SOCJOLOGIA SZTUKI
2
Sztuka jest przywołaniem piękna, stwarzaniem wizji, odbiciem warunków
życia, jest wyrazem formy i materii, stanem psychicznym, często
patologicznym. Sztuka jest wyrazem wiary, uczuć, nerwów, zwątpień i
niepewności człowieka, jego miłości, ambicji i potrzeb. Jest ona
wyrazicielem idei piękna, której przywołanie i okazanie jest zadaniem
artysty, sztuka jest przekazem jego rozumu. Artystą jest więc ten, kto
wywołuje i utrwala swe wizje, wiedzę, swe przeżycia i wiarę.
Sztuka zajmuje ważne miejsce wśród objawów życia, przekazuje i utrwala w
sposób widoczny zasadnicze wartości, nadaje im własny niezależny sens.
Jest ona przekazywaniem, świadomym lub nieświadomym, stanu naszych
uczuć. Sztuka jest nieodzowna dla życia cywilizowanego i postępu,
zbiorowego i indywidualnego, bez niej człowiek nie byłby człowiekiem.
Całe życie ludzkie przepełnione jest dziełami sztuki.
Sztuka ma bierny i czynny związek ze społeczeństwem. Warunki życia,
stosunki gospodarcze, ambicje władzy, mity i wiary oddziałują na formę i
treść dzieła sztuki. Indywidualność artysty może poprzez dzieło sztuki
kształtować stosunki społeczne. Dzieło sztuki może być wyrazem zbiorowej
podświadomości.
My jako odbiorcy sztuki mamy świadomość naszej odmienności od twórcy,
przyjmujemy pewna perspektywę, która ma nas do twórcy zbliżyć,
budujemy własna fikcję. Dzięki temu sztuka nabiera głębokiego sensu i
odgrywa tak doniosłą rolę w naszym życiu.
Postaram się przedstawić to zagadnienie na przykładzie obrazu Eugen

Delacroix Koń spłoszony przez błyskawicę .
3
W akwareli tej malarz pokazuje konia samego pośród burzy, niemal
oszalałego ze strachu. Żywa, dramatyczna scena porusza mnie niezwykle
ponieważ artysta utrwalił ruch konia niejako jednym tchem, w sposób
gwałtowny jak owa walka zwierzęcia z naturą. Obraz odtwarza puls życia,
siłę, ruch, duchowe napięcie, to wszystko staje się uchwytne. Widać tu
niepokój zwierzęcia. Koń jest zdany na łaskę żywiołu. Wydaje się, że nie
przepełnia go odwaga pozwalająca wytrwać i zachować spokój. Konia
cechuje jednak wielkość nie tylko fizyczna ale również wielkość
wewnętrzna. Walczy on z naturą. Jednak stawanie dęba, opieranie się
nieszczęściu, zmaganie się ze śmiercionośnymi siłami, cóż to pomoże. Koń
jednocześnie dziki, nieokiełznany i namiętnie idący za głosem instynktu, jest
zdany na pastwę sił zagrażających życiu. Obraz ten jest pełen dynamicznego
chaosu, obok swego okrucieństwa oszałamia pięknem konia.
Ja jako odbiorca sztuki staram się aby stworzona przeze mnie perspektywa
zbliżyła mnie do twórcy, staram się więc zdobyć wiedze o twórcy.
Delacroix znał całą naturę, przedstawił tu zwierzę i pejzaż z równą
doskonałością. Zwierzęta, a zwłaszcza konie stały są dominującym
motywem w jego malarstwie. Dla Delacroix zwierzę i jego nieposkromiona
natura są alegorycznym wyrazem ducha epoki i aktualnych jemu wydarzeń.
Osobowość Delacroix rozwijała się w epoce walczącej o odzyskanie dla
sztuki bogatego, pełnego namiętności świata uczuć. W swych obrazach
przedstawiał on to wszystko, co budzi niepokój epoki, to w czym zawiera się
jego istota i znaczenie. Silnym zewnętrznym impulsem dla Delacroix stał się
rewolucyjny ruch społeczny i skierował on jego siły twórcze w stronę
niedopuszczającą do rezygnacji. Jednak w miarę unicestwiania zdobyczy
rewolucyjnych jego stosunek do tych wydarzeń stawał się sceptyczny,
nacechowany rezygnacją.
4
Delacroix urodził się w 1798 roku, a młodość przypadła na pierwsze
dziesięciolecia nowego wieku. Wiedział on jak wielka przepaść rozdzieliła w
następstwie rewolucyjnych wydarzeń ideały i rzeczywistość oraz jak
wyraz
nie zaciążyły na społeczeństwie interesy klasowe. Po zwycięstwie
rewolucji zaczęły bowiem narastać dążenia restauracyjne, postulaty wolności
jednostki, dzięki który dokonała się na początku XIX w. odnowa malarstwa
przeniknięta duchem postępu. Nowy nurt w malarstwie był o wiele bardziej
przepojony siłą uczucia niż racjonalizmu. Delacroix jako jego przedstawiciel
kierował się przeżyciami emocjonalnymi. Tak przeobrażał on w zwierciadle
uczuć bezpośrednią rzeczywistość, że stworzone przez niego obrazy
poruszają w widzu emocje odpowiadające jego subiektywnemu widzeniu
świata. Tłem przeżyć dla Delacroix było bez wątpienia rozczarowanie
wywołane zaprzepaszczeniem humanistycznych ideałów rewolucji
francuskiej. Jego pokolenie wyrosłe częściowo z liberalnego postępowego
mieszczaństwa, zwątpiło we wszystko co nie miało na celu zmiany
istniejącej sytuacji, także w dziedzinie sztuki. Delacroix pragnął dowieść
swego zaangażowania podejmując tematykę wyzwoleńczą. Swój stosunek do
sprawy wyrażał on w sposób symboliczny. Ucieczki od rzeczywistości
szukał on w romantycznym spojrzeniu na świat, przeciwstawiając swój
subiektywny obraz sytuacji, której nie mógł zaakceptować. Delacroix sam
swą postawę wyraził następującymi słowami: Pogrzebałem niegdysiejszego
człowieka z jego nadziejami i marzeniami o przyszłości, a nad grobem, w
którym wszystko to złożyłem przystaję nie bez wewnętrznego spokoju i w
zasadzie obojętny, jak gdyby to nie chodziło o mnie, lecz o kogoś innego. Na
skutek rezygnacji i sceptycyzmu oraz zrozumienia rzeczywistości wyciągnął
on wniosek, iż głupotą jest, że człowiek rodzi się wolny. Delacroix przestał
ufać w wartość własnego ja i jego niezawisłego rozwoju, przestał wierzyć w
5
nastanie nowej ery, którą znamionowałaby całkowita przemiana. Stracił on
szacunek dla wielkości i godności człowieka, który stawia czoło swemu
losowi, przestało się to bowiem sprawdzać w każdej sytuacji.
Przedstawiany przeze mnie obraz Koń spłoszony przez błyskawicę jest bez
wątpienia wyrazem ducha epoki w której żył Delecroix, wyrazem jego
rozczarowań i goryczy nie spełnionych nadziei. Jest on przeniknięty drżącym
pytaniem o sens życia i walki, uczuciem beznadziejności i osamotnienia. Przecież
czasy młodości Delacroix były takie jak pejzaż przedstawiony na tym obrazie,
tchnęły fatalizmem i poczuciem zagrożenia. Burza rewolucji przeminęła, coraz
bardziej wzmacniała się restauracja. Delacroix widział jak rozwiewają się jego
dawne nadzieje. Koń jest tutaj alegorycznym wyrazem człowieka
przeciwstawiającego się rzeczywistości. Jest on wzorcem, ideałem, zrodzonym
przez powstające społeczeństwo burżuazyjne, który w miarę rozwoju
mieszczaństwa skupił w sobie wszystkie elementy mieszczańskiego bytu i hasłem
Rewolucji Francuskiej w 1798 roku zaprzeczył klasowemu charakterowi,
proklamując wolność, równość i braterstwo wszystkich członków społeczeństwa.
Poprzez postawę zwierzęcia Delacroix wyraża tu wewnętrzny niepokój człowieka,
niepewną przyszłość, romantyczną tęsknota za poczuciem bezpieczeństwa w
spokojnym świecie wobec rzeczywistości rozdartej ostrymi konfliktami. Taka
postawa znamionowała lata po rewolucji, która wprawdzie zburzyła, to co stare,
lecz nie potrafiła dać w zamian nic doskonalszego. W obrazie tym Delacroix
stworzył wizję życia, które w całej swej piękności i dojrzałości polega na
sprzecznościach i starciach. Nie uważał on historii za zbiór budujących przykładów
bohaterstwa, szlachetności i piękna, dostrzegał ją przede wszystkim jako
dynamiczny proces, wieczną a tragiczną walkę człowieka o wyzwolenie i
zachowanie własnej godności. W obrazie tym zawarta jest panorama ludzkich
myśli i siły uczuć, będąca zwierciadłem stulecia i manifestacją pełnej pasji walki
6
człowieka o samourzeczywistnienie. Jest on wyrazem cierpienia, osamotnienia i
zmęczenia ale jednocześnie ciągłej walki.
LITERATURA
1. M.W.Ałpatow; Historia sztuki, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 68
2. K.Estreicher; Historia sztuki w zarysie, PWN, Warszawa-Kraków 82
7