Falangiści podczas II wojny światowej
Publikacja: 04-04-2007

Falangiści podczas II wojny światowej.

Kampania wrześniowa jak i inne kampanie II wojny światowej znane są z ogromnej liczby relacji .Dzieje ludzi-uczestników wydarzeń opisane zostały w setkach książek a najróżniejsze formacje wojskowe oraz ich zaplecza polityczne doczekały się swoich opracowań. Poniższy artykuł dotyczy wąskiej grupy narodowych radykałów spod znaku „ręki z mieczem” i z pewnością nie wyczerpuje tematu.
Ruch Narodowo-Radykalny popularnie nazywany Falangą – (od gazety wydawanej przez tą organizację) był w latach 1934-1939 próbą kontynuowania tradycji politycznej i organizacyjnych Obozu Wielkiej Polski (OWP) oraz Obozu Narodowo-Radykalnego (ONR). Przyjmując pewne elementy powyżej wymienionych organizacji wprowadzając jednak wiele nowych ,samodzielnych do programu politycznego jak i społecznego FALANGA w burzliwym okresie międzywojennym przedstawiała swoją wizję budowy nowego ustroju Polski.

Zorganizowany w hierarchiczny sposób nacjonalistyczny i katolicki typ organizacji będący na pograniczu organizacji paramilitarnej jakim był Ruch Narodowo-Radykalny nie przyniósł jednak twórcom oraz kierownikom w przedwrześniowej Polsce znaczniejszych sukcesów i znacznego poparcia politycznego.
Będąc w opozycji i działając nielegalnie bądź na półlegalnie mający na koncie akcje terrorystyczne Ruch Narodowo-Radykalny był dla kierownictwa jak i szeregowych członków dobrą szkołą konspiracji i zamiłowania do formy działania wojskowego co było bardzo pomocne w późniejszej działalności tego środowiska w okresie okupacji w Polsce oraz na wszystkich frontach II wojny światowej. Niewątpliwie falangiści zrewidowali wiele ze swych poglądów i programu w obliczu II wojny światowej .Nowa sytuacja wymusiła dostosowanie się do niej .Ta garść informacji o ludziach z RNR jest jednak dowodem ogromnej wiary ,patriotyzmu , poświęcenia a także koleżeństwa jakie determinowały Ich działanie. Informacje zawarte w tym artykule pochodzą ze wspomnień jednego z najważniejszych ludzi Falangi – Zygmunta Dziarmagi.

Większość młodej lub bardzo młodej w 1939 roku kadry RNR podczas działań obronnych zyskała nowe doświadczenia organizacyjne i wojskowe , pełniąc przeważnie funkcje oficerów liniowych lub szeregowców mieli okazję do walki z wrogiem bądź pełniąc służbę w formacjach pomocniczych wielokrotnie wykazali się ogromną dojrzałością . Każdy z tych często niespełna trzydziestolatków spełnił swe obowiązki tak jak pozwalały okoliczności . Myślę że zawarte tu informacje mogą być dopełnieniem do wystawy jaka ostatnio jest prezentowana w różnych miastach Polski pod tytułem : „Polscy narodowcy jako ofiary nazizmu w czasie II Wojny Światowej” . Oto w skrócie Ich losy…:

Na wieść o wybuchu wojny przebywający za granicą –wracają stamtąd ,tak jak Stanisław Szczepański ,studiujący na Politechnice we Francji w Grenoble ,który poprzez Włochy, Bałkany, Rumunię dociera do Polski i walczy później w szeregach ZWZ i AK.
Inżynier Andrzej Świątkowski zajmujący odpowiedzialne i dobrze płatne stanowisko w Afganistanie przedostaje się do Francji i wstępuje do szeregów I Dywizji Grenadierów .Jest równocześnie członkiem „Chomików” ,którzy działają w szeregach wojska ,jako tajne zespoły oddane całkowicie Wodzowi Naczelnemu-generałowi Władysławowi Sikorskiemu. Zespoły te zrywają z ówczesnym podziałem politycznym ,dążą metodami konspiracyjnymi do sformułowania solidarnego frontu całego narodu we wspólnej walce z okupantem.

Po klęsce Francji ten świetny strzelec, dawny członek specjalnej grupy bojowej ONR ,odważny konspirator o spokojnym usposobieniu przedostaje się do Anglii i wstępuje do Brygady Spadochronowej. Zostaje „cichociemnym” . Ginie osaczony przez Niemców .Odznaczony „Virtuti Militari”.
Najliczniejsza część kadry RNR uczestniczy w kampanii 1939 r. W walkach jednostki pancernej płk .dypl. Stefana Roweckiego bierze udział Bolesław Piasecki - Kierownik Główny RNR Falanga . Po zakończeniu działań wojennych zostaje aresztowany przez gestapo . Po uwolnieniu zawdzięczanemu wstawiennictwu włoskiej dyplomacji ukrywa się .Staje na czele Konfederacji Narodu której zbrojne ramię – Uderzeniowe Bataliony Kadrowe toczą liczne boje na wschodnich rubieżach dawnej Polski a także dokonują wiele brawurowych akcji na terenie Warszawy.

W szeregach „Armii Karpaty” na stanowisku dowódcy 5-go pułku strzelców podhalańskich 29-ej wysokogórskiej DP grupy operacyjnej „Bielsk” walczy Bolesław Świderski . Ten były członek OWP,ONR i RNR ,więzień obozu w Berezie Kartuskiej zostaje internowany w Eger na Węgrzech , ucieka natychmiast do Budapesztu . W styczniu 1940 roku przechodzi przez Tatry do Polski z zamiarem włączenia się w działania konspiracyjne wraz z dwoma towarzyszami ,są częścią pierwszej dziesiątki oficerów przygotowanych do takiej działalności przez płk Emisarskiego w Budapeszcie.W górach podczas zamieci gubią przewodnika ,drogę i zamarzają . Świderskiego który w ostatnim momencie przytomności daje sygnał latarką odnajduje niemiecki patrol . Sprawa nie byłaby groźna gdyby nie to iż jednocześnie wpada reszta z dziesiątki idąca innym szlakiem ale posiadająca identyczne ubrania od tego samego krawca w Budapeszcie…..Przebywa kolejno w więzieniach w Sanoku, Krakowie ,Wiśniczu .Później zostaje osadzony w Oświęcimiu i jako więzień numer 952 zostaje przez przypadek sanitariuszem. Łączy z narażeniem życia podwójną rolę oficjalnego funkcjonariusza więziennego i pełnego poświęcenia opiekuna współwięźniów. Przewieziony do Mauthausen zostaje uwolniony przez oddziały amerykańskie. Wstępuje do 2 –go Korpusu W.P. we Włoszech.

W obronie Warszawy uczestniczą m.in. : Jerzy Hagmajer i Zygmunt Dziarmaga .Jerzy Hagmajer –jako lekarz chirurg odznaczony jest wówczas Złotym Krzyżem Zasługi. Zygmunt Dziarmaga - przed wojną jedna z czołowych postaci RNR Falanga ,animator takich narodowo-radykalnych gazet jak „Sztafeta” oraz „Falanga” po kampanii wrześniowej działa w Wilnie jako Kierownik Wydziału Informacji i Propagandy przy Biurze Delegata Rządu .Jest członkiem Konfederacji Narodu i z jej ramienia dowodzi Pułkiem Pancernym im . Bolesława Chrobrego .W lipcu 1944 roku aresztowany przez NKWD, do kraju powraca w 1955 r .

Warszawy broni wówczas także czternastoletni harcerz - Jerzy Kazimierski . Wraz z innymi harcerzami oraz żołnierzami w rejonie placu Narutowicza organizują obronę jednej z barykad .Za pomocą działka powstrzymują niemiecki zagon pancerny uszkadzając dwa nieprzyjacielskie czołgi .Kilka lat później jako oficer UBK ( Uderzeniowe Bataliony Kadrowe) weźmie udział w wielu brawurowych akcjach - odznaczony dwukrotnie Krzyżem Walecznych.

W szeregach pomocniczej służby harcerskiej działają szesnastoletni wówczas Julian Tadeusz Jagodziński i czternastoletni Jan Niedziela mieszkańcy robotniczych rejonów Pragi .W kilka lat później wezmą Oni udział w walkach z Niemcami na terenach województw warszawskiego , białostockiego ,nowogródzkiego i wileńskiego oraz pogranicznych rejonów Prus Wschodnich. Julian Jagodziński pod pseudonimem „Stefan Pawłowski” w stopniu porucznika , dowódcy VIII UBK polegnie w potyczce z Niemcami pod Okółkiem . Obaj odznaczeni „Virtuti Militari” V klasy.

Przy kopaniu rowów przeciwczołgowych na Żoliborzu i przy budowie umocnień na Pradze pracuje dziewiętnastoletni wówczas Stefan Chodyko , uczeń szkoły wojskowej . Na rozkaz dowództwa wyrusza na pieszo do swego rodzinnego miasta –Wilna aby tam stawić się w szeregach samoobrony . Kilka lat później już jako żołnierz UBK dowodzi 2-gą kompanią I-go batalionu konspiracyjnego I pułku imienia Bolesława Chrobrego (oddział AK ,Wilno ,Śródmieście). Pod pseudonimem „Grunwald” choć jest dowódcą kompanii sieje postrach wśród Niemców- jako strzelec wyborowy.

W obronie Warszawy bierze czynny udział młodziutka absolwentka Wydziału Chemii Politechniki –Maria Iwanicka .W okresie przedwojennym łączniczka konspiracyjna Bolesława Świderskiego i więzień Pawiaka. Dowodzi OPL (obrona przeciwlotnicza ) zespołu budynków przy ulicy Filtrowej .Osobiście gasi pożary , zasypuje piaskiem groźne niewybuchy .Kilkakrotnie silnie poparzona , zawsze gotowa oddać swoją krew potrzebującym rannym co czyni wielokrotnie. Ta sama starsza o kilka lat dziewczyna 12 sierpnia 1943 roku jako porucznik AK i Kierownik Referatu Wojskowego Służby Kobiet ( WSK ) Konfederacji Narodu – polegnie w boju pomimo ciężkich ran osłaniając z pistoletu maszynowego odwrót swoich kolegów. Odznaczona pośmiertnie „Virtuti Militari” V klasy oraz Krzyżem Walecznych.
W szeregach OPL i ochotniczej służbie sanitarnej biorą także udział : Helena Jamontówna, Irena Pietrzykowska, Danuta Maciejowiczówna, Krystyna Osuchowska ,Hanna Zarzycka, Janina Wyleżyńska i wiele innych. Cztery lata później Danuta Maciejowiczówna pseudonim „Teresa” polegnie jako żołnierz IV UBK .Odznaczona Krzyżem Walecznych . Razem z Nią poległa wtedy Krystyna Osuchowska , odznaczona Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami.Hanna Zarzycka ginie także w walce z Niemcami w szeregach odziału UBK.

W Powstaniu Warszawskim giną Janina Wyleżyńska pseudonim „Nina” - dwukrotnie odznaczona Krzyżem Walecznych, a także Irena Jamonttówna i Irena Pietrzykowska .
W Armii generała Kleberga walczy jeden z kierowników RNR Adolf Gozdawa – Reutt. Jest dowódcą plutonu cekaemów .Uczestniczy w bitwach pod Kockiem ,Wolą Gułowską i Krzywdą .Przedstawiony do „Virtuti Militari” V klasy. Odmawia wypełnienia rozkazu złożenia broni. Wyprowadza kompanię do lasu i tam każe broń schować .Daje ostatni rozkaz swoim żołnierzom mieszkającym w okolicach Warszawy. Mają nawiązać kontakt ze swym dowódcą po zakończeniu kampanii . Rozkaz żołnierze wykonują sumiennie . Ucieka z obozu przejściowego w Radomiu i przystępuje niezwłocznie do działań konspiracyjnych .
Na stanowisku dowódcy kompanii walczą :Olgierd Szpakowski – kolejny z kierowników RNR . Przedstawiony do „Virtuti Militari „ . Postawą swą budzi szacunek podkomendnych.

Marian Reutt ,Witold Staniszkis , Władysław Jamontt , Igor Telechun – wszyscy to część kierownictwa RNR Falanga , każdy z nich bierze udział w kampanii wrześniowej w różnych formacjach .
Na stanowisku zastępcy dowódcy szwadronu kawalerii walczy Witold Rościszewski a zdolny grafik , twórca wielu fotomontaży używanych w takich pismach jak : Falanga i Prosto z Mostu , inżynier budownictwa Jan Poliński dowodzi plutonem dział przeciwlotniczych.

Pod Lublinem giną : Stanisław Cimoszyński – jeden z autorów „Zasad programu narodowo – radykalnego” i Klemens Sznarbachowski – członek specjalnych grup bojowych Falangi , którego imieniem nazwano w 1941 roku pierwszy Uderzeniowy Batalion Kadrowy Konfederacji Narodu .W obronie Warszawy ginie w swojej rodzinnej dzielnicy na odcinku pod Powązkami –Wacław Niezabitowski .W bitwie pod Kutnem zostaje zabity w bitwie na bagnety Jerzy Dembowski . W szeregach Armii „Pomorze” ginie podporucznik Skóp – harcmistrz i działacz RNR w Wilnie .Na stanowisku dowódcy baterii artylerii lekkiej pada ciężko ranny podporucznik Henryk Dudełło .Nie chce opuścić pozycji ,umiera z powodu utraty krwi.
Na wiadomość o oblężeniu Warszawy wyrusza w dniach 8 i 9 września grupa członków RNR Falanga i Stronnictwa Narodowego z Wilna aby iść na odsiecz Stolicy .Podobne zespoły wyruszają w tym samym czasie ze Lwowa , Białegostoku , Grodna .Wielu z nich nie dociera do celu ginąc po drodze. Inni giną na wstępie swojej podziemnej działalności lub w Majdanku , Oświęcimiu czy Treblince .Byli także tacy , którzy po przedarciu się przez granicę dołączają do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie .Są to m.in. : Zygmunt Przetakiewicz – kierownik NOB (Narodowy Organizacja Bojowa ) dołącza w Anglii do I –wszej Dywizji Pancernej dowodzonej przez gen. Maczka .W czerwcu 1944 r. bierze udział w lądowaniu w Normandii poczym bierze udział w całej kampanii aż do końca wojny .

Mieczysław Chądzyński (NOB ) po klęsce Francji przedostaje się do Hiszpanii, gdzie zostaje osadzony w obozie pracy .Wraz z współwięźniami buduje w trudnych warunkach podkop , niestety donos jednego z współwięźniów uniemożliwia ucieczkę . Po zwolnieniu przedostaje się do Anglii i wstępuje do Wojska Polskiego .Stanisław Nawrot i Julian Nowakowski (obaj NOB ) pełnią trudną służbę kurierską dla ZWZ( Związek Walki Zbrojnej ) .Nawrot osaczony przez żandarmów podczas jednego z rajdów ,po ciężkiej walce trafia w ręce wroga .Później do Oświęcimia i Mauthausen .Zostaje zamordowany w 1945 roku w Mauthausen .Julian Nowakowski (NOB) ginie w zasadzce pełniąc jedno z zadań kurierskich .
W II-im Korpusie we Włoszech walczą Jan Olechowski i Zygmunt Sterminski - uczestnicy bitwy o Monte Cassino.

Zaprawieni w walce , wielokrotnie zamykani w więzieniach i aresztach w II RP mają ogromne napięcie ideowe .Przegrana kampania wrześniowa nie załamuje ich – wręcz przeciwnie ,odnajdują się znakomicie w nowych , konspiracyjnych warunkach. Lata walki politycznej w przedwojennej Polsce wspaniale przygotowały tych młodych ludzi do walki w ciężkich okupacyjnych czasach .Dziwi zatem bardzo kompletny brak wiedzy serwowany przez niedouczonych dziennikarzy porównujących ludzi Falangi do nazistów ,faszystów itd. Nie biorąc kompletnie czasu , miejsca i okoliczności w jakich przyszło żyć narodowym radykałom , ludziom z Ruchu Narodowo – Radykalnego Bolesława Piaseckiego .

Na podstawie wspomnień Zygmunta Dziarmagi opracował Piotr Nastałek