Jan II Kazimierz

Jan II Kazimierz (1609–1672), król polski w latach 1648–68, z dynastii Wazów, syn Zygmunta III Wazy i Konstancji z Habsburgów. Jan Kazimierz brał udział w wojnie smoleńskiej z Rosją (1632–34), wspierając swego brata króla Władysława IV. W czasie wojny trzydziestoletniej, jako pułkownik cesarza Ferdynanda II, walczył z Francją. Został oskarżony o szpiegostwo i uwięziony (1638–40) z rozkazu francuskiego kardynała Richelieu. Od 1643 r. przebywał we Włoszech, gdzie wstąpił do zakonu jezuitów. W roku 1646 papież Innocenty X mianował go kardynałem. Po śmierci Władysława IV (1648) zrezygnował z godności kardynała i podjął starania o uzyskanie tronu polskiego. Jan Kazimierz został wybrany na króla Polski dzięki poparciu stronnictwa cesarskiego oraz wdowy po Władysławie IV, Marii Ludwiki, którą wkrótce poślubił. Jan Kazimierz obejmował tron polski w trudnym dla Rzeczpospolitej czasie. Na Ukrainie rozprzestrzeniało się wielkie powstanie kozackie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego, który sprzymierzywszy się z Tatarami zadał wojskom polskim dotkliwe straty. Kiedy strona polska zaczęła się mobilizować i odnosić sukcesy militarne, Kozacy zawarli w Perejasławiu ugodę z Rosją, poddając jej całą Ukrainę, co spowodowało wybuch wojny polsko-rosyjskiej (1654–67). W 1658 r. w Hadziaczu Rzeczpospolita zawarła ugodę z Kozakami, ale wojna z Rosją zakończyła się dopiero w roku 1667 rozejmem w Andruszowie i podziałem Ukrainy. W 1655 r., korzystając z osłabienia Rzeczpospolitej, Szwedzi zerwali rozejm i uderzyli na Polskę („potop szwedzki”). Kapitulancka postawa części szlachty i magnatów polskich, a ze strony niektórych także zdrada, pomogły Karolowi Gustawowi, królowi szwedzkiemu, odnosić początkowo sukcesy. Jan Kazimierz musiał szukać schronienia na Śląsku. Sukcesy partyzantki antyszwedzkiej powstałej po wybuchu powszechnego powstania ludowego przeciw najeźdźcom, skłoniły króla do powrotu do Polski. 1 IV 1656 r. Jan Kazimierz złożył we Lwowie śluby, oddając kraj opiece Matki Boskiej, przyrzekł też chłopom złagodzenie ucisku pańszczyźnianego. W roku 1658 wypędzono z Polski arian, posądzanych o sprzyjanie Szwedom. Ogromnym wysiłkiem narodu najeźdźcy szwedzcy zostali usunięci z kraju, ale Polska musiała za to zapłacić wysoką cenę. By rozbić sojusz szwedzko-brandenburski, Rzeczpospolita podpisała w 1657 r. traktaty welawsko-bydgoskie, zwalniając elektora brandenburskiego z zależności lennej w Prusach Książęcych. Pokój w Oliwie (1660) zakończył wojnę polsko-szwedzką, która spustoszyła kraj i zrujnowała jego gospodarkę. Jan Kazimierz dążył do przeprowadzenia ważnych reform ustrojowych: m.in. możliwości przeprowadzania elekcji za życia króla (vivente rege), wprowadzenia stałych podatków, podejmowania uchwał w sejmie większością głosów (w 1652 r. doszło do pierwszego zerwania sejmu przez liberum veto). Próby reform podejmowane przez króla spotkały się z ostrym sprzeciwem szlachty, w latach 1665–66 doszło do rokoszu Lubomirskiego. Nie mogąc porozumieć się ze szlachtą, załamany po śmierci żony, Jan II Kazimierz abdykował w 1668 r. i wyjechał do Francji, gdzie zmarł cztery lata później (1672).

WAŻNE DATY: 1648–wybuch powstania kozackiego pod wodzą Bohdana Chmielnickiego 1648–koronacja Jana Kazimierza na króla Polski 1654-67–wojna polsko-rosyjska 1655-60–wojna polsko-szwedzka zakończona pokojem w Oliwie 1657–traktaty welawsko-bydgoskie, zniesienie przez Polskę zależności lennej Prus Książęcych 1665-66–rokosz Lubomirskiego 1667–rozejm z Rosją w Andruszowie, podział Ukrainy 1668–bdykacja Jana II Kazimierza