infinitezymalnego wycinka dl obciążonego ciężarem własnym:
"N(ą)
+ T(ą)- qR cosą = 0 (19)
"ą
Podstawiając do powyższej równości wzory na T, i pochodną N otrzymamy: 0=0.
Pozostawiamy to do samodzielnego sprawdzenia, proponujemy też wyprowadzić
samodzielnie wzory (19),(20) i (21), które powinny być znane z wykładu.
Suma rzutów na oś prostopadłą do łuku dla infinitezymalnego wycinka dl obciążonego
ciężarem własnym:
"T(ą)
- N(ą)- qR siną = 0 (20)
"ą
4
jak wyżej, otrzymuje się: 0=0
Podobnie suma momentów dla infinitezymalnego wycinka łuku dl:
"M (ą)
+ RT(ą)= 0 (21)
"ą
daje po podstawieniu wzoru na pochodną M i T wyrażenie prawdziwe 0=0
Zapis równań dla sił normalnych, tnących i momentów dla lewej części łuku
Przyjmijmy, że pewien inny kąt, �, zmienia się od punktu A1 do bieżącego punktu Q na lewej
części łuku. Siłę normalną (tnącą) będziemy obliczali jako rzut na oś styczną � (tnąca
odpowiednio na oś normalną n) wektora głównego (wypadkowej) wszystkich sił po lewej
stronie przekroju �, zredukowanego do punktu Q (Q jest teraz biegunem redukcji).
n
y
C
Q
A
�
HA
VA
�
B
x
A1
HB
VB
Rysunek 10.2.3. Oznaczenia, układy współrzędnych xOy, r�, n�; wypadkowe. Wszystkie
obciążenia działające na lewo od przekroju � poprowadzonego w punkcie Q opisanym
bieżącym kątem � redukowane są do punktu Q.
Ponieważ wypadkowa po lewej to tylko reakcje VA i HA, wiec wzory zapisują się łatwo jako
rzuty reakcji na oś n i na oś �:
(Znak  + dla siły rozciągającej czyli wtedy, gdy rzut jest skierowany  od przekroju, znak  -
 gdy rzut jest skierowany  do przekroju czyli dla siły ściskającej! znak  + gdy rzut jest
skierowany z lewej strony przekroju od dołu do góry lub z prawej od góry do dołu. Znak 
przeciwnie !):
N = -H sin � -VA cos � = qR(- 0.4036sin � - 0.1672cos � )
A
(22)
T = -H cos � +VA sin � = qR(- 0.4036cos � + 0.1672sin � )
A
Moment gnący wyznaczymy jako moment wszystkich sił po lewej stronie punktu Q,
otrzymany przy ich redukcji do punktu Q (moment jest obliczony jest względem tego
punktu).
5
�ł �ł �ł �ł
2 2
(23)
�ł �ł �ł �ł
M = -H Rsin � - R +VA�ł R cos � - R =
A
�ł �ł �ł
2 2
�ł łł �ł łł
�ł �ł �ł �ł
2 2
�ł �ł �ł �ł
= -0.4036qR�ł R sin � - R + 0.1672qR�ł R cos � - R
�ł �ł
2 2
�ł łł �ł łł
Sprawdzenie równowagi wycinka łuku na lewo od zwornika
Sprawdzenie to wykonuje się tak jak poprzednio dla prawej części, w odpowiednich wzorach
obciążenie q jest równe 0.
"N(ą) "T(ą) "M (ą)
+ T(ą) = 0 - N(ą) = 0 + RT(ą)= 0 (24)
"ą "ą "ą
Wykresy sił wewnętrznych
Wykresy można przedstawić w układzie biegunowym  narysowane na osi łuku lub tak, że oś
pozioma jest osią kąta lub jeszcze inaczej, w funkcji x (rzut punktu łuku na poziom). W tym
zadaniu wybierzemy pierwszy i drugi sposób przedstawienia sił wewnętrznych.
Na wszystkich poniższych wykresach, bez komplikowania zapisu formalnego 
przedstawiono na jednym rysunku wykresy otrzymane według wzorów (14), (15), (18) dla
części łuku na prawo od punktu C i według wzorów (22), (23)  na lewo od punktu C. Zaleca
się zestawiać wszystkie wykresy na tym samym rysunku. Można wtedy stwierdzić, czy
wykres jest odpowiednio do obciążenia ciągły i odpowiednio do obciążenia gładki.
Fragment kodu programu MAPLE pozwalającego na narysowanie wykresu tnących w
powyższej formie podano poniżej (pozostałe wykresy narysowano w ten sam sposób):
> with(plots):
> Tp:=-Vc*sin(alpha)+Hc*cos(alpha)+int(q*R,psi=0..alpha)*sin(alpha);
1 1 1 1
Tp := -�ł - 2 qR + qR 2 Ą + qR�ł sin(ą ) + �ł - 2 qR + qR 2 Ą�ł cos(ą )
�ł �ł �ł �ł
�ł �ł �ł �ł
2 4 2 4
�ł łł �ł łł
+ qRą sin(ą )
> WykresTp(alpha):=subs(q=1,R=1,Tp);
1 1 1 1
WykresTp(ą ) := -�ł - 2 + 2 Ą + 1�ł sin(ą ) + �ł - 2 + 2 Ą�ł cos(ą ) + ą sin(ą )
�ł �ł �ł �ł
�ł �ł �ł �ł
2 4 2 4
�ł łł �ł łł
> Tl:=Va*sin(beta)-Ha*cos(beta);
1 1 1 1 1
Tl := �ł qRĄ + 2 qR - q R 2 Ą - qR�ł sin( �) - �ł - 2 qR + qR 2 Ą�ł cos( � )
�ł �ł �ł �ł
�ł �ł �ł �ł
2 2 4 2 4
�ł łł �ł łł
> WykresTl(beta):=subs(q=1,R=1,Tl);
1 1 1 1 1
�ł �ł
WykresTl(� ) := �ł Ą + 2 - 2 Ą - 1 sin(� ) - �ł - 2 + 2 Ą�ł cos(� )
�ł �ł �ł
�ł �ł �ł �ł
2 2 4 2 4
�ł łł �ł łł
> readlib(piecewise);
> T:=piecewise(alphaPi/2,subs(beta=-alpha+Pi,Tl));
1 1 1 1 1
ńł �ł �ł
�ł -�ł - 2 q R + q R 2 Ą + q R sin( ą ) + �ł - 2 q R + q R 2 Ą cos( ą ) + q Rą sin(ą ) ą < Ą
�ł �ł �ł �ł
�ł �ł �ł �ł
�ł 2 4 2 4 2
łł �ł łł
T := �ł �ł
�ł
�ł
�ł 1 1 1 1 1 1
�ł �ł �ł �ł
�ł
q RĄ + 2 q R - q R 2 Ą - q R sin(-ą + Ą) - �ł - 2 q R + q R 2 Ą cos (-ą + Ą ) Ą < ą
�ł �ł �ł
�ł
�ł �ł �ł �ł �ł
2 2 4 2 4 2
ół �ł łł �ł łł
> a := plot(1+subs(q=1,R=1,T),alpha=0..3*Pi/4,coords=polar,thickness=2):
6
b := coordplot(polar,[0..2,0..3*Pi/4],view=[-2..2,0..2], colour=yellow):
c := plot(1,alpha=0..3*Pi/4,coords=polar,thickness=5,colour=black):
display([a,b,c]);
Jak widać, przyjęto tu q=1, R=1. W rezultacie otrzymuje się rysunek 10.2.4.a.
Wszystkie wykresy, z naniesionymi wartościami w punktach charakterystycznych,
 narysowane na osi łuku , wyglądają następująco:
0.1672 qR
-0.1517 qR
-0.1672 qR
0.4036 qR
-0.4036 qR
-1.4036 qR
0.026 qR2
0.064 qR2
Rysunek 10.2.4. Wykres sił tnących (a), normalnych (b) i momentów zginających (c).
Wartości dodatnie sił wewnętrznych na zewnątrz osi łuku. Wykres momentów jest
wykreślony po stronie włókien rozciąganych. Linia szeroka czarna to os łuku, linia
pogrubiona czerwona (szara na rysunku czarno-białym) to wykres. Linie żółte (blade) to linie
stałych wartości współrzędnych biegunowych)
7
Te same wykresy, dla kąta odłożonego wzdłuż osi poziomej wyglądają następująco (Uwaga!
We wszystkich wykresach ą zastąpiono kątem ą1=-ą+3Ą/4 mierzonym od punktu A do B,
zgodnie z ruchem wskazówek zegara, tak, aby wartość na wykresie odpowiadała punktom na
łuku rzutowanym na oś.
Siła tnąca
a)
Siła normalna
b)
Moment gnący
c)
Rysunek 10.2.4. Wykres sił tnących (a), normalnych (b) i momentów zginających (c).
Przyjęto q=1, R=1. Uwaga! Kąt ą1 liczony jest od lewej podpory tak, że wykres jest zrobiony
 na rzucie luku na oś poziomą (wystarczy zastąpić we wszystkich wzorach wynikowych kąt
ą kątem -ą+Ą). Również dla powyższych wykresów przyjęto q=1, R=1.
8