Socjologia Wychowania opracowane zagadnienia

1. Socjologia badań jako subdyscylina naukowa umiejscowienie w
systemie nauk, przedmiot socjologii wychowania.
A. K. Olechnicki i P. Załęcki:
�� Socjologia wychowania: dział socjologii zajmujący sie środowiskiem wychowawczym, procesem
uspołeczniania dzieci i młodzieży, funkcjami i strukturą tego procesu, instytucjami i grupami nieformalnymi
zaangażowanymi w proces wychowawczy, oświatą, szkolnictwem itp.
�� Socjologia wychowania współpracuje z: socjologią społeczną, pedagogiką, psychologią społeczną,
filozofią, naukami politycznymi, polityką społeczną.
�� Przedmiot socjologii wychowania: społeczne koncepcje i uwarunkowania procesu edukacji i wychowania.
B. Kowalski:
�� Proces wychowawczy: przekazywanie dorastającym pokoleniom dorobku poprzednich pokoleń,
przygotowanie młodych pokoleń do czynnego uczestnictwa w postępie społeczno kulturowym. Realizowany
jest w warunkach określonej kultury lub cywilizacji i wyraża się w uspołecznianiu jednostki przez jej
uczestnictwo w życiu społecznym, a w jego ramach w systemie wychowania.
C. Radziwicz Winnicki:
�� Proces wychowania: polega na adaptowaniu poszczególnych jednostek do ról im przypisanych, do
określonego miejsca w strukturze społecznej, polegający na przekazywaniu określonych wzorów zachowania
oraz charakterystycznej dla danej grupy kultury, na wpajaniu odpowiednich nawyków i określonych wzorów
reakcji. Funkcje te są realizowane zarówno przez grupy nieformalne jak i instytucje formalne.
Szczepański :
�� Przedmiot socjologii zjawiska i procesy powstawania różnych form zbiorowego życia ludzi, struktury
różnych zbiorowości ludzkich, zjawiska oraz procesy zachodzące w zbiorowościach ludzkich będące efektem
wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły rozbijające zbiorowości ludzkie, zmiany oraz przekształcenia
zachodzące w zbiorowościach ludzkich, siły skupiające zbiorowości ludzkie.
�� Subdyscypliny socjologia rodziny, wychowania, edukacji, polityki, prawa, wiedzy, nauki, dewiacji i
przestępczości, religii, sztuki, wojska i wojny, przemysłu i pracy.
Przedmiot badań:
1. Zbiorowości społeczne, zjawiska, procesy socjalizacyjne i wychowawcze decydujące o kształtowaniu się
poszczególnych jednostek, grup, klas, warstw, kategorii zbiorowości etnicznych i terytorialnych
2. Instytucje wychowawcze regulujące przebieg procesów resocjalizacyjnych, wychowawczych wpływające na
strukturę, treści i formy, organizację czynności wychowawczych i społeczno kulturowych warunków
wychowania oraz działalnością edukacyjną pośrednią lub bezpośrednią innych instytucji,
3. Społeczno kulturowy przebieg procesów wychowania i zachowań , organizacji i dezorganizacji sprzyjającej
bądz nie realizacji celów oraz zadań wychowania i edukacji, zmiany i przekształcenia zachodzące pod
wpływem edukacji i działalności społeczno zawodowej.
4. Poziomy efektywności i jakości funkcjonowania procesów wychowawczych i kulturowych w ramach mikro,
mezo i makro systemów wychowania w zakresie form wychowania naturalnego, bezpośredniego,
pośredniego, formalnego i nieformalnego
- 1 -
2. Status szkoły w systemie społecznym, główne funkcje społeczne
instytucji edukacyjnych.
ż� Status szkoły w systemie społecznym szkoła jest syntezą ról społecznych związanych z określoną
zbiorowością społeczną, zlokalizowaną w czasie i przestrzeni, wpływającą na zachowanie i postępowanie
ludzi, umożliwiającą im działanie w różnych dziedzinach.
Treść społeczna i funkcje szkoły są ściśle związane z charakterem wychowania i edukacji.
Wraz ze zmianami zachodzącymi w strukturze społeczeństwa, w materialnych warunkach jego bytu i
świadomości społecznej zmieniają się cele i treści wychowania.
Przez funkcje szkoły rozumie się określony sposób działania związany z rozwijaniem i zaspokajaniem
potrzeb oraz aspiracji społeczeństwa, zwłaszcza w zakresie edukacji i wychowania. Wpływ szkoły na
życie społeczne i kształtowanie osobowości ludzi łączy się z układem mechanizmów zewnętrznych i
wewnętrznych regulujących zachowanie człowieka i przebieg jego kariery szkolnej.
Istotne znaczenie ma tutaj zwłaszcza społeczno-historyczny charakter szkoły, jej dziedzictwo przeszłości,
wywierające wpływ na życie i potrzeby ludzi, na wnoszenie nowych wytworów i wartości.
Główne funkcje społeczne instytucji edukacyjnych:
ż� funkcja socjalizacji wtórnej,
ż� funkcja integracji społecznej,
ż� funkcja kontroli społecznej,
ż� alokacja (dotyczy przygotowania uczniów do zajęcia określonej pozycji w systemie zawodowym
oraz w hierarchii społecznej).
3. Cechy industrialnego systemu edukacyjnego.
Cechy systemów edukacyjnych w nowoczesnych społeczeństwach przemysłowych:
�� wszystkie szkoły tworzą jeden, poddany kontroli państwa system;
�� system szkolny jest hierarchiczny;
�� system szkolny jest drożny;
�� wzrastająca rola formalnych świadectw i certyfikatów;
�� upowszechnienie oświaty;
�� podnoszenie poziomu powszechnego wykształcenia;
�� upowszechnienie coraz wyższych poziomów wykształcenia;
�� zmiana kryteriów analfabetyzmu ( analfabetyzm funkcjonalny )
- 2 -
4. Szkoła, a system stratyfikacyjny.
Funkcje szkoły jako instytucji społecznej:
�� Kształcenie (przekazywanie wiedzy),
�� Socjalizacja wtórna,
�� Wychowanie,
�� Alokacja (w nawiązaniu do koncepcji Talcotta Parsonsa),
�� Selekcja ( w nawiązaniu do koncepcji Talcotta Parsonsa),
�� Kontrola społeczna,
�� Zachowanie spójności (integracji) społecznej (w nawiązaniu do koncepcji Emila Durkheima).
W społeczeństwie nowoczesnym szkoła traktowana jest jako instytucja wyrównująca szanse odniesienia sukcesu - jest
traktowana jako działająca odpowiednio do zasady merytokracji.
Jednocześnie jednak wskazywane są kontrowersje najczęściej dwóch typów:
�� Traktowanie instytucji edukacyjnych jako promujących równość szans może być traktowane jako wymóg
występujący w relacji konfliktu wobec wymogu zachowania standardów kształcenia i specyficznej doskonałości
akademickiej
�� Założenie wynikające z modeli edukacji liberalnej dotyczące holistycznego rozwoju jednostki w toku edukacji jest
rozbieżne z traktowanie edukacji jako odpowiadającej na potrzeby rynku ekonomicznego
Zasada merytokracji określa że zasoby społeczne (awansy społeczne, dochody, różnego rodzaju nagrody) powinny być
poddawane dystrybucji odpowiednio do kryteriów osiągnięć merytorycznych pomijając czynniki dziedziczone (zarówno
sprzyjające szansom awansu jak również ograniczające je).
Równość szans dotycząca uczestnictwa w przestrzeni edukacyjnej jest traktowana jako podstawowy warunek realizacji
równości w obrębie całego społeczeństwa. Z kolei z punktu widzenia założeń socjologii krytycznej edukacja jest traktowana
jako uwikłana w proces reprodukcji istniejącego porządku społecznego - wraz z implikowanym w jego obrębie nierównościami.
Nierówności edukacyjne- najczęściej interpretowane są przez pryzmat szans i ograniczeń odniesienia sukcesu szkolnego
przez dzieci i młodzież o różnych cechach stratyfikacyjnych (przynależność klasowa, miejsce zamieszkania, płeć, rasa,
przynależność kulturowa i religijna, orientacja seksualna itp.)
Struktura społeczna (wg Malcolma Hamiltona i Marii Hirszowicz) - odnosi się do sposobu podziału populacji na pewną liczbę
grup, pozostających względem siebie w relacji wyższości, przewagi lub niższości czy podległości na podstawie istotnego
kryterium. Zbiorowości te definiowane są poprzez odwołanie do pojęć klasy, statusu, grupy, czasem grupy posiadającej
władzę lub partię.
Podstawowe zmienne określające:
�� Pozycja stratyfikacyjna jednostek jest określana na podstawie trzech czynników:
�� Wykształcenie- określane jest na podstawie liczby lat nauki, rodzaju ukończonej szkoły, obejmuje
poziom wykształcenia ale także jakość szkoły ukończonej na ostatnim poziomie kształcenia, co jest
istotne zwłaszcza przy przyjęciu założeń kredencjonalizmu- przypisywanie na rynku pracy dużego
znaczenia jakości dyplomów) kosztów wykształcenia, wieku, w którym nastąpiło zakończenie procesu
kształcenia
�� Status zawodowy-określany jest na postawie skali wymogów kwalifikacyjnych, skali złożoności pracy,
skali nagród społeczno0ekonomicznych
�� Dochód-wysokość podstawowego dochodu z pracy, uzyskiwanie dodatkowych zarobków, wysokość
całkowitego dochodu, Jednocześnie nagrody w postaci wynagrodzenia za pracę wzmacniane są
nagrodami społecznymi w postaci prestiżu.
Podziały stratyfikacyjne:
Kapitalistyczne społeczeństwa zachodnie:
o Klasa wyższa (przedstawiciele finansjery, pracodawcy, przemysłowcy, menadżerowie,
posiadacze środków produkcji i kontrolujący je)
o Klasa średnia (wykonawcy tzw. Pracy przemysłowej white-collar workers)
o Klasa pracująca (ludzie utrzymujący się z pracy fizycznej)
o Rolnicy ( posiadacze prywatnych gospodarstw rolnych)
Analiza kategorii nierówności w kontekście przestrzeni edukacji wymaga uwzględnienia szeregu czynników-między innymi icj
identyfikowaniem zajmuje się socjologia edukacji. Z punktu widzenia historycznego najwcześniej uwzględniane były
hierarchiczne relacje wynikające z różnicy między: klasami społecznymi, płcami i przynależnościami etnicznymi.
- 3 -
5. Założenia nowej socjologii edukacji
Nowa Socjologia Edukacji �� Nurt teoretyczny i paradygmatyczny, który wyodrębnił się w latach 70
XX wieku
Kierunek posiadający charakter jakościowy i interpretatywny należy do grupy teorii krytycznych.
Bazuje na takich intepretatywnych modelach teoretycznych, jak:
�� Interakcjonizm symboliczny, fenomenologia, etnometodologia, socjologia wiedzy,
marksizm i neomarksizm, a przy tym nawiązuje głównie do myśli społecznej Karola
Marksa, Emile a Durkheima, George a Herberta Meada.
�� W USA badania z zakresu nowej socjologii edukacji w latach 70. XX w. zorganizowane były
wokół zagadnień nierówności edukacyjnych (nierównego dostępu do zasobów edukacyjnych
oraz nierównych szans odniesienia sukcesu)
�� W Wielkiej Bryt, z kolei ich przedmiot najczęściej łączony był z problemami sprawowania
kontroli nad wiedzą przekazywaną w przestrzeni szkolnej, co znajduje wraz w relacjach
interpersonalnych w przestrzeni szkoły preferowanych kodach językowych oraz
konstruowanym programie edukacyjnym
�� Nowa - ponieważ wyodrębniła się jako krytyka porażki reform oświatowych lat 60., a których
rozwiązania wdrażane były poprzez nawiązanie do tradycyjnych modeli badawczych (Saha,
1997, s.47);
Zakładano w jej ramach, że:
�� Zjawiska muszą być poddane analizie krytycznej, głownie ukierunkowanej na ich
relacje z przestrzeniami władzy.
�� Należy wypracować nowe modele edukacji inkluzywnej podważającej aktualne
uprawomocnione relacje i kontestującej arbitralnie ustanowione relacje władzy.
�� Jej przedstawiciele zakładali, iż efektem prowadzenia nowego rodzaju badań może
być bardziej dogłębne zrozumienie procesów zachodzących w przestrzeni
edukacyjnej, w tym zrozumienie stosowanych kodów językowych oraz programów
edukacyjnych (saha, 1997, s.47)
Krytyka:
}� koncepcja idealistyczna, subiektywistyczna;
}� koncepcja pomijająca czynniki oraz ograniczenia strukturalne (utrudniające awans
edukacyjny)
- 4 -
6. Perspektywy teoretyczne w analizie faktów socjalizacyjnych i
edukacyjnych.
Teoria reprodukcji kulturowej
�� Z początku zogniskowana była na analizie relacji zachodzących między procesem kształcenia a
warunkami ekonomicznymi;
�� W latach 70. XX wieku realizowane z jej wykorzystaniem badania zostały rozszerzone o kolejne
zmienne, uwzględniające kategorie przynależności rasowej płci( traktowane jako określające status
społeczny jednostki) jednocześnie rozwijający krytykę determinizmu klasowego.
�� Na poziomie teoretycznym teoria reprodukcji rozwijana była poprzez nawiązanie do następujących
modeli:
�� Teoria neoweberowska
�� Teoria systemowa
�� Krytyczna Teoria szkoły frankfurckiej
�� Francuski strukturalizm
�� Brytyjskie studia kulturowe (nawiązujące do mysli neo-gramsciańskiej)
�� Teorie feministyczne
�� Teorie odnoszące się do studiów dotyczących mniejszości rasowych (np. krytyczna teoria rasowa).
�� Jedną z istotnych konsekwencji krytyki klasycznego ujęcia reprodukcji było rozwinięcie teorii oporu
oraz teorii nowych ruchów społecznych obydwa modele bazują na założeniu o zdolności
rozwinięcia przez jednostkę własnych potencjałów sprawczych i podejmowania dążeń do zmiany sytuacji
interpretowanej jako opresyjna.
Krytyczna teoria społeczna
Jak wskazuje Sasha Roseneil (profesor na Uniwersytecie w Leeds) mniej popularne (aczkolwiek rozwijające się)
pozycje w obrębie teorii społecznej zajmują:
�� Krytyczna teoria rasowa;
�� Studia postkolonialne;
�� studia LGBT (Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender Studies)
�� studia Queer (bazują na teorii post- strukturalnej, zwłaszcza na modeli teoretycznym Michela Foucault I
Jacquesa Derridy, także na modeli psychoanalitycznym Lacana oraz w swoich podstawach
teoretycznych bliskiego modelowi feministycznemu)
W ramach każdego z wymienionych kierunków prowadzone są studia odnoszące się do przestrzeni edukacyjnej.
Model feministyczny (bazujący na zróżnicowanych podstawach teoretycznych: marksizmie,
psychoanalizie, egzystencjalizmie )
�� Krytyczna interpretacja roli szkoły w procesie reprodukowania relacji genderowych ( a w
odniesieniu do edukacji zróżnicowanego stymulowania motywacji oraz aspiracji edukacyjnych i
zawodowych w odniesieniu do dzieci i młodzieży obojga płci).
Feminizm liberalny (odniesienie do przestrzeni edukacji)
�� Zogniskowane na problemach równego dostępu przedstawicieli obojga płci do zasobów
społecznych, doświadczeń i możliwości.
�� Interpretacja modeli patriarchalnego jako nieadekwatnego do pózno nowoczesnych warunków
społecznych oraz wskazanie na potrzebę wprowadzania reform społecznych i zmian w zakresie
świadomości społecznej, które pozwoliłyby na kreowanie warunków rozwoju równych dla
przedstawicieli obojga płci.
- 5 -
Feminizm krytyczny (odniesienie do przestrzeni edukacyjnej)
�� Zogniskowanie refleksji na androcentrycznym, etnocentrycznym a w społeczeństwach wielorasowych
preferującym dyskurs rasy białej charakterze transmitowanej w przestrzeni szkolnej wiedzy. Obejmuje
krytykę modeli seksistowskich, traktowanych jako pochodna dominujących w społeczeństwie struktur
patriarchalnych.
�� Jako kierunek teoretyczny obejmuje odniesienia do marksizmu i neomarksizmu.
Feminizm marksistowski
�� Model patriarchalny i kapitalistyczny współwystępują ze sobą. Feminizm z kolei zogniskowany jest na
poszukiwaniu kierunków realizacji fundamentalnej zmiany społecznej.
�� Jednocześnie jednak zmiana owa bazuje na konieczności dokonania modyfikacji w obrębie specyfiki
struktury samego społeczeństwa- a w efekcie przestrzeń edukacyjna nie dysponuje wystarczającymi
środkami do realizacji owej zmiany.
Feminizm radykalny
�� Z punktu widzenia feminizmu radykalnego patriarcha jest podstawą opresji kobiet przez mężczyzn. Jest
to relacja funkcjonująca niezależnie od równoległego do niej porządku kapitalistycznego, w efekcie
zmiany w rynku pracy nie muszą powodowąć realnych zmian w relacjach między przedstawicielami
obojga płci.
�� Podobnie jak w modeli marksistowskim zakłada się że proces zmiany bazuje na konieczności dokonania
modyfikacji w obrębie specyfiki struktury samego społeczeństwa- a w efekcie przestrzeń edukacyjna nie
dysponuje wystarczającymi środkami do realizacji owej zmiany.
Czarny feminizm
�� Krytyka modeli seksistowskiego i rasistowskiego. Analizowane są doświadczenia dziewcząt i kobiet rasy
czarnej w przestrzeni edukacyjnej; zagadnienia seksizmu i rasizmu prezentowanych przez nauczycieli;
traktowanie Kobie i osób czarnej jako problemu w przestrzeni edukacyjnej. Jest to model
antyseksistowski i antyrasistowski.
Teoria LGBT
�� Analizie poddawane są strategie w ramach których patriarchalnych porządek społeczny kontroluje
tożsamość psychoseksualną i traktuje jako arbitralnie uznaną normę model heteroseksualności.
�� Jednocześnie w ramach modeli LGBT zakłada się, że nadanie uprzywilejowanego statusu perspektywie
heteroseksualnej powoduje marginalizację funkcjonowania społecznego osób homoseksualnych,
biseksualnych i transgenderowych (są to tożsamości wyciszane w przestrzeni edukacyjnej).
7. Socjalizacja i selekcja, jako funkcje szkoły w ujęciu Talcotta
Parsonsa.
�� Socjalizacja przekazywanie jednostce kompetencji niezbędnych do funkcjonowania w
społeczeństwie.
�� Selekcja wyłonienie uczniów uzdolnionych, dokonanie zróżnicowania na zdolnych i
przeciętnych.
- 6 -
8. Ideologie edukacyjne (ujęcia definicyjne: ideologia, ideologia
edukacyjna, interpretacje edukacji w ujęciu konserwatyzmu,
liberalizmu, radykalizmu);
IDEOLOGIA
�� Powstała na bazie danej kultury wspólnota światopoglądów, u podstaw której tkwi
świadome dążenie do realizacji określonego interesu klasowego lub grupowego albo
narodowego. Mianem ideologii określa się każdy zbiór uporządkowanych poglądów
religijnych, politycznych, prawnych, przyrodniczych, artystycznych, filozoficznych -
służących ludziom o wspólnych poglądach do objaśniania otaczającego ich świata.
�� Społeczna funkcja ideologii - artykulacja celów aktywności i dopuszczalnych sposobów ich
osiągania oraz motywacja ich zasadności względami uznawanymi za wyższe niż
jednostkowy interes.
�� Zapotrzebowanie na ideologie wynika z właściwego ludziom poszukiwania odpowiedzi na
pytania o sens i sposób istnienia.
�� Ideologia wyrażająca interesy dużych grup społecznych charakteryzuje się małą
podatnością na innowacje.
�� Zazwyczaj porusza tematy:
�� jednostki i jej roli w społeczeństwie,
�� sposobu funkcjonowania instytucji,
�� kwestii zmian obowiązującego porządku,
�� wolności,
�� odmienności,
�� sprawiedliwości społecznej.
IDEOLOGIA EDUKACYJNA
�� Jest to szeroki zbiór idei i poglądów o edukacji, które są przyswajane i wyrażane przez
grupy ludzi.
�� Ideologie edukacyjne wyrażają:
�� stosunek określonych grup do edukacji,
�� działania praktyczne w tej dziedzinie,
�� Jej głównym celem jest wyjaśnianie i porządkowanie wiedzy, aktywizowanie ludzi do
różnorodnych działań.
�� U wszelkich postaw wszelkich koncepcji oświaty znajdują się ważne elementy ideologii.
Wyrażają się one w celach polityki oświatowej, preferowanych w działaniach
edukacyjnych.
�� Uzasadnienie reform szkolnych, innowacji pedagogicznych zawsze bezpośrednio lub
pośrednio odwołuje się do określonych systemów wartości czy ideologii.
�� Ideologie edukacyjne mają swe odzwierciedlenie w praktyce edukacyjnej w niej
sprowadzają się bądz dyskredytują różne koncepcje.
�� Obecnie nie ma szans na zdecydowaną dominację jednej tylko ideologii edukacyjnej.
Coraz częściej istnieje konieczność negocjacji, znajdowanie kompromisu, wyrażania racji
o różnych poglądach, poszukiwania rozwiązań które mogłyby być przyjęte przez
zwolenników różnych ideologii.
�� Dziedzina ideologii edukacyjnej stanowi obszar bardzo zróżnicowany. Istnieje ideologia
podstawowych problemów, które pozwalają ukazać istotę i zróżnicowanie ideologii
edukacji: ogólny cel edukacji, zadania szkoły, ogólne cechy powszechnych ideologii,
dziecko w procesie uczenia się, administracja i nadzór oświaty, charakter programów
szkolnych, treści programowe, metody nauczania i oceniania, proces wychowawczy.
�� Istnieją różne klasyfikacje ideologii edukacyjnej: fundamentalizm, intelektualizm,
konserwatyzm, liberalizm, libertynizm, anarchizm edukacyjny, ideologia arystokratyczna,
burżuazyjna, demokratyczna, proletarialna, rewizjonistyczna, romantyczna
- 7 -
LIBERALIZM - ideologia, kierunek polityczny głoszący, iż szeroko rozumiana wolność jest
nadrzędną wartością. Odwołuje się do indywidualizmu, stawia wyżej prawa jednostki niż znaczenie
wspólnoty, głosi nieskrępowaną (aczkolwiek w ramach prawa) działalność poszczególnych obywateli
we wszystkich sferach życia zbiorowego.
RADYKALIZM jego przedstawiciele mają krytyczną diagnozę stanu społecznego, wyrażają pogląd,
iż społeczeństwo krajów wysoko przemysłowych i kultura zachodu są w ogromnym kryzysie.
Ostrzegają przed dehumanizacją. Charakter ciągłej rywalizacji ludzi i przedsiębiorstw oraz ostrej
konkurencji rynkowej. Zwracają uwagę na negatywne skutki pogoni przedsiębiorstw za jak
najszybszych przeciąganiem nie zawsze sprawdzonych nowinek technicznych w celu osiągnięcia
maksymalnego zysku. Z niepokojem dostrzegają komercjalizację kultury coraz częstsze zagubienie
ludzi w zawikłanych mechanizmach współczesnego świata. Zwracają uwagę na narastającą patologie
w wielu środowiskach i dziedzinach życia.
KONSERWATYZM
�� Nurt filozoficzny XVIII w. grupujący przeciwników oświecenia, rewolucji francuskiej i
szerzącego się wówczas liberalizmu.
�� Oznacza się przywiązaniem do wartości, które wydają się być zagrożone.
�� Konserwatyści są niechętni do wprowadzania gwałtownych zmian i wszelkich nowości.
�� Cechuje go silny etnocentryzm i surowe wychowanie dzieci (głęboki patriotyzm i postawa
proreligijna).
�� Wg konserwatystów przeszłość pod wieloma względami przedstawia się korzystniej od tego,
co ma miejsce współcześnie. Świat współczesny jest nader skomplikowany i niebezpieczny
dla człowieka. Przeszłość odczytana jako epoka stabilna, porządkowa.
�� Przeważa nostalgia za utraconym światem, szansami jednoznacznego rozumienia sytuacji,
zjawisk oraz brak możliwości planowania, realizacji porządnego życia.
�� Dla konserwatystów to, co najlepsze w świecie już było. Można, więc się jedynie starać
nawiązywać do pięknych wzorów z przeszłości by zbyt wiele nie stracić.
�� W polu uwagi jest życie społeczne, a przede wszystkim wartości kulturowe i sposób ich
przekazywania młodym pokoleniom.
�� Konserwatyści przekonani, że ostoją życia jest rodzina, silne zakorzenione są w tradycje,
wartości narodowe i religijne. Respektowanie tych wartości jest podstawą utrzymania
tożsamości i warunkiem rozwoju demokracji w edukacji.
�� Konserwatyści bardzo wysoko cenią sytuację edukacyjną. Wg nich właśnie edukacja jest
niezbędna do zapewnienia dobrobytu, szybkiego postępu rozwoju. Bez wysokiego poziomu
kształcenia w szkole nie da się zapewnić odpowiednio przygotowanych kadr dla gospodarki.
Bez wytężonej troski wychowanie dzieci nie da się utrzymać zdrowia i demokracji społecznej.
Każdy kryzys edukacji to zapowiedz trudności lub wręcz załamania się gospodarki.
�� Konserwatyści zdecydowanie niechętnie ustosunkowują się do wszelkich nowinek, bo
zapatrują się w nowinkach niedostatku wykształcenia, braku uszanowania poznanych
kanonów.
- 8 -
9. Wychowanie do demokracji (cechy wzoru osobowego
demokraty według Marii Ossowskiej, Józefa Tischnera, cechy
systemu demokratycznego wg Piotra Sztompki).
Cechy wzoru osobowego demokraty wg. M. Ossowskiej.
�� aspiracje perfekcjonistyczne - dążenie jednostki do osiągania coraz wyższych kompetencji pozwalające na
kompetencyjne wykonywanie przypisanych im roli. Jednostka polepsza własny status ale jednocześnie
przyczynia się do dobra społecznego;
�� otwartość umysłu - zdolność jednostki do zmiany własnych przekonań w sytuacji, gdy fakty wskazują na
taką konieczność;
�� dyscyplina wewnętrzna - dotyczy zdolności do odraczania nagród bezpośrednich na rzecz efektów
odległych w czasie, ale ważniejszych i bardziej wartościowych;
�� tolerancja - oznacza przyzwolenie na odmienność. Jest postawą aktywną i tym różni się od obojętności.
Zakłada poznanie obiektu/ faktu, którego dotyczy. Dążenie do uzyskania wiedzy o minimalnej postawie
wyrażania świadomej zgody na współistnienie z nim w przestrzeni społecznej. Oznacza przyzwolenie na
odmienność, ale nie jest zgodą na istnienie patologii;
�� aktywność - oznacza podejmowanie przez jednostkę proporcjonalnie do jej sił i zdolności wysiłków na rzecz
poprawy własnych warunków życia oraz warunków życia grupy, którą ta jednostka reprezentuje. Dążenie do
zmian społeczeństwa;
�� odwaga cywilna - oznacza dyspozycje do wyrażania opinii, które są nieaktualne, ale które reprezentują
ważne interesy społeczne oraz są pochodną istotnych wartości. Głoszenie owych opinii naraża jednostkę na
sankcje społeczne oraz utratę popularności;
�� uczciwość intelektualna - cecha bliskiej otwartości umysłu i krytycyzmu. Oznacza dążenie jednostki do
uzyskiwania informacji na temat danego faktu i odpowiednio do tych informacji oznacza elastyczne
konstruowanie własnych opinii;
�� krytycyzm - oznacza zdolność do odrzucenia przekonań stereotypowych, niepopartych racjonalnymi
przesłankami;
�� odpowiedzialność za słowo - oznacza wywiązywanie się z umów zarówno takich które zostały spisane oraz
takich które nie zostały usankcjonowane. Rzetelność, uczciwość, punktualność itp.
�� Uspołecznienie:
a) zainteresowanie zagadnieniami społecznymi - wiedza na temat życia społecznego; jest
niezbędna aby można było wygłaszać swoje racje. Jest potrzebna również umiejętność
krytycyzmu, zainteresowanie ekonomią, kulturą społeczną, sytuacją polityczną;
b) przezwyciężanie egocentryzmu - zdolność do rezygnacji z własnych profitów w sytuacji,
gdy wymaga tego wyższe dobro społeczne;
c) ofiarność i gotowość do uczestnictwa w służbie społecznej - zdolność do działania
bezinteresownego, bez oczekiwania nagród finansowych lub materialnych, a jednostka doznaje
nagród moralnych;
d) umiejętność współdziałania - zdolność respektowania potrzeb innych; umiejętność
negocjacji, asertywność itp.;
�� rycerskość, umiejętność honorowej rywalizacji - postawa obejmująca szacunek dla partnera rywalizacji;
w sytuacji przegranej szacunek dla przegranego, a w sytuacji zwycięstwa nie chełpieniem się nim i nie
podejmowanie działań pozwalających gardzić drugą osobą;
�� wrażliwość estetyczna - dążenie do poznania kultury, w której się żyje, do zrozumienia jej symbolu,
kontekstu poznania; a przy tym zdolność do czerpania przyjemności z kontaktu z nią;
�� poczucie humoru - tolerancja dla poczucia humoru jest cechą społeczeństwa demokratycznego. Reżimy
poczucie humoru odrzucają. Pełni ona funkcję demaskatorską, ujawnia przywary rządzących, przywary
narodowe, posiada wymiar krytyczny. W takiej sytuacji może stanowić punkt wyjścia rozpoznawania takich
przestrzeni gdzie wymagana jest zmiana. Demokrata dąży do zdemaskowania przestrzeni gdzie występuje
dysfunkcja i które są patologiczne;
�� Demokrata jest podmiotem krytycznym przez pryzmat wiedzy!
- 9 -
Cechy wzoru osobowego demokraty wg. J. Tischnera
�� rozumność/rezolutność - oznacza dążenie do rozumowania racjonalnego, które jest realizowane w
sposób zaplanowany. Jest jednym z istotnych warunków integracji społecznej, dlatego, że pozwala na
zintegrowanie poszczególnych podmiotów oraz pozwala na wzajemne przewidywanie działań i decyzji;
�� wolność - określa prawo do realizacji indywidualnych aspiracji jednostki w sposób preferowany przez
niego i nie zawsze zgodny z obowiązującymi modelami społecznymi. Kategorią godzącą te dwa aspekty
jest respektowanie godności człowieka;
�� respektowanie godności człowieka - element postawy, który pozwala na optymalne praktykowanie
działań racjonalnych z realizacją własnej wolności w taki sposób aby zarówno możliwy był rozwój
własnej osobowości jak również aby możliwe było osiąganie dobra społecznego.
Cechy systemu demokratycznego wg. P. Sztompki
Zasada legitymizacji - określa wymagania wobec uzasadnionej władzy; jest to krytykowanie jej i
przejawianie aspektu podejrzeń wobec władzy. Władza uznana jest za prawomocną dopiero wtedy, gdy
zostanie wykazane, że jej zródłem jest wola narodu; kiedy zostanie wykazane, że działa ona zgodnie z
dobrem obywateli. System demokratyczny zakłada możliwość praktykowania nieposłuszeństwa
obywatelskiego w sytuacji, gdy podmioty władzy sprzeniewierzają się podstawowym uznanym prawom.
Jest to system, który określa także dopuszczalne mechanizmy korygujące sprawowanie władzy;
Typologia Sztompki odnosząca się do polityki:
ż� cykliczność wyborów i kadencyjność
ż� podział władzy
ż� zasada rządów prawa i niezależności sądów
ż� zasada konstytucjonalizmu i kontrola zgodności ustaw z konstytucją
ż� zasada możliwości odwoływania się od decyzji sadów
ż� zasada praw obywatelskich: prawo określające wolność człowieka; w wymiarze społecznym jest
nadrzędnym wobec praw konstytucyjnych
ż� ochrona porządku publicznego
ż� zasada swobody wypowiedzi
ż� zasada samorządności - określa upodmiotowienie człowieka/ obywatela i nadawanie mu prawa
do podjęcia decyzji o środowisku, w którym żyje.
Określone kompetencje preferowane w modelu demokratycznym Sztompki:
ż� kompetencje komunikacyjne - demokracja wymaga komunikacji między ludzmi, wymaga wymiany
opinii, a jednocześnie u podstaw otwartej komunikacji waży aspekt zaufania. Pozwala zakładać, że
partnerzy interakcji są szczerzy, prawdomówni i wyrażają własne autentyczne opinie.
ż� tolerancja - uznanie różnic, odnoszących się do stylu życia, opinii, preferencji, gdzie różnica jest
traktowana jako nowe zródło perspektyw i szans niż jako zagrożenie;
ż� zdolność do kompromisu i konsensusu - zastępują one konflikt i walkę, są możliwe wtedy, gdy
obywatele akceptują obowiązujące reguły i odnajdują wspólną przestrzeń porozumienia.
ż� zdolność zachowania kultury w debacie publicznej - respektowanie w wypowiedziach podjętego
tematu, unikanie wypowiedzi atakujących przeciwnika personalnie, poszanowanie godności
przeciwnika;
ż� zdolność do uczestnictwa- partycypacji - również wymaga minimalnego zaufania, uznania, że
reguły są sprawiedliwe, założenia, że inni działają w sposób skuteczny oraz wymaga zaufania do
ustroju politycznego;
ż� dążenie do rozwiązania kompetencji poprzez edukację;
ż� dążenie do zdobywania wiedzy;
ż� rozwijanie myślenia krytycznego;
- 10 -
10. Socjalizacja i identyfikacja jako pojęcia socjologiczne, pojęcie
socjalizacji pierwotnej i socjalizacji wtórnej, pojęcie znaczącego
innego, uogólnionego innego, charakterystyka przejścia od etapu
socjalizacji pierwotnej do socjalizacji wtórnej;
Socjalizacja
�� F. Giddings - rozwój natury, charakteru oraz społeczny stan psychiki osób, które znajdują się we
wzajemnym związku.
�� J. Szczepański - proces przyswajania przez jednostkę wiedzy, umiejętności i dyspozycji, które czynią ją
zdolną do życia w społeczeństwie. Na bazie oddziaływań ze strony środowiska uzyskuje ona wzory
zachowania, świadomość norm i wartości oraz zdolności wykonywania określonych ról społecznych.
�� J. Tielman- proces zachodzący w pełnym cyklu życia ludzkiego, zakorzeniony w prawidłowościach
uczenia się oraz interakcji jednostki z otoczeniem, a jego efektem jest społeczna adaptacja jednostki,
kształtowanie jej osobowości społecznej oraz przekazywanie jej kultury. To proces powstawania i
rozwoju osobowości zachodzący we wzajemnej zależności jednostki ze środowiskiem socjalnym i
materialnym.
�� P. Berger i T. Luckmann- u podstaw wchodzenia jednostki do społeczeństwa umiejscowiona jest
internalizacja. Jest ona podstawą rozumienia innych ludzi, postrzegania świata jako rzeczywistości
znaczącej. W efekcie człowiek uzyskuje zdolność do rozumienia świata w którym żyje oraz uzyskuje
zdolność do empatii.
�� Socjalizacja przebiega w dwóch etapach: socjalizacji pierwotnej i wtórnej.
�� Socjalizacja jest procesem trwającym przez całe życie człowieka i dotyczy wdrażania go w konteksty
poszczególnych instytucji oraz poszczególne wymiary życia społecznego.
Socjalizacja pierwotna
�� realizowana w dzieciństwie,
�� w efekcie jednostka staje się członkiem społecznym.
�� proces ten przebiega w atmosferze o dużym ładunku emocjonalnym. Szczególnie istotny staje się
związek emocjonalny ze znaczącym innym. Jest nim osoba z którą człowiek w pierwszym etapie rozwoju
identyfikuje się. Dziecko przejmuje role i postawy znaczących innych. Określa i definiuje własną
tożsamość przez pryzmat konstruowanych przez znaczących innych kryteriów i definicji.
�� Znaczący inni są jednostce narzuceni, interakcja z nimi nie jest efektem wyboru a ich definicje sytuacji
są przedstawiane jako rzeczywistość obiektywna.
�� W efekcie jednostka w pierwszym etapie swojej socjalizacji otrzymuje obraz świata przefiltrowanego.
Jest to interpretacja bazująca na kryteriach specyficznych dla statusu społecznego znaczących innych
oraz ich tożsamości kulturowej, etnicznej, narodowej itp.
�� Najczęściej jest realizowana w rodzinie lub w ośrodkach opieki kompensacyjnej.
Socjalizacja wtórna
�� ma miejsce w momencie, gdy jednostka włączając się w kontekst uczestnictwa instytucjonalnego
uzyskuje świadomość, że oprócz norm które zostały jej przekazane przez znaczących innych istnieją
normy obowiązujące we wszystkich sytuacjach społecznych, które wyrażają ogólne zasady działania.
�� jednostka stopniowo uzyskuje zdolności identyfikacji z uogólnionym innym , który reprezentuje całe
społeczeństwo lub kontekst cywilizacyjny. Jednostka stopniowo uzyskuje zdolność obiektywizacji
rzeczywistości w której uczestniczy. Stopniowo kształtuje także własną trwałą, spójną i stabilną
tożsamość. W społeczeństwie nowoczesnym i ponowoczesnym, które posiada skomplikowaną strukturę
społeczną i w którym występuje rozbudowany podział pracy, człowiek w toku socjalizacji wtórnej
internalizuje wybrane jej aspekty, takie które są związane z jego pozycją statusową, wykształceniem,
wykonywanym zawodem, przynależnością etniczną, religijną, tożsamością płciową, jednocześnie nie
przyswajając tych aspektów rzeczywistości społecznej, w której bezpośrednio nie uczestniczy.
�� W porównaniu z socjalizacją pierwotną socjalizacji wtórnej podlega mniejszy ład emocjonalny. Nie jest
też wymagana pełna identyfikacja ze znaczącym innym. Wystarczający jest taki jej zakres, który pozwala
na komunikację i określanie wspólnych rozwiązań.
Identyfikacja
�� może być traktowana jako rozwojowa, obronna i jako uczenie się roli społecznej.
�� Jako mechanizm obronny jest procesem, za pomocą którego jednostka w różnym stopniu upodabnia się
do kogoś innego, utożsamia z drugim człowiekiem, przejmuje jego myśli, cele i zachowania.
Znaczący inny, osoba znacząca osoba, która w procesie socjalizacji odgrywa istotną rolę przy kształtowaniu
się osobowości jednostki społecznej i wpływa na jej zachowania. W socjalizacji pierwotnej są to rodzice lub
rzadziej opiekunowie. Dziecko nie ma możliwości wyboru znaczących innych, przez co świat społeczny rodziców
jest jedynym danym jednostce światem z narzuconymi przez rodziców definicjami. W socjalizacji wtórnej mogą to
być inne osoby wywierające znaczny wpływ na system wartości lub wzorce zachowań jednostki nauczyciele,
księża, zwierzchnicy w pracy zawodowej, małżonkowie zależnie od sytuacji, w jakiej znalazła się jednostka,
oraz od wcześniej już ukształtowanych struktur osobowości. Od znaczących innych jednostka społeczna uczy się,
często poprzez naśladownictwo, odgrywania
- 11 -
podstawowych dla danego społeczeństwa ról społecznych. W procesie socjalizacji pierwotnej definicje sytuacji
przekazywane przez znaczących innych są dla jednostki obiektywną rzeczywistością. Ich role i postawy innych są
przez dzieci internalizowane, a poprzez identyfikację ze znaczącymi innymi kształtuje się osobowość i tożsamość
jednostki.
Uogólniony inny - w trakcie abstrahowania od konkretnych postaw znaczących innych
następuje uświadamianie sobie uogólnionego innego, czyli ogólnych ról społecznych i norm. Uogólniony inny to
termin używany w socjologii i psychologii społecznej, określający ogólne reguły społeczne, normy i wartości, które
jednostka społeczna zaczyna dostrzegać w procesie socjalizacji wtórnej i pojmować, że reguły, według których
działa, nie są regułami tylko jej znaczących innych, czyli bliskich osób, z którymi się utożsamia, ale są one ogólnie
przyjęte w
społeczeństwie.
Charakterystyka przejścia od etapu socjalizacji pierwotnej do socjalizacji wtórnej Wg G. Meada okres
socjalizacji pierwotnej kończy się, gdy jednostka ukształtuje w swojej świadomości pojecie "uogólnionego innego",
tzn., gdy staje się zdolna do identyfikacji nie tylko z konkretnymi "znaczącymi innymi", lecz z ogółem innych.
Przejście z jednej fazy do drugiej, oznacza zazwyczaj, iż jednostka zyskała poczucie własnej tożsamości.
12. Społeczeństwo postindustrialne jako kontekst kształtowania
się środowiska wychowawczego (cechy społ. Postindustrialnego,
status uniwersytetu i szkoły wyższej)
Społeczeństwo postindustrialne (opisane przez Daniela Bell a w 1974r.)
(blisko powiązane z kategorią społeczeństwa ponowoczesnego) Zygmunt Bauman, Jacquwes Derrida, Richard
Rorty, Jean-Francois Lyota.
Społeczeństwo, w którym został osiągnięty stosunkowi wysoki poziom zdolności zaspokojenia potrzeb
elementarnych, w gospodarce, zmniejszyła się rola wytwórczości przemysłowej, wzrosła natomiast rola
usług wszelkiego rodzaju, zmalało znaczenie prac prostych, powiększyło się zaś znaczenie wiedzy oraz
technik zarządzania i marketingi, sprawą kluczową stały się rozmiar i rodzaj konsumpcji zwiększyła się
ilośc czasu wolnego kultura stała się masowa. (Szacki, 2002, s.916).
Głównym kapitałem jest wiedza na przestrzeni coś tam podstrukturalnej Występuje tendencja do kształcenia
specjalistycznego.
- 12 -
13. Globalizacja jako kontekst funkcjonowania środowisk
wychowawczych (pojęcie globalizacji, aspekty globalizacji: ekonomiczny,
polityczny, kulturowy, społeczny, ekologiczny, informacyjny - Perspektywy
interpretacyjne globalizacji wg E.Wnuk-Lipińskiego: globalizacja jako rynek
światowy, globalizacja jako relatywizacja, globalizacja jako modernizacja i
detradycjonalizacja, globalizacja jako homogenizacja lub hybrydyzacja).
Globalizacja - ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw,
gospodarek i kultur, czego efektem jest tworzenie się "jednego świata", światowego społeczeństwa; zanikanie kategorii państwa
narodowego; kurczenie się przestrzeni społecznej i wzrost tempa interakcji poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych oraz
wzrost znaczenia organizacji ponad- i międzynarodowych, w szczególności ponadnarodowych korporacji.
Społeczeństwo globalne wg. Sztompki może być definiowane jako zespół procesów tworzących jeden świat.
Społeczeństwo zależne wzajemnie od siebie we wszystkich aspektach życia politycznego, kulturowego, ekonomicznego.
Perspektywy interpretacyjne globalizacji wg E.Wnuk-Lipińskiego:
�� Globalizacja jako rynek światowy - Globalizacja traktowana jako rynek światowy jest utożsamiana ze zmianami
ekonomicznymi. Zakłada się, że globalizacja kapitalistyczna pozwala na utworzenie rynku światowego, który wywiera presje
na zmiany o charakterze politycznym i kulturowym. Porządek ekonomiczny jest nadrzędny.
�� Globalizacja jako relatywizacja - Zakłada się, że ma miejsce relatywizm jednostki społecznej oraz całych społeczeństw.
Stanowi to efekt rozwoju mediów - globalizacja interaktywnych środków przekazu. W efekcie zmienia się punkt odniesienia
matrycy na bazie konserwatyzmu nie posiadają charakteru lokalnego lub narodowego. Relatywizmowi ulegają normy,
wartości, modele światopoglądowe. Są one relatywizowane a tym samym tracą status absolutów punktu odniesienia.
Relatywizacja ulega tożsamości, poczuciu przynależności oraz obywatelstwa.
�� Globalizacja jako modernizacja i detradycjonalizacja - Globalizacja, zwłaszcza odnosząca się do sfery ekonomicznej,
prowadzi do wystąpienia ponadpaństwowej konkurencji w efekcie wymusza unowoczestnienie i modernizację takich
systemów ekonomi struktur społecznych i gospodarczych, które nie odpowiadają potrzebą rynku ponowoczesnego.
Modernizacja określa w takiej sytuacji wyrównywanie standardów nauki, techniki, jakości usług do modeli określonych przez
systemy modeli wyżej rozwiniętych. Globalizacja jest związana z dyfuzją takich wzorców kultury, idei oraz informacji, które
wypierają lokalne i tradycyjne formy życia społecznego. Lokalność w takiej sytuacji staje się albo sztuczna (staje się
elementem folkloru, który stanowi produkt na rynku turystyki) albo też lokalność tradycyjna i związane z nią przekonania i
tożsamości stają się bronią emancypacyjną uzyskując formy fanatyzmu, fundamentalizmu lub integryzmu. Wskazuje się że
globalizacja posiada charakter nowoczesny i wiąże się z indywidualizacją, emancypacją, oderwaniem jednostki od więzi
pierwotnych. Wiąże się z zanikiem tradycyjnych zobowiązań, zanikiem tradycji, oraz tradycyjnych nawyków i oczekiwań.
Detradycjonalizacja ogranicza kontrole społeczną, wiąże się z upowszechnieniem takich dóbr, usług, idei i wartości, które są
promowane głównie przez rynek. Proces, który głównie zachodzi na peryferiach i poperyferiach . Centra natomiast w
większości relacji już go zrealizowały
�� Globalizacja jako homogenizacja lub hybrydyzacja - Homogenizacja i hybrydyzacja są dyfuzją usług, wzorców i modeli,
identycznych usług czego pochodnią jest narastanie częstości występowania w różnych społeczeństwach modeli
wspólnych.
o Homogenizacja polega na ujednoliceniu się społeczeństwa wg wspólnego wzorca, które peryferie i poperyferie
przejmują od centrum stanowiąc jego imitację. Zanika folkloryzacja, ma zaś miejsce westernizacja świata.
o Hybrydyzacja polega na asymilacji do kultury lokalnych jedynie pewnych elementów wspólnych przy zachowaniu
elementów specyficznych a w efekcie nie jest przyjmowany wzorzec uniforminizujący, ale ma miejsce wzajemne
przenikania się kultur i zestawiania ich symboli. Efektem jest jakościowo nowa synteza kulturowa.
Globalizacja Immanuel Wallerstein. - Według niego świat można podzielić na trzy poziomy:
ż� Rdzeń (centrum) obszary przodujące w wyścigu technologicznym koncentrujące zasoby światowego kapitału ,
wyróżniające się wysoką wydajnością pracy niskim ryzykiem inwestycyjnym wysokim dochodem narodowym-Australia
Japonia USA kraje zachodnie.
ż� Półperyferia eksploatowane przez kraje centrum ale biorące udział w eksploatowaniu peryferii. Europa środkowo
wschodnia.
ż� Peryferia dostarczają na rynek światowy surowce i produkty o niskim stopniu przetworzenia i prostej
technologii. Są to systemy w których produkcja jest opłacalna ze względu na tania siłę roboczą. Uzależnione
ekonomicznie od krajów rdzenia i przez nie eksploatowane- Kraje afrykańskie i część Azji.
- 13 -
14. Pojęcie tożsamości (tożsamość społeczna, grupowa, kulturowa);
podstawowe typy tożsamości powstające w kontekście społeczeństwa
globalnego (typy tożsamości wyróżnione przez Zbyszka Melosika i Tomasza
Szkudlarka, podstawowe typy tożsamości wyróżnione przez Zygmunta
Baumana, tożsamość globalnego nastolatka; tożsamość typu insert). Ogólna
charakterystyka tożsamości globalnej.
Tożsamość złożony fenomen, zasadzający się na procesie tzw. identyfikacji, czyli utożsamiania się z pewnymi
konfiguracjami wartości, faktów historycznych i wzorów kulturowych. Jest ona formą wiedzy, mówiącą jak określić się
na tle otaczającego świata, tym samym wynika z praktyki poznawczej, kształtującą się w innych dziedzinach i sama
staje się tą praktyką. (Misztal)
�� Tożsamość społeczna - (B. Szacka) jest efektem przynależności jednostki do różnych grup i struktur
społecznych. Posiada wymiar subiektywny, określany przez poczucie jednostki, że należy do danej
grupy, identyfikuje się z nią i dzieli z innymi uczestnikami grupy cele, system wartości, światopogląd
itp. Jak również tożsamość społeczna posiada wymiar obiektywny i wynika z zdefiniowania jednostki
do określonej kategorii społecznej przez innych uczestników życia społecznego.
�� Tożsamość grupowa - (P. Sztompka) poczucie wspólnoty i identyfikacji z członkami określonej
zbiorowości wyrażana jest w subiektywnym określeniu MY i jest związana z poczuciem odrębności
od grup zewnętrznych określanych jako ONI .
�� Tożsamość kulturowa - Względnie trwała identyfikacja grupy ludzi i pojedynczych jej członków z
określonym układem kulturowym tworzonym przez zespół idei, przekonań, poglądów, z konkretnymi
zwyczajami i obyczajami oraz z danym systemem aksjologicznym i normatywnym. Zbiór wierzeń i
zachowań, wspólny język, który odróżnia grupy etniczne od siebie i od kultury dominującej.
Typy tożsamości powstające w kontekście społeczeństwa globalnego:
�� wg. Z. Melosika i T. Szkudlarka:
1) Tożsamość globalna - przezroczysta związana z niewrażliwością jednostki na różnice kulturowe.
Jednostka interpretuje poszczególne kultury przez pryzmat elementów specyficznych dla kultury
zachodu. Interpretuje poszczególne elementy jako podobne lub różne w porównaniu z kulturą
zachodu
2) Tożsamość globalna - każda określa dążenia jednostki do wtopienia się, zasymilowania z
kontekstem każdej kultury w której przebywa. To typ tożsamości, którą charakteryzują wysokie
kompetencje adaptacyjne. Jednocześnie włączając się w kontekst kolejnej kultury jednostki z
identyfikacji wytworzonych wcześniej.
3) Tożsamość upozorowana jest efektem upozorowania jednostki w kontekście rzeczywistości
opartej na przekazie medialnym. Jest to rzeczywistość sfragmentaryzowana, a tożsamość staje się
pochodną interpretacji świata, zapośredniczoną przez media.
4) Tożsamość typu supermarket wolny wybór świadomość, atrybutów dostępnych na rynku
konsumpcji. Jednostka poprzez ich wykorzystanie prezentuje definicję siebie.
5) Tożsamość typu amerykańskiego polega na identyfikowaniu się z wzorami przypisanymi
stereotypowo w kulturze amerykańskiej, jej stereotypowe atrybuty to: nowość, wolność,
ekspansywność, kult młodości itp&
6) Tożsamość brzytwa jest efektem identyfikacji z wzorami specyficznymi dla danego kontekstu
kulturowego, z symbolami specyficznych grup etnicznych z symbolami religijnymi itp. Przy
jednoczesnym odrzuceniu symboli reprezentowanych przez inne kultury. Ten typ tożsamości może
przybierać formy nacjonalizmu lub fundamentalizmu.
- 14 -
�� wg. Z. Baumana:
1) Model tożsamości pielgrzyma- jest to typ tożsamości nowoczesnej. Jednostka relatywnie
wcześniej tworzy projekt swojej biografii, definiuje, określa ostateczny cel jaki zamierza osiągnąć.
Ma świadomość etapów pośrednich, jakie do osiągnięcia owego celu prowadzą, a wszelkie
zdarzenia niespodziewane wprowadzają załamania do tak zdefiniowanego modelu
biograficznego, są interpretowane jako zdarzenia kryzysowe niszczące biografię człowieka. Typ
tożsamości sztywnej.
2) Model tożsamości koczownika- typ tożsamości pogranicznej między nowoczesną a
ponowoczesną. Koczownik jest interpretowany jako dążący do realizacji założonego celu,
aczkolwiek nie jest to cel ostateczny. Zakłada konieczność dokonywania cyklicznych powtórek,
procedura osiągania celu jest jednak jednostce znana. Jest w stanie określić kolejne role jakie
będzie pełniła na przestrzeni długich odcinków czasowych, potrafi określić zadania jakie w te role
będą przypisane.
3) Model tożsamości gracza typ tożsamości, który działa w świecie pozbawionym reguł, definicją
takiego świata jest ryzyko. Gracz jest świadomy, że każdą sytuacje musi na nowo poddawać
refleksyjnemu oglądowi, dlatego iż w rzeczywistości dynamicznej zmiany, kolejne sytuacje nie
powtarzają się, są odmienne wobec tego uprzedniego doświadczenia, mogą się wydawać nie
wystarczające. Interakcje preferowane przez gracza, to oparta na przesłankach racjonalnych,
współpraca z partnerem i rywalizacja z przeciwnikiem. Jest to typ tożsamości marginalizujący
sentymenty, litość albo sympatie wobec partnera interakcji.
4) Model tożsamości turysty- jest to typ tożsamości konsumpcyjny, świat i przestrzeń społeczna
jest traktowana jako zródło przyjemności i przeżyć estetycznych. Typ tożsamości wyrażającej
wolność. Przestrzeń jest konstruowana dla turysty w sposób elastyczny, tak aby odpowiadała jego
potrzebom. Turysta eksploatuje przestrzeń i w związku z tym nie dąży do zrozumienia faktu,
relacji zdarzeń które na danym terenie mają miejsce, ale dąży do wnikania w ich szczegóły po to
aby je zobaczyć, wpisać w poczet swoich osiągnięć, przeżyć wrażenia estetyczne albo doznać
szoku.
5) Model tożsamości włóczęgi jest to typ eksterytorialny. W przypadku włóczęgi eksterytorialność
jest efektem przymusu. Jest typem tożsamości zmarginalizowanej podobnie jak turysta określa
swoją tożsamość dynamicznie na bieżąco, aczkolwiek opiera się na kryteriach narzuconych. Nie
doświadcza wolności, która stanowi dla niego konieczność i w której zdarzeń nie przyjemnych
często unika poprzez wycofanie, ucieczkę albo zachowanie dewiacyjne.
6) Tożsamość globalnego nastolatka - (Z. Melosik) kształtowana przez kulturę popularną i przez
ideologię konsumpcji. Globalny nastolatek jest pragmatyczny, łatwo komunikuje się, tolerancyjny
dla różnic, a jednocześnie jest sceptyczny wobec idei zaangażowania i głębokiego uczestnictwa.
Posiada kompetencje sprzyjające w osiąganiu sukcesu w świecie ponowoczesnym i globalnym.
Sprawnie adaptuje się do zmian, nawet wtedy, gdy mają formę inwazyjną i chaotyczną. Sprawnie
posługuje się symbolami specyficznymi dla kultury Internetu oraz kultury promowanej przez MTV.
Najczęściej jest to nastolatek należący do klasy średniej i żyjący w dużym mieście. Jego głównym
kapitałem kulturowym jest dostęp do kultury popularnej, która jest traktowana jako pas
transmisyjny wartości, a jednocześnie jest przez młodzież odtwarzana.
- 15 -
15. Ruch alterglobalistyczny jako odpowiedz na globalizację
(definicja ruchów alterglobalistycznych, podstawowe cechy ruchów
alterglobalistycznych, ujęcie ruchów alterglobalistycznych jako
ruchów przeciwwładzy w ujęciu Ulricha Becka).
Ruchy alterglobalistyczne - struktura obywatelska bazująca na krytyce polityki, ekonomii globalnej,
powstała na bazie utraty zaufania możliwości wywierania wpływów oraz ochrony obywateli przez
państwo, które będąc strukturą polityczną, uzależnia podejmowane decyzje od światowych rynków
finansowych.
Założenia: Przekonanie, że globalizacja zwiększa ubóstwo, nierówność, a koszty globalizacji ponoszą
grupy najmniej uprzywilejowane, zaniedbywane są w ramach jej dyskursu zagadnienia związane z
łamaniem praw człowieka.
CELE:
stwarzanie warunków równości i poszanowania praw człowieka,
polepszenie stanu środowiska naturalnego
zwiększenie stanu świadomości społeczeństwa w zakresie doświadczanych przez nie przestrzeni
manipulacji
ruchy te maja charakter tzw nowych ruchów społecznych celem ich jest indukowanie i wdrażanie
zmiany społeczne, przyjmują formę różnorodnych zachowań zbiorowych tj, pisanie petycji,
organizowanie akcji medialnej, demonstracje itp.
odwołują się do kategorii tożsamości, a tym samym zakładają specyfikę dążeń, potrzeb, interesów
poszczególnych grup oraz społeczeństw, bazują na mobilizacji zasobów czyli na wykorzystaniu
kapitału jakim grupa dysponuje
Cechy ruchów alterglobalistycznych (P. Sztompka)
istnieje zbiorowość ludzi działających razem
wspólnym celem działania zbiorowego jest jakaś zmiana ich społeczeństwa definiowana przez
uczestników w podobny sposób
zbiorowość jest relatywnie rozproszona , z niskim poziomem organizacji formalnej
działania cechuje relatywnie wysoki poziom spontaniczności, przyjmują niezinstytucjonalizowane,
niekonwencjonalne formy.
Ujęcie ruchów alterglobalistycznych jako ruchów przeciw władzy w ujęciu U. Becka
U. Beck wskazuje na to, że w społeczeństwo globalne posiada charakter społeczeństwa konsumpcji,
w którym pojawia się sytuacja, gdzie wszystko uzależnione jest od ekonomii i rynku. Władza traci
legitymizację jako autorytet moralny oraz nie jest jej przyznawane zaufanie społeczne. Jest to
sytuacja, która stwarza szczególne warunki dla działania grup protestu, posiadają one charakter
pozarządowy i odwołują się w swoich programach do wartości i norm, którym przypisywany jest status
uniwersalny. Protest publiczny realizowany jest w przestrzeni globalnej, ale dąży on do maksymalnej
niezależności od uwarunkowania politycznych i ekonomicznych, bazuje na zmotywowaniu ludzi
reprezentujących różne konteksty społeczne do włączenia się do ponadnarodowego projektu
sprzeciwu wobec porządku globalnego, wskazuje na następujące strategie działań:
�� BOJKOT KONSUMENCKI polega na odmowie kupowania, konsumowania określonego rodzaju
produktów traktowanych jako symbol dominacji oraz hegemonii;
�� DRAMATYZACJA RYZYKA- ujawnianie niezgodności pomiędzy publicznymi gwarancjami
bezpieczeństwa składanymi przez władze państwowe i koncerny, a zagrożeniami, które powinny
niepokoić i skłaniać do refleksji;
�� DEMOKRATYZACJA niezgodność między deklaracjami demokratycznymi, a ograniczeniami
demokracji, są to strategie odnoszące się do kategorii ludzkiej godności, bazujące na ujawnianiu
przypadków łamania praw człowieka oraz na stymulowaniu sprzeciwu obywatelskiego
�� KOSMOPOLITYZACJA bazuje na odwołaniu się do systemu wartości i norm, którym
przypisywany jest status uniwersalny, bazuje na promowaniu tolerancji, szacunku wobec innych
kultur oraz uznaniu ich prawa do funkcjonowania w przestrzeni publicznej.
- 16 -
16. Pokolenie jako kategoria socjologiczna (ujęcia definicyjne: pokolenie,
więz pokoleniowa, konflikt pokoleń. Charakterystyka pokolenia X, pokolenia
transformacji systemowej, pokolenia globalnego).
�� POKOLENIE - zbiorowość ludzi, którzy doświadczyli takich samych wydarzeń historycznych, o
wspólnych przeżyciach (przełomowe wydarzenia typu wojny, wydarzenia polityczno-
gospodarcze o zasięgu co najmniej ogólnokrajowym powodują wspólne przeżycia dla całej
zbiorowości).
�� WIy POKOLENIOWA - przeżycie znaczącego wydarzenia historycznego, wspólnego dla
grupy ludzi w zbliżonym wieku może wywołać pomiędzy nimi trwałą więz pokoleniową i
przeobrazić luzną grupę młodych ludzi w zamknięty wyraznymi granicami związek
pokoleniowy.
�� KONFLIKT POKOLEC - istnieję między grupą dorosłych, których niepokoi fakt narastania
zachowań agresywnych wśród młodzieży, kryzys młodzieżowych autorytetów czy brak ambicji
oraz grupą młodzieży, która zarzuca dorosłym brak zrozumienia, zaufania i zrzędliwość ponad
miarę
�� CHARAKTERYSTYKA POKOLENIA X - opierało się na hasłach: bezradność i abnegacja
(żyje w małych miasteczkach lub porzuca miasta) najbardziej ceni czas, kiedy nic się nie
dzieje. Nuda rządzi życiem. Zaniechanie samorozwoju (nie myjemy się, przesiadujemy w
barach, pracujemy na stacjach benzynowych, bo to miejsca bez przyszłości), recesja i AIDS.
Generacja X proponuje ucieczkę w przeciętność.
�� CHARAKTERYSTYKA POKOLENIA TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ:
Dominujące typy postaw (H. Świda Ziemba):
1. typ autentycznego katolika
2. typ chłodno rywalizacyjny
3. typ emocjonalnego indywidualisty
4. typ homeostatyczno wspólnotowy
Typologia B. Fatygi:
NORMALSI:
�� nie należą do żadnych ekstremalnych grup,
�� pochodzenia robotniczego lub średniej inteligencji technicznej i biurowej,
�� kształcili się w szkołach technicznych lub studiowali kierunki mające zapewnić im sukces po transformacji
(np. Ekonomia, prawo),
�� dobrze przystosowani do warunków zmiany społecznej,
�� system wartości: najpierw rodzina, potem praca,
�� kompetencje traktowali jako wartość rynkową wyrażoną przez posiadanie dyplomu, znajomość języków
obcych i obsługę komputera,
�� chłopcy nie byli prospołeczni,
�� wysoko cenili stabilność spokój i poczucie bezpieczeństwa,
�� tylko nieliczni chcieli zostać młodymi wilkami , np. Właścicielami firm,
�� woleli byś dobrze opłacanymi pracownikami firm.
MAODZIEŻ INTELIGENCKA:
�� pochodziła z rodzin, gdzie przynajmniej jedno z rodziców posiadało wykształcenie wyższe, zaś względnie
dobrej pozycji ekonomicznej towarzyszyły aspiracje wysokiego wykształcenia dzieci,
�� głównie licealiści i studenci,
�� preferencja przypisywana dobrom materialnym,
�� wykształcenie traktowana jako wartość instrumentalna, pozwalająca na uzyskanie wysokiej pozycji w nowej
rzeczywistości, traktowana jako kapitał kulturowy pozwalający na mnożenie kapitału ekonomicznego,
�� dobre maniery i koneksje,
�� osiągnięcia efektem indywidualnej pracy, a nie działań rodziny.
- 17 -
PRACOHOLICY:
�� podtyp młodzieży inteligenckiej, wykształcony pod koniec lat 90.
�� cenienie kompetencji i profesjonalizmu,
�� aspiracją wysoko płatna praca,
�� wartości rodzinne na dalekich pozycjach,
�� cenili życie pełne przygód i samotne (single),
�� udział w wolontariacie uważali za przydatny do CV,
�� polityka to liberalizm lub lekka prawicowość,
�� religijność nacechowana indyferentyzmem,
�� cenili przedsiębiorczość i zaradność indywidualną.
ZMARGINALIZOWANI MAODZI LUDZIE Z ZASADNICZYCH SZKÓA ZAWODOWYCH I TECHNIKÓW:
�� wyznawali zasadę, że wszystko można kupić,
�� życie dzieli między interesy i przyjemności,
�� pracę podejmowali gdy kombinowanie nie przynosiło zysku,
�� pieniądze środkiem do osiągnięcia celu,
�� w stosunkach międzyludzkich przewaga oparta na dochodach lub sile fizycznej,
�� politykę uważali za oszustwo,
�� typowy świat męskich wartości, kobieta przypisana rolom żony i matki,
�� kultura jumaczy i dresiarzy,
ZMARGINALIZOWANI UCZNIOWIE SZKÓA ZAWODOWYCH I LICEÓW, KTÓRYCH RODZICE PRZELICZYLI
SI Z MOŻLIWOŚCIAMI WAASNYCH DZIECI ORAZ MAODZI BEZROBOTNI ABSOLWENCI SZKÓA:
�� najbardziej narażeni na marginalizację,
�� liczy się przetrwanie,
�� postawa roszczeniowa wobec państwa,
�� wykształcenie dobrem rzadkim, instrumentalnym, przeceniano jego znaczenie ekonomiczne,
�� najbardziej tradycyjna forma religijności,
�� praca najbardziej pożądaną wartości instrumentalną od której zależało spokojne życie rodzinne,
�� postawy wycofania, bierności, niechęci uczestnictwa w życiu publicznym,
UCZESTNICY SUBKULTUR:
�� młodzież punkowa i anarchizująca, ruchy i subkultury prawicowe, subkultury ludyczne (skate, techno, hip
hop); street punks i skin heads, niepolityczni
CHARAKTERYSTYKA POKOLENIA GLOBALNEGO
�� J. Edmunds i B. S. Turner jako pierwsze pokolenie globalne wskazują lata 60.
�� Występowało w USA i Europie Zachodniej, jego świadomość byłą globalna. Wydarzeniem
traumatycznym była wojna w Wietnamie i poprzedzające ją kryzysy zimnowojenne.
�� Pojawienie się nowych, globalnych intelektualistów podejmujących zagadnienie społeczne. Kategoria
intelektualistów wykorzenionych.
�� Inicjator zmian w strukturach rodzinnych, relacji między płciami i interpretacji porządku społeczno
politycznego typu welfare state, nowy typ konsumeryzmu obejmującego każdy aspekt życia.
�� Okres rozwoju turystyki i emigracji.
�� Od 1970 rozpowszechniają się ruchy ekologiczne zogniskowane wokół zagrożeń dla ludzi w wyniku
zanieczyszczeń środowiska. Ekologia nawiązywała do etyki kosmopolitycznej. Zagadnienie kluczowe dla
ruchów młodzieżowych i antyglobalistycznych.
�� Lata 80. zogniskowane na zagadnieniach zdrowia i stylów życia, problemem było globalne
rozprzestrzenianie się HIV.
�� Lata 90. nadal zajmowały się AIDS, zwłaszcza w kontekście globalnego sexu.
�� 2000 - zagadnienia zogniskowane wokół ryzykownej turystyki i terroryzmu.
- 18 -
17. Społeczeństwo konsumpcyjne jako kontekst kreowania środowisk
wychowawczych (definicja społeczeństwa konsumpcyjnego, podstawowe konsekwencje
konsumpcjonizmu: konsekwencje podmiotowe, kulturowe, estetyczne, marketingowe).
Znaczenie zjawisk: alienacja podmiotu w procesie (akcie) konsumpcji, fetyszyzacja
towaru, rekreacyjne zakupy, konsumpcja na pokaz. Dziecko jako konsument. Znaczenie
reklamy; pojęcie doświadczenia kulturowego w ujęciu Deana Mac Cannella; przestrzeń
hipermarketu i reklama w ujęciu Jeana Baudrillarda).
Konsumeryzm ( konsumpcjonizm)- w połowie lat 70. Wprowadzono ideę , że raczej konsumpcja , a nie - jak
utrzymywał Marks produkcja tworzy podstawy tożsamości klasowej.
Termin konsumpcjonizm posiada dwa znaczenia :
��Idea według której maksymalna konsumpcja dóbr materialnych i usług jest najważniejszym celem
zarówno jednostki jak i społeczeństwa , akceptacja tego założenia w latach 80. Sprzyja ukształtowaniu się
społeczeństwa przedsiębiorczości , wprowadzeniu sił rynkowych do wszystkich dziedzin działalności
publicznej jak również sprzyjała popularyzacji postaw ostentacyjnych konsumpcji oraz przyjmującego
formy fetyszyzmu gromadzeniu dóbr . w połowie lat 80. Zdiagnozowane zostało zjawisko zakupów
relaksacyjnych .
��Termin konsumeryzm odnosi się także do kampanii w obronie praw konsumenta ( w latach 60. W USA i
Wielkiej Brytanii )
Etapy rozwoju konsumeryzmu :
Historia konsumeryzmu w ujęciu Z. Baumana opiera się na kwestionowaniu i odrzucaniu kolejnych barier,
które ograniczały swobodę fantazji.
�� Konsumpcja dóbr materialnych,
�� Konsumpcja usług,
�� Konsumpcja doświadczeń i przeżyć ( przedmiotem konsumpcji stają się informacje , treści
znaczeniowe , symbole kulturowe, a także podróże , terapie , działania sprzyjające utrzymaniu
sprawności fizycznej itp.)
Konsumpcjonizm ponowoczesny ( pózno nowoczesny )
W ujęciu Harrie go Fergussona , konsumeryzm w swojej pózno nowoczesnej formie opiera się na uwalnianiu
fantazji dotyczących zachcianek , a nie na kontroli i stymulacji pożądania .
Cechy społeczeństwa konsumpcyjnego
�� W kontekście podmiotowym :
�� Dążenie ludzi do wykorzystania konsumpcji jako środka do podkreślenia własnej odrębności i niepowtarzalności .
�� Konieczność podejmowania przez konsumenta licznych decyzji o charakterze konsumpcyjnym .
�� Ciągła konieczność nabywania przez konsumenta nowej wiedzy , poznawania nowych wzorców w celu uniknięcia
alienacji .
�� Wzrost znaczenia podmiotowości tych konsumentów , którzy dysponują wiedza na temat funkcjonowania nowych
produktów i technologii
�� Rozbudowanie konsumpcji wśród dzieci i młodzieży i ludzi starszych
�� Uprzedmiotowienie człowieka jako efekt współczesnej relacji człowieka .
�� W kontekście kulturowym i estetycznym :
�� Rozwój kultury hedonizmu ( nacisk kładziony na rozrywkę , przyjemność , wypoczynek )
�� Wzrost znaczenia spędzania czasu wolnego ( aktywny wypoczynek i podróżowanie stają się dostępne dla
wszystkich )
�� Wypracowanie nowych sposobów podkreślania statusu jednostki ( jako efekt dewaluacji wcześniejszych symboli )
�� Przedmiot materialny staje się komunikatorem ( nie jest tylko przedmiotem użytkowym )
�� Pojawienie się nowych form spędzania czasu wolnego
�� Wielkość różnorodnych stylów
�� Kult ciała
�� Zawłaszczenie przestrzeni człowieka ( ograniczenie przestrzeni neutralnej w sferze publicznej i prywatnej nowe
sposoby docierania do konsumenta z informacji i reklamy )
- 19 -
�� W kontekście materialnych :
�� Szeroka oferta towarowa dla różnych grup społecznych
�� Tworzenie systemów ratalnych , kredytów konsumpcyjnych , posezonowych obniżek na markowe produkty ( co
prowadzi do tzw. Zjawiska pozornego społecznego egalitaryzmu konsumpcyjnego)
�� Zwiększenie popularności produktów jednorazowych ( zanik oszczędzania i przechowywania )
�� Wzrost upowszechniania się wzorców konsumpcyjnych przekazywanych przez mass media i Internet .
�� Przejście od fetyszyzmu towarów indywidualnych do fetyszyzmu ilości
�� Kreowanie sztucznego popytu i rozbudzenia wyimaginowanych potrzeb konsumenckich .
�� Wzrost znaczenia wszelkich działań marketingowych , udoskonalenie techniki sprzedaży , powiększenie się liczby
agencji reklamowych .
Alienacja w procesie konsumpcji :
W odniesieniu do relacji człowieka obiekt konsumpcji przytaczana jest w literaturze przedmiotu koncepcji alienacji
Alienacja w procesie produkcji i konsumpcji :
�� Jak wskazuje Adam Schaff zjawisko alienacji może być analizowanie z dwóch perspektyw :
�� Obiektywnej różne produkty ludzkiej działalności mogą w określonych warunkach funkcjonować w sposób różny
od zamiaru ich twórcy lub sprzecznie z nimi .
�� Subiektywnej sam człowiek ulega wyobrażeniu w stosunku do określonych wzorców jego istnienia .
�� Karol Marks założył że w społeczeństwie nowoczesnym ( społeczeństwo przemysłowe ) nie są najważniejsze
relacje na linii człowiek człowiek , ale zachęcające na linii człowiek wytwór ( obiekt produkcji) związany jest on
z innymi ludzmi za pomocą rzeczy , które wytarza .
�� Uprzedmiotowienie związane jest z wyobcowaniem człowieka w jego produkcie , w konwencji relacje
międzyludzkie jak również stosunek człowieka do siebie samego staje się podmiotowy.
Podmiot jako fetysz :
Karol Marks stwierdził , że towar może stać się fetyszem , z tego względu iż posiada zdolność organizowania
znaczeń oraz potrafi kreować sytuacje , w której pragniemy rzeczy , które nie odpowiadają na nasze materialne
potrzeby , wytwarzanie zostało podporządkowane w okresie industrializacji stylowi , klimatowi i odczuciu ,
obiektem sprzedawanym staje się czyste doświadczenie , nie posiadające natury materialnej .
Konsumpcja post materialistyczna :
Społeczeństwo ponowoczesne ukierunkowane jest na konsumpcję post materialistyczną , nie konsumpcje już jedynie wytworów
materialnych , ale dzieli kulturę przygotowując się do konsumpcji .
Doświadczenie kulturowe według Deana McCannalla :
Wskazuje na pojęcie doświadczenia kulturowego , pisząc , iż dostarcza ono wyidealizowane , zmyślone lub przerysowane modele
zycia społecznego , obecne w sferze publicznej , w filmie, literaturze , retoryce politycznej , komiksach , w zasadach etykiety , na
wystawach i w innych miejscach.
�� Doświadczenie kulturowe składa się z dwóch elementów :
�� Pierwszym elementem jest przedstawienie jakiegoś aspektu społecznego w przestrzeni symulacji jest to
model określający wcielony ideał , wyrażający także kategorię urody modelki . Jest to zawsze model nie
czegoś ale dla kogoś
�� Druga część to wpływ zmienne tworzone przez model podsycane przez niego przekonanie lub odczucie.
Hipermarket jako przestrzeń doświadczeń konsumenta w ujęciu Baudrillarda :
�� Towar podmiot jako odpowiedz na pytanie klienta / klient jako odpowiedz na pytanie - przedmiot / towar .
�� Przedmiot jako test , zródło zadawanych pytań , klient jako wezwany do udzielania odpowiedzi ( mamy do
czynienia z referendum bezustannym testem , zapętloną odpowiedzią i potwierdzeniem kodu ).
�� Hipermarket jako totalny ekran reklam i towarów następujących po sobie i traktowanych jako znaki
równoważne . Jest to ekran pozbawiony głębi , linii ucieczki , nie pozwalający nawet na ucieczkę spojrzenia .
�� Samoobsługa pogłębia wrażenie braku głębi oraz jednorodność przestrzeni . Odbywa się w przestrzeni
pozbawionej mediacji , łączącej ludzi i rzeczy , staje się przestrzenią bezpośredniej manipulacji .
�� Represja interpretowana jako prewencja staje się znakiem w uniwersalnej perswazji telewizja przemysłowa
stanowi element symulacyjnej dekoracji w rzeczywistości nie zapobiegając przestępstwom. Jest aluzją do represji
, jej znakiem , współistniejącym z przeciwstawnym komunikatem wzywającym do odprężenia . Jednocześnie
telewizja przemysłowa staje się zwierciadłem konsumpcyjnej aktywności , w którym klient przegląda się .
�� Reklama funkcjonuje na bazie symulacyjnej więzi społecznej , obiecuje tą więz.
- 20 -
22. Rodzina jako środowisko wychowawcze (ponowoczesne, alternatywne
formy rodziny, relacja czysta w interpretacji Giddensa)
Rodzina jako:
�� grupa formalna - para heteroseksualna oraz dzieci własne lub adoptowane
�� grupa nieformalna - (prof. Adamski - rodzina to grupa społeczna, w której dominują emocje i uczucia(więzi
oparte są o te emocje i uczucia), trudne do zinstytucjonizowania.
Giddens- człowiek tęskni za czystą relacją - relacja ta między partnerami w związku ma na celu uzyskanie satysfakcji,
zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, seksualnych, potwierdzenie własnej tożsamości, bazuje na intymności, wzajemnym
wspieraniu się partnerów.
Rodzina niweluje ryzyko rozpadu związku, a relacja bez zobowiązań prowadzi do łatwego rozpadu związku.
Silna rodzina to silne więzi, a rozpadająca się to duże koszty społeczne.
Potrzeby seksualne można zaspokajać poza domem, dom jest nieatrakcyjny, kojarzy się tylko z praniem, sprzątaniem,
myciem. Jest przestrzenią pustą, praca staje się atrakcyjniejsza od niego. Dom nie uczy już życia, czynności domowe,
np. gotowanie już niepotrzebne, bo można kupować półprodukty albo się je na mieście, osłabia się jakość kontaktów.
Żyjemy w kulturze instant, w której jest mało miejsca na harmonię w rodzinie, świat jest szybko przeżywany.
Jednostka elastyczna- dostosowuje się i dystansuje w stosunku do świata, w którym nie chce uczestniczyć.
We współczesnym świecie ważną rolę odgrywa ciągłe budowanie jednostki do wolności z jednoczesnym budowaniem jej
tożsamości- wolność do- np. podjęcia decyzji, wyboru- bycia ojcem, księdzem; wolność od- np. nałogów.
Kategorie napięć między przedstawicielami grup pokoleniowych w rodzinie:
�� ANTAGONIZACJA
�� Brak wymiany informacji niezbędnej do podejmowania prawidłowych działań w sytuacjach
�� Ograniczanie do minimum częstości i intensywności relacji społecznych
�� Wprowadzania systemy roszczeń, często wzmacnianych sankcjami
�� Brak transmisji kulturowej
�� Tłumienie transmisji spontanicznej
�� Silne oddziaływanie kontrolne (słabsze socjalizacyjne).
�� KOEGZYSTENCJA
�� Funkcjonowanie w obrębie tej samej struktury rodzinnej przy jednoczesnym unikaniu częstych interakcji
�� Ograniczony przepływ informacji
�� Minimalizacja interakcji społecznych
�� Ograniczona transmisja kulturowa
�� Osłabione oddziaływanie socjalizacyjne i kontrolne
�� Koncentracja aktywności w grupach społecznych podkreślających określoną przynależność pokoleniową
poszczególnych uczestników systemu rodzinnego.
�� KOOPERACJA
�� Bazuje na teorii racjonalnego wyboru, przedstawiciele różnych pokoleń unikając konfliktu starają się
zmaksymalizować własny zysk wynikający z uczestnictwa w systemie rodzinnym
�� Świadomość braku wspólnych interesów i celów działających jednostek reprezentujących różne pokolenia
�� Wypracowanie poczucia konieczności kooperacji
�� Kalkulacja zysków i strat wynikających z określonych działań.
- 21 -
�� ASYMILACJA
�� Przenikanie norm, wartości, stylów behawioralnych pomiędzy pokoleniami, procesem socjalizacji kieruje
pokolenie rodziców
�� Mogą wystąpić problemy tożsamości pokolenia dzieci
�� Wzmożony przepływ informacji między przedstawicielami dwóch pokoleń, z silną kontrolą informacji
interpretowanych jako prowadzących do negatywnie ocenianych w danym systemie konsekwencji (unikanie
niebezpiecznych tematów)
�� Maksymalizacja relacji społecznych
�� Silna transmisja kulturowa
�� Silne oddziaływanie socjalizacyjne i kontrolne
Rodzina jest małą grupą społeczną obejmująca osoby spokrewnione lub spowinacone. Występują więzi
przedmiotowe(majątek) i podmiotowe ( kontekst emocjonalny, przywiązanie, miłość).
Grupa pierwotna i instytucja społeczna -struktura która posiada społeczną i prawną legitymizację. Posiada
kontekst historyczny i kulturowy.
Ponowoczesność - Rodzina
Kontekst społeczny który sprzyja szybkim przemianą struktur społecznych , w tym również struktury
rodziny. M. In pod wpływem działania nowych ruchów społecznych zwłaszcza ruchu feministycznego u kobiet oraz
ruchów organizowanych przez osoby o tożsamości LGBT następnie pod wspływem przemian na terenie rynku pracy
oraz w wzrastającej ingerencji państwa w struktury rodzinne zmianą ulegają zarówno tradycyjne jak również
nowoczesne relacje między partnerami.
Pojawia się potrzeba redefiniowania rodziny. Popularność uzyskuje nowa idea. Idea relacji czystej
(Gitens), idea związku partnerskiego ukierunkowanego na ekspresję własnej tożsamości partnerów. Preferencję
uzyskują związki oparte na partnerstwie i dialogu.
Role płciowe są traktowane raczej jako efekt socjalizacji niż jako pochodna uwarunkowań naturalnych.
Ma miejsce krytyka tradycyjnych ról kobiety i mężczyzny, w które wpisana była różnica pozycji społecznej
(statusu).Nowe oczekiwania nie do końca społecznie zdefiniowane stwarzają trudności zdefiniowania własnych
tożsamości i ról społecznych przyjmowanych przez partnerów w rodzinie.
Zdaniem Urlicha Becka ponowoczesność sprzyja elastycznemu traktowaniu ról oraz ich wzajemnej wymianie
między partnerami w rodzinie. Od II połowy XX wieku ma miejsce intensywna krytyka dotycząca rodziny. Refleksje
socjologiczne podważyły uprzedni wyidealizowany jej model wskazując, że rodzina z jednej strony będąc
kontekstem kreowania silnych więzi społecznych jednocześnie może być środowiskiem opresyjnym. Przedstawiciele
szkoły Frankfurdzkiej wskazali na idee osobowości autorytarnej jako efektu funkcjonowania w kontekście
dyscyplinującej rodziny. W efekcie stopniowo odrzucany był ideał rodziny mieszczańskiej a w jej miejsce
wskazywana była preferencja dla związku autonomicznych podmiotów funkcjonujących w rodzinie. Ze względu na
wybór własny a nie ze względu na przymus społeczny lub moralny. W rozwinięciu takiej idei sprzyjała postępująca w
II połowie XX wieku izolacja rodziny od otoczenia, osłabienie więzi sąsiedzkich, wydłużanie się czasu spędzanego
poza domem, rodziną. Rodzina stopniowo uzyskiwała interpretację jako przestrzeń intymna, osobista, prywatna oraz
jako alternatywa dla zbiurokratyzowanego i podporządkowanego instytucjom świata zewnętrznego. Od II połowy XX
wieku poszczególne konteksty funkcjonowania rodziny stają się przedmiotem zainteresowania różnych dyscyplin
nauki m.in. medycyny, farmacji zwłaszcza w kontekście świadomej reprodukcji. Normatywny ideał rodziny
formowany jest przez nauki społeczne. A na poziomie ideologicznym preferencje dotyczące charakteru rodziny
określane są dyskursem feministycznym oraz dyskursem ruchów wolnościowych.
Antony Giddens analizując pózno nowoczesne relacje intymne wskazuje na tzw. Relację czystą. Charakteryzuje się
ona brakiem zakotwiczenia w kontekście instytucji posiada charakter luzny otwarty i ukierunkowana jest głównie na
czerpanie satysfakcji emocjonalnej w kontaktach z partnerem. Posiada podstawy refleksyjne bazuje na ciągłej
kontroli jej jakości dokonywanej przez partnerów. Sprzyja zachowaniu poczucia wolności oraz autonomii.
- 22 -
ALTERNETYWNE MODELE RODZINY
Specyficzne dla ponowoczesności i będące pochodną indywidualizacji.
Tomasz Szlendak
�� Rodzina homoseksualna
�� Kółko przyjacielskie struktury tworzone przez osoby nie posiadające zobowiązań wobec siebie, które zakładają, że
więzi emocjonalne w większym stopniu niż więzi krwi definiują przynależność do rodziny. Są to osoby mieszkające
osobno, albo wspólnie. Systematycznie wspierające się. Wspólnie spędzające weekendy, urlopy, święta.
�� Rodzina nomadyczna jest oparta na małżeństwie na odległość są to tzw. Małżeństwa wizytowe i są
charakterystyczne dla osób pracujących w znacznej odległości od miejsca zamieszkania, które spotykają się w czasie
weekendów, spędzają wspólnie urlopy, natomiast decyzje codziennie podejmują niezależnie od siebie
�� Single
�� Rodzina układanka jest to struktura para rodzina tworzona przez osoby rozwiedzione utrzymujące ze sobą
kontakt ze względu na wychowywane dzieci i nawiązujące więzi społeczne z członkami rodziny którzy weszli
do niej w wyniku powtórnych związków partnerów.
�� Samotni rodzice traktowani jako alternatywny model rodziny są to osoby świadomie decydujące się na
wychowywanie potomstwa bez uczestnictwa drugiego partnera/ rodzica dzieci
�� DINKS (podwójny dochód bez dzieci)- model rodziny gdzie małżonkowie podejmują decyzję o realizacji
karier zawodowych lub praktykowaniu preferowanych przez siebie stylów życia, łącząc tą decyzję z
rezygnacją z posiadania dzieci
�� Rodzina dwustopniowa - małżeństwo intymne związane z decyzją o tymczasowym nieposiadaniu
potomstwa jest to małżeństwo zawierane umownie posiadające charakter subiektywny świadomościowy,
jest nieformalny. II stopień najczęściej ma miejsce w wyniku podjęcia decyzji posiadania potomstwa i
charakteryzuje się sformalizowaniem relacji
�� Kochabitacja bez małżeństwa- polega na prowadzeniu przez partnerów gospodarstwa, posiadaniu
wspólnej własności posiadaniu potomstwa, przy jednocześnie refleksyjnie podjętej decyzji o rezygnacji ze
sformalizowania.
24. Socjologia wychowania w ujęciu Floriana Znanieckiego.
Socjologia wychowania wg. Floriana Znanieckiego jest to działalność społeczna ukierunkowana na
osobnika będącego kandydatem do członkostwa w danej grupie społecznej.
Jest to proces przygotowania jednostki do uczestnictwa w grupach i instytucjach społecznych, jest
realizowany w tzw. środowisku wychowawczym, które jest odrębnym środowiskiem jakie grupa
przygotowuje dla osobnika mającego zostać jej uczestnikiem po odpowiednim przygotowaniu.
W procesie wychowawczym konieczne jest uwzględnienie faktu, że człowiek uczestniczy w wielu
różnych grupach i instytucjach społecznych, dlatego w procesie wychowawczym muszą być
uwzględniane relacje między tymi instytucjami, ich struktura i zachodzące miedzy nimi zależności.
Analizie procesu wychowawczego musi towarzyszyć: punkt widzenia: wychowawcy, wychowanka oraz
grupy, dla której proces wychowawczy jest realizowany. Nauczyciel jako podmiot związany z
systemem dominującym, z kulturą klas średnich w społeczeństwie. Nauczyciel niejako podejmuje
działania związane z przemocą symboliczną wobec wychowanka jeżeli nie uzyska świadomości
stosowania przemocy i nie stanie się reformatorem przestrzeni szkoły.
Uczeń w szkole traktowany jest jako podmiot oporujący, stawia opór, natomiast grupa, na rzecz której
wychowanie odbywa się, to podmiot związany z przestrzenią pracy, zatrudnienia. Proces edukacyjny
realizowany jest na potrzeby rynku pracy i w interesie pracodawcy leży to aby wyodrębnić
absolwentów najlepiej przygotowanych i najbardziej wykształconych.
- 23 -
25. Charakterystyka koncepcji wiedzy/władzy Michela Foucault.
Foucault wskazywał, że podmioty dominujące, sprawujące władzę mają możliwość
uzyskiwania dostępu do wiedzy o podmiotach podporządkowanych. Jest to wiedza odnosząca się do
ich biografii, jak również do faktów aktualnych, obejmuje obserwacje i monitorowanie. Skrajną formą
jest relacja panopticonu (wszystko widzieć wszechobecny przyrząd optyczny określający sytuację, w
której przedstawiciele danej grupy mogą być nieustannie obserwowani). Aby sprawować kontrolę
wystarczy już sama świadomość podporządkowanych, że w danej chwili może być nad nimi
sprawowana obserwacja (zakład karny, szpital psychiatryczny). Związek władzy i wiedzy zostaje
sprowadzony do szczególnej relacji, którą Foucault nazywa relacją władzy/wiedzy . Sama władza
natomiast przestaje być postrzegana jedynie w kategoriach zakazu i wykluczenia, zamknięcia, czy
uprzedmiotawiania. Co prawda nadal posiada represyjny charakter, jednak jej funkcja uzyskuje walor
produktywności. Możliwość wiedzy o jednostce, jak i pojawienie się samej jednostki, oraz jej
skuteczne wykorzystanie jest warunkowane działaniem relacji władzy. Foucault pisząc o wzajemnym
powiązaniu władzy z wiedzą, tworzy swoistą relację władzy/wiedzy. Zawsze tam, gdzie istnieje wiedza
istnieje też pewna władza, która ją umożliwia i odwrotnie: Ani władza nie może być praktykowana bez
wiedzy, ani wiedza nie może nie płodzić władzy. Wypada raczej uznać, że władza produkuje wiedzę
(...); że władza i wiedza wprost się ze sobą wiążą; że nie ma relacji władzy bez skorelowanego z nimi
pola wiedzy, ani też wiedzy, która nie zakłada i nie tworzy relacji władzy. Należy jednak uważać by
nie wprowadzać tożsamości między obojgiem pojęć, chociaż zachodzą między nimi rozmaite stosunki
i relacje warunkowe. Władza tworzy przedmioty wiedzy przez obiektywizację, wydobywa je na jaw ,
gromadzi informacje, dzięki którym może skutecznie działać.
26. Kredencjonalizm i inflacja dyplomów w ujęciu Randalla Collinsa.
Kredencjonalizm - fetyszyzacja dyplomu, dążenie przez podmiot do ich gromadzenia przy założeniu,
ze im wyższa liczba dyplomów prestiżowych instytucji tym lepsze szanse jednostki na rynku
zawodowym oraz przestrzeni politycznej. Gdy dyplomów na rynku jest za wiele podobnie jak każda
inna wartość rynkowa dochodzi do ich inflacji
Inflacja - rywalizacja między dyplomami analogicznych poziomów edukacji, którym jednak
przypisywany jest zróżnicowany prestiż
Mobilność edukacyjna też ma 2 rodzaje: konkurencyjną oraz sponsorowaną
Konkurencyjna - polega na tym, że kariera edukacyjna jednostki określana jest stopniowo przez
pryzmat jej uczestnictwa i osiągnięć na poszczególnych poziomach edukacji. Jeżeli chodzi o
szkolnictwo na poziomie wyższym , rywalizacja o miejsce na uczelni odbywa się na poziomie szkoły
średniej, gdzie uczniowie dążą do uzyskania świadectw dojrzałości z jak najwyższymi wynikami lub
też dążą do uzyskania wiedzy na takim poziomie, który wydaje się najatrakcyjniejszy na tym poziomie
edukacji
Sponsorowana - kariery edukacyjne dzieci są określane stosunkowo wcześnie, już na poziomie
edukacji podstawowej i wtedy podejmuje kształcenie w szkołach elitarnych, które przygotowują do
kształcenia uniwersyteckiego. Kariera ucznia to wypadkowa jego zdolności oraz przynależności do
określonej, uprzywilejowanej grupy społecznej. Związek z systemem klasowo- segregacyjnym.
- 24 -
27. Charakterystyka koncepcji reprodukcji społecznej i przemocy
symbolicznej Jeana-Claude a Passeron a i Pierre a Bourdieu.
Habitus określa strukturalnie, statusowo, stratyfikacyjnie modelowany styl życia, system aspiracji,
tożsamości i modele behawioralne, jakie jednostka rozwija w toku własnej socjalizacji.
Kapitał kulturowy system wiedzy o świecie, kompetencji interpersonalnych, obyczajowości, które
jednostka przyswaja w toku socjalizacji.
Reprodukcja społeczna odtwarzanie habitusów i kapitałów kulturowych, związana pośrednio z
odtwarzaniem systemu stratyfikacyjnego.
Przemoc symboliczna - miękka forma przemocy, która nie daje po sobie poznać, że jest przemocą.
Polega na uzyskiwaniu różnymi drogami takiego oddziaływania klas dominujących czy
uprzywilejowanych na całość społeczeństwa i na klasy podporządkowane, by podporządkowani
postrzegali rzeczywistość, a tym samym relację dominacji, której są ofiarą, w kategoriach percepcji i
oceny, które wyrażają interes klas dominujących. W ten sposób podporządkowani postrzegają swoją
sytuację jako naturalną lub nawet korzystną czy pożądaną dla nich samych, bo postrzegają
rzeczywistość społeczną w kategoriach stworzonych przez klasy dominujące w celu legitymizacji ich
dominującej pozycji. Koncepcja przemocy symbolicznej wiąże się z koncepcją habitusu. Edukacja
miała być czymś co niweluje nierówności społeczne. Bourdieu na podstawie uzyskanych w trakcie
badań nad systemem edukacyjnym doszedł do wniosku, że doprowadza on do odtworzenia się
struktury, do jej reprodukcji. Instytucja, która miała walczyć z podziałami społecznymi, a wzmacnia je.
Szanse edukacyjne ucznia w znacznej mierze zależą od dopasowania jego habitusu do habitusu
wymaganego przez system edukacyjny, habitusu wyższych klas klasy średniej, klasy dominującej.
Grupa społeczna może wywierać nacisk symboliczny, gdy posiada wystarczająco duży kapitał
symboliczny, który uzyskuje w drodze konwersji nań innych odziedziczonych lub zdobytych kapitałów
(kulturalnego, społecznego, etc.). Duży kapitał symboliczny pozwala oddziaływać przemocą
symboliczną (lub władzą symboliczną), np. takimi sposobami jak:
�� poprzez system edukacji i wpajane przezeń treści,
�� poprzez symboliczną otoczkę pola władzy, na którą mogą się składać np.:
a) monumentalna architektura, onieśmielająca "szarego człowieka",
b)insygnia i atrybuty władzy, od korony królewskiej po perukę czy młotek sędziego;
c) specyficzny język, np. prawniczy, naukowy lub w inny sposób elitarny, np. wyrafinowany
literacko i w ten sposób demaskujący "prostactwo" języka przedstawicieli klas podporządkowanych;
d) tytuły szlacheckie, naukowe, prawnicze, kościelne, etykiety VIP, etc.
�� poprzez otaczanie się wyrafinowaną, ekskluzywną (czyli etymologicznie wykluczającą) sztuką,
drogimi przedmiotami, strojami, pojazdami;
�� oraz innego rodzaju formy tworzenia dystansu społecznego dzielącego pole władzy czy jakąś
węższą w jego obrębie klasę społeczną od reszty społeczeństwa, zwłaszcza od klas
podporządkowanych, ale także od innych klas konkurencyjnych.
Przemoc symboliczna jest najskuteczniejszą formą sprawowania władzy nad klasami
podporządkowanymi, gdyż z reguły nie dostrzegają one nawet, że jest to forma przemocy. Są one
przekonane, że jest to naturalny porządek, że osoby i grupy społeczne posiadające duży kapitał
symboliczny po prostu są lepsze i ich lepsze społeczne usytuowanie jest normalne, nie poddają go
więc refleksji. Passerona i Bourdieu piszą, iż szkoła reprodukuje nierówności społeczne pod formą
nierówności szkolnych w rezultacie różnic dziedzictwa kulturowego .
- 25 -
28. Koncepcja kodów kulturowych Basila Bernsteina (kod
ograniczony, kod rozwinięty).
Kod językowy rozwinięty :
" ścisły szyk gramatyczny i składnia;
" zróżnicowane użycie spójników oraz zdań złożonych;
" częste użycie zaimka pierwszej osoby.
Kod językowy ograniczony :
" krótkie, proste gramatycznie, często niedokończone zdania;
" rzadkie użycie zdań podrzędnych;
" ograniczona liczba często powtarzających się spójników ( no i , więc , bo itp.);
" ograniczone użycie przysłówków i przymiotników;
" rzadkie użycie trybu bezosobowego
" częste użycie partykuł wzmacniających ( no nie , no wiesz , rozumiesz );
" wbudowanie ocen mówiącego w strukturę zdania (jest to język znaczeń implikowanych).
- 26 -

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
opracowanie zagadnień na bazy
socjologia ekonomiczna opracowanie
mechanika plynow opracowanie zagadnien
stasieńko,wytrzymalosc I, opracowanie zagadnień na egz
Ekonomia Rozwoju Garbicz Opracowanie zagadnień do egzaminu
ANTROPOLOGIA KULTROWA opracowanie zagadnień
[ASK] Opracowanie zagadnień na egzamin w trakcie składania
biłyk,Chemia wody, opracowanie zagadnień
Opracowanie zagadnień egzaminacyjnych z dób średniopolskiej i nowopolskiej
Biochemia opracowanie zagadnień
Opracowanie Zagadnień na egzamin Mikroprocki
wik opracowane zagadnienia
Hoffmann, zarządzanie jakością, Opracowanie zagadnie systemy zarzadzania jakoscia

więcej podobnych podstron