Materiał zaliczeniowy z Socjologii
1.) 3 wymiary choroby:
Biomedyczny- Disease (choroba)- tradycyjny obszar działania lekarzy, ujęcie obiektywne, jest to stan patologiczny
organizmu, który może być skutkiem załamania się struktury anatomicznej organizmu, lub rezultatem zaatakowania przez
inny organizm. Jest to ujęcie naukowe, nie podlegające relatywizacji kulturowej.
Psychologiczny - Illness (poczucie dyskomfortu)- ujęcie subiektywne, subiektywny stan człowieka, złe samopoczucie
bez względu na to czy występuje zmiana patologiczna w organizmie czy też nie. To ujęcie ma 2 wymiary: jednostkowy
i społeczny. Tak rozumiana choroba podlega relatywizacji kulturowej.
Socjokulturowy - Sickness- rodzaj społecznej tożsamości, która staje się udziałem ludzi uznanych przez innych za
niezdrowych, lub takich którzy sami określili się jako niezdrowi i w wyniku tego otrzymali etykiety  chory i zaczęli być
traktowani w inny sposób niż osoby zdrowe.
2.) Definicja zdrowia wg WHO:
Zdrowie to stan pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrego samopoczucia- dobrostanu,
a nie jedynie brak choroby i niepełnosprawności.
Z definicji tej wynika, że zdrowie jest kategorią pozytywną (dobre samopoczucie = dobrostan) i ma 3 wymiary  fizyczne,
psychiczne i społeczne. Obecnie wyróżnia się też czwarty wymiar  zdrowie duchowe
3.) Socjologiczna definicja zdrowia wg. Parsonsa:
Zdrowie to stan, w którym jednostka wykazuje optymalną umiejętność efektywnego pełnienia ról społecznych
i zadań wyznaczonych jej przez społeczeństwo.
Zdrowie jest więc stanem optymalnej zdolności do efektywnego wykonywania cenionych zadań
Socjologiczna definicja choroby wg. Parsonsa:
Niezdolność do efektywnego pełnienia ról społecznych i zadań
Parsons chorobę traktuje jako swoisty rodzaj zakłócenia porządku społecznego (dewiację)
Choroby somatyczne powodują niemożność pełnienia zadań
Choroby psychiczne- niemożność pełnienia ról społecznych
4.) Rola a zadania społeczne
Rola społeczna to system względnie trwałych zachowań, przebiegających wg obowiązujących w danej grupie
wzorów postępowania (rola społeczna = wielość zadań). Zadanie jest bardziej zróżnicowane
i wyspecyfikowane niż rola.
5.) Subiektywne kryteria zdrowia
Jestem zdrowy, gdy:
kryterium medyczne: gdy wyniki analiz sÄ… w normie, lekarz nie wykrywa choroby
kryterium witalistyczne: gdy jestem silna i energiczna;
kryterium poczucia komfortu: gdy czuje się dobrze pod każdym względem i nie widzę u siebie choroby;
kryterium funkcjonalistyczne: gdy sprawnie wywiązuję się z obowiązków w pracy i w domu;
kryterium  productive life : gdy rozwijam własne zdolności i wykorzystuje je dla społeczeństwa
kryterium równowagi: gdy jestem spokojna, opanowana, zrównoważona, gdy radzę sobie z przeciwnościami losu.
6.) Cechy i konsekwencje społecznej roli chorego
Cechy:
choroba jest podstawą do zwolnienia całkowitego lub częściowego z pełnienia dotychczasowych ról i zadań. (czas
zwolnienia jest zależny od rodzaju choroby)
brak odpowiedzialności chorego za swój stan (tzn. nie jest aktem woli, osoba chora nie jest odpowiedzialna za swój
stan, nie ma kontroli, nie zdrowieje na żądanie).
warunkowe uznanie stanu choroby (warunkiem uzyskania statusu osoby chorej jest uznanie, że choroba jest
niepożądana, chory powinien dążyć do wyzdrowienia. Aby wyzdrowieć jednostka musi szukać kompetentnej
pomocy.
współdziałanie chorego z czynnikami terapeutycznymi. Osoba chora i jej bliscy mają obowiązek szukania
kompleksowej pomocy i współdziałania w celu wyzdrowienia.
Konsekwencje:
izolacja:
Ë% bakteriologiczna- choroby somatyczne,
Ë% motywacyjna- choroby psychiczne.
uzależnienie człowieka chorego od pomocy innych osób  rodziny, lekarzy itp.
Materiał zaliczeniowy z Socjologii, by Devitto strona 1 z 9
7.) Rola chorego wg Eliota Freidsona:
Eliot Freidson wyróżnił 3 typy społecznej roli chorego, odpowiadające trzem typom i stopniom choroby:
warunkowa rola chorego: chorujący przejściowo, oczekuje się poprawy, choroby uleczane - chory wyzdrowieje:
np. grypa
bezwarunkowo prawomocna: choroby nieuleczalne - chory nie może nic zrobić, rola chorego przysługuje jej
automatycznie. Więcej przywilejów, mniej obowiązków - np. nowotwory, choroby przewlekłe.
nieprawomocna rola chorego: choroby piętnowane - pełnienie roli chorego uznawane jest za nielegalne, naganne,
a tym samym szanse na uzyskanie praw i przywilejów związanych z tą rolą są znikome. Dotyczy chorób
nieakceptowanych, bez przywilejów i współczucia, spotykających się z reakcją typu  sama sobie winna , choroby
nieznane, budzące lęk, wstydliwe - np. trąd, AIDS, alkoholizm,. ch. weneryczne, schizofrenia
8.) Piętno i choroby piętnowane
Piętnem jest każda cecha, która wyróżnia jednostkę lub grupę i sprawia, że są one traktowane podejrzliwie lub wrogo.
Większość normalnych chorób budzi w ludziach zdrowych współczucie. Osoby cierpiące na wstydliwe, zakaz
nie choroby
są odrzucane przez społeczeństwo (np. trąd w średniowieczu).
Piętno rzadko opiera się na rzetelnej wiedzy. Rodzi się ze stereotypów i mylnego pojmowania sprawy
9.) Definicja i składniki kultury
Kultura to ogół modeli, wzorów i wytworów ludzkiego zachowania dziedziczonych z pokolenia na pokolenie. Jest to
społeczne dziedzictwo, które jednostka przyjmuje od zbiorowości, w której żyje.
Funkcjonowania w obrębie własnej kultury człowiek uczy się w procesie socjalizacji. Żadna cecha nie jest przekazywana
na drodze dziedziczenia, lecz w procesie uczenia się. Przyswajanie wzorów zachowań odbywa się świadomie (przez
podporządkowywanie się obowiązującym normom i ocenom) oraz nieświadomie (przez naśladownictwo). Kultura
wyznacza także wzory przebiegu życia a więc sposób zachowań i oczekiwania charakterystyczne dla dzieciństwa,
dojrzałości i wieku podeszłego
W obrębie kultury funkcjonują charakterystyczne zachowania, które poddane są strukturze norm, przepisów i regulacji
społecznych nakazujących odpowiednie zachowanie w określonych sytuacjach. Na kulturę składają się: obyczaje, system
komunikacji, system podejmowania decyzji, role społęczne, ceremonie, rytuały, zasady etyczne i rutynowe postępowania
Składniki kultury:
kultura materialna (cywilizacja)  wszystkie dotykalne, konkretne wytwory społeczeństwa
kultura niematerialna (duchowa)  duchowe wytwory społeczeństwa przekazywane przez pokolenia. Stanowią
ośrodek życia społecznego np. język, wierzenia, zwyczaje, wiedza, idee
10.) Funkcje religii w odniesieniu do zdrowia
eksplikacyjna i sensotwórcza: objaśniają i nadają znaczenie zjawisku zdrowia, choroby i śmierci
normatywna i kontrolna: poprzez system nakazów i zakazów kształtują indywidualne i społeczne zachowania
wobec zdrowia, choroby i śmierci (także aborcji, eutanazji, kary śmierci itp.) oraz wyznaczają granice
eksperymentów medycznych
opiekuńcza i charytatywna: przejawia się w niesionej pomocy ludziom chorym i umierającym zwłaszcza przez
zakonnice
terapeutyczna: duchowe wsparcie chorego przez kapłana
uzdrowieńcza: propaguje wiarę w uzdrowieńczą moc modlitwy, sakramentów, uzdrowicieli.
11.) Kulturowe reakcje na chorobÄ™
PowiÄ…zania kultury ze zdrowiem i chorobÄ… obejmujÄ… problemy:
kulturowe zróżnicowanie poglądów na temat zagrożeń zdrowotnych
kulturowe zróżnicowanie kryteriów zdrowia
zdrowie jako wartość w systemach wartości różnych kultur
kulturowe uwarunkowania stylu życia
kulturowe zróżnicowanie stosunku do chorób i ludzi chorych.
Kultura tworzy własne wzory:
definiuje, czym jest zdrowie i choroba
koncepcje dotyczÄ…ce przyczyn choroby
role osób leczących (definicja, zachowania, oczekiwania)
rola osoby chorej ( definicja zachowania)
zachowania zwiÄ…zane z leczeniem
system pomocy społecznej i promowania zdrowia
styl życia jako czynnik socjogenny w powstawaniu chorób
12.) Cechy medycyny tradycyjnej i naukowej
Medycyna tradycyjna: nie odróżnia choroby od innych form złego losu - choroba jest problemem przede wszystkim
społecznym i kulturowym, a dopiero potem medycznym (około 70% mieszkańców Ziemi korzysta z medycyny
Materiał zaliczeniowy z Socjologii, by Devitto strona 2 z 9
tradycyjnej, w niektórych rejonach Azji i Afryki odsetek ten wynosi nawet 90%). Mniejsze zainteresowanie fizycznymi
przyczynami choroby, a zwrócenie uwagi na mechanizmy społeczne, np. zazdrość, rywalizacja.
Medycyna naukowa: (system zachodni) - odwołuje się do nauki i interwencji technicznej, nie wyjaśnia znaczenia  złego
losu - pomija osobiste aspekty cierpienia np. obwinianie czegoÅ› lub kogoÅ› winÄ… za chorobÄ™.
13.) Nierówności zdrowotne: zdrowie a klasa społeczna, rasa, płeć, wiek
Zdrowie a klasa społeczna:
jednostki zajmujące wyższą pozycję socjoekonomiczną są na ogół zdrowsze, wyższe, silniejsze i żyją dłużej niż
jednostki o niższej pozycji.
njajwiększe różnice dotyczą umieralności niemowląt.
niewykwalifikowani pracownicy najniższego szczebla zawodowego są dwukrotnie bardziej narażeni na
przedwczesną śmierć niż najwyższe klasy zawodowe
w rodzinach pracowników niewykwalifikowanych prawdopodobieństwo poronienia lub śmierci noworodka w 1. tyg.
życia jest 2x wyższe niż w rodzinach ludzi wykształconych.
Zdrowie a rasa:
w pewnych społeczeństwach obserwuje się wyższą zachorowalność na niektóre choroby - np. wyższa śmiertelność z
powodu raka wÄ…troby, gruz
licy i cukrzycy wśród jednostek pochodzenia afrokaraibskiego i azjatyckiego.
wśród afrokaraibów występuje wyższy wskaz
nik nadciśnienia tętniczego.
WYNIKI różnych badań wykazały, ze przynależność etniczna różnicuje zachowania i reakcje ludzi na objawy
zaburzeń choroby:
Ë% to, w jaki sposób czÅ‚owiek postrzega objawy chorobowe, w jaki sposób je interpretuje, kiedy udaje siÄ™ do lekarza
jest uzależnione od przynależności do grupy etnicznej.
Ë% różnice w treÅ›ci informacji przekazywanych lekarzom przez pacjentów sÄ… wynikiem zróżnicowanego kulturowo
postrzegania objawów
Ë% ten sposób wyrażania objawów wpÅ‚ywa na diagnozÄ™ lekarskÄ…, ponieważ niekiedy trudno jest lekarzom odróżnić
objawy chorobowe od kulturowych wzorów ich ekspresji
Ë% treÅ›ci zwiÄ…zane ze zdrowiem i chorobÄ… przekazywane w procesie socjalizacji wpÅ‚ywajÄ… na póz
niejsze
zachowania związane z reakcją na ból, zachowaniami profilaktycznymi, stopniem akceptacji roli chorego.
zasada odwrotnie proporcjonalnej opieki: grupy, które mają największe problemy zdrowotne mieszkają często w
regionach gdzie zaplecze medyczne jest najsłabiej rozwinięte.
Zdrowie a płeć:
generalnie kobiety żyją dłużej niż mężczyz
ni.
jednocześnie kobiety częściej zapadają na choroby w starszym wieku.
kobiety są bardziej skłonne do szukania pomocy medycznej i częściej zgłaszają się do lekarza.
mężczyz
ni chorują rzadziej ale choroby na które cierpią częściej prowadzą do śmierci.
Zdrowie a starość:
obserwuje się proces  siwienia społeczeństwa
zwiększa się odsetek ludzi w wieku >65 lat.
rośnie zapotrzebowanie na pomoc społeczną, emerytury, pomoc medyczną.
maleje liczba pracujÄ…cych utrzymujÄ…cych system opieki zdrowotnej.
aeism -dyskryminacja ze względu na wiek
14.) Socjologiczne teorie przestępczości i dewiacji
Teorie funkcjonalistyczne:
Anomia - pojęcie wprowadzone do socjologii przez Emila Durkheima (1858-1917), określające stan społeczny, w którym
jednostki społeczne wobec narzucanych przez społeczeństwo celów czy wartości, które należy realizować, nie mają
możliwości zrealizowania tych celów czy uzyskania wartości za pomocą społecznie akceptowanych środków, czyli
zgodnie z przyjmowanymi w społeczeństwie normami.W szerszym rozumieniu anomia oznacza pewnego rodzaju stan
niepewności i zagubienia w systemie, spowodowany najczęściej jego transformacją. Jednostka społeczna w stanie anomii
nie potrafili ocenić, zgodnie, z którymi normami należy działać i jakie wartości internalizować.
Anomia dotyczy bardzo często całych grup społecznych, społeczności lub pewnych kategorii społecznych. Prowadzić
może do pojawiania się w społeczeństwie zachowań dewiacyjnych, takich jak bunt czy wycofanie, a w konsekwencji do
przejawów patologii społecznych. W ujęciu Durkheima anomia może przyczyniać się do zachowań samobójczych.
Subkultury. Póz
niejsi badacze wiązali dewiację z grupami subkulturowymi, które przyjmują normy zachęcające do
zachowań przestępczych lub je nagradzające. Twierdzono, że chłopcy pochodzący z niższych klas robotniczych
rozgoryczeni swoją pozycją społeczną często jednoczą się tworząc subkultury przestępcze, takie jak gangi. Subkultury te
odrzucają wartości klasy średniej, a na ich miejsce przyjmują normy buntu, jak przestępczość i inne akty
nonkonformizmu.
Materiał zaliczeniowy z Socjologii, by Devitto strona 3 z 9
Wg powyższych teorii przestępczość i dewiacja wynikają z napięć strukturalnych i braku społecznych
mechanizmów moralnej regulacji zachowań. Jeżeli jednostki i grupy społeczne nie mają szans na realizację swoich
aspiracji za pomocą dostępnych środków, u niektórych z nich ta rozbieżność między pragnieniem a spełnieniem
przerodzi się w motywację dewiacyjną. A więc brak szansy na sukces w skali społeczeństwa jest głównych
czynnikiem różnicującym tych, którzy angażują się w działalność przestępczą i tych, którzy tego nie robią.
Teorie interakcjonistyczne:
Dewiacja postrzegana jest tutaj jako wytwór społeczeństwa. Zadawane jest pytanie, co sprawia, ze dane zachowanie
zostaje uznane za dewiacyjne, i dlaczego te a nie inne grupy społeczne otrzymują etykietę dewiantów.
Dewiacja wyuczona  zróżnicowane powiązania  w społeczeństwie, w którym występują różne subkultury jedne
środowiska sprzyjają podejmowaniu nielegalnych działań, inne zaś nie - jednostki stają się przestępcami, ponieważ
przestają z osobami, które wyznają przestępcze normy. Zachowania kryminalne są tutaj wyuczone w grupach
pierwotnych, szczególnie rówieśniczych. Zachowanie przestępcze są tutaj wyuczone tak samo jak zachowania
praworządne i służą zaspokajaniu tych samych potrzeb i realizacji tych samych wartości. Do ich osiągnięcia stosowane są
Teoria etykietowania - nadanie komuÅ› etykiety dewianta wzmacnia jego zachowania dewiacyjne - dewiacja jest tutaj
procesem interakcji między dewiantami a niedewiantami. Teoria ta rodzi się z założenia, że żadne działanie nie jest
przestępcze samo przez się. Tożsamość dewiacyjna jest kształtowana przez etykietowanie a nie dewiacyjne motywacje i
zachowanie. Etykietowanie wpływa nie tylko na postrzeganie jednostki przez innych, ale również na jej własne poczucie
tożsamości. Dewiacja pierwotna- pewne zachowania dewiacyjne są rozpowszechnione i zazwyczaj uchodzą na sucho.
Taki wstępny akt przekroczenia normy podlega procesowi normalizacji i zdarzenie to pozostaje na marginesie tożsamości
jednostki. Jednak w pewnych przypadkach taka normalizacja nie następuje i jednostka otrzymuje etykietę przestępcy.
Dewiacja wtórna-, gdy jednostki godzą się z etykietą i same uznają się za dewiantów. W takich przypadkach etykieta
może stać się podstawą tożsamości jednostki i przyczyniać się do utrwalenia lub wzmocnienia zachowań dewiacyjnych.
15.) Fazy cyklu przemocy
Faza I - w rodzinie zaczyna wzrastać napięcie, pojawiają się agresywną reakcje
Faza II  eksplozja agresji, sprawca jest skoncentrowany na agresji, potem agresja przemija pod wpływem wyrzutów
sumienia,
Faza III  faza miodowego miesiąca - wtedy mężczyzna zachowuje się wobec ofiary tak jak podczas zalotów
przeprasza, obiecuje poprawę. Kobiety wierzą w tę odmianę, nawet jeśli kobieta myślała o odejściu ulega złudzenia, że to
już się nie powtórzy.
Cykl przemocy zaczyna siÄ™ na nowo.
16.) Rodzaje przestępczości
Przestępczość białych kołnierzyków: dotyczy przestępstw popełnianych przez osoby dobrze sytuowane np. oszustwa
podatkowe, nielegalny handel, oszustwa ubezpieczeniowe, handel gruntami, defraudacje, produkcja i sprzedaż towarów
nieubezpieczonych, zwykłe kradzieże - dotyczy sytuacji wykorzystywania statusu klasowego lub zawodowego do
prowadzenia nielegalnej działalności.
Przestępczość ludzi wpływowych: korzystanie z władzy, jaką daje zajmowana pozycja w sposób niezgodny z prawem,
np. przyjmowanie łapówek.
Przestępczość korporacyjna: przestępstwa popełniane przez wielkie koncerny:
przestępstwa administracyjne przestępstwa przeciw prawu pracy
przestępstwa przeciw środowisku przestępstwa związane z produkcją
przestępstwa finansowe nieuczciwe praktyki handlowe
17.) Typy i fazy, przyczyny bezrobocia
Bezrobocie to nadwyżka podaży pracy reprezentowanej przez pracowników poszukujących pracy nad popytem na pracę
reprezentowanym przez pracodawców poszukujących pracowników. Część ludzi zdolnych do pracy i chcących pracować
(warunek ten często się pomija jako trudny do weryfikacji) nie znajduje żadnego zatrudnienia.
Jest to bardzo ogólna definicja bezrobocia, dokładniej o tym, które osoby są uznawane za bezrobotne decyduje ustawa,
która jednoznacznie definiuje, jakie warunki musi spełnić osoba uznana za bezrobotną. W różnych krajach mogą to być
różne wymogi.
Typy bezrobocia:
frykcyjne - oscylujące wokół 5%, zdrowa norma gospodarki rynkowej - powstaje gdy pracownicy zwalniają się z
pracy lub są zwalniani i pozostają na statusie bezrobotnego poprzez względnie krótki okres czasu podczas
poszukiwania nowego miejsca pracy, które szybko znajdują.
strukturalne - gdy zmienia się struktura gospodarki, gdy upadają pewne branże lub przemysły - sytuacja ta stwarza
dla bezrobotnych bardzo trudną sytuację którzy mimo aktywnego poszukiwania nie mogą znalez
ć pracy.
Materiał zaliczeniowy z Socjologii, by Devitto strona 4 z 9
Zapobieganie: reorientacja zawodowa, dokształcanie się, przekwalifikowanie.
cykliczne - zwiÄ…zane z przebiegiem cyklu gospodarczego - spadek miejsc pracy w okresie recesji gospodarczej.
Pracodawcy pozbywają się nadmiaru pracowników, aby przyjąć ich ponownie w okresie rozkwitu.
długoterminowe - pozostawanie bez pracy, mimo woli jej podjęcia przez okres dłuższy niż 12 miesięcy - narażeni na
nie są głównie osoby niewykwalifikowane, starsze, młode, mające kłopoty zdrowotne, byli pracownicy
przemysłowych sektorów schyłkowych, osoby mieszkające w regionach dotkniętych bezrobociem,
niewykwalifikowani imigranci, przedstawiciele mniejszości etnicznych.
Skutki: obniżenie zasobów finansowych rodziny prowadzące do biedy i eliminacji jej ze środowiska społecznego, co
dodatkowo uniemożliwia znalezienie pracy. Brak pieniędzy na aktywne poszukiwanie pracy, obniżenie poczucia
własnej wartości i przydatności na rynku. Dekwalifikacja. W Polsce: ok. 40% w ogólnej liczbie bezrobotnych.
dobrowolne  gdy ludzie, którzy rejestrują się jako bezrobotni nie mają zamiaru podjąć oferowanej pracy pomimo, iż
są do niej zdolni. Dotyczy np. kobiet  kilka miesięcy odpoczynku od godzenia ról matki-żony-gospodyni i roli
zawodowej.
Fazy bezrobocia (wg psychologicznego modelu Jahody i Lazarsfelda):
faza 1 - antycypacja bezrobocia - pobudzenie, zmiany nastroju, labilność emocjonalna
faza 2 - szok po utracie pracy - poczucie klęski, krzywdy, upokorzenie, lęk przed przyszłością, przygnębienie
faza 3 - wchodzenie w sytuację bezrobocia i optymizm - efekt urlopu, traktowanie sytuacji jako przejściowej,
aktywność, wiara w sukces
faza 4 - pesymizm i rezygnacja - negatywne reakcje emocjonalne, problemy zdrowotne i finansowe
faza 5 - fatalizm i apatia, dopasowanie do sytuacji - poczucie beznadziejności, dążenie do izolacji społecznej,
redukcja oczekiwań życiowych, zainteresowań
Etapy zachowania po utracie pracy:
faza 1 - utrata poczucia własnej wartości, bezpieczeństwa, niezależności, szacunku do samego siebie - poczucie, że
nie można kierować własnym życiem, zakłócenia snu, jedzenia, nadużywanie alkoholu, problemy rodzinne.
faza 2 - akceptacja sytuacji -etap postanowień, podejmowanie nowych decyzji życiowych. Każda porażka może
powodować cofnięcie się do fazy pierwszej. U osób długo pozostających bez pracy pojawia się lęk przed jej
podjęciem.
18.) Podział ubóstwa
obiektywne  mierzone poziomem dochodów lub wydatków poszczególnych gospodarstw domowych
subiektywne  uzyskane na podstawie opinii członków gospodarstw domowych poziom dochodów niezbędnych do
utrzymania na minimalnym poziomie.
miara ubóstwa uzyskana na podstawie wskaz
ników niepieniężnych np. warunki mieszkaniowe, spędzanie wolnego
czasu, itp.
19.) Poziomy i funkcje komunikacji
poziom komunikacji intermedycznej  dotyczy globalnego i międzykulturowego przepływu wiedzy medycznej np.
poprzez międzynarodowe organizacje medyczne, instytucje badawcze, agencje rządowe, organizacje pozarządowe.
poziom komunikacji intramedycznej  komunikacja wewnÄ…trzmedyczna, specjalistyczna w ramach organizacji
medycznych oraz administracji medycznej. Obejmuje system komunikacji międzyorganizacyjnej i
wewnÄ…trzorganizacyjnej instytucji medycznych, gdzie wyznaczane sÄ… strategie zarzÄ…dzania, rozwiÄ…zywane sÄ…
problemy i konflikty, reprezentowane są grupowe interesy itp. Obejmuje także publikacje naukowe i wiedzę
przekazywanÄ… na konferencjach, zjazdach, sympozjach.
poziom komunikacji interpersonalnej  dotyczy bezpośrednich kontaktów pacjenta z lekarzem i personelem
medycznym. Celem jest rozpoznanie choroby, postawienie diagnozy, zalecenie odpowiedniego leczenia itp. Jest
wymianÄ… symboli werbalnych i niewerbalnych.
poziom komunikacji intrapersonalnej  dotyczy świadomości podmiotu  jest rozmową każdego człowieka z
samym sobą tzw. mowa wewnętrzna na tematy z obszaru życia, zdrowia fizycznego, psychicznego, procesu
umierania i śmierci.
Funkcje komunikacji:
informacyjna - związana jest z przekazywaniem i odbieraniem informacji - podczas pracy zespołowej polega na
zakomunikowaniu celów, kontroli ich wykonywania i uzyskiwaniu informacji zwrotnych, służących do korekty
działań
instruująca - określa zadanie do wykonania, adresata wiadomości oraz formę przekazania polecenia - celem tej
funkcji jest organizacja dalszych działań
perswazyjnÄ… - celem tej funkcji jest kreowanie pozytywnych postaw, poprzez kontrolÄ™ przebiegu informacji.
Funkcja ta również dynamizuje działania, poprzez motywację
integrującą  określa właściwe kanały komunikacji w zespole, sortuje informacje, umacnia stosunek dynamizując
jego działania poprzez integrację
Materiał zaliczeniowy z Socjologii, by Devitto strona 5 z 9
20.) Model relacji lekarz-pacjent
Model relacji na zaleceniach Levy ego, Dunbara i Agrasa (jak traktować pacjenta?):
BÄ…dz
ciepły i empatyczny wobec pacjenta. Słuchaj go, nie zapomnij o podaniu ręki na powitanie. Słuchaj aktywnie.
Postaraj się, aby pacjentem opiekowały się, jeżeli to możliwe te same osoby. Pamiętaj, że pacjent jest
najważniejszym członkiem zespołu leczącego i bez jego współpracy niczego nie osiągniesz.
Szczegółowo wyjaśnij pacjentowi, co i dlaczego ma robić, sprawdż czy zrozumiał instrukcję. Nie podawaj naraz, w
jednym czasie wielu informacji (ograniczenie możliwości przetwarzania). Podawaj je ustnie, pisemnie.
Jeżeli to konieczne, naucz pacjenta pewnych umiejętności np. mierzenia ciśnienia.
Upewnij się, że pacjent zrozumiał uzasadnienie przyjętego planu leczenia i jego skuteczności. Aby pacjent
przestrzegał zaleceń, niezbędne jest wzbudzenie w nim pozytywnych oczekiwań co do skuteczności leczenia i
własnej zdolności, jeśli chodzi o realizację wskazań.
Zapewnij, jeśli to możliwe, wsparcie pacjentowi, skłoń rodzinę do udzielania wsparcia lub zaleć kontakt z grupą
wsparcia.
Podpowiedz, jak pacjent może ułatwić sobie zapamiętywanie i wykonywanie zaleceń.
Podpowiedz pacjentowi, jakie mogą być niedoskonałości w związku ze stosowanym leczeniem (objawy uboczne,
niewygody, trudności) poinstruuj, jak można poradzić sobie z nimi.
Pamiętaj, że pacjent często nie stosuje się do zaleceń  kontroluj go
21.) Zespół wypalenia zawodowego
Syndrom wypalenia zawodowego  inaczej syndrom Burnout - występuje, gdy praca przestaje dawać satysfakcję,
pracownik przestaje się rozwijać zawodowo, czuje się przepracowany i niezadowolony z wykonywanego zajęcia, które
niegdyś sprawiało mu przyjemność. Jest to wynik wypalania się, czyli stresu występującego na skutek przepracowania.
Występuje najczęściej w zawodach wymagających intensywnych kontaktów z ludz
mi, wśród psychologów, pedagogów,
lekarzy, nauczycieli, pielęgniarek i innych. Osoby, które doznają syndromu wypalenia zawodowego mogły być przedtem
pracoholikami. Stan też może również prowadzić do zaburzeń zdrowia: bóli, bezsenności, stanów psychosomatycznych.
etap 1  fizyczne znużenie, które przejawia się okazjonalnie, krótko. Mimo odnoszonych sukcesów występuje
odczuwanie braku satysfakcji z wykonywanej pracy. Pojawiają się ostrzegawcze objawy: bóle głowy, bezsenność,
zaburzenia gastryczne. Można powiedzieć, że mamy tu do czynienia z czynnościową somotyzacją przeżywanych
trudności- jest to próba fizycznej ucieczki. Lekarz nie potrafi satysfakcjująco rozwiązać trudnych sytuacji.
etap 2  zachowania i symptomy trwają dłużej i trudniej się ich pozbyć. Można je wyeliminować jedynie przez
zmianę dotychczasowego trybu życia. Pojawiają się wybuchy gniewu, niecierpliwość lub irytacja, traktowanie
innych- w tym pacjentów- z lekceważeniem lub pogardą. Lekarz ogranicza się do czynności instrumentalnych ,
skraca kontakt. Relacja z pacjentem traci swój dotychczasowy podmiotowy charakter i nabiera cech bezosobowych,
zdepersonalizowanych. Lekarz obwinia pacjenta za jego problemy, za to, że musi się nim zajmować. II etap to
ucieczka psychiczna. Jest to ten moment, gdzie zachodzi do zaniku identyfikacji z zawodem, zaniku poczucia sensu
wykonywanej pracy, braku satysfakcji zawodowej.
etap 3  pojawia się, gdy symptomy I i II etapu stają się chroniczne. Jakość pracy obniża się. Lekarz przejawia wrogi
stosunek do pacjenta. Może mieć kłopoty z układem krążenia , chorobę wrzodową, depresję. Ma poczucie
bezsilności, bezradności, niższej wartości. Próbuje radzić sobie, uciekając np. w picie alkoholu, branie leków czy
narkotyków. Narastają konflikty z personelem. Narasta świadomość obniżenia wyników pracy.
22.) Definicje i rodzaje śmierci
Śmierć:
biologiczna  przez stulecia obowiązywała tzw. tradycyjna definicja śmierci, w której ujęciu śmierć następowała
wraz z ustaniem podstawowych funkcji życiowych, a więc oddechu i bicia serca.
Kolejne ujęcie uznawało śmierć w momencie stwierdzenia trwałego nie funkcjonowania mózgu.
Kryteriami, które pozwalały na stwierdzenie takiego stanu były:
Ë% brak wrażliwoÅ›ci i zdolnoÅ›ci reagowania na najbardziej intensywne i bolesne bodz
ce
Ë% brak ruchu lub oddechu
Ë% brak odruchów
Ë% pÅ‚aski zapis EEG
Ë% brak lub zmniejszenie różnicy tÄ™tniczo-żylnej w prężnoÅ›ci tlenu
Ë% brak zmian w zapisie EKG przy ucisku na gaÅ‚ki oczne i zatokÄ™ szyjnÄ…
Współczesna definicja uznaje śmierć w momencie stwierdzenia śmierci pnia mózgu.
psychiczna  gdy w osobowości człowieka nastąpią zmiany polegające na braku oznak życia psychicznego.
Dwie odmiany śmierci psychologicznej:
Ë% tanatomimeza  stan, w którym organizm stara siÄ™ wyglÄ…dać jak martwy i wywoÅ‚ać u innych wrażenie, ze nie
żyje.
Ë% fenomenologiczna  Å›mierć osobowoÅ›ci. W żywym biologicznie organizmie ustaje jego życie wewnÄ™trzne. Np.
w sytuacji, gdy w wyniku urazu czy choroby człowiek traci kontakt z otoczeniem, nie odpowiada na zachowania
innych w sposób właściwy dla danej sytuacji.
W ramach śmierci psychologicznej możemy mówić także o pojęciu społecznego ożywienia  polega na traktowaniu
zmarłej biologicznie lub będącej w stanie śmierci mózgowej osoby jako żyjącej. Ma to zwykle miejsce wówczas, gdy
Materiał zaliczeniowy z Socjologii, by Devitto strona 6 z 9
podtrzymywanie funkcji życiowych jest medycznie uzasadnione. Np. ciąża kobiet w stanie śmierci mózgowej
społeczna - gdy jednostka jeszcze za życia zostaje uznana i traktowana przez otoczenie jako martwa, nieżyjąca -
może to prowadzić do faktycznego zgonu Np. w szpitalu izolacja pacjentów od bliskich i otoczenia może
doprowadzić do śmierci. Osoby nieuleczalnie chore lub w stanie terminalnych często są traktowane jako zmarłe
zarówno przez lekarzy, którzy nie poświęcają im już czasu jak i rodzinę, która np. dysponuje przy nim
pozostawianym majÄ…tkiem
Ponadto różniamy rodzaje śmierci ze względu na:
czynniki, które ją spowodowały:
Ë% fizjologiczna  naskutek procesów starzenia (luksus nagÅ‚ej Å›mierci)
Ë% przyczyn chorobowych
Ë% gwaÅ‚towna  w nastÄ™pstwie urazu
szybkość zgonu:
Ë% powolna  zgon poprzedzony jest agoniÄ… trwajÄ…cÄ… od kilku minut do wielu godzin
Ë% nagÅ‚a  w ciÄ…gu kilku sekund
23.) Umieranie powolne i szybkie
Umieranie jest procesem, zdarzeniem rozciągniętym w czasie, jeszcze niedokonanym. W jego trakcie uaktywniają się
czynniki prowadzące do śmierci. Z perspektywy medycznej umieranie jest fazą w chorowaniu i leczeniu, w której
nieskuteczne stają się dostępne środki terapeutyczne a stan pacjenta uznany zostaje za nieuleczalny.
W tym kontekście mamy do czynienia z 2 systemami opieki wobec osób umierających:
ukierunkowanych na leczenie aktywne, np. kontroli wzrostu nowotworu (cure system)
obejmującym leczenie objawowe służące usunięciu, złagodzeniu objawów (care system)
Paradoksem współczesnej medycyny jest to, że przy wydłużaniu życia wydłużyła także proces umierania
Warunki wpływające na powolne umieranie w erze współczesnej:
wysoki poziom technologii medycznej
wczesne wykrywanie choroby lub warunków powodujących umieralność
złożona definicja śmierci
wysoki poziom umieralności z powodu chorób przewlekłych i degeneracyjnych
niski poziom wypadkowości prowadzącej do śmierci
orientacja lecznicza i aktywna w stosunku do umierającego w związku z przypisaniem wysokiej wartości
przedłużaniu życia
Problemy zwiÄ…zane z powolnym umieraniem:
ą długotrwała choroba kosztuje, co skutkuje zwykle pogorszeniem się sytuacji materialnej rodziny.
ą przedłuża się ból i cierpienie fizyczne
ą pacjentowi towarzyszy nastrój niepokoju lub depresji, co przenosi się także na rodzinę, żyjącą w stanie napięcia
emocjonalnego
ą stosunki między umierającym a rodziną stają się napięte i skrępowane
ą napięcia są często wyładowywane wobec personelu medycznego, co może prowadzić do ich poczucia frustracji.
Warunki wpływające na szybkie umieranie w erze przednaukowej:
niski poziom technologii medycznej
póz
ne wykrywanie choroby
prosta definicja śmierci (np. ustanie akcji serca)
wysoki poziom umieralności z powodu chorób ostrych
wysoki poziom wypadkowości prowadzącej do śmierci
fatalistyczna bierność w stosunku do człowieka skazanego na śmierć
24.) 4 typy świadomości umierającego wg Glasera i Straussa
świadomość zastrzeżona  pacjent nie zdaje sobie sprawy ze zbliżającej się śmierci, chociaż wszyscy inni o tym
wiedzÄ….
świadomość podejrzana  sytuacja w której pacjent podejrzewa, a inni wiedzą i próbuje potwierdzić lub unieważnić
swoje podejrzenie
świadomość wzajemnego udawania  każda strona określa pacjenta jako umierającego ale wszyscy udają że tak nie
jest.
świadomość otwarta  zarówno personel jak i pacjenci są świadomi zbliżania się śmierci i wszyscy zachowują się
zupełnie otwarcie.
25.) Etapy umierania wg E. Kubler  Ross
stadium zaprzeczania i izolacji  zaczyna siÄ™ w momencie uzyskania informacji o istnieniu nieuleczalnej choroby.
Wchodzą w przejściowy stan szoku. Pojawia się myśl  nie to nie ja, o niemożliwe, to zły sen, pomyka . Z jednej
strony stosuje się różne metody by trwać w niewiedzy, np. dewaluacja lekarza, z drugiej zaś sprawdzanie,
Materiał zaliczeniowy z Socjologii, by Devitto strona 7 z 9
przeprowadzanie nowych badań, poszukiwanie innych lekarzy
gniew i złość  pojawiają się pytania: dlaczego ja? ,  Czym zawiniłem? . Pojawia się poczucie niezasłużonej kary,
która przecież powinna była dotknąć innych, mniej potrzebnych, mniej wartościowych, starszych itp. Pojawia się
zazdrość, gorycz, wściekłość, które są wyładowywane na zupełnie przypadkowych osobach. Pacjent jest zirytowany,
cięgle czegoś się domaga, wyraża niezadowolenie.
stadium targowania się, negocjacji - targowanie przeprowadzane jest z niewidoczną mocą, która panuje nad
naszym życiem. Chodzi zwykle o przedłużenie życia, w zamian za obietnice poświęcenia się, wyrzeczenia czegoś itp.
stadium depresji  gdy pojawiają się bóle, czy też inne dolegliwości pacjent zdaje sobie sprawę z powagi choroby.
Pojawia siÄ™ depresja.
Ë% depresja reaktywna  dotyczy spraw przeszÅ‚ych, odczuwa siÄ™ poczucie utraty siÅ‚y, swej woli, nie
zrealizowanych planów, nadziei, uczuć itp.
Ë% depresja przygotowawcza  dotyczy spraw przyszÅ‚ych, charakteryzuje siÄ™ narastajÄ…cym zaabsorbowaniem
własnym życiem w aspekcie jego końca. Wypełniona jest refleksjami o sensie swego życia i śmierci.
akceptacja i pogodzenie się  jeśli pacjent miał dość czasu by przeżyć poprzednie stadia dochodzi do spokoju i
równowagi. Pacjent nie jest gniewny, załamany, nie zazdrości zdrowia innym. Jest bardziej milczący, nie chce
zbytniej uwagi, opowieści raczej milczącej obecności i pewności bycia z kimś w ostatnich chwilach.
26.) Determinanty zachowań człowieka wobec sytuacji kryzysowej
determinanty intrapersonalne: wiek, płeć, poziom inteligencji, cechy osobowości, poprzednie doświadczenia
związane z chorobą własną lub bliskich, system przekonań i wartości, stosunek do trudności życiowych i cierpienia
itp.
determinanty interpersonalne: rodzaj związków rodzinnych, systemów podtrzymania społecznego, stosunki w
miejscu pracy, stosunki z lekarzem, personelem medycznym itp.
czynniki związane z chorobą: jej rodzaj, rozległość, cechy, znaczenie subiektywne jakie ma dla chorego (narząd lub
funkcja biologiczna ma szczególne znaczenie emocjonalne gdy: stanowi z
ródło przyjemności, satysfakcji, dumy,
dobrej oceny siebie, służy mechanizmom radzenia sobie z chorobą, gdy pomaga podtrzymać dobre stosunki z innymi,
podtrzymać role społeczne lub zawodowe, gdy ma jakieś znaczenie symboliczne dla człowieka)
czynniki społeczno-kulturowe, ekonomiczne, filozoficzne: przekonania, poglądy, postawy społeczne wobec
określonych chorób, pojęcie stygmatyzacji, [piętnowania związane z niektórymi chorobami, wiedza o skuteczności
leczenia. Także poziom zamożności, dostępność określonych form leczenia. System wartości, stosunek do cierpienia,
sensu życia.
otoczenie pozaludzkie: warunki na oddziałach np. intensywnej opieki, aparatura
27.) Strategie radzenia sobie z chorobÄ…
choroba jako wyzwanie  najbardziej aktywny sposób radzenia sobie  chorobę traktuje się jak trudność,
przeszkodę, z którą należy sobie dawać radę, spełniać wymogi, jakie ona stawia, szukać racjonalnych metod pomocy
choroba jako wróg  trzeba walczyć, bronić się. Często pojawia się tu lęk, gniew, wrogość, agresja lub postawa
ucieczkowa- wycofywanie się, bezradność
choroba jako kara  może być uznawana za sprawiedliwą lub nie. Powszechny jest tu lęk, depresja lub gniew, a te
emocje mogą zmniejszać odporność, powodować bierne poddawanie się
choroba jako słabość  poczucie wstydu, chęć ukrycia choroby, pokazania się silnym, zdolnym do pracy
choroba jako ulga, a nawet strategia  dostarcza możliwość ucieczki od odpowiedzialności, wymogów, trudności,
może nawet dawać pewne korzyści (ekonomiczne, zainteresowanie, uwaga otoczenia). Pacjent może nawet nie być
zainteresowany powrotem do zdrowia
choroba jako nieodwracalna strata  gdy jakiś narząd ma dla człowieka niezwykłą znaczenia to jego uszkodzenie
może prowadzić do depresji, oporności na leczenia i rehabilitację
choroba jako wartość  pomaga dostrzec inne wymiary życia, uwolnić się od dążenia do pozornych wartości.
28.) Opieka paliatywna, hospicyjna i terminalna
opieka paliatywna - ukierunkowana na łagodzenie, znoszenie objawów choroby (leczenie objawowe)
opieka hospicyjna: szczególny rodzaj opieki paliatywnej - dotyczy chorych, u których nie można spodziewać się
wyleczenia.
opieka terminalna: okres, gdy choroby nie daje się już kontrolować, rozwija się i nieuchronnie prowadzi do śmierci.
Cele działania hospicjum:
ą zapewnienie leczenia  łagodzenie bólów
Ä… opieka psychologiczna
ą stworzenie systemu pomocy pozwalającej pacjentowi żyć możliwie najbardziej aktywnie
ą podtrzymywanie rodziny chorego w czasie choroby i w okresie żałoby po jego śmierci
Zasady opieki hospicyjnej:
ą leczenie ukierunkowane jest na objawy choroby- głównie łagodzenie bólu
Ä… pacjent traktowany jest jak osoba, a nie jak jednostka chorobowa albo przedmiot. Zapewnia to:
Ë% nienaruszalność jego godnoÅ›ci ludzkiej
Materiał zaliczeniowy z Socjologii, by Devitto strona 8 z 9
Ë% prawo do poszanowania i ochrony wÅ‚asnej tożsamoÅ›ci, poglÄ…dów, przekonaÅ„
Ë% prawo do Å›mierci (nie stosowanie sztucznego przedÅ‚użania życia, reanimacji)
Ë% prawo do życia
ą integralną częścią opieki hospicyjnej jest opieka nad rodziną.
Ä… wÄ…czenie rodziny do opieki nad chorym
ą opieka prowadzona jest przez zespół pracowników, ponieważ jedna osoba nie jest w stanie sprostać wszystkim
potrzebom pacjenta
ą opieka ma charakter ciągły, niezależnie czy pacjent przebywa w hospicjum czy też w domu
29.) Pojęcia:
uniwersalia kulturowe - wszystkie kultury zbudowane są wokół podstawowych wartości regulujących stosunek
człowieka wobec natury, innych ludzi i samego siebie
wartość społeczna - jest to charakterystyczna dla grupy lub osobnika koncepcja odnosząca się do tego, co jest godne
pożądania np. monogamia. Daje ludziom poczucie sensu i jest drogowskazem w interakcjach społecznych.
norma społeczna
zwyczaj - (inaczej nawyk) ustalony sposób zachowania w określonych sytuacjach, który nie wywołuje negatywnych
reakcji otoczenia - ma charakter nieuświadomionego naśladowania tego, co robią inni. Nieprzestrzeganie zwyczaju
nie niesie za sobą żadnych negatywnych konsekwencji. Np. nawyki żywieniowe, higieniczne, sposób wykonywania
pewnych czynności, spędzania wolnego czasu itp.
obyczaj - forma zachowania powszechnie przyjęta w danej zbiorowości społecznej, zachowania związane z ocenami
wartościującymi - sposób postępowania, który grupa poddaje ocenom moralnym i za którego naruszenie stosuje
sankcje. Obyczaje sÄ… przekazywane z pokolenia na pokolenie, zmianom ulegajÄ… powoli. Np. zdejmowanie czapek w
kościele, składanie wieńców na grobie nieznanego żołnierza, wizyty prezydenta wraz z małżonką, uczestnictwa głów
państw w ważnych wydarzeniach kulturalnych i religijnych
etnocentryzm - ocena innych kultur poprzez porównanie z własną
monogamia  typ małżeństwa ze względu na liczbę osób, którym jest związek 1 mężczyzny z 1 kobietą
poligamia - typ małżeństwa ze względu na liczbę osób, którym jest związek 1 mężczyzny z kilkoma kobietami
poliandria - typ małżeństwa ze względu na liczbę osób, którym jest związek 1 kobiety z kilkoma mężczyznami
kultura zdrowotna - system wartości przypisywanych zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, obiektywnemu i
subiektywnemu, jednostkowemu i publicznemu.
rasizm instytucjonalny
patolologia społeczna - destruktywne i autodestruktywne zachowanie ludzi, grup lub całych społeczeństw - przez
patologię społeczną należy rozumieć ten rodzaj zachowania, typ instytucji czy typ funkcjonowania jakiegoś systemu
społecznego, który nie daje się pogodzić ze światopoglądowymi wartościami, które w danym społeczeństwie są
akceptowane
dewiacja - nieprzestrzeganie zespołu norm przyjętych przez członków danej społeczności lub społeczeństwa, pojęcie
szersze od przestrzępczości ze względu na obecność niesankcjonowanych prawnie zachowań dewiacyjnych
przestępczość - postępowanie nonkonformistyczne, które jest jednoznaczne ze złamaniem prawa; pojęciem szerszym
jest dewiacja - wiele zachowań dewiacyjnych nie jest prawnie sankcjonowanych jak np. naturyzm, kultura New Age,
Hare Kryszna i bezdomność, które są subkulturami dewiacyjnymi
przemoc gorąca - furia, która jest wybuchem skumulowanych i niemożliwych do powstrzymania ataków złości lub
wściekłości - towarzyszy jej pragnienie wywołania cierpienia i spowodowania jakichś szkód. Gorącą przemoc mogą
powodować negatywne i intensywne przeżycia związane z frustracją, z zablokowaniem jakichś dążeń, z
niespełnieniem pragnień i oczekiwań. Istotnym czynnikiem bywa przekonanie sprawcy o niezdolności ofiary do
obrony i poczucie własnej bezkarności. Przybiera ona dwie formy: przemocy fizycznej i seksualnej.
przemoc chłodna - wydaje się znacznie spokojniejsza od przemocy gorącej, choć czasem jest to spokój pozorny,
skrywający silne emocje, które są skutecznie tłumione i kontrolowane - polega na realizowaniu przez sprawcę
specyficznego scenariusza zapisanego w jego umyśle. Człowiek realizujący taki scenariusz przemocy, zmierzając do
jakiegoś celu jest gotowy do wtargnięcia we wnętrze psychiki swojego dziecka lub współmałżonka. Sprawca
chłodnej przemocy na ogół pozostaje nieświadomy szkodliwości swego zachowania, ponieważ znajduje
uzasadnienie nawet dla okrucieństwa. Chłodna przemoc wobec dzieci przybiera często formę surowych metod
wychowawczych lub sprawiedliwego karania. Czasem krzywdzenie dzieci dokonuje się w trakcie prób kształtowania
u nich pożądanych cech charakteru, a czasem jest rezultatem powtarzania metod wychowawczych, których rodzice
doświadczali w dzieciństwie gdy sami byli ofiarami przemocy wychowawczej.
stopa bezrobocia - podstawowym miernik poziomu bezrobocia - stosunek ilości bezrobotnych do ilości wszystkich
ludzi zdolnych do pracy
enklawa biedy - obszar, gdzie co najmniej 30% mieszkańców stanowią rodziny, będące klientami pomocy
społecznej (żyje tak co dwudziesty łodzianin, w A
odzi mówi się o co najmniej 17 enklawach biedy)
wiktymizacja  stawianie się ofiarą  pierwotna wiktymizacja jest degradującą zmianą poczucia tożsamości osoby
maltretowanej, poniżanej i wykorzystywanej: utrata podstawowego poczucia bezpieczeństwa, zaufania do świata i
siebie, poczucia własnej wartości. Poczucie zagubienia, wycofanie się z normalnego życia. Przystosowanie się do roli
ofiary : obwinianie się, zaprzestanie oczekiwania poprawy sytuacji, odmawianie sobie praw ludzkich, czasami próby
samobójcze. Wiktymizacja wtórna jest zaś procesem w kórym ofiara staje się sprawcą przemocy
Materiał zaliczeniowy z Socjologii, by Devitto strona 9 z 9