J. Klinger Zagubiona Egzegeza dwóch wierszy z Ewangelii św. Marka (14, 51-52)

1. Punktem wyjścia dla rozważań na temat egzegezy jest, niedostateczna według autora interpretacja proponowana najczęściej przez komentatorów Pisma Świętego. Klinger pokazuje jakie dotychczas pojawiły się głosy w dyskusji nad tymi dwoma wersetami. Większość (chociaż nie wszyscy)badacze i myśliciele uważają za dopuszczalne przyjęcie wersji, że sam Ewangelista opisał się w tym fragmencie, dokonał swego rodzaju podpisu ewangelii. Jednak na głosie mniejszości opiera się Klinger stawiając pytanie czy św. Marek w ogóle był naocznym świadkiem życia Jezusa i czy wolno przyjąć za obowiązującą egzegezę wyraźnie (ze względu na analizę całego tekstu Ew. Marka) redukcyjną.

Klinger pokazuje jakie są słabe strony dotychczas wysuwanych opinii. Brak przesłanek świadczących o tym iż inny Apostoł mógł być „młodzieńcem” i słabe za tym iż był to sam Marek skłaniają go do prowadzenia własnej egzegezy. Za najsłabszy element powyższych hipotez uważa to, że są one przyjęciem obrazu biblijnego jak realistycznej fotografii czy relacji z wydarzeń – odwołanie do szkoły antiocheńskiej. Odpowiedzą na te zarzuty może być próba zobaczenia tego fragmentu w kategoriach symbolicznych (alegorycznych)- odwołanie do szkoły aleksandryjskiej.

2. Zestawienie dwóch fragmentów jest propozycją odpowiedzi Klingera na dotychczasowe negatywne sposoby argumentowania przyjętej egzegezy (nie ma lepszych argumentów niż przyjęcie realistycznej interpretacji dwóch wersów). Zestawiając fragment z dziejów Józefa syna Jakuba (Stary Testament) z fragmentem Ewangelii Marka pokazuje na ich zaskakujące podobieństwo.

3. Aby dotrzeć do ukrytych sensów takiego zestawienia Klinger najpierw zajmuje się „figurą” Józefa w tradycji Kościoła greckiego. Pokazuje jak postać Józefa była początkowo marginalizowana przez malarzy wczesnochrześcijańskich aby w IV wieku stać się ważnym toposem ikonograficznym. Wskazuje na tradycję wczesnochrześcijańską w której Józef był figurą Chrystusa, która od III wieku (Tertulian) dokonywała takiego zestawienia a w wieku VIII wystąpiła w formie pełnej w Mszale z Bobbio. Ciąg faktów z życia Józefa jest złączony z faktami z życia Jezusa. Ten fragment potwierdza sensowność zestawienia dwóch wyrywków z poprzedniego akapitu. Klinger nakreśla pewną ramę interpretacyjną, w której się porusza i która jest jego bazą i punktem wyjścia. Uderzające podobieństwo fragmentów jest wystarczającym argumentem aby przyjąć, że mogą być związane.

4. Kolejnym krokiem budowania egzegezy jest pokazanie jak postać Józefa funkcjonowała w liturgii kościoła greckiego. Pierwszy dzień Wielkiego Tygodnia był świętem, które sprzęgało w sobie postać Józefa i moment przeklęcia przez Chrystusa bezpłodnego drzewa figowego. Klinger przytacza fragment homilii Wielkiego Poniedziałku, która objaśnia dlaczego Józef był zapowiedzą Chrystusa. Na bazie tego fragmentu dowodzi, że umiejscowienie wydarzenia z Ewangelii Marka pokrywa się z wydarzeniami z życia Józefa.

Drzewo figowe przeklęte przez Chrystusa według homilii Wielkiego Poniedziałku to obraz drzewa poznania dobrego i złego oraz obraz duszy pozbawionej „cnót” którą Chrystus wysusza w życiu pozagrobowym. Liście tego drzewa pod którymi nie kryją się owoce to tylko zasłona grzechu. Józef jest przeciwieństwem figi. Nagość Józefa uciekającego przed Egipcjanką jest pierwotną nagością czystego człowieka. Klinger przytacza wiele fragmentów hymnów z mszału, potwierdzających takie twierdzenie. Józef był czysty i przez to jego nagość nie była obrazą dla Boga ale potwierdzała jego pełne oddanie Bogu.

5. Proponowana przez Klingera interpretacja zakłada, że Ewangelista Marek nie mógł świadomie użyć „figury” Józefa, ale pojawienie się tego odwołanie świadczy za możliwością postrzegania tej Ewangelii w kategoriach symbolicznych a nie historycznych. Pojawienie się uciekającego młodzieńca jest zapowiedzą nowego nurtu jakim jest chrześcijaństwo, pozwala również widzieć w tym wydarzeniu zapowiedz fizycznego zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią, który pozostawia w rękach ludzi tylko to co śmiertelne a sam ucieka w pierwotnej, „czystej” nagości. Klinger aby wyjaśnić symbolikę białej szaty sięga do Apokalipsy. Nagość pierwszych, nieskalanych grzechem ludzi jest związana z symboliką chrztu i obnażeniem przed chrztem. Wstyd jest uczuciem, które oddzieliło człowiek od Boga więc wyzbycie się go w czystości przywraca do Niego. Postać młodzieńca jest symbolem inicjacji chrztu. Biała szata symbol zmartwychwstania w obrazie Apokaliptycznym jest zestawiony z pieczęcią na czole oznaczającą chrzest.

6. Próba odpowiedzi dlaczego pierwotna egzegeza została utracona. Klinger widzi to zagadnienie w bardzo długiej perspektywie historycznej. Dualistyczne sekty gnostyckie, które głosiły ludzką naturę Chrystusa, miały wpływ na historię kościoła. Zaczęto wycofywać z tradycji to wszystko co mogłoby poprzeć argumenty gnostyków o zasadniczo ludzkiej naturze Chrystusa. Stąd trudny do interpretacji fragment Ew. Marka w oderwaniu od aspektu fizycznego, stał się marginalizowany i wyjaśniany w sposób uproszczony. Podobne wytłumaczenie znajduje nieobecność figury Józefa w sztuce wczesnochrześcijańskiej. Powiązanie pomiędzy Chrystusem a Józefem niosło konotacje fizyczne, które były niebezpieczne dla utrzymania dogmatu o boskości Chrystusa.

Konstrukcja artykułu:

- poprzez tytuł i pierwsze akapity autor zarysowuje problem, wskazuje na jego niebanalny charakter . Wykazuje, że przyjęte dotąd wyjaśnienie musi być zrewidowane gdyż jego słuszność może być z wielu miejsc podważona.

- praca interpretacyjna polega na wydobyciu możliwie jak największej ilości powiązań pomiędzy wersetami z Marka a:

1. Innymi fragmentami Pisma św.

2. Komentarzami do Pisma Świętego proponowanymi przez dawnych i współczesnych myślicieli.

3. Dostrzeżeniu filiacji pomiędzy tym wersetem a sztuką i tradycją wczesnochrześcijańską oraz historią kościoła.

Egzegeza jest szeroka i wielopłaszczyznowa. Próbuje docierać do ukrytych sensów w obrębie pewnego określonego i skończonego zakresu treści, które można ogólnie nazwać tradycją grecką w chrześcijaństwie.

- na potwierdzenia swoich przypuszczeń i propozycji Klinger wydobywa bardzo wiele fragmentów pochodzących z różnych tekstów przytaczając je w odpowiednich miejscach. Ta metoda pracy pozwala czytelnikowi na dokładne śledzenie procesu powstawania nowej egzegezy i dokumentuje jej zaczepienie w rzeczywistości. Bardzo dokładnie zostaje zanalizowana relacja niemal każdego słowa z innymi fragmentami tekstów. Wielokrotne powracanie pewnych wątków pokazuje jakie dla elementy zaproponowanej interpretacji są węzłowe dla autora i na nich opiera się hermeneutyka tego tekstu.

- w tekście pojawiają się odniesienia do dwóch szkół hermeneutycznych aleksandryjskiej i antiocheńskiej . Symbolizm pierwszej ma być przeciwwagą dla (redukującej) dosłowności drugiej i to właśnie ku interpretacji alegorycznej idzie Klinger, zaznacza to w wielu miejscach.

- ostatecznie pojawia się także wyjaśnienie problemu zawartego w tytule, dlaczego egzegeza została zagubiona? Tekst nie ma ambicji terapeutycznych, wyjaśnia problem pozostawiając czytelnikowi możliwość zadecydowania co się będzie działo dalej.

- w całej analizie skupia się raczej na połączeniach występujących pomiędzy prezentowanymi elementami niż na rozkładzie fragmentu na poszczególne elementy

- Klinger formułuje na początku pewien domysł (stara się „rozumieć” w kategoriach Riceurowskich) i szuka dla tego domysłu potwierdzenia w tekście („wyjaśnić” w kategoriach Riceuroswkich). Jest to strategia interpretacyjna proponowana przez Eco i dokładnie w ten sposób opisana.