Przedmiot socjologii ekonomicznej. Definicja dyscypliny i główne problemy badawcze.
Koncepcje człowieka w gospodarstwie: homo oeconomicus i homo sociologicus.
- socjologia ekonomiczna to:
1) zastosowanie analizy socjologicznej do badań ekonomicznych
2) powiązania (tej) analizy - wskazuje na powiązania między gospodarką, polityką a kulturą
- odrębność socjologii i ekonomii  nie ważne są różnice dziedzin, ważne jakie problemy dana dziedzina rozwiązuje i na
ile dorobek drugiej może być w tym pomocny
* CZA
OWIEK jako jednostka SPOA
ECZNA i EKONOMICZNA
(1) wg Allan Turaine a, który był badaczem socjologii gospodarczej i politycznej - scena społeczna ma teatralny
charakter, gdzie występują aktorzy grający swoje role społeczne (człowiek w socjologicznym rozumieniu jest więc
postrzegany jako element grupy, społeczeństwa, jest pod wpływem innych jednostek)
Dyrektywy metodologiczne:
ekonomia
1. człowiek ekonomiczny = wolna jednostka,
2. powstanie rynku kapitalistycznego wiąże się z nadzieją zwiększenia wolności jednostki (etap rozwoju: prawo cywilne,
ekonomiczne, polityczne)
3. inżynieria społeczna  opiera się na założeniach iż podstawą funkcjonowania jednostek są zasady racjonalne
-socjologia
1. indywidualizm metodologiczny  opis świata społecznego prz ez redukcję złożoności do analizy zachowania jednostki,
badania intencji (REDUKCJONIZM)
2. holizm metodologiczny  nie da się opisać i wyjaśnić zachowań jednostki bez całości, których ona jest elementem
homo oeconomicus
ta koncepcja człowieka zakłada, że celem jego działań jest jego interes własny
tzn. kalkuluje  kieruje się analizą zysków i strat
cel jego działań wymaga jednak trafnego wykorzystania zasobów
działalność człowieka to w tym ujęciu przedsiębiorczość  człowiek chce zagwarantować sobie maximum korzyści (przy
minimalnym nakładzie własnych środków)
zwrot do efektywności, który pomija etykę i moralność
człowiek więc jest egoistą, który chroni własne interesy
jakkolwiek możliwy jest w tym ujęciu również efekt uboczny, którym będzie dobro ogółu (wspólne), mimo tych motywów
egoistycznych jednostki
 bogactwo narodów wyrasta z jednostkowych egoizmów (Smith)
homo sociologicus
człowiek jako bohater zbiorowy  element grupy, zbiorowości
grupa potrafi jednak zdominować jednostkę
fakty społeczne (Durkheim) są innej treści jak biologiczne, ale mają takie same cechy
człowiek odwołuje się do wartości (bardziej niż do interesów)
system wartości = podłoże realizacji zadań przez człowieka (etyka i moralność są ważniejsze od efektywności)
w tym ujęciu człowiek to nosiciel uwewnętrznionych reguł zachowania i wartości
 nawyki serca (de Toucqueville)  ludzie zachowują się rutynowo, bez refleksji, są uzależnieni od danej instytucji społecznej
Rozwój społeczno  gospodarczy. Gospodarka jako czynnik rozwoju. Polityka jako
czynnik rozwoju. A
ad społeczny a społeczny gospodarczy i polityczny.
Rozwój społeczno-gospodarczy  to proces najpełniej wyrażający społeczną reprodukcję rozszerzoną (coraz większego procesu
powtarzania z okresu na okres procesu produkcji i występujących w nim stosunków ekonomicznych w skali gospodarki
narodowej)
Obejmuje zmiany:
·ð w siÅ‚ach wytwórczych (decydujÄ… o potencjale wytwórczym)
·ð w produkcji, podziale, wymianie i konsumpcji
·ð w caÅ‚oksztaÅ‚cie stosunków spoÅ‚ecznych (w tym w stosunkach ekonomicznych)
·ð w Å›rodowisku naturalnym.
Alvin Tufler  Szok przyszłości - lata 70- te, szokowe zmiany, które doprowadzą do przeobrażeń w społeczeństwie, czyli zmiany
narastające falowo: 1. społeczeństwo tradycyjne, 2. społeczeństwo przemysłowe, 3. społeczeństwo informacyjne.
1
Daniell Bell - społeczeństwo postindustrialne  Nadejście społeczeństwa postindustrialnego (1973).
Uczeni badali zmiany w organizacjach poprzez te wszystkie etapy rozwoju, jak i również przyczyny i konsekwencje takiego
rozwoju, czynniki sprawcze tych przemian oraz ich konsekwencje w wymiarze życia zbiorowego ludzi (zmiana formy życia jako
przyczyna przemian).
Daniel Bell  twórca koncepcji społeczeństwa poprzemysłowego i  końca wieku ideologii .
Daniel Bell  3 - etapowy rozwój ludzkości: społeczeństwo tradycyjne, przemysłowe i informacyjne - zachodzą zmiany podobne
do zmian zachodzących wg koncepcji falowej, zmiany ewolucyjne, zmiany przełomowe.
Daniel Bell, w książce Kulturowe sprzeczności kapitalizmu (1976) napisał, że każda dekada ma jakiś swój znak szczególny i
przechodząc w kolejny okres, zmienia także ten znak.
OGÓLNY MODEL MODERNIZACJI
TECHNOLOGIA
TECHNOLOGIA
- rewolucja naukowo - techniczna, zwłaszcza
- pierwsza rewolucja przemysłowa
rewolucja technologii informacyjnej
(maszyny zastępują pracę rąk ok. 1770)
(zastosowanie wiedzy i informacji do
- druga rewolucja przemysłowa
wytwarzania i przetwarzania wiedzy oraz
(wykorzystanie nauki do produkcji, ok.
informacji), przełom lat 60 i 70 XX wieku
1850 r.)
sp. tradycyjne Sp. nowoczesne - przemysłowe,
sp. informacyjne
sp. agrarne, czyli kapitalizm kontra socjalizm
sp. postindustrialne
sp. feudalne państwowy
GOSPODARKA
globalizacja: najważniejsze elementy produkcji,
konsumpcji i wymiany, takie jak kapitał, praca,
surowce, kierowanie, informacja, technologia, rynki -
GOSPODARKA
POLITYKA
sÄ… organizowane w skali globalnej
(rynek, kapitalizm,
(państwo
Industrializacja)
narodowe, wojny)
POLITYKA
(np. Unia Europejska,
państwo narodowe)
-
zmiana społeczna (rozwój) determinowana(y) jest przez  z jednej strony  czynniki technologiczne, a z drugiej przez czynniki
gospodarcze jak i również polityczne
- A. Giddens  społeczeństwa I  ego świata ( Socjologia ), współczesne czasy nazywa ponowoczesnością, a z
ródła tego
stanu lokuje w XVII w. Wg Giddensa ludzie tworzą historię, ale często przy tym wywołują niezamierzone konsekwencje
(historia jest tworzona przez intencjonalne działania, ale nie jest zamierzonym projektem). Społeczeństwo ludzkie na
przełomie stuleci wkracza w fazę  póz
nej ponowoczesności , kiedy rysy nowoczesności przybierają skrajną postać.
Najważniejsze cechy póz
nej nowoczesności to:
a). wymóg zaufania do systemów technicznych i organizacyjnych o wielkim stopniu skomplikowania
b). nowe wymiary ryzyka, a zwłaszcza  ryzyka wyprodukowanego w toku zmian cywilizacyjnych i technologicznych
c). nieprzejrzystość, niepewność i chaotyczność życia społecznego
d). postępująca globalizacja ekonomiczna, polityczna i kulturowa
rozwój społeczeństwa: przemysłowe  nowoczesne  ponowoczesne (Giddens)
Społeczeństwo tradycyjne - sposób zorganizowania oparty głównie na uprawie roli. Ten sposób produkcji miał konsekwencje
dla zorganizowania społecznego (społ. feudalne), życie na wsi, wokół majątku, przywiązanie do ziemi, brak praw
cywilnych, wolności osobistej, własność właścicieli. Państwo feudalne, monarchia, dziedziczenie.
Społeczeństwo przemysłowe  wówczas kiedy pojawiły się wynalazki - dochodzi do pierwszej rewolucji przemysłowej,
maszyny zastępują pracę rąk ok. 1770, zaczyna się produkcja określonych produktów, maszyna parowa, małe zakłady
rzemieślnicze przekształcają się w duże przedsiębiorstwa.
Społeczeństwo informacyjne - towarem staje się informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub
cenniejsze nawet od dóbr materialnych
·ð spoÅ‚eczeÅ„stwo informacyjne odnosi siÄ™ do technicznych narzÄ™dzi komunikacji, magazynowania i przeksztaÅ‚cania informacji
·ð teorie rozwoju spoÅ‚ecznego tÅ‚umaczÄ… spoÅ‚eczeÅ„stwo informacyjne jako kolejny etap rozwoju spoÅ‚ecznego, po spoÅ‚eczeÅ„stwie
przemysłowym
2
·ð nazywane jest również mianem spoÅ‚eczeÅ„stwa post - nowoczesnego, ponowoczesnego lub poprzemysÅ‚owego
·ð z punktu widzenia spoÅ‚ecznego podziaÅ‚u pracy, spoÅ‚eczeÅ„stwem informacyjnym bÄ™dziemy nazywali zbiorowość w której
50% plus jedna osoba lub więcej, spośród zawodowoczynnych, zatrudnionych jest przy przetwarzaniu informacji
·ð D. Bell okreÅ›laÅ‚ pracÄ™ czÅ‚owieka przednowoczesnego jako grÄ™ czÅ‚owieka z przyrodÄ…, czÅ‚owieka nowoczesnego jako grÄ™
człowieka z naturą nieożywioną a pracę człowieka ponowoczesnego jako grę miedzy ludz
mi
·ð wysoko rozwiniÄ™ty sektor usÅ‚ug, przede wszystkim sektor usÅ‚ug nowoczesnych (bankowość, finanse, telekomunikacja,
informatyka, badania i rozwój oraz zarządzanie), w niektórych krajach w tym sektorze pracuje przeszło 80% zawodowo
czynnej ludności, przy czym sektor usług tradycyjnych przekracza nieznacznie 10%
·ð gospodarka oparta na wiedzy
·ð postÄ™pujÄ…cy proces decentralizacji spoÅ‚eczeÅ„stwa
·ð renesans spoÅ‚ecznoÅ›ci lokalnej
·ð urozmaicanie życia spoÅ‚ecznego
·ð zmiana formy firm - nie ma jednej okreÅ›lonej siedziby (jak dawniej), powstajÄ… firmy miÄ™dzynarodowe (maÅ‚e i duże firmy)
·ð dawniej paÅ„stwo narodowe, zamkniÄ™te, dzisiaj struktury ponadnarodowe - Unia Europejska
·ð kapitaÅ‚ jest rozproszony, instytucjonalny
A
AD SPOA
ECZNY a SYSTEM GOSPODARCZY
-od początku rynku kapitalistycznego trwa poszukiwanie ładu społecznego - relacji między rynkiem, państwem a społeczeństwem
Koncepcje T. Hobbesa i A. Smitha sÄ… sobie PRZECIWSTAWNE.
·ð współczeÅ›nie owe dylematy sÄ… aktualne
·ð dla jednych rozwiÄ…zaniem jest liberalizm (globalizacja)  neoliberalizm
·ð -taka dychotomia jest współczeÅ›nie widoczna miÄ™dzy systemem amerykaÅ„skim a europejskim (silniejsza rola paÅ„stwa
socjalnego)
·ð wolny rynek budziÅ‚ i budzi wÄ…tpliwoÅ›ci, ma swoje sÅ‚aboÅ›ci, wywoÅ‚uje konsekwencje spoÅ‚eczne - obszary nÄ™dzy
·ð historyczny pojedynek miÄ™dzy rynkiem a paÅ„stwem poddaÅ‚ w wÄ…tpliwość tezÄ™, że rynek powoduje Å‚ad paÅ„stwowy
·ð wyjÅ›cia należy szukać w kompromisie miÄ™dzy rynkiem, paÅ„stwem a spoÅ‚eczeÅ„stwem - to dajÄ™ szansÄ™ odnalezienia wzoru
ładu społecznego
·ð współczeÅ›nie Å›wiat globalny niesie za sobÄ… wiele zagrożeÅ„, narastajÄ… nierównoÅ›ci, stÄ…d niektórzy uważajÄ…, że odgórna
regulacja w skali państwa i świata jest najlepszym rozwiązaniem (np. G7)
·ð Bank Åšwiatowy jako Hobbesowy Lewiatan, jakkolwiek pewne wzorce dziaÅ‚ania trzeba narzucić  MiÄ™dzynarodowy
Fundusz Walutowy
·ð współczeÅ›nie trudno jednak o JEDNOZNACZN
wizję państwa jako suwerena  dziś (państwo) to aparat biurokracji
państwowej
·ð współczeÅ›nie zmieniajÄ… siÄ™ funkcje paÅ„stwa w zglobalizowanym Å›wiecie zanika rola paÅ„stwa jako redystrybutora, ale
społeczeństwa będą potrzebowały formy wsparcia dla najsłabszych
·ð wzrasta rola paÅ„stwa jako kreatora Å‚adu niepaÅ„stwowego - dotyczy wolnej dziaÅ‚alnoÅ›ci ludzi, a spoÅ‚eczeÅ„stwo potrzebuje
wsparcia dla najsłabszych
·ð model paÅ„stwa efektywnego = musi być wypracowana forma paÅ„stwa socjalnego
·ð toczy siÄ™ współczeÅ›nie dyskusja, czy paÅ„stwo powinno być mniej czy bardziej socjalne  skÅ‚onność do opieki socjalnej przez
państwo nad obywatelami jest obecnie zracjonalizowana, ale opieka socjalna jest w jakimś choćby stopniu potrzebna
·ð podsumowujÄ…c: nie ma optymalnego rozwiÄ…zania, należy go szukać w peÅ‚nych kompromisu grach miÄ™dzy rynkiem,
państwem a społeczeństwem, ale i również kultura ma znaczenie, gdyż ład społeczny kształtuje się w zależności od miejsca
·ð od koÅ„ca XIXw. obywatele zachodnich demokracji zyskali możliwość aktywnego oddziaÅ‚ywania na politykÄ™  wyksztaÅ‚ciÅ‚y
siÄ™ pewne odmiany kapitalizmu (prawo wyborcze)
·ð to (wczesny kapitalizm) pozwoliÅ‚o oddziaÅ‚ywać na gospodarkÄ™ rynkowÄ…
·ð aktywni (politycznie) obywatele wpÅ‚ywajÄ… na zróżnicowane wzory relacji miÄ™dzy rynkiem, paÅ„stwem i spoÅ‚eczeÅ„stwem
·ð te 3 systemy (gospodarczy, polityczny, spoÅ‚eczny) sÄ… wiÄ™c ze sobÄ… powiÄ…zane
·ð gospodarka nie może być apolityczna, gdyż dziaÅ‚a w ramach politycznych ograniczeÅ„
·ð jednoczeÅ›nie te systemy powinny być autonomiczne, gdyż rzÄ…dzÄ… siÄ™ wÅ‚asnymi reguÅ‚ami gry
·ð wniosek: systemy powiÄ…zane ale majÄ… odrÄ™bnÄ… autonomiÄ™
koncepcja D. Bella
-  Kulturowe sprzeczności kapitalizmu - zachodni funkcjonalizm  wg Bella w kapitalizmie występują oczywiste
sprzeczności:
·ð w systemie ekonomicznym (gospodarczym) dominuje efektywność narzucajÄ…ca dominacjÄ™, biurokracjÄ™,
jednostki traktuje siÄ™ przedmiotowo
·ð w systemie politycznym dominuje zasada równoÅ›ci wobec prawa i uczestnictwa politycznego  jednostka ma
prawo podmiotowe
·ð w systemie spoÅ‚ecznym (system kultury) dominujÄ… zasady samorealizacji i hedonizmu - jednostka nastawiona
antyinstytucjonalnie
3
- w kapitalizmie stale występują sprzeczności, co powoduje dewaluację jego form
Zasady regulacji w społeczeństwie, państwie, gospodarce.
Wymiary System społeczny System gospodarczy System polityczny
tożsamość zapewniająca
dobro państwa (narodu), jego
Cele jednostce i grupie społecznej korzyści własne w postaci
bezpieczeństwo, prawa
regulacji umiejscowienie w przestrzeni zysku, zarobków, dóbr
obywatelskie
społeczno - kulturowej (socjalizacja)
w gospodarce rynkowej w polityce (administracji
zasady o charakterze normatywnym
naczelnÄ… zasadÄ… jest publicznej) podstawÄ… sÄ…
Zasady mają postać wartości spajających
konkurencja a podstawÄ… przepisy biurokratyczne
regulacji grupÄ™ (moralnych, religijnych,
informacyjną tego procesu są aprobata dla podległości
politycznych)
ceny. hierarchicznej, posłuszeństwo
w gospodarce aktorami sÄ…
w polityce aktorami sÄ… agendy
głównym aktorem w państwie jest przedsiębiorstwa, gospodarstwa
Aktorzy administracji państwowej i ich
grupa domowe, banki i inne
funkcjonariusze
organizacje gospodarcze
zasadnicza sprawa to zdobycie
w społeczeństwie jest nią poważanie,
władzy, wpływanie na innych
zaufanie, zaspokojenie aspiracji jest niÄ… racjonalna kalkulacja
Motywacje i związane z tym korzyści, np.
jednostkowych i grupowych jako zwiÄ…zana z osiÄ…ganiem zysku
kariera (czyli służba społeczna
podstawy własnej pozycji
dla dobra ogółu)
przestrzeganie zasady rządów
dążenie do konsensusu w sprawach logika gospodarowania polega
Zasada większości wyborczej z
strategicznych, np. respektowanie na uwzględnianiu preferencji
decyzji poszanowaniem praw
zasad konstytucyjnych suwerennych konsumentów
mniejszości
w społeczeństwie są to dobra
w gospodarce sÄ… to dobra w polityce sÄ… to dobra
Wytwarzanie wspólnotowe: solidarność
prywatne np. żywność czy polityczne np. obrona
dobra międzyludzka, wolność, równość,
zarobki narodowa, oświata, zdrowie
sprawiedliwość
kapitał kontra praca,
Podziały swoi kontra obcy, podział na dobrych elity kontra nieelity, aktywni
sprzedajÄ…cy i kupujÄ…cy,
społeczne i złych politycznie kontra bierni
kierownicy i pracownicy
Fundament w społeczeństwie jest nim tradycja, w gospodarce odpowiednikami w polityce dbałość o
normatywny zwyczaje są prawa własności demokracje
Główni aktorzy sfery ekonomicznej.
Państwo, przedsiębiorstwo, pracownicy, organizacje pracobiorców i pracodawców.
Państwa współczesne są organizacjami przymusowymi, gdyż posługują się przymusem systematycznie (np. policja,
prokuratura, sądy), jawnie oraz wobec większej liczby ludzi i ich spraw niż jakiekolwiek inne organizacje, a ponadto czynią to na
ogół na podstawie norm prawa stanowionego przez własne organy. Innym przejawem przymusowości jest niedobrowolne
nabywanie (np. przez fakt urodzenia na terytorium określonego państwa lub przez automatyczne dziedziczenie obywatelstwa
swych rodziców) lub utrata obywatelstwa. Tylko naturalizowani imigranci mogą nabyć dobrowolnie obywatelstwo wybranego
państwa, ale jedynie wówczas, gdy właściwe organy (na ogół decyzją głowy państwa) na podstawie prawa tego państwa
przyznajÄ… im obywatelstwo.
Państwa dążą do utrzymania możliwie najwyższego stopnia suwerenności; przyjmuje się, że suwerenność wewnętrzna to
możność decydowania i działania niezależnego od sił i nacisków powstających wewnątrz granic tego państwa, a suwerenność
zewnętrzna to niezależność decyzji państwa od woli, interesów innych państw - PAC
STWO jest suwerenne wobec wszystkich
4
ludzi żyjących na jego terytorium, także wobec tych obywateli państw obcych, którzy nie są chronieni przez immunitet
dyplomatyczny. Przejawem zewnętrznej suwerenności jest rzeczywista możność swobodnego kształtowania formy państwa i jego
ustroju społeczno - gospodarczego oraz dobrowolnego nawiązywania stosunków z innymi państwami i wstępowania do
organizacji międzynarodowych; formalnym wyrazem takiej suwerenności jest uznanie państwa za podmiot stosunków
międzynarodowych i utrzymywanie z nim kontaktów dyplomatycznych, konsularnych, gospodarczych i kulturalnych. Rosnąca
współzależność państw, regionalne formy integracji (np. Unia Europejska) oraz wpływy mocarstw na liczne państwa słabsze
prowadzą do faktycznego ograniczenia ich suwerenności; jednak jest ona nadal powszechną zasadą prawa międzynarodowego;
państwa formalnie suwerenne mają faktycznie w różnym stopniu ograniczoną suwerenność.
Tendencja ta modyfikuje również ideę państwa narodowego i prawo narodów do samostanowienia, zmuszając państwa
do trudnych kompromisów między własną niezależnością i zgodną współpracą z innymi państwami, między interesami
narodowymi a międzynarodowymi równowagą i bezpieczeństwem.
Współczesne państwo ma swoisty charakter społeczny: jest organizacją przymusowo scalającą wszystkie osoby i grupy
żyjące na określonym terytorium, czyli powszechną wspólnotą dla wszystkich swych obywateli, którzy są formalnie równi
wobec prawa; jednak państwo nie w takim samym stopniu reprezentuje interesy każdej grupy społecznej. Jako organizacja
panowania politycznego realizuje interesy grup silniejszych (np. warstw bogatszych, innych klas, grup nacisku, określonych grup
etnicznych lub religijnych). Ta dwoistość państwa umożliwia mu pod pewnym względem łączenie funkcji integracji całego
społeczeństwa z funkcją ochrony panowania interesów grup silniejszych.
Państwa różnią się nie tylko treścią polityki, która jest dziełem grup rządzących, lecz głównie swą formą, która ma 3 zakresy:
a) ustrój terytorialny (państwa unitarne i federalne),
b) forma rządzenia, czyli stosunki między głową państwa, rządem i parlamentem, oraz
c) styl rzÄ…dzenia, czyli zasady i metody rzÄ…dzenia stosowane przez grupy rzÄ…dzÄ…ce.
Ze względu na formę rządzenia rozróżnia się:
a) monarchie (głową państwa jest dziedziczny lub wybierany król) i
b) republiki (głową państwa jest prezydent, wybierany przez parlament lub bezpośrednio przez ogół obywateli)
Ten podział jest coraz mniej istotny gdyż ważniejszy jest podział na demokratyczny i dyktatorskie formy państwa
Wśród demokracji współczesnych można wyróżnić systemy:
a) parlamentarno-gabinetowe (np. W. Brytania)
b) prezydenckie (np. USA)
c) zgromadzenia systemowego (np. Szwajcaria)
Dyktatury również mają wiele odmian: totalitarną (np. nazizm w Niemczech 1933 45, komunizm w ZSRR) i autorytarną (np.
Hiszpania gen. F. Franco, dyktatury wojskowej lub policyjne w niektórych państwach Afryki i Ameryki A
ac.). TendencjÄ…
dominującą w ostatnich latach jest przechodzenie od form dyktatorskich do różnych odmian demokracji, ulepszanie prawnej
ochrony wolności obywateli i ich bezpiecznej egzystencji.
Przedmiotem sporów ideowych i politycznych, zwłaszcza w kulturze Europy i obu Ameryk, jest zakres ingerencji
państwa w życie społeczno - gospodarcze oraz w sferę wartości, wierzeń religijnych i przekonań kulturowych.
Liberałowie na ogół sądzą, że państwa powinno jak najmniej ingerować w gospodarkę, nie powinno być właścicielem ani
bezpośrednim zarządcą organizacji gospodarczej, aby nie zakłócało spontanicznej regulacji i swobodnej konkurencji na rynku.
Pojęcie  państwa -nocnego stróża lub państwa minimalnego wyraża liberalny punkt widzenia. Obowiązki państwa liberalnego
to zapewnienie bezpieczeństwa życia i majątku obywateli, obrona terytorium przed agresją i utrzymywanie porządku
wewnętrznego. W gospodarce państwo powinno tylko chronić własność i tworzyć ogólne ramy instytucjonalne dla swobodnej
inicjatywy przedsiębiorców i pracowników.
Konserwatywne nurty ideowe, w odróżnieniu od myśli liberalnej, dopuszczają głębszą ingerencję państwa w sferę
wartości, wierzeń i przekonań obywateli, której celem jest zachowanie wartości moralnych, tradycji kulturowych i wierzeń
religijnych istotnych dla stabilności struktur życia społecznego. Zakładają, że państwo może i powinno wychowywać swoich
obywateli odwołując się do takich wartości, jak: naród, rodzina, wiara religijna, hierarchiczny ład i równowaga społeczna.
Jakkolwiek ideologie konserwatywne są na ogół niechętne ingerencji państwa w gospodarkę  stąd możliwość łączenia nurtu
konserwatywnego w prawodawstwie i liberalnego w polityce gospodarczej. Część konserwatystów, o orientacji
chrześcijańsko - demokratycznej aprobuje interwencjonizm gospodarczy w imię równowagi społecznej.
Politykę społeczno - gospodarczą socjaldemokratów oba te nurty uważają za przyczynę stagnacji gospodarczej, rozrostu
biurokracji i korupcji.
Koncepcje socjaldemokratyczne zakładają, że rynek i prywatna przedsiębiorczość dążąca do maks. zysków wywołują złe
skutki społeczne, np. niesprawiedliwe nierówności szans i dochodów, zniszczenie środowiska naturalnego, bezrobocie, zagrożenie
bezpieczeństwa socjalnego. Dlatego postulują, aby państwo prowadziło aktywną politykę społeczną, przemysłową, rolną,
handlową i naukowo - techniczną. W odróżnieniu od konserwatystów nie przypisują państwu roli strażnika tradycji kulturowej
i wierzeń religijnych, co zbliża ich do poglądów liberalnych. W kwestiach etycznych i światopoglądowych deklarują neutralność
państwa. Spory ideologiczne o zadania i obowiązki państwa są zjawiskiem trwałym, wyrażają pluralizm interesów i wartości.
5
Przedsiębiorstwo, ekon. jeden z 3 podstawowych, obok gospodarstwa domowego i państwa, podmiotów w gospodarce rynkowej,
wyodrębniony pod względem ekonomicznym, technologiczno - produkcyjnym, organizacyjnym i prawnym.
Pracodawca, podmiot zobowiązujący się do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem w zamian za świadczoną przez niego
pracÄ™.
Stosunki pracy: konflikt i współdziałanie. Dialog społeczny. Ewolucja stosunków pracy
w Polsce: w stronÄ™ deregulacji i indywidualizacji.
-obecnie mówi się o (neo)liberalnej odmianie kapitalizmu  wiele dyskusji dotyczy podania rozwiązania najbardziej optymalnego
rodzaju kapitalizmu
-współcześnie kapitalizm stoi wobec perspektywy socjalnej i społecznej, jakkolwiek idee liberalne (w swojej klasycznej postaci)
sÄ… nadal obecne
-stosunki pracy = stosunki przemysłowe
·ð problematyka stosunków pracy bÄ…dz
stosunków przemysłowych wywodzi się z systemu kapitalistycznego  pojawiły się duże
firmy, nowa struktura społeczna (klasa właścicieli vs klasa robotnicza)
·ð miÄ™dzy tymi (dwoma) klasami pojawiÅ‚ siÄ™ KONFLIKT INTERESÓW na linii zysk  sprzedaż (czyli konflikt miÄ™dzy tymi,
którzy wyzyskują, a tymi którzy są wyzyskiwani)
·ð Marks pisaÅ‚ o wyzysku klasy robotniczej, który miaÅ‚ sÅ‚użyć pomnażaniu kapitaÅ‚u klasy burżuazyjnej
·ð KONFLIKT PRZEMYSA
OWY, czyli konflikt między kapitałem, a pracą  typowy dla okresu epoki industrialnej
(przemysłowej)
·ð Anglia  pojawienie siÄ™ pierwszych zwiÄ…zków zawodowych, gdyż w Anglii stosunki pracy miaÅ‚y najbardziej konfliktowy
charakter
Powstanie związków zawodowych wiąże się z rozwojem przemysłu i wyodrębnieniem wolnych pracowników najemnych, którzy
początkowo żywiołowo występowali z żądaniami dotyczącymi głównych warunków pracy i płacy. Stopniowo doraz
ne i luz
ne
alianse (koalicje strajkowe, organizacje samopomocowe) przekształciły się w trwałe związki w celu ochrony zbiorowego interesu
robotników. Pierwsze organizacje zawodowe (kluby zawodowe, trade clubs) powstały w XVIII w. w W. Brytanii; póz
niej
organizowano związki zawodowe tworzone początkowo na zasadzie cechowej, które zrzeszały wykwalifikowanych pracowników
manufaktur jednej specjalności (piekarze, szewcy, tkacze, drukarze), rozdrobnione i mało liczne.
Związki zawodowe powstawały również w innych rozwiniętych gospodarczo krajach, szczególnie we Francji, Niemczech
i Stanach Zjednoczonych. Związki zawodowe odwoływały się do idei socjalizmu (różnorodnych jego odmian), syndykalizmu,
liberalizmu (tzw. żółte związki zawodowe we Francji i hirschdunckerowskie w Niemczech), chrześcijańskiej doktryny
społecznej (szczególnie po wydaniu 1891 encykliki Rerum Novarum) oraz komunizmu (po 1918) i tworzyły odrębne dla
każdego nurtu ideowopolitycznego struktury organizacyjne.
Początkowo związki zawodowe działały nielegalnie lub półlegalnie (nieformalna działalność), zwalczane przez instytucje
państwowe i właścicieli przedsiębiorstw.
Stopniowo następował proces konsolidacji organizacyjnej związków zawodowych. Związki lokalne zaczęły łączyć się
w ogólnokrajowe związki poszczególnych zawodów, następnie struktury międzyzwiązkowe.
Po 1989 liczba członków związków zawodowych zmniejszyła się szczególnie ze względu na kryzys związków zawodowych
w państwach postkomunistycznych (powstające niezależne związki zawodowe skupiły tylko część pracowników najemnych).
zbiorowe stosunki pracy:
·ð aktorzy uczestniczÄ…cy w tych stosunkach sÄ… aktorami zbiorowymi reprezentujÄ…cych pracowników i pracodawców
·ð w potocznej socjologii liczy siÄ™ pojedyncze stosunki przemysÅ‚owe (z tradycji brytyjskiej i amerykaÅ„skiej)
·ð w tradycyjnych formach używa siÄ™ okreÅ›lenia  stosunki zawodowe lub  stosunki pracy  które podkreÅ›lajÄ… w ten sposób
zbiorowy charakter stosunków między reprezentacjami pracowników i pracodawców
·ð obecnie jednak tendencje do okreÅ›lania jako  stosunki pracy zaczynajÄ… siÄ™ indywidualizować
·ð zbiorowe stosunki pracy sÄ… kategoriÄ… opisowÄ… i prawno  instytucjonalnÄ…
·ð istotnÄ… rolÄ™ może odgrywać paÅ„stwo  jako bezpoÅ›redni uczestnik życia gospodarczego, może być stronÄ… w stosunku pracy
(np. sektor usług publicznych)
·ð najważniejszy jest wymiar realny, który obejmuje rzeczywisty przebieg dziaÅ‚aÅ„ aktorów, ich sposobów i praktyk dziaÅ‚ania
Wiesława Kozek   Instytucjonalizacja stosunków pracy
autorka definiuje zbiorowe stosunki pracy jako kontakt społeczny o wielowarstwowych, złożonych uwarunkowaniach, nie tylko
prawnych, ale także społecznych, politycznych, ekonomicznych i kulturowych
dlatego należy się koncentrować na uczestnikach stosunków pracy, podmiotach działających, bo ich działania rozstrzygają o tym,
jak te stosunki wyglÄ…dajÄ…
-reasumujÄ…c: def. zbiorowe stosunki pracy
to całokształt stosunków społecznych, formalnych i nieformalnych, powstaje pomiędzy aktorami społecznie określanymi jako
prawno  instytucjonalne podmioty zbiorowe lub uprawomocnione jako grupa lub kategoria społeczna w skutek zawiązywania
umów o pracę pomiędzy pracodawcami a pracownikami
stosunki pracy są częściej (bardziej ?) tworzone od strony społecznej  to ona jest najistotniejsza
6
Froyser/Fredberg
w każdej organizacji rzeczywiste stosunki pracy są przedmiotem gry, która się zaczyna od formalnych reguł, rozwiązań,
przepisów
decydujący jest stosunek społeczny między ludz
mi
zbiorowe stosunki pracy zachodzą na różnych poziomach:
1) MAKROSPOA
ECZNYM  między rządem a ogólnokrajowym zrzeszeniami pracowników, dotyczy
(ten poziom) elementów politycznych w ujęciu makro (ogólnym)
2) MEZOSPOA
ECZNYM  stosunki między zarządami korporacji i firm, a regionalnymi,
branżowymi reprezentacjami związków zawodowych, dotyczy (ten poziom) rozwiązywania kwestii socjalnych
3). MIKROSPOA
ECZNYM  stosunki między personelem zarządzającym a pracownikami i
działaniami związkowymi
- pracodawcy w zinstytucjonalizowanej formie działają jako:
·ð zrzeszenie pracodawców
·ð zarzÄ…dy przedsiÄ™biorstw
- pracownicy:
·ð wÅ‚adze ogólnokrajowych zwiÄ…zków zawodowych
·ð zarzÄ…dy regionalne, branżowe lub zakÅ‚ad zwiÄ…zków zawodowych
- podział pracy
a) jednostkowy podział pracy - powstały w okresie rewolucji przemysłowej, występuje wewnątrz przedsiębiorstwa
·ð polega na rozbiciu procesu produkcji na odrÄ™bne fazy, czynnoÅ›ci i operacje wykonywane przez wydziaÅ‚y,
gniazda operacyjne itp.
·ð spowodowaÅ‚ on ogromny wzrost wydajnoÅ›ci pracy
·ð współczeÅ›nie coraz wiÄ™cej czynnoÅ›ci wykonujÄ… automaty i roboty
·ð jest to nowy etap jednostkowego podziaÅ‚u pracy, a jego nastÄ™pstwa nie sÄ… jeszcze dostatecznie rozpoznane
b) społeczny podział pracy przejawia się w istnieniu wielu działów gospodarki, gałęzi i zawodów
·ð jest skutkiem postÄ™pujÄ…cej specjalizacji w zakresie badaÅ„ naukowych oraz produkcji coraz wiÄ™kszej iloÅ›ci dóbr i
usług
·ð wraz ze wzrostem poziomu dochodów charakteryzuje siÄ™ on przeksztaÅ‚caniem czynnoÅ›ci tradycyjnie
wykonywanych w rodzinie w płatne usługi świadczone przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa
c) międzynarodowy podział pracy początkowo polegał na specjalizowaniu się poszczególnych krajów w wytwarzaniu tych
dóbr, do których produkcji posiadały sprzyjające warunki naturalne i dzięki temu uzyskiwały korzyści bezwzględne
·ð nastÄ™pnie, wskutek rozwoju przemysÅ‚u i transportu, rozpoczÄ…Å‚ siÄ™ proces specjalizacji w produkcji dóbr, które pozwalaÅ‚y
osiągnąć największe korzyści komparatywne
·ð wskutek pogÅ‚Ä™biania siÄ™ miÄ™dzynarodowego podziaÅ‚u pracy współczeÅ›nie wystÄ™puje wymiana wewnÄ…trzgaÅ‚Ä™ziowa i
zachodzÄ… procesy globalizacji gospodarki
·ð w dotychczasowym rozwoju historycznym, wraz z postÄ™pem technologicznym, podziaÅ‚ pracy pogÅ‚Ä™biaÅ‚ siÄ™ we wszystkich
3 zakresach (jednostkowym, społecznym i międzynarodowym)
·ð powodowaÅ‚o to nasilanie konkurencji i dlatego byÅ‚o kontestowane przez beneficjentów  starego porzÄ…dku
·ð przejawem takich protestów byÅ‚y zarówno bunty przeciw wprowadzaniu maszyn jak i współczesne demonstracje przeciw
globalizacji gospodarki
zbiorowe stosunki pracy  aktorzy i ich funkcje
* Aktorzy (uczestnicy zbiorowych stosunków pracy) Najważniejsze funkcje
- ekonomiczno  hierarchiczno  kierownicze
- społeczno  ekonomiczne
* Pracodawcy (menadżerowie) i ich organizacje - ekonomiczno  biznesowe
- polityczno  ekonomiczne i lobbystyczne
- reprezentacyjno  ochronne
- korekcyjne
* Zorganizowani pracownicy (zwiÄ…zki zawodowe i
- partycypacyjne
inne organizacje przedstawicielskie)
- polityczno  społeczne i lobbystyczne
- emancypacyjna
- prawotwórcza
- interwencyjna
* Państwo (władza ustawodawcza, wyspecjalizowana,
- ekonomiczno  właścicielska
instytucje np. inspekcja pracy)
- kontrolna
- arbitrażowo-rozjemcza
-
7
Dialog społeczny
1) GENEZA DIALOGU SPOA
ECZNEGO
- zmiany (w drugiej połowie XX wieku) modelu ładu społecznego dominującego w krajach Zachodu
zachodzące w obszarach organizacji i funkcjonowaniu państwa, gospodarki i społeczeństwa
- rozwój działalności gospodarczej opartej na wiedzy
- rosnący nacisk na prawa jednostki i obywatela, równość dostępu do społecznie cenionych pozycji
- eksplozja organizacji pozarządowych, wywierających wpływ na funkcjonowanie i decyzje władz publicznych
- proces zmian połączony był z odchodzeniem od separacji państwa, gospodarki i społeczeństwa w kierunku
współdziałania podmiotów tworzących te podstawowe sektory, przy zachowaniu ich autonomii
Autonomiczni aktorzy współdziałania to:
·ð podmioty wÅ‚adzy publicznej
·ð prywatne podmioty gospodarcze
·ð organizacje spoÅ‚eczne (III sektor)
- pojawiło się zjawisko niezdolności państwa do rządzenia  ungovernability czyli
narastającego wraz z pogłębianiem się kompleksowości ładu społecznego deficytu wiedzy, występującego w
strukturach państwowych (osłabienie pozycji tradycyjnych partii politycznych, rozwój nowych ruchów
społecznych, wzrost przestępczości i związana z tym reprywatyzacja środków bezpieczeństwa, kryzys państwa opiekuńczego)
Dwa wymiary rozpatrywania niezdolności państwa do rządzenia to:
·ð kwestia legitymizacji wÅ‚adzy
·ð (nie)możliwość realizacji przez paÅ„stwo polityk publicznych
Zmiany, które nastąpiły to przede wszystkim:
·ð decentralizacja paÅ„stwa
·ð rozwój samorzÄ…dnoÅ›ci terytorialnej
·ð wyÅ‚anianie siÄ™ kolejnych poziomów  samo -rzÄ…dzenia
·ð odejÅ›cie od hierarchicznej budowy paÅ„stwa
Trzy mechanizmy mające usprawnić i wzmocnić państwo:
·ð reguÅ‚y i ograniczenia (praworzÄ…dność, niezależne sÄ…dy, podziaÅ‚ wÅ‚adzy, monitoring i kontrola)
·ð nacisk na konkurencje (kryteria kompetencyjne rekrutacji urzÄ™dników, kontraktowanie usÅ‚ug, przetargi)
·ð współdecydowanie i partnerstwo (rozwiÄ…zania instytucjonalne z udziaÅ‚em grup reprezentujÄ…cych spoÅ‚eczność lokalnÄ…,
grupy interesów)
Formy dialogu społecznego
Dialog społeczny: forma demokratycznego regulowania stosunków między uczestniczącymi w stosunkach pracy podmiotami (3):
negocjacje (rokowania) - cel  umowa wiążąca wszystkie strony dialogu
konsultacje  cel  skonsultowanie z partnerami społecznymi w szerokim aspekcie proponowanych rozwiązań; strony dialogu
zwyczajowo honorujÄ… ich wynik, ale nie zawsze zawarte zostaje konkretne porozumienie
opiniowanie  cel  zasięganie przez rząd opinii u partnerów społecznych; przepisy prawne regulują sytuacje, w których rząd
zobowiązany jest do zasięgnięcia takich opinii, nie mają one jednak charakteru wiążącego
informowanie  cel, przekazywanie istotnych informacji z inicjatywy własnej stron lub na ich żądanie
DS w Polsce:
1994  ukonstytuowanie się na podstawie uchwały Komisji Trójstronnej ds. Społeczno  Gospodarczych
CECHY POLSKIEGO DIALOGU SPOA
ECZNEGO wg JEGO UCZESTNIKÓW
- słaba instytucjonalizacja (brak/niedorozwój struktur)
- personalizacja (nadmierne uczestnictwo indywidualnych, a nie zbiorowych aktorów)
- ideologizacja dialogu (odwoływanie się do symboli i wartości, oskarżanie się o czyny i zaniechania)
- brak tzw. zaplecza intelektualno - eksperckiego (szczególnie wśród partnerów społecznych)
Wniosek: Polski DIALOG SPOA
ECZNY jest słaby i wynika to z wyżej przedstawionych cech.
Cechy polskiego dyskursu specjalistycznego:
·ð zaznaczanie dystansu pomiÄ™dzy elitÄ… intelektualnÄ… a resztÄ… spoÅ‚eczeÅ„stwa -  jÄ™zyk pogardy
·ð hierarchizacja intelektualna problemów spoÅ‚ecznych
·ð  prywatyzacja problemu zbiorowego (tÅ‚umaczenie, że nie należy on do domeny publicznej, a zależy od postaw ludzi,
których dotyka)
·ð wiedza niskiej jakoÅ›ci
·ð ideologizacja dysput specjalistów (prowadzi to wyostrzania stanowisk skrajnych i wzrostu siÅ‚y grupowego myÅ›lenia, nie
dopuszczania do dyskusji argumentów przeciwnika)
Cechy polskiego dyskursu publicznego:
8
·ð  uspoÅ‚ecznianie swych prywatnych lub grupowych interesów
·ð upublicznianie sporu  popadanie w populizm
·ð wykluczanie potencjalnego partnera dialogu poza obrÄ™b nadrzÄ™dnej wspólnoty: szukanie winnych, zdrajców, osób o
obcych czy o  liberalnej mentalności
·ð przestajÄ… siÄ™ liczyć realne uwarunkowania i ograniczenia rozwiÄ…zaÅ„ wyjÅ›ciowego problemu, zastÄ™puje je ustalanie
winnego
·ð problem odpowiedzialnoÅ›ci przenoszony jest na pÅ‚aszczyznÄ™ moralnÄ…, wyjÅ›ciowy konflikt interesów zamienia siÄ™ w
konflikt wartości
Komisja Trójstronna
- Komisja Trójstronna jest jedną z instytucji dialogu społecznego, poza nią można jeszcze wyróżnić inne instytucje takie
na przykład jak:
" wojewódzkie komisje dialogu społecznego
" europejskie instytucje dialogu społecznego
" trójstronne zespoły branżowe
- aby zaistniał prawdziwy a nie tylko pozorowany dialog społeczny muszą być spełnione następujące warunki:
" organizacje pracowników i pracodawców muszą być w pełni niezależne, powinny one też być reprezentatywne
tak aby przedstawiały prawdziwą opinie danego środowiska
" relacje między partnerami powinna charakteryzować względna równowaga - nie może dochodzić do sytuacji,
kiedy jedna ze stron dominuje nad drugą - dlatego też uczestnicy dialogu powinni być równi wobec prawa
·ð zasady, wedÅ‚ug których dialog jest prowadzony, powinny być jasno okreÅ›lone i zaakceptowane przez strony - nie
mogą stać w sprzeczności z obowiązującymi przepisami
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Klaus Offe   Drogi transformacji w NRD
- koncepcja Offe  zdezorganizowany kapitalizm (zmiana systemu po II  ej wojnie światowej)
Scott Lash & John Urry
- koncepcja końca zorganizowanego kapitalizmu
- 3 fazy, przez które przechodziła gospodarka kapitalistyczna:
1) faza kapitalizmu liberalnego (dziki)
2) faza kapitalizmu zorganizowanego  kontakty między kapitałem a pracą były uregulowane, wykorzystywano
interwencjonizm państwowy
3) faza końca kapitalizmu zorganizowanego  dezorganizacja ekonomiczna, która pociąga dezorganizację społeczną,
fragmentacja grup interesów ze względu na zróżnicowanie interesów, dezorganizacja instytucjonalna i dezorganizacja
kulturowa
- w Polsce stosunki pracy nie przechodziły tych w/w faz po kolei, tylko te fazy zachodziły równocześnie
- różnicuje się w Polsce również społeczeństwo obywatelskie  segmentacja
Sytuacja w Polsce a europejskie wymiary stosunków pracy
- w UE dialog społeczny jest rezultatem dłuższego procesu rozwoju stosunków pracy
- stopniowa instytucja konfliktu społecznego (w Polsce)
- tzn. przechodzenie do kooperatywnych form rozwiązania konfliktu między pracodawcami a pracobiorcami
Traktat UE z Maastricht
- zagadnienie stosunków pracy jest uregulowane w cz. XI ( Polityka społeczna, edukacja, szkolenie zawodowe i młodzież
 EUROPEJSKI AKT JEDNOLITY)
1989r.  Karta Wspólnoty o Fundamentalnych Prawach Socjalnych Pracowników
Komisja Europejska (główny organ wykonawczy i adm. UE) a DIALOG SPOA
ECZNY
- KE wspiera dialog pomiędzy pracobiorcami a pracodawcami na poziomie wspólnotowym poprzez ułatwienie jego
przebiegu i zrównoważenie współpracy obu stron
- KE kształtuje propozycję dotyczącą polityki socjalnej z pracobiorcami i pracodawcami przed ich przyjęciem i
wdrożeniem, przy czym partnerzy społeczni mogą wdrożyć procedurę wzajemnych negocjacji i uzgodnić zanim KE
zajmie stanowisko
IstotÄ… DIALOGU SPOA
ECZNEGO jest stanowienie form dla
reprezentacji i negocjacji interesów pomiędzy poszczególnymi
Rynek jako instytucja społeczna. Rynek pracy.
partnerami uczestniczącymi w takim dyskursie (dialog społeczny
Konsumenci i Przedsiębiorcy.
 jego środki  rozszerzona interpretacja):
- rynek powstał wskutek podziału
-wszystkie formy regularnych kontaktów i uzgodnień pomiędzy
pracy
pracobiorcami a pracodawcami (w tym również te
- koniecznym warunkiem jego istnienia jest wytwarzanie przez
nieformalne)
producentów większej ilości dóbr niż sami mogą skonsumować
i dokonywanie wymiany nadwyżek
-wzajemne komunikowanie siÄ™ po stronach  wymiana
- funkcjonowanie rynku zależy nie tylko od struktury podaży
informacji i prezentacja stanowisk
9
-negocjacje
i popytu, ale również od instytucji i unormowań prawnych (ochrona własności, ochrona obrotu gospodarczego, system
bankowy, sposoby regulowania zobowiązań, giełdy itp.)
- podczas historycznego procesu rozwoju społeczeństw, rynki przeszły znaczną ewolucję, a dokonywała się ona w kilku
wymiarach:
1. w wymiarze przestrzennym rynki rozszerzały się: od małych  lokalnych (np. targów)  po wielkie rynki
światowe
2. w wymiarze branżowym  powstawały coraz to nowe rynki, co wynikało z jednej strony z pogłębiania się
społeczeństwa i międzynarodowego podziału pracy, z drugiej zaś  z obejmowania regulacją rynkową coraz to nowych
dziedzin wiedzy (własność intelektualna, handel prawami własności rozwiązań technologicznych i organizacyjnych) oraz
polityki (rynek usług regulacyjnych)
INFORMACJE PODSTAWOWE  JAKIE PRODUKTY B
D
WYTWARZANE ?
RYNEK jako INSTYTUCJA SPOA
ECZNA  socjologiczne podejście/rozumienie:
1. rozumienie M. Webera
- rynek jako wymiana społeczna  rynek to IDEALNY TYP racjonalnej wymiany handlowej
- wymiana handlowa to konieczność życiowa jednostek i działanie społeczne, którym kierują reguły wzajemnego działania
jednostek na siebie
- reguły te obejmują społeczne i normatywne zasady wzajemnego zachowania, dystrybucji dóbr, systemowej kontroli
społecznej
- zadowolenie rynkowe (sprzedawcy i konsumentów) podlegają również pewnego rodzaju regulacjom  tradycyjnym,
konwencjonalnym i prawnym
2. podejście funkcjonalno  strukturalne (T. Parsons)
- rynek jako subsystem całościowego systemu
- ważna jest rola zbiorowego aktora na rynku (producenta i konsumenta) oraz znaczenie mechanizmu cenowego
- w związku z czym zachowania producenta i konsumenta podlegają regułom organizacji, które sami tworzą i w których
funkcjonujÄ…
- jakkolwiek zachowanie konsumenta podlega uwarunkowaniom kulturowym
- w tym ujęciu rynek to najważniejszy subsystem określający kształt ładu społecznego
3. podejście instytucjonalne (Williamson, Stiglitz)
- rynek jako instytucja społeczna
- podstawowe znaczenie (dla rynku) mają warstwy instytucjonalne, które tworzą reguły postępowania
- rynek jako instytucja rozumie siÄ™ w znaczeniu: normatywnym, funkcjonalnym, personalnym
- normy i wartości zapewniają jedność systemu gospodarczego i jego funkcjonowanie
- normy i wartości wyznaczają również stratyfikację zachowań aktorów  aktorzy mają np. prawo do reprezentowania
kapitału
ZASADNICZE ZNACZENIE WARTOÅšCI na rynku:
- wartości podstawowe, czyli wolność, sprawiedliwość
- wartości pragmatyczno  praktyczne
- antywartości, np. niesprawiedliwość
- instytucje służą głównie jako analiza wartości moralno  społecznych, a czasem antywartości
- wartości rynkowe regulują funkcjonowanie rynku
- na rynku współistnieją ze sobą wartości podstawowe (wolność, wolność zawodowa, własność, wolność od ubóstwa)
WOLNY RYNEK
- to taki, na którym występuje konkurencja
- w zależności od stopnia koncentracji popytu i podaży wyróżnia się następując struktury rynku: konkurencję doskonałą
oraz konkurencję niedoskonałą obejmującą: monopol, oligopol i konkurencję monopolistyczną
RYNEK PRACY
- rynek pracy jest traktowany jako miejsce konfrontacji podaży i popytu na pracę, czyli ofert pracy i chęci podjęcia pracy
- tworzą go wszystkie jednostki, które poszukują miejsca na rynku działalności zawodowej oraz jednostki, które wyrażają
zapotrzebowania na siłę roboczą
- w zależności od potrzeb poznawczych i badawczych można, wg różnych kryteriów, wyróżnić rynki pracy:
1. przestrzenne  rynek międzynarodowy, krajowy, regionalny, lokalny
2. zawodowe  np. rynek nauczycieli, ekonomistów, sprzedawców
3. wiekowe  rynek ludzi młodych, np. w przedziale 20 30 lat
4. wykształcenia i kwalifikacji  np. rynek ludzi z wykształceniem zawodowym, ogólnym, wyższym technicznym
5. miejsca zamieszkania  rynek miejski, wiejski; statusu  rynek bezrobotnych, absolwentów, młodocianych
- zmienny poziom równowagi RYNKU PRACY zależy od:
·ð wzrostu cen i produktu pracy
·ð zwiÄ™kszenia popytu na dane dobro
·ð możliwoÅ›ci przepÅ‚ywu pracy z jednej branży do drugiej
10
·ð od siÅ‚y zwiÄ…zków zawodowych
·ð od strategii firmy
·ð od preferencji paÅ„stwa
·ð od kompromisu miÄ™dzy pracodawcami i pracobiorcami czyli skÅ‚onnoÅ›ci do ustÄ™pstw uwzglÄ™dniajÄ…cych:
bezrobocie, kondycję firm, konkurencyjność (stosunków pracy)
·ð od cyklów koniunkturalnych oraz zmian techniczno  strukturalnych
- dwa stanowiska rynku pracy:
1. LIBERAA
OWIE  rynek pracy jest takim samym rynkiem jak każdy inny
2. KONSERWATYŚCI  konieczna jest interwencja państwa, zwiększająca popyt (czyli ilość pracy na rynku), a rynek
pracy nie jest prawdziwym rynkiem
BEZROBOCIE
- zasady pracy obejmują osoby w wieku produkcyjnym, które zdolne są do podjęcia pracy
- zjawisko braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy i gotowych do jej podjęcia na typowych warunkach
płacowych występujących w gospodarce
- bezpośrednią przyczyną bezrobocia jest z reguły niewystarczająca liczba wolnych miejsc pracy dla ubiegających się o nie
- przyczynami mogą być również: wadliwa organizacja rynku pracy, brak odpowiednich kwalifikacji bezrobotnych,
trudności mieszkaniowe uniemożliwiające przesuwanie nadwyżek siły roboczej do ośrodków wykazujących jej niedobór,
oferowanie zbyt niskich stawek płac (np. w porównaniu z zasiłkiem dla bezrobotnych)
- jednym z podstawowych pojęć we współczesnej makroekonomii jest naturalna stopa bezrobocia  poziom
bezrobocia, przy którym różne i zróżnicowane rynki pracy danego kraju są  ogólnie biorąc  w równowadze;
- niektóre z nich wykazują nadwyżkę popytu (wolne miejsca pracy), inne natomiast nadwyżkę podaży (bezrobocie)
- siły te działają w ten sposób, że naciski na płace i ceny na wszystkich rynkach łącznie są w równowadze
- naturalny poziom bezrobocia jest to jego najniższa stopa, która może istnieć w danym kraju bez ryzyka wystąpienia
spirali inflacyjnej; w pocz. lat 60. XX w. naturalna stopa bezrobocia była oceniana przez ekonomistów na 4%, w połowie
lat 80. w większości szacunków  na ok. 6%; ta zwyżkowa tendencja wynika głównie z demograficznych przesłanek,
a przede wszystkim z wyższego liczbowego udziału niepełnoletnich w sile roboczej, oraz  w pewnym stopniu 
z polityki rządów krajów rozwiniętych (np. ubezpieczenia na wypadek bezrobocia)
- statystyki bezrobocia, zatrudnienia i siły roboczej operują pojęciami:
a) zatrudnieni  osoby majÄ…ce pracÄ™ zarobkowÄ…
b) bezrobotni  osoby nie majÄ…ce pracy, lecz jej szukajÄ…ce
c) osoby nie mające pracy i jej nie szukające nie są częścią siły roboczej
2 metody pomiaru bezrobocia w Polsce:
1. statystyka urzędowa pracy
- ukończyły 18 lat - kobiety, które nie ukończyły 60 lat i mężczyz
ni 65 lat
- nie nabyły prawa do emerytury
- nie są właścicielami gospodarstwa rolnego
- nie prowadzą pozarolniczej działalności gospodarczej
2. badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) - według tej metody do bezrobocia zalicza się:
" w okresie badanego tygodnia badane osoby nie pracowały nawet przez okres 1 h
" aktywnie poszukujÄ… pracy
" są gotowi natychmiast podjąć pracę
Ze względu na nieco odmienną definicję bezrobocia przyjęto dane o bezrobociu nieco się różnią. We wszystkich
podawanych informacje o bezrobotnych podaje siÄ™ adnotacjÄ™ wg GUS-u lub BAEL-u
RODZAJE BEZROBOCIA:
1. strukturalne, związane ze strukturą gospodarki, która nie stwarza możliwości zatrudnienia wszystkich osób zdolnych do
pracy i jej poszukujÄ…cych
2. lokalne, wyróżniające się szczególnym nasileniem braku wolnych miejsc pracy w pewnych miejscowościach lub
regionach
3. przejściowe (frykcyjne), związane ze zmianą miejsca pracy, ze zmianą kwalifikacji zawodowej, powodującą przerwę
w zatrudnieniu itp.
4. sezonowe, powodowane okresową zmiennością warunków klimatycznych i cyklów produkcyjnych w niektórych
rodzajach działalności gospodarczej, a zwłaszcza w rolnictwie
5. utajone, występujące w postaci przeludnienia w rolnictwie lub też w postaci nadmiernego, w stosunku do potrzeb,
zatrudnienia w przedsiębiorstwach przemysłowych (zjawisko charakterystyczne dla zatrudnienia w państwach
komunistycznych)
METODY WALKI Z BEZROBOCIEM to:
prace interwencyjne,
roboty publiczne,
aktywne pośrednictwo pracy,
popieranie emigracji zarobkowej,
obniżanie podatków (w celu ożywienia gospodarki i spowodowania naturalnego przyrostu liczby miejsc pracy)
11
jedną ze współcześnie stosowanych metod jest skracanie czasu pracy
skutki bezrobocia są łagodzone m.in. przez ubezpieczenia na wypadek bezrobocia i pomoc dla bezrobotnych (zasiłki)
DETERMINANTY BEZROBOCIA (rozmiary bezrobocia):
1. podaż pracy (ludzie aktywni zawodowo, ludność w wieku produkcyjnym, migracje)
2. niedopasowane strukturalnie i efektywnie funkcjonowanie rynku pracy (skala zmian strukturalnych, elastyczność rynku,
mobilność siły roboczej, polityka państwa)
3. popyt na pracÄ™ (koniunktura gospodarcza, polityka makroekonomiczna, wzrost gospodarczy, restrukturyzacja)
Czy bezrobocie jest nieuchronnÄ… konsekwencjÄ… funkcjonowania gospodarki rynkowej ?  odp. TAK (3  6% = bezrobocie
naturalne)
- główne z
ródła bezrobocia (w Polsce):
1. likwidacja stanowiska/miejsca pracy
2. wygaśnięcie czasu umowy o pracę
- co może uczynić państwo dla zmniejszenia bezrobocia (J. M. Keynes  interwencjonizm państwowy, przez zwiększenie
popytu  miejsc pracy)
- negatywne skutki społeczne, ekonomiczne, polityczne bezrobocia nasilają się wraz ze wzrostem rozmiarów tego zjawiska
- negatywne skutki nie zależą tylko od rozmiarów, ale też od charakteru (rodzaju) bezrobocia
- stagnacyjny charakter bezrobocia (niska rotacja osób) jest gorszy od dynamicznego
- przyczyny bezrobocia są różnorakie, więc jego ograniczenie (tzw. walka z bezrobociem) wymaga stosowania
różnorodnych metod i działań
DANE STATYSTYCZNE
- 19,3% w 2004r.  stopa bezrobocia w Polsce (w 1999r. stopa bezrobocia w Polsce przekroczyła  bezpieczny poziom
cywilizacyjny )
- tymczasem średnia stopa bezrobocia w UE to 9,1%, w krajach dawnej UE bezrobocie wynosi średnio 8,1%, a w nowych
- 14,5%
- w Polsce wykorzystanie zasobów pracy (wskaz
nik zatrudnienia = 53%), czyli na 24 mln. ludności w wieku
produkcyjnym, pracuje 12,7 mln. (UE = 69%, Czech = 71%, Portugalia = 74%)
Podział państw ze względu na stopę bezrobocia:
1. kraje o najwyższej stopie bezrobocia (powyżej 10%)
* Polska (19,3% - faktyczne 57%), SÅ‚owacja (17,1% - faktyczne 61%), Hiszpania (11,3% - faktyczne 40%)
2. kraje o wysokiej i średniej stopie bezrobocie (od 7  10%)
* Francja (9,4% - faktyczne 34%), Niemcy (9,3% - faktyczne 50%), Finlandia (9% - faktyczne 58%), WÅ‚ochy (8,6% -
faktyczne 58%), Belgia (8,1%, Czechy 7,8% - faktyczne 50%), Kanada (7,6% - faktyczne 10%)
3. kraje o niskiej stopie bezrobocia (poniżej 6%)
* USA (6% - faktyczne 12%), Węgry (5,8% - faktyczne 42%), Dania (5,6% - faktyczne 20%), Szwecja (5,6% - faktyczne
18%), Japonia (5,3% - faktyczne 33%), Wielka Brytania (5,0% - faktyczne 23%), Holandia (3,8% - faktyczne 29%),
Korea PÅ‚d. (3,6% - faktyczne 0,6%)
Beneficjenci i przegrani polskiej transformacji ?
- jakie są proporcje między beneficjantami i przegranymi transformacji społeczno  ekonomicznej w Polsce, odp. DUŻE
- jakie sÄ… tendencje zmian tych proporcji, odp. proporcje siÄ™ ZMNIEJSZAJ

- jakie sÄ… czynniki sprzyjajÄ…ce indywidualnym i grupowym awansom ?
- jakie sÄ… z
ródła i przyczyny degradacji społecznej ?
Organizacje i instytucje. Procesy instytucjonalizacji. Instytucjonalizacja w
perspektywie organizacyjnej i makrospołecznej. Instytucjonalizacja jako wymiar
transformacji społeczno  gospodarczej.
Instytucjonalizacja, proces tworzenia i przetwarzania instytucji społecznych, czyli wytwarzania stabilnych, zestandaryzowanych
i poddanych społecznie normom sposobów zachowań w danej grupie lub społeczeństwie.
- czyli procesy zmian ekonomicznych, politycznych i społecznych dokonujących się ewolucyjnie w systematyczny,
kontrolowany sposób w marko i mikroskali
- instytucja to dla przedstawicieli instytucjonalizmu sposób myślenia oparty na tradycji i odzwierciedlający mentalność grupy
społecznej, zwyczaje, sposób postępowania, usankcjonowane normami prawnymi lub obyczajowymi, respektowanymi w
danym społeczeństwie
-proces zmian instytucjonalnych to kluczowy aspekt kolejnych ewolucji cywilizacyjnych -z
ródła kryzysów ekonomicznych tkwią
w sprzeczności między technologią a instytucjami
-według instutucjonalizmu motorem rozwoju gospodarczego jest postęp technologiczny, a czynnikiem hamującym proces
przemian  opór starych instytucji
12
-postęp społeczno - gospodarczy dokonuje się w wyniku ewolucji instytucjonalnych form społeczeństwa, co oznacza konieczność
zmian w mentalności i prawodawstwie, dostosowujących społeczeństwo do wyzwań postępu cywilizacyjnego,
możliwego dzięki nowym technologiom
-właśnie na tle sprzeczności między technologią a instytucją rysuje się konflikt między światem interesu a światem
przemysłu
-instytucjonalizm pokazuje człowieka jako istotę społeczną, kierującą się instynktami, a także potrzebą akceptacji, wyróżnienia
się i prestiżu w grupie społecznej, do której przynależy
-o postępie gospodarczym decyduje instynkt dobrej roboty, którym kieruje się świat przemysłu; do upadku cywilizacyjnego zaś i
cofnięcia się do fazy barbarzyństwa może doprowadzić zwycięstwo instynktu zachłanności, którym często kieruje się
świat interesu
-twórcą instytucjonalizmu oraz autorem przedstawionych tez był Th. Veblen; inni wybitni przedstawiciele: J.R. Commons i W.C.
Mitchell, J.M. Clark
Dlaczego mówimy o instytucjonalizacji ?
1. bo kapitalizm podlega przemianom w postindustrialnym świecie
2. bo kształtują się różne łady społeczno  ekonomiczne lub modele
-w Polsce obecnie mamy do czynienia z DRUGIM ETAPEM TRANSFORMACJI, bo istnieje konieczność zmian
instytucjonalnych w sferach:
a) gospodarki i jej rozwoju
b) poprawy jakości instytucji państwa
c) funkcjonowania partii i demokracji przedstawicielskiej
d) funkcjonowania instytucji edukacyjnych i samorzÄ…dowych
-w socjologii, ekonomii i politologii przyjmuje się, że kluczowym wymiarem transformacji ustrojowej jest proces
w socjologii, ekonomii i politologii przyjmuje się, że kluczowym wymiarem transformacji ustrojowej jest proces
instytucjonalizacji  rozstrzyga o ładzie społecznym, ekonomicznym i politycznym państwa
instytucjonalizacji  rozstrzyga o ładzie społecznym, ekonomicznym i politycznym państwa
- instytucjonalizacja jako proces, jest to ustanawianie  wprowadzanie i upowszechnianie oraz utrwalanie nowych struktur
i reguł ładu społecznego, politycznego i ekonomicznego (skuteczność transformacji zależy więc od instytucjonalizacji 
od jej jakości, poszczególnych elementów)
- paradygmat teoretyczny nowego instytucjonalizmu  omija ograniczenia, które koncentrują się na racjonalnych
motywach ludzi, pozwala wyjaśnić wielowymiarowość przemian ustrojowych, a teoria neoinstytucji uważa, że
najważniejsza jest umiejętność stanowienia NOWYCH INSTYTUCJI i zapewnienia im funkcji
- INSTYTUCJA  to kompleksowy zbiór reguł, zasad postępowania i procedur rządzących przebiegiem określonego
rodzaju interesów społecznych; te reguły określają prawa zachodzące w określonych warunkach (zmian społeczeństwa) i
które są podzielane przez uczestników zbiorowości
- model procesu instytucjonalizacji (P. S. Tolbert i L.G. Zucker..)  czyli forma przekształcenia pomysłu w czynności
powtarzalne (instytucjonalizacja pomysłu)
·ð instytucjonalizacja  jako proces rozpoczynajÄ…cy siÄ™ pojawieniem pewnego pomysÅ‚u, idei nowego rozwiÄ…zania
dotyczącego struktury czy działania, który można nazwać: innowacją (działalność taka  innowacyjna  może być
STEROWANA lub SPONTANICZNA)
·ð nastÄ™pnie pomysÅ‚ (idea) przybiera konkretny ksztaÅ‚t w postaci nowej struktury, rozwiÄ…zania a także pewnej
formalizacji (strategii procedur)  następuje jego uzwyczajnienie (etap uzwyczajnienia  to jeszcze etap
przedinstytucjonalizacji)
·ð kolejno dochodzi do obiektywizacji wprowadzonego rozwiÄ…zania  jego upowszechnienia w celu osiÄ…gniÄ™cia
pewnego poziomu społecznego konsensusu dotyczącego wartości tych rozwiązań oraz ich zastosowania (etap
półinstytucjonalizacji)
·ð kolejna faza to: osadzenie siÄ™, zakorzenienie nowych rozwiÄ…zaÅ„ czy struktur i przejÄ™cie ich przez aktorów
(zinternalizowanie), związane z poparciem grup interesów jak i słabnącym oporem innych grup dzięki pozytywnym
wynikom zastosowania nowych rozwiązań lub przekonaniu o ich pozytywnym znaczeniu (to etap sedymentacji 
czyli etap pełnej instytucjonalizacji)
2 wymiary instytucjonalizacji:
1. formalno  prawny (bo procedury, akty prawne)
2. realny (rzeczywiste zachowania aktorów społecznych)  North: interakcje nieformalne również, bo nie sposób
zrozumieć funkcjonowania instytucji tylko przez formalne
funkcje, zadania i procedury
Podsumowanie:
1. instytucjonalizacja  jest długotrwała, wielowymiarowa, ważne jej fazy końcowe (obiektywizacji i zakorzeniania),
mniej ważne fazy wstępne, końcowe są bardziej widoczne, spektakularne i dynamiczne
2. duży wysiłek należy włożyć w fazy procesu
3. dla powodzenia transformacji: nie tylko racjonalność rozwiązań czy racjonalne motywy, zdolność legitymizacji
rozwiązań w świadomości społecznej
13
4. projekt musi brać pod uwagę: oczekiwania i przyzwyczajenia, doświadczenia aktorów, proces komunikowania z
aktorami w trakcie wdrażania projektu zmian (bo grozi: PUPULIZMEM, RADYKALIZACJ
POLITYCZN
,
MARGINALIZACJ
czy ANOMI
)
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 Kultura ma znaczenie . Kultura a rozwój gospodarczy. Kultura a rozwój polityczny.
Kultura a demokracja. Kapitał społeczny. Zaufanie społeczne.
I. Kultura i rozwój społeczeństw
- rozwój społeczeństw oznacza dążenie w stronę wzrostu ekonomicznego i materialnego dobrobytu, równość na poziomie
społeczno - ekonomicznym oraz polityczną demokrację
- wzrost gospodarczy może mieć trzy prawdopodobne wyjaśnienia (Jeffrey Sachs):
a). położenie geograficzne (niektóre części świata są uprzywilejowane z geograficznego punktu widzenia, korzyści
takie jak: dostęp do podstawowych zasobów naturalnych, dostęp do morza, spławne rzeki, sąsiedztwo dobrze
prosperujÄ…cych gospodarek, warunki do uprawy ziemi, zdrowy klimat)
DWA PODZIAA
Y:
- obszary o umiarkowanym klimacie są lepiej rozwinięte od terenów położonych w strefie międzyzwrotnikowej
(wyjÄ…tek stanowiÄ… Singapur i Hongkong)
- regiony odizolowane od reszty świata, czyli takie, które np. nie posiadają własnego wybrzeża, dostępu do
spławnych rzek, położone w górach
PRZYCZYNY UBÓSTWA KRAJÓW TROPIKALNYCH:
- problemy związane z rolnictwem takie jak słabe gleby, czy wyjałowienie terenów zajętych przez lasy deszczowe
- problemy związane z występowaniem chorób zakaz
nych - na terenach tropikalnych występuje więcej chorób
zakaz
nych niż w strefie umiarkowanej, w strefie umiarkowanej dominują choroby przekazywane w wyniku
bezpośredniego kontaktu między ludz
mi
KONSEKWENCJE = niska wydajność rolnictwa oraz występowanie wielu chorób powoduje negatywne skutki
uboczne:
- brak nadwyżek żywnościowych powoduje skupienie znacznego odsetka populacji w sektorze rolnictwa
- niski poziom urbanizacji
- duża koncentracja ludności w trudno dostępnych, wysokogórskich terenach, będąca konsekwencją chęcią
ucieczki od tropikalnych równin i problemów tam występujących
WNIOSKI = położenie geograficzne jest jednym z czynników wpływających na rozwój gospodarczy,
istnieją jednak wyjątki: Afryka Północna, Środkowy Wschód, Argentyna, Chile, Urugwaj, RPA, Obszary
Europy Środkowej i Wschodniej, niektóre były republiki ZSRR
b). system społeczny
c). dodatnie sprzężenie zwrotne
ad b). Systemy społeczne a wzrost gospodarczy
- wzrost gospodarczy związany jest z charakterystycznymi dla kapitalizmu instytucjami społecznymi:
rzÄ…dy prawa
wysoka mobilność społeczna
gospodarka rynkowa
podział pracy
- niewiele społeczeństw zdołało wykształcić tak złożoną strukturę politycznych, kulturowych i ekonomicznych instytucji
- współczesny kapitalizm nie miał w rządach kolonialnych dobrego wzoru.
- społeczeństwa socjalistyczne
dominuje represyjna organizacja jednopartyjna
kultura tradycyjna, zwłaszcza religia jest tłamszona
tłamszony jest również wolny rynek i akumulacja prywatnego kapitału
socjalizm niemal wszędzie działał w sposób destrukcyjny na gospodarkę
- społeczności dotknięte zapaścią  w sferze politycznej zapaść charakteryzuje się:
brakiem albo znacznym ograniczeniem władzy państwowej, czemu towarzyszy eskalacja przemocy
załamaniu ulegają mechanizmy zaufania społecznego oraz system gospodarki rynkowej
pojawia siÄ™ czarny rynek
- społeczności dotknięte zapaścią  w sferze społecznej:
przestają funkcjonować podstawowe instytucje społeczne
naród pogrąża się w wojnie wszystkim przeciwko wszystkim
bardzo trudno jest przywrócić ład społeczny
- schemat dyfuzji kapitalizmu:
instytucje kapitalistyczne napotykają generalny opór ze strony elit społeczności niekapitalistycznych z uwagi na
wiążący się z kapitalizmem wzrost konkurencji na arenie politycznej, gospodarczej i społecznej
reformy kapitalistyczne mają najmniejsze szanse powodzenia w społeczeństwach charakteryzujących się silnym
rozwarstwieniem, ponieważ elity mogą z racji zajmowanej pozycji dość łatwo blokować wszelkie zmiany
14
 reformy kapitalistyczne są szczególnie silnie blokowane przez elity polityczne, które nie mają zbyt silnego
mandatu do sprawowania władzy
w wielu regionach wewnętrzne reformy były blokowane przez rząd kolonialny - mocarstwa nie przeprowadzały
reform rynkowych, ponieważ wzmocniłoby to pozycję tamtejszych mieszkańców a osłabiło wpływy
zagraniczne
społeczeństwa znajdujące się w obliczu zagrożenia zewnętrznego często, zamiast wprowadzać reformy,
popadały w zapaść - zewnętrzne zagrożenie powodowało kryzys finansowy i w konsekwencji krach systemu
politycznego, lub prowadziło bezpośrednio do obalenia miejscowych przywódców
następstwem wewnętrznej zapaści może być szerokie spektrum problemów -zapaść jest często sygnałem
instytucje kapitalistyczne mają ułatwiony start w społeczeństwach, które są już związane z rynkami światowymi
za pośrednictwem więzi kulturowych np. dominującej religii
- wniosek: we współczesnej historii większością świata rządziły instytucje niekapitalistyczne (procesy transformacji
były hamowane przez cztery główne czynniki: 1. opór ze strony tradycyjnych społeczeństw, 2. okres dominacji
kolonialnej, 3. przyjęcie socjalizmu, 4. zapaść społeczna)
- w roku 1965 jedynie 20% populacji świata można było uznać za funkcjonujące w ramach instytucji
kapitalistycznych
ad c). Dodatnie sprzężenie zwrotne
efekt dodatniego sprzężenia zwrotnego spotęgował korzyści płynące z wczesnej industrializacji, pogłębiając tym
samym przepaść dzielącą bogatych i biednych
europejskie potęgi industrialne eksploatowały zacofane regiony na drodze podbojów militarnych lub poprzez
system rządów kolonialnych
dystans technologiczny zamiast się kurczyć, z czasem ulegał większemu powiększaniu
WNIOSEK KOC
COWY  Jeffreh Sachs: współcześnie wzrost gospodarczy jest nierozerwalnie związany z instytucjami
kapitalistycznymi i korzystnym położeniem geograficznym.
II. Kulturowa typologia rozwoju gospodarczego Mariano Grondona
- różnice najlepiej widać przez pryzmat wydajności ekonomicznej poszczególnych kultur
- czynniki:
a). RELIGIA
·ð Max Weber postrzegaÅ‚ protestantyzm jako kamieÅ„ wÄ™gielny kapitalizmu- rewolucja religijna przyczyniÅ‚a siÄ™ do rozwoju
gospodarczego
·ð dwa nurty religijne: plebejski i faryzejski - pierwszy wyżej stawia biednych niż bogatych, drugi pierwszeÅ„stwo daje
ludziom bogatym i osiÄ…gajÄ…cym sukcesy
·ð dominacja religii plebejskiej sprawia, że rozwój gospodarczy jest utrudniony - biedni czujÄ… siÄ™ usprawiedliwieni w
swoim ubóstwie natomiast bogaci czują się grzesznikami i dręczą ich z tego powodu wyrzuty sumienia
·ð religie plebejskie propagujÄ… wartoÅ›ci przeciwne rozwojowi gospodarczemu.
·ð w systemie faryzejskim ludzie bogaci potrafiÄ… siÄ™ cieszyć ze swoich sukcesów i traktujÄ… je jako Boże bÅ‚ogosÅ‚awieÅ„stwo
- biedni natomiast odczytują swoja sytuację jako przejaw potępienia
·ð w systemie faryzejskim ludzie biedni jak i bogaci dążą do poprawienia swojej sytuacji materialnej poprzez akumulacjÄ™
kapitału oraz inwestycje
b). WIARA w JEDNOSTK

·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci przeciwne rozwojowi
jeżeli ludzie nabierają przekonania, ze troszczy się o nich ktoś inny, to są mniej skłonni do wysiłku
brak zaufania do jednostki charakteryzuje siÄ™ rozbudowanym systemem nadzoru i kontroli
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci sprzyjajÄ…ce rozwojowi
jeżeli ludzie mają poczucie swobody i panowania nad własnym losem, to skłaniają się do podejmowana
ryzyka i przejawiania inwencji
społeczeństwa pokładające wiarę w jednostkę automatycznie godzą się na ryzyko, że któraś z jednostek
postÄ…pi wbrew woli rzÄ…du
c). IMPERATYW MORALNY
·ð w kulturach sprzyjajÄ…cych rozwojowi - istnieje zgodność praw i norm, które nie sÄ… nadmiernie wymagajÄ…ce
·ð w kulturach nieprzychylnych rozwojowi - istniejÄ… dwa przeciwne uniwersa: szczytne idee i najwyższe
standardy oraz codzienna rzeczywistość pełna skrywanej obłudy i hipokryzji
d). DWA WYMIARY BOGACTWA
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci przeciwne rozwojowi
bogactwo składa się z tego co już istnieje
kraje zacofane żyją głównie z ziemi i jej darów
rzeczywistą wartość przypisuje się temu, co istnieje teraz, np. dzisiejsze komputery
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci sprzyjajÄ…ce rozwojowi
bogactwo to coÅ› co jeszcze nie istnieje
bogactwem są nie rozpoczęte procesy innowacji
15
 skupiają się na tym, co nastąpi w przyszłości, np. komputery nowej generacji
e). DWA POGL
DY na TEMAT KONKURENCJI
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci przeciwne rozwojowi - konkurencja postrzegana jest jako forma agresji i spotyka siÄ™ z potÄ™pieniem, na jej
miejsce wchodzą: solidarność, lojalność i współpraca, świat polityki skupiony jest wokół jednego, silnego lidera
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci sprzyjajÄ…ce rozwojowi - konkurencja jest potrzebna do zdobycia bogactwa, sukcesu gospodarczego oraz w
innych sferach życia społecznego; sukces wszelkiej działalności opiera się o współzawodnictwo
f). DWIE KONCEPCJE SPRAWIEDLIWOÅšCI
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci przeciwne rozwojowi - sprawiedliwość dystrybutywna obejmuje wyÅ‚Ä…cznie osoby żyjÄ…ce (spoÅ‚eczeÅ„stwa
rozrzutne)
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci sprzyjajÄ…ce rozwojowi - sprawiedliwość dystrybutywna obejmuje również przyszÅ‚e pokolenia
(społeczeństwa rozrzutne)
g). WARTOŚĆ PRACY
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci przeciwne rozwojowi = praca nie cieszy siÄ™ dużym szacunkiem przedsiÄ™biorca, nie ma dobrej opinii, na
szczycie drabiny społecznej znajdują się intelektualiści, artyści, politycy, przywódcy religijni i wojskowi
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci sprzyjajÄ…ce rozwojowi = reformacja doprowadziÅ‚a do odwrócenia systemu wartoÅ›ci - etyka pracy znajduje
się na wysokim miejscu; Europa Zachodnia i Ameryka Północna w dużej mierze zawdzięczają temu swój dobrobyt
h). ROLA HEREZJI
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci sprzyjajÄ…ce rozwojowi - innowacja uważana jako siÅ‚a napÄ™dowa rozwoju gospodarczego
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci przeciwne rozwojowi - spoÅ‚eczeÅ„stwa ortodoksyjne, jak byÅ‚y ZwiÄ…zek Radziecki, tÅ‚umiÄ… wszelkie
przejawy innowacyjności
i). EDUKACJA
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci sprzyjajÄ…ce rozwojowi - wpÅ‚yw prorozwojowego systemu wartoÅ›ci - jednostki wyrastajÄ… na innowatorów i
heretyków; edukacja odgrywa zasadniczą rolę = umożliwia samodzielne docieranie do prawdy
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci przeciwne rozwojowi - edukacja peÅ‚ni funkcjÄ™ przekaziciela dogmatów; wychowuje jednostki na
konformistów i wiernych wyznawców
j). ZNACZENIE UŻYTECZNOŚCI
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci sprzyjajÄ…ce rozwojowi - wystrzeganie siÄ™ niesprawdzalnych teorii; zainteresowanie rzeczami możliwymi
do zweryfikowania, majÄ…cymi praktyczne znacznie
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci przeciwne rozwojowi - dominujÄ… natchnione wizje - Ameryka A
acińska, które doprowadziły ten region do
gospodarczej zapaści
k). WYMIAR CZASOWY
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci sprzyjajÄ…ce rozwojowi - cenione sÄ… takie wartoÅ›ci jak: solidne wykonanie pracy, porzÄ…dek, uprzejmość,
punktualność; wpływają one na wydajność ekonomiczną oraz harmonijność stosunków; społeczeństwa zaawansowane
skupiają swoją uwagę na niedalekiej przyszłości, będącej w ich zasięgu
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci przeciwne rozwojowi - wartoÅ›ci te nie majÄ… takiego znaczenia; ważniejsze sÄ… miÅ‚ość, sprawiedliwość,
odwaga, wielkoduszność; społeczeństwa tradycyjne cenią sobie przeszłość, mogą interesować się przyszłością, ale tylko
tÄ… najdalszÄ…
l). WA
ADZA
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci sprzyjajÄ…ce rozwojowi - w spoÅ‚eczeÅ„stwach racjonalnych rzÄ…dzi prawo, prawu przyznaje siÄ™ nadrzÄ™dnÄ…
pozycję, społeczeństwo funkcjonuje zgodnie z prawem naturalnym
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci przeciwne rozwojowi - wÅ‚adza ksiÄ™cia, dyktatora, czy paÅ„stwa jest nieprzewidywalna; brak znanych i
spójnych przepisów prawa; ludzie zamiast się do nich stosować, próbują przewidywać kaprysy władców
Å‚). ÅšWIATOPOGL
D  poglądy na życie
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci sprzyjajÄ…ce rozwojowi - Å›wiat jest polem do dziaÅ‚ania, stoi otworem dla osób, które chcÄ… coÅ› zmienić,
życie to coś, co ludzie mogą sami kreować; ludzie są aktywnymi twórcami
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci przeciwne rozwojowi - Å›wiat to niezmierzony byt; rzÄ…dzÄ… nim wszechpotężne siÅ‚y jak: Bóg, diabeÅ‚,
kapitalizm itp.; ludzie szukają ochrony przed tymi siłami lub prowadzą utopijne krucjaty; życie jest dane i należy się z
tym pogodzić
m). ZBAWIENIE
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci sprzyjajÄ…ce rozwojowi - w purytaÅ„skim protestantyzmie zbawienie zależy od powodzenia wysiÅ‚ków
dążących do przebudowy doczesnego świata; symbolem jest przedsiębiorca
·ð spoÅ‚ecznoÅ›ci przeciwne rozwojowi - w tradycyjnym katolicyzmie czÅ‚owiek dąży do zbawienia; zbawienia może
dostąpić jedynie taka osoba, która opiera się pokusom czyhającym na drodze do lepszego świata; symbolem jest mnich
n). DWIE UTOPIE  NATURA OPTYMIZMU
·ð kultura progresywna - Å›wiat dąży do odlegÅ‚ej utopii; optymista to osoba zdecydowana na przedsiÄ™wziÄ™cie wszelkich
niezbędnych kroków, żeby zapewnić sobie zadowalającą przyszłość
·ð kultura zachowawcza - jednostka poszukuje rychÅ‚ej utopii, bÄ™dÄ…cej poza jej zasiÄ™giem; optymista to osoba wierzÄ…ca, że
szczęście, Bóg, czy możni tego świata będą jej sprzyjać
o). DWIE WIZJE DEMOKRACJI
·ð kultura progresywna - charakteryzuje jÄ… liberalna, konstytucyjna demokracja; wÅ‚adza polityczna ulega rozproszeniu a
prawo pełni nadrzędną funkcję
·ð kultura zachowawcza - wyrasta z tradycji absolutyzmu; absolutna wÅ‚adza króla zostaje przekazana ludowi
16
Społeczeństwo i gospodarka w epoce póz
nej nowoczesności: globalizacja, różnorodność i sprzeczności kapitalizmu, kryzysy
społeczne, korporacjonizm, gospodarka oparta na wiedzy, rozwój zrównoważony.
-Globalizacja: rosnąca współzależność pomiędzy państwami w wymiarze: gospodarczym, społeczno-kulturowym,
politycznym
Gospodarka światowa przekształca się w globalną na bazie nowej infrastruktury, która dostarczana jest przez nowe
technologie informacyjne
Globalna gospodarka opiera siÄ™ rdzeniach:
-rynki finansowe,
-handel międzynarodowy,
-ponadnarodową produkcja, nauka i technika, specjalistyczna siła robocza.
Gospodarka globalna jest asymetryczna zarówno w skali poszczególnych krajów, jej kształt różni się w każdym kraju
-Korporacjonizm - zasada społeczno-ekonomiczna, stworzona w XIX wieku
Za podstawę porządku społecznego uznaje porozumienie wszystkich pracujących w danym zawodzie - pracowników i
pracodawców, w ramach jednego stowarzyszenia, korporacji.
-Gospodarka oparta na wiedzy (GOW) - oparta jest na trzech etapach (które są podstawą rozwoju gospodarczego) - produkcja,
dystrybucja, wdrożenie informacji. Wiedza jest określonym produktem, który napędza rozwój. W jednym z głównych programów
rozwojowych Unii Europejskiej jakim jest Strategia lizbońska, podstawowe znaczenie ma właśnie gospodarka oparta na wiedzy
(szeroko zakrojone badania naukowe głównym motorem rozwoju)
-Zrównoważony rozwój (inaczej ekorozwój)  doktryna zakładająca jakość życia na poziomie na jaki pozwala obecny rozwój
cywilizacyjny w przeciwieństwie do "żelaznej reguły ekonomii" Malthusa. Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest
rozwój zrównoważony, to jest taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans
przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie.
To rozwój oparty na racjonalnym gospodarowaniu zasobami przyrodniczymi które są nieodnawialne lub mają ograniczoną
zdolność odbudowywania się. Przeciwieństwem jest rozwój ekspansywny, charakterystyczny dla krajów wysoko rozwiniętych lub
rozwijajÄ…cych siÄ™ (nieracjonalne gospodarowanie).
Dylematy kształtowania się nowego ładu gospodarczego na przykładzie Polski i innych krajów Europy Wschodniej::
bezrobocie, sfera ubóstwa, marginalizacja i wykluczenie społeczne.
-Z jednej strony NOWY A
AD jest koniecznością i prowadzi do rozwoju i polepszenia sytuacji społeczno- gospodarczej, a z
drugiej strony przynosi poważną destabilizację struktury społeczno- gospod., co rodzi liczne i poważne problemy i dylematy.
Nowy ład gospodarczy(post- transformacyjny) przynosi: prywatyzację przedsiębiorstw (likwidacja prawie do zera sektora
państwowego), likwiadację PGR-ów, nowe zasady zatrudnienia, słabsza pomoc socjalna ze strony państwa, itp.
Postkomunistyczne społeczeństwa- nieprzygotowane od strony instytucjonalnej(formalnej) i mentalnej do wkroczenia w warunki
odmiennego ładu społeczno-gospodarczego. To rodzi trudności w dostosowaniu i zrozumieniu nowego systemu. Wkroczenie
zachodnich modeli funkcjonowania gospodarki i przedsiębiorstw, powoduje destabilizację utrwalonego przez poprzedni system
porządku. Skutkiem są patologie życia społecznego (czyli np. bezrobocie, ubóstwo, marginalizacja, wykluczenie).Upada stary
porządek społeczny, gdzie robotnicy fizyczni nie byli dyskryminowani. Ludzie bez kwalifikacji- w nowym systemie ich szanse na
prace drastycznie malejÄ….
W perspektywie socjologii ekonomicznej rynek to mechanizm regulacji ekonomicznej i obszar kształtowania istotnych
relacji społecznych.
Rynek wycenia  atrakcyjność zasobów pozostających w dyspozycji aktorów uczestniczących w wymianie, tym samym
określa uprzywilejowaną lub nie pozycję aktorów rywalizujących o możliwość uczestniczenia w wymianie (w tym sensie pełni
funkcję strukturotwórczą).
Rynek kreuje władzę rynkową  określa uprzywilejowane pozycje (producenci, konsumenci, inwestorzy, kredytobiorcy)
i uprzywilejowane zasoby (kapitał, praca, informacja)
Zysk będący wynikiem wykonywania pracy, a ujmując to szerzej, rozwoju  nowoczesnego kapitalizmu, który badał
Weber, ma być spożytkowany jak uważali protestanci na chwałę Bożą, a nie prywatne ludzkie przyjemności.  Asceza zwraca się
z całą siłą, jak widzieliśmy, przede wszystkim przeciwko jednemu: nieskrępowanemu używaniu życia, z wszystkimi jego
możliwymi przyjemnościami. Do czego służyła owa koncepcja ascetyczna? Weber pisze, iż w wyniku ascetycznego przymusu
oszczędzania powstaje dodatkowy kapitał.  Hamulce przeciwstawiające się konsumpcyjnemu spożytkowaniu tego, co zarobiono,
musiały sprzyjać jego produktywnemu wykorzystaniu  jako kapitału inwestycyjnego. Zatem produkowanie nadwyżek kapitału
oraz jego póz
niejsze inwestycje były zasługą ascetycznego podejścia do życia społeczeństw protestanckich i jako takie prowadziły
do akumulacji coraz większej ilości kapitału. Nie miały jednak służyć osobistym przyjemnościom a raczej stałemu potwierdzaniu
obecności bożej łaski w działania przedsiębiorców.
Społeczeństwa wysokiego zaufania  wytwarza się w nich i umacnia kultura zaufania (normaty-wny ideał ufności). Ludzie są
pod presją społ., aby ufali innym i aby byli wiarygodni wobec innych. Kręgi zaufania i wiarygodności poszerzają się, a nieufności
i niewiarygodności ulegają redukcji.
17
Społeczeństwa niskiego zaufania  dominuje w nich kultura cynizmu (rozpowszechnione przeko-nania o powszechnym braku
wiarygodności, uzasadniające nieufność i podejrzliwość jako właściwą postawę). Ludzie są pod presją społ., aby nikomu nie ufali.
Kręgi nieufności i niewiarygodności poszerzają się, a kręgi zaufania i wiarygodności  kurczą. Proces ten prowadzi do destrukcji
społeczeństwa.
KAPITAA
SPOA
ECZNY  zasoby i korzyści płynące z określonego usytuowania w sieciach społ.
Nie każda sieć relacji stanowi kapitał społ.; nie ma tego charakteru sieć narzucona.
Aby pełnić funkcję kapitału społ., sieć musi być budowana dobrowolnie, spontanicznie.
Najpewniejszy i najpełniejszy dostęp do zasobów innych ludzi przynosi zdobycie ich zaufania. Zaufanie to najcenniejsza
odmiana kapitału społ.
R.Putnam definiować kapitał społ., jako:  takie cechy organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy, powiązania, które
mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa .
Zaufanie, wg niego,  jest podstawowym składnikiem kapitału społ. .
Wielomodelowość kapitalizmu- chodzi o to, że mając uniwersalny model kapitalizmu, który ściera się z lokalnymi warunkami,
powstaje zróżnicowanie funkcjonowania tego modelu w gospodarkach, np. inny kapitalizm amerykański od azjatyckiego, ale też
wewnątrz jednego kręgu cywilizacyjnego też są różnice (kraje postkomunistyczne). Różne sys gosp. mają różne zdolności
rozwojowe i różne układy instytucjonalne. wielomodelowość kapitalizmu to jedno z najwazniejszych ustaleń współ.
socj.godpodarki. Jednakowe reguły wolnego rynku i prywatnych własności prowadzą do powstania roznych modeli gospodarki i
społeczeństw w zależności od podloża historycznego, kulturowego i społ. W ramach tego nowego modelu - kręgu
cywilizacyjnego- występuje poważne zróżnicowanie modeli funkcjonowania np. kapitalizm wchodnioeuropejski różni się od
modelu europejskiego (Japonia vs USA). Nowe zróznicowanie modeli kapitalizmu w krajach postkomunistycznych jest wynikiem
interakcji między uniwersalnymi modelami kapitalizmy a lokalnymi warunkami społecznym.
Zapewne nie będzie kontrowersyjnym stwierdzenie, że istnieją różne modele kapitalizmu. Najprostszą ich systematyzacją jest
odróżnienie skoordynowanych rynkowych gospodarek od tych o charakterze liberalnym. Do tych ostatnich zalicza się Stany
Zjednoczone, Wielką Brytanię, Australię, czy Nową Zelandię. W bardziej złożonej typologii wyróżnia się modele: kontynentalny,
śródziemnomorski, azjatycki, socjaldemokratyczny oraz liberalny.
Uznanie wielomodelowości kapitalizmu daje podstawę do rozważań o charakterze ewaluacyjnym - który model jest lepszy, pod
jakim względem i dlaczego, który z tych lepszych modeli jest bardziej odpowiedni dla nas i dlaczego. Modele kapitalizmu
próbowano oceniać pod względem osiągnięć w zakresie wszechstronnego dobrobytu, sprawiedliwości, integracji, stabilności,
autonomii, bezpieczeństwa i kondycji gospodarki. Pojęcia te skonceptualizowano, zoperacjonalizowano i zastosowano do oceny
krajów reprezentujących najważniejsze modele kapitalizmu? W myśleniu o rozwoju, szczególnie w tym krytycznym wobec
paradygmatu skoncentrowanego na wzroście zamożności, myślano o różnych wartościach, na przykład o bezpieczeństwie, które
jest wielowymiarowe (nie tylko socjalne). Do takich wartości, stanowiących również kryteria oceniania rozwoju, należą też co
najmniej: więzi społeczne, czy też solidarność, które obecnie ujmuje się na ogół instrumentalnie jako kapitał społeczny. Nie mniej
istotne są równouprawnienie, równość i sprawiedliwość, które tradycyjnie stanowią ważne cele dla socjaldemokracji.
człowiek zakorzeniony instytucjonalnie  Mark Granovetter  twórca tej idei
" tzn. że jednostki wpływają na instytucję i odwrotnie
" zachowanie jednostki (realne działanie i doświadczenia) jest uzależnione od reguł i wzorów instytucjonalnych w danym
społeczeństwie
" jednostka w takich warunkach korzysta z danych modeli mentalnych (indywidualnych poznawczych interpretacjach otoczenia) i
dokonuje indywidualnych wyborów (na podstawie informacji oraz uwzględniając swój własny poziom aspiracji)
" Karl Polanyi  mówił o zakorzenieniu instytucjonalnym norm i reguł
" reasumując: tzn. że na podstawie zakorzenionych wzorów podejmowane są decyzje (wybory indywidualne)
" jeśli chodzi o modele mentalne, to kształtują je doświadczenia i obserwacje własne jednostki, które potem pomagają
podejmować wybory (matryce wyborów tworzą się)
18