Prof. SWPS dr hab. Jerzy Miziołek,
SPIK
SWPS
Mgr Anna Waligórska,
SPIK, SWPS
Åšrodowiskowe Studia Doktoranckie IP PAN i SWPS
[e-mail]
J
ZYK SZTUKI - OBRAZ JAKO KOMUNIKAT
fakultet
Opis kursu:
Jakie jest przesłanie obrazu - treść, która ma na nas podziałać? Jak odczytać jego symbolikę?
Ka\
dy obraz zawiera podwójny przekaz - zamierzony i niezamierzony komunikat twórcy. Ich
połączenie jest celem reklamy, zaś od zawsze było zamiarem artystów, którzy chcieli widza uwieść,
porwać, przekonać. Dzieło wią\
e siÄ™ z systemem znaczeniowym, umo\
liwiajÄ…cym  dekodowanie
zawartego w nim przekazu  ale jest zarazem całością zło\
oną z podstawowych elementów języka
plastycznego.
Fakultet przeznaczony jest dla osób zainteresowanych odczytywaniem zewnętrznych i ukrytych
treści przekazów plastycznych  głównie dzieł sztuki, ale tak\
e fotografii reklamowej, czy rysunków
diagnostycznych. Jest to niezbędna umiejętność dla ka\
dego, kto pragnie lepiej zrozumieć otaczający go
świat, w coraz większym stopniu wykorzystujący komunikację wizualną. Analiza zostanie wzbogacona o
kwestiÄ™ indywidualnego systemu znaczeniowego, wa\
ną m.in. dla przyszłych artterapeutów oraz o
podstawowe zagadnienia technik artystycznych.
Aby  złamać kod obrazu, poznać zasady świadomego przekazu artystycznego, oraz zrozumieć, co
warunkuje komunikat niezamierzony, posłu\
ymy siÄ™ najwa\
niejszymi metodami nauk o sztuce, wiedzÄ… o
biologicznych prawach naszego postrzegania oraz analizą psychologiczną  po to, aby odebrać, zrozumieć
i tworzyć komunikaty.
Celem kursu jest nabycie umiejętności analizy przekazu wizualnego i jego poszczególnych elementów. W
czasie zajęć zostaną zaprezentowane dotychczasowe teoretyczne i empiryczne strategie odczytywania
wielowarstwowej struktury dzieła plastycznego. Stwarza to podstawę do dalszych działań w obszarze
sztuki, wspierania rozwoju i  perswazji wizualnej .
 Stosowanymi formami pracy będą: wykład połączony z prezentacją multimedialną, dyskusja.
Warunki zaliczenia i wymagania:
PodstawÄ… zaliczenia jest: referat (10 minut) nt. interpretacji jednego obrazu na podstawie poznanej na
zajęciach koncepcji, praca pisemna, zawierająca opis i analizę tego obrazu oraz uczestnictwo w zajęciach.
Kryteriami oceny będą: poprawność merytoryczna przedstawianych treści (znajomość stosowanej
koncepcji, syntetyczne przedstawienie opisywanych elementów struktury obrazu), forma pracy i sposób
jej przekazu.
UWAGA  to, \
e opis powinien być adekwatny do teorii nie oznacza , \
e istnieje tylko jedna poprawna
interpretacja!
Tematy zajęć:
1) Idea obrazu jako komunikatu;  język sztuki i jego specyfika, porównanie komunikatu
językowego i malarskiego;
2) Elementy prymarne: kolor; oddziaływanie na odbiorcę (wg badań psychologicznych i artystów;
m.in. Van Gogh, Kandinsky), symboliczne znaczenia kolorów: elementy wspólne i ró\
nice
międzykulturowe.
3) Plama malarska i faktura - znaczenie faktury dla odbioru dzieła; styl, autentyczność, funkcja
ekspresyjna, estetyka pięciu zmysłów, znaczenie dotyku
4) Linia, proporcje, rytm; linia jako rytm (kultury prymitywne, op-art),  linia piękna Hogartha i
manierystów; symboliczne i dekoracyjne znaczenie linii; proporcje  ich rola w tworzeniu
przekazu artystycznego;
5) Kształt  czy  czynnik racjonalny obrazu? Poglądy artystów na oddziaływanie przedstawienia
form (neoimpresjoniści), psychologia postaci (Arnheim), kształt abstrakcyjny a przedstawiający
(nakładanie schematów poznawczych; Gombrich), symboliczne i ekspresyjne znaczenie kształtu
(znaki solarne, Jung)
6) Struktury zło\
one: Kompozycja   gramatyka obrazu w koncepcji Barthesa i Uspienskiego;
czynnik porządkujący znaczenie elementów prymarnych, sposoby akcentowania elementów
znaczÄ…cych
7) Przestrzeń i sposoby jej ukazywania w obrazie  konwencje przedstawiania przestrzeni (np. ikona,
sztuka egipska, renesans, deformacje w postimpresjonizmie, sztuka japońska), ich podło\
e
teoretyczne i znaczenie poznawcze;
8) Symboliczne kody znaczeniowe I  systemy odwołujące się do powszechnego doświadczenia i
sposobów oddziaływania tego rodzaju (koncepcja nieświadomości zbiorowej Junga, bodz
ców
uwarunkowanych ewolucyjnie i wpojonych kulturowo);
9) Symboliczne kody znaczeniowe II - kody elitarne i  ezoteryczne  m.in. teologiczne znaczenia
obrazu religijnego, neoplatońskie tło sztuki renesansowej, symbolika alchemiczna  związki ze
świadomością odbiorców;
10) Narracja w obrazie  percepcja czasu i akcji w obrazie, sposoby jej przedstawiania,
symultaniczność; znaczenie schematów poznawczych, oddziaływanie obrazu narracyjnego jako
odpowiednika tekstu;
11) Płeć  odczytywanie nieświadomego zapisu psychicznego artysty; rola kobieca i rola męska, obraz
seksualności i jego zmiany;
12)  Metajęzyk sztuki  cytaty, zapo\
yczenia ze sztuki dawnej  nakładanie i przemiana znaczeń.
Sztuka dzisiaj  czerpanie z ró\
nych systemów znaczeniowych, sztuka postmodernistyczna i jej
teoria (Jencks); odczytywanie zło\
onych komunikatów formalnych;
13) Indywidualny język sztuki I  biografika, \
ycie i poglÄ…dy artysty jako podstawa badania
znaczenia dzieła  psychoanaliza, artysta jako twórca własnego języka,  obna\
enie jako element
struktury dzieła; dzieło sztuki jako wizualizacja psychiki twórcy;
14) Indywidualny język sztuki II  sztuka jako narzędzie psychologa; sposoby wykorzystania sztuki
w diagnozie i terapii, preferencje estetyczne a cechy osobowości, charakterystyczne cechy dzieł
chorych psychicznie.
15) Podsumowanie. Zaliczenia.
Literatura obowiÄ…zkowa:
Belting H. (2000). Obraz i jego media. Próba antropologiczna. Artium quaestiones, 12, 295-321
Kostyrko, T. (1975) Erwina Panofsky ego  koło metodyczne . W: J. Kmita (red.). Wartość, dzieło, sens.
Szkice z filozofii kultury artystycznej. Warszawa: KsiÄ…\
ka i Wiedza
Uspienski, B. (2002) Kompozycja ołtarza Gandawskiego Jana van Eycka w świetle semiotyki (Boska i
ludzka perspektywa). W: B. śyłka (red.) Sztuka w świecie znaków. (s. 145-170) Gdańsk: Słowo/Obraz
Terytoria
Literatura dla zainteresowanych:
Okoń, W. (1988). Sztuka i narracja : o narracji wizualnej w malarstwie polskim II połowy XIX wieku.
Wrocław : Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego.
Poprzęcka, M. (1986). Czas wyobra\
ony: o sposobach opowiadania w polskim malarstwie XIX wieku.
Warszawa : Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Wallis M. (1968). Dzieje sztuki jako dzieje struktur semantycznych, Kultura i społeczeństwo, 12 (2)
A
otman, J., Nikołajenko, N. (2002) Złoty podział odcinka i problemy wewnątrzmózgowego dialogu. [w:]:
B. śyłka (red.) Sztuka w świecie znaków. (s. 125-144) Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria
Hammill G., L. (2000) Sexuality and form. Caravaggio, Marlowe and Bacon (s. 24-96) Chicago &
London: The University of Chicago Press
Rzepińska M. (1983) Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Kraków: Wydawnictwo
Literackie
Louise Bourgeois: geometria po\
ądania. (2003) (J. Pieńkos red.) Katalog wystawy. Warszawa:  Zachęta
Państwowa Galeria Sztuki
Nycz, R. (1996). Postmodernizm - antologia przekładów. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński
Arnheim, R. (1978) Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka (tłum. J. Mach). Warszawa:
Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe
Rentschler, I., Herzberger, B., Epstein, D. (red.) (1988) Beauty and the brain. Biological Aspects of
Aesthetics. Basel  Boston  Berlin: Birkhäuser Verlag
Hassan, I. (1987) Postmodernizm. [w:] S. Morawski (red.) Zmierzch estetyki  rzekomy czy autentyczny, t.
2. Warszawa: Czytelnik
Gołaszewska, M. (2001). Estetyka współczesności. Kraków: Universitas
Belting, H. (2000). Miejsce obrazów. Artium quaestiones, 12, 295-321
Szyłak, J. (2000). Poetyka komiksu. Warstwa ikoniczna i językowa. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria
Porębski, M. (1972). Ikonosfera. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy
Porębski, M. (1986) Semiotyka a ikonika. [w:] Sztuka a informacja. Kraków: Wydawnictwo Literackie
Tyszkiewicz, M. (1987) Psychopatologia ekspresji. Twórczość artystyczna chorych psychicznie.
Warszawa: PWN
Arnheim, R. (1986). The artistry of psychotics. American Scientist, 74, 48-54.
McManus, I. C. (1980). The aesthetics of simple figures. British Journal of Psychology, 71, 505-524.
Green, C. D. (1995). All that glitters: A review of psychological research on the aesthetics of the golden
section. Perception, 24, 937-968.