Dobór środków ochrony indywidualnej:

Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub większą liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.

Do środków ochrony indywidualnej zalicza się również:

zespoły składające się z kilku urządzeń lub rodzajów wyposażenia, które zostały ze sobą połączone w celu ochrony człowieka przed jednym lub wieloma jednocześnie występującymi zagrożeniami; urządzenia lub wyposażenie ochronne, połączone z nie ochronnym środkiem wyposażenia indywidualnego noszonym lub też trzymanym przez osobę, w celu wykonania określonych czynności; wymienne składniki środków ochrony indywidualnej, które są istotne dla ich właściwego funkcjonowania, używane wyłącznie do takich środków.

Rola środków ochrony indywidualnej w zakładowym systemie bhp

Zgodnie z obowiązującymi postanowieniami Kodeksu Pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą.

Pracownik jest zobowiązany do stosowania środków ochrony indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę.

Prawo


Klasyfikacja środków ochrony indywidualnej

Zgodnie z normą PN-Z-08053:1998¹⁾ środki ochrony indywidualnej pod wzgledem konstrukcji oraz ich ogólnego przeznaczenia można podzielić na 9 grup (patrz tabela).

Tabela Podział środków ochrony indywidualnej według ich ogólnego przeznaczenia.

Nazwa grupy	Symbol oznaczenia
Odzież ochronna	U
Środki ochrony kończyn dolnych	N
Sprzęt ochrony głowy	G
Sprzęt ochrony twarzy i oczu	T
Sprzęt ochrony układu oddechowego	D
Sprzęt ochrony słuchu	S
Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości	W
Środki izolujące cały organizm*)	I
Środki ochrony kończyn górnych	R

*) Środki izolujące cały organizm - stanowią połączenie odzieży gazoszczelnej oraz sprzętu izolującego ochrony układu oddechowego.

W Dyrektywie 89/686/EWG dotyczącej minimalnych wymagań stawianych środkom ochrony indywidualnej wprowadzono inny podział tych środków, niż przedstawiony w Polskiej Normie. Zgodnie z tą dyrektywą środki ochrony indywidualnej zostały podzielone na trzy kategorie, pod względem ryzyka przed którym chronią. Podział ten został podyktowany koniecznością zróżnicowania procedur certyfikacji środków ochrony indywidualnej. (Zasady certyfikacji środków ochrony indywidualnej w Polsce).

Przedstawiona na stronach internetowych klasyfikacja środków ochrony indywidualnej opiera się na dwóch równorzędnych kryteriach:

przedmiotowym (klasyfikacja według konstrukcji, jest oparta na podstawowych cechach różniących między sobą poszczególne środki należące do tej samej grupy); właściwości ochronnych (klasyfikacja według właściwości ochronnych jest oparta na wykazie i podziale czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy, przed którymi środki ochrony indywidualnej mają zabezpieczać użytkowników).

W niniejszym programie wykorzystano oba kryteria klasyfikacji. Za podstawę klasyfikacji przyjęto właściwości ochronne, a w ich obrębie wyróżniono poszczególne typy środków ochrony indywidualnej.
Podział ten umożliwia w sposób logiczny przedstawienie metod doboru poszczególnych typów środków ochrony indywidualnej do czynników szkodliwych występujących na stanowiskach pracy.


________________________
¹⁾ Norma PN-Z-08053:1998 została wycofana z Katalogu Polskich Norm w 2004 r. na skutek przyjęcia norm europejskich, które obejmują klasyfikację i definicje poszczególnych typów środków ochrony indywidualnej. Niestety żadna z tych norm europejskich nie podaje zbiorczej klasyfikacji w sposób opisany w ww. polskiej normie. Ponieważ dokonując doboru środków ochrony indywidualnej do czynników szkodliwych pomocny jest ogólny podział tych środków, a także dlatego, że jest on wykorzystywany w stosowanych przez polskich pracodawców programach i poradnikach doboru opartych na tym podziale, norma ta została zacytowana jako źródło literaturowe. Upoważnieniem do takiego postępowania jest fakt, że norma ta nadal jest dostępna w Polskim Komitecie Normalizacyjnym jako archiwalna.

Prawne podstawy stosowania oraz doboru środków ochrony indywidualnej

PRACODAWCA

Zgodnie z postanowieniami Kodeksu Pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą.

W ramach swej odpowiedzialności pracodawca powinien m.in. stosować środki, według następujących zasad:

unikanie ryzyka; ocena ryzyka, którego nie można uniknąć; zapobieganie ryzyku u źródła (np. przez zastąpienie niebezpiecznych procesów produkcyjnych bezpiecznymi lub zmianę organizacji pracy); prowadzenie spójnej polityki zapobiegania ryzyku w zakładzie pracy; dostosowanie stanowisk pracy do pojedynczego człowieka; nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej; właściwe informowanie pracowników na temat zagrożeń na stanowiskach pracy.

Pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować ich o sposobach posługiwania się tymi środkami.

Środki ochrony indywidualnej stanowią jeden z elementów systemu bezpieczeństwa pracy. Ich funkcjonowanie w zakładzie pracy powinno być poprzedzone: analizą zagrożeń, oceną ryzyka, szkoleniem pracowników na temat zagrożeń występujących na stanowiskach pracy oraz skutków tych zagrożeń dla zdrowia lub życia.

PRACOWNIK

Pracownik jest zobowiązany do stosowania środków ochrony indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę.

Środki ochrony indywidualnej stanowią jeden z elementów systemu bezpieczeństwa pracy. Ich funkcjonowanie w zakładzie pracy powinno być poprzedzone:

analizą zagrożeń oraz oceną ryzyka; szkoleniem pracowników na temat zagrożeń występujących na stanowiskach pracy oraz ich skutków dla zdrowia lub życia.

Rola środków ochrony indywidualnej w zakładowym systemie bezpieczeństwa pracy

Środki ochrony indywidualnej, funkcjonujące w zakładowym systemie ochrony pracy, pozwalają często na całkowitą likwidację niebezpieczeństwa wynikającego z zagrożenia, które powstało na skutek działania procesu technologicznego. Mogą też stanowić zabezpieczenie dodatkowe na wypadek wystąpienia zagrożenia pomimo prawidłowego działania systemu zabezpieczeń, takich jak: ochrony zbiorowe. Jeśli środki ochrony są traktowane jako jedyna ochrona pracownika, działająca w oderwaniu od całego systemu to mogą one co najwyżej obniżyć poziom występującego zagrożenia, ale nie zawsze są w stanie zapewnić skuteczną ochronę. W Polsce środki ochrony indywidualnej najczęściej nie są traktowane jako zabezpieczenie stosowane gdy nie można wyeliminować zagrożenia na innej drodze, ale często są traktowane jako jedyne zabezpieczenie. Może to prowadzić do przeceniania rzeczywistej skuteczności środków ochrony indywidualnej, a w konsekwencji do niepełnego zabezpieczenia lub tylko do jego pozorów. Potwierdzeniem tego zjawiska jest utrzymująca się duża liczba wypadków przy pracy oraz stanowisk, na których występują przekroczenia wartości obowiązujących normatywów higienicznych.
Warunkiem podstawowym prawidłowego funkcjonowania środków ochrony indywidualnej w ramach zakładowego systemu ochrony pracy są:

właściwy dobór; przeszkolenie pracowników w zakresie użytkowania tych środków oraz ich parametrów ochronnych; właściwe rozpoznanie czynników szkodliwych oraz ich stężenia i natężenia; system monitoringu zagrożeń.

Przedstawiony na rysunku schemat pokazuje występowanie interakcji między środkami ochrony indywidualnej a innymi elementami systemu bezpieczeństwa pracy.

W pełni skuteczna eliminacja zagrożeń jest możliwa jedynie wówczas, gdy środki ochrony indywidualnej funkcjonują jako jeden z elementów zintegrowanego systemu bezpieczeństwa pracy, a ich rola zależy od konkretnie występujących warunków środowiska pracy.

Prawne podstawy stosowania środków ochrony indywidualnej (w Polsce i w krajach Unii Europejskiej) Wstęp Do obrotu na obszarze UE mogą być wprowadzane tylko te środki ochrony indywidualnej, które sa zgodne z dyrektywą 89/686/EWG w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych państw członkowkich UE w zakresie środków ochrony indywidualnej, z poprawkami wprowadzonymi zgodnie z zaleceniami zawartymi w dyrektywch 93/68/EWG, 93/95/EWG i 96/58/WE. Środki ochrony indywidualnej sa uważane za zgodne z wymaganiami określonymi w dyrektywie 89/686/EWG jeśli: mają oznaczenie CE producent przedstawi na żądanie deklaracją zgodności WE OBOWIĄZUJĄCE PRZEPISY - Podstawy prawne obowiązujace w Polsce Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodnosci ( t. j. Dz. U. 2004 nr 204 poz. 2087 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz.U. 2005 nr 259 poz. 2173) - wprowadzenie postanowień dyrektywy 89/686/EWG. W przypadku środków ochrony indywidualnej zakres, kryteria i zasady oceny zgodności środków ochrony indywidualnej w Unii określa dyrektywa 89/686/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r., dotycząca środków ochrony indywidualnej ze zmianami wprowadzonymi dyrektywami 93/68/EWG z dnia 22 lipca 1993 r., 95/93/EWG z dnia 29 października 1993 r. oraz 96/58/WE z dnia 3 września 1996 r. Zakres wyrobów objętych oceną zgodności na podstawie dyrektywy 89/686/EWG wynika z definicji środków ochrony indywidualnej podanej w tej dyrektywie. Dyrektywa 89/686/EWG wprowadza, m. in. podział środków ochrony indywidualnej na trzy grupy pod względem ich przynależności do kategorii ryzyka związanego z ich użytkowaniem oraz ustala różne procedury certyfikacji dla poszczególnych grup tych ochron. W dyrektywie zdefiniowano grupy środków ochrony indywidualnej przyporządkowane do kategorii najmniejszego (nr 1), średniego (nr 2) i największego (nr 3) ryzyka. W przypadku wątpliwości odnośnie zaliczenia ochrony do jednej z wymienionych kategorii ryzyka należy posługiwać się przewodnikiem kategoryzacji opublikowanym przez Komisję Europejską. WNIOSEK O OCENĘ TYPU WE Przed rozpoczęciem produkcji seryjnej i wprowadzeniem do obrotu środki ochrony indywidualnej kategorii II i III powinny być poddane ocenie typu WE, niezależnie od wielkości planowanej produkcji. Wniosek o ocenę typu WE powinien być złożony do jednostki notyfikowanej. CIOP-PIB jest jednostką notyfikowaną i posiada nr identyfikcyjny 1437. Ocena typu WE jest procedurą w której jednostka notyfikowana (CIOP-PIB) stwierdza i zaśwaidcza, że danych środek ochrony indywidualnej spełnia wymagania dyrektywy 89/686/EWG. Ocena ta jest prowadzona w odniesieniu do zasadniczych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, mających zastoswanie dla danego środka ochrony indywidualnej, określonych w załaczniku II dyrektywy 89/686/EWG. Do wniosku składanego w CIOP-PIB producent dołącza pisemne oświadczenie, że dany model środka ochrony indywdiualnej nie był wcześniej i nie będzie później zgłoszony do innej jednostki notyfikowanej. We wniosku należy wskazać, jaki dokument odniesienia ma być podstawą do oceny typu WE: - zharmonizowana norma europejska - norma europejska niezharmonizowana, norma krajowa, projekt normy, specyfikacje techniczne, bądź inne uregulowania techniczne - wyłącznie zasadnicze wymagania zawarte w dyrektywie 89/686/EWG, mające zastosowanie do danego środka ochrony indywidualnej. Do wniosku należy dołączyć: - dokumentację techniczną producenta (rysunki zbiorcze i szczegółowe, pełną listę wymagań zasadniczych w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa oraz norm uwzględnionych przy projektowaniu modelu) - wymaganą liczbę egzemplarzy modelu środka ochrony indywidualnej, konieczną do przeprowadzenia oceny - opis urządzeń kontrolno-pomiarowych wykorzystywanych w zakładzie producenta, do kontroli zgodności produkcji z wymaganiami norm lub innymi wymaganiami technicznymi - kopię instrukcji użytkowania. Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy jest jednostką notyfikowaną w zakresie prowadzenia procedur oceny okreśłonych w artykułach 10 oraz 11A i 11B dyrektywy 89/686/EWG dla następujących środków ochrony indywidualnej: odzieży ochronnej środków ochrony głowy środków ochrony kończyn górnych i dolnych środków ochrony twarzy i oczu środków ochrony słuchu środków ochrony układu oddechowego środków ochrony przed upadkiem z wysokości środków izolujacych cały organizm

Wskazówki dotyczące identyfikacji zagrożeń oraz szacowania ryzyka zawodowego dla potrzeb doboru środków ochrony indywidualnej Uzyskane dane na temat zagrożeń na poszczególnych stanowiskach pracy umożliwiają, w niektórych przypadkach również na oszacowanie ryzyka. Oszacowanie ryzyka zawodowego polega na ustaleniu prawdopodobieństwa występowania zagrożeń oraz ciężkości następstw tych zagrożeń. W projekcie Polskiej Normy prPN-N-18002 przedstawiono dwie metody szacowania ryzyka (w skali trójstopniowej oraz pięciostopniowej), związanego z narażeniem pracownika na czynniki szkodliwe. Dla potrzeb doboru środków ochrony indywidualnej lepsza oraz łatwiejsza do zastosowania wydaje się metoda szacowania ryzyka w skali trójstopniowej. Metoda ta pozwala w prosty sposób na oszacowanie ryzyka zawodowego na podstawie wartości charakteryzujących narażenie. Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej podano w tabeli 1. W tabeli 2 powiązano wielkości charakteryzujące narażenie z oszacowaniem ryzyka zawodowego. Tabela.1 Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej Prawdopodobieństwo Mała ciężkość następstw Średnia ciężkość następstw Duża ciężkość następstw Mało prawdopodobne Małe Małe Średnie Prawdopodobne Małe Średnie Duże Wysoce prawdopodobne Małe Duże Duże Następstwa o małej szkodliwości - są to urazy i choroby, nie powodujące długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy (czasowe pogorszenie stanu zdrowia, np. niewielkie stłuczenia, zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.). Następstwa o średniej szkodliwości - są to urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości, związane z krótkimi okresami absencji (np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego. Następstwa o dużej szkodliwości - są to urazy i choroby powodujące ciężkie i stałe dolegliwości i /lub śmierć (np. oparzenia III stopnia, rozległe oparzenia II stopnia, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma itp. Do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika. Do prawdopodobnych zalicza się następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika. Do wysoce prawdopodobnych zalicza się następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika. Tabela 2 Ogólne wskazówki do oszacowania ryzyka zawodowego na podstawie wielkości charakteryzujących narażenie Wartość wielkości charakteryzujących narażenie P Oszacowanie ryzyka zawodowego P > Pmax Duże Pmax >= P > 0,5 P Średnie P >= 0,5 Pmax Małe Pmax - wartość dopuszczalna wielkości charakteryzujących narażenie, ustalana na ogól na podstawie obowiązujących przepisów (np. NDS lub NDN). W przypadku braku wymagań prawnych, przy ustalaniu Pmax można wykorzystać opinie ekspertów, dane literaturowe itp. Przedstawione powyżej wytyczne dotyczące szacowania ryzyka mają zastosowanie jedynie w przypadku, gdy można ustalić wartości dopuszczalne charakteryzujące narażenie. Niestety na stanowiskach pracy istnieje wiele zagrożeń, dla których nie zostały ustalone dopuszczalne natężenia lub stężenia czynników szkodliwych. W takich przypadkach, przy szacowaniu ryzyka można kierować się: prawdopodobieństwem wystąpienia zagrożenia oraz ciężkością następstw wypadków w innych zakładach pracy, np. na podstawie danych statystycznych dotyczących wypadków, chorób zawodowych, danych literaturowych, oceny ekspertów. Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są wymagania obowiązujących przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych. W przypadku, gdy brak jest przepisów normatywnych należy ustalić własne kryteria z uwzględnieniem opinii ekspertów z dziedziny bhp, własnych doświadczeń oraz opinii pracowników. W tabeli 3 przedstawiono ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego. Tabela 3 Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące koniecznych działań Oszacowanie ryzyka Dopuszczalność ryzyka Niezbędne działania Duże Niedopuszczalne Należy podjąć natychmiastowe działania w celu ograniczenia ryzyka, np. przez zastosowanie środków ochrony indywidualnej Średnie Dopuszczalne Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, w celu zmniejszenia ryzyka Małe Dopuszczalne Należy zapewnić, że ryzyko pozostaje na tym samym poziomie UWAGA: Po przeprowadzeniu działań zmierzających do zmniejszenia ryzyka należy sprawdzić ich skuteczność.
Metody doboru środków ochrony indywidualnej stosowane na świecie oraz w krajach Unii Europejskiej

W dostępnej literaturze brak jest kompleksowych opracowań umożliwiających prowadzenie doboru środków ochrony indywidualnej do zagrożeń wywołanych przez czynniki szkodliwe i uciążliwe.

Publikacje
W literaturze dostępne są liczne publikacje oraz materiały reklamowe dużych firm, dotyczące doboru wybranych grup środków ochrony indywidualnej lub pojedynczych wzorów [1-7]. Publikacje te w większości wypadków są niewystarczające do podjęcia decyzji o doborze właściwych środków ochrony indywidualnej. Zawarte w nich informacje umożliwiają jedynie dokonanie wstępnego rozeznania na temat produkowanych typów wyrobów oraz wymagań stawianych im przez normy europejskie. Brak jest w tych materiałach również informacji o możliwości stosowania razem poszczególnych środków ochrony indywidualnej.

Podręczniki doboru środków ochrony indywidualnej
Do tej pory opracowanych zostało (przez instytucje naukowe zajmujące się badaniem środków ochrony indywidualnej) kilka podręczników dotyczących doboru poszczególnych grup środków ochrony indywidualnej [8-17]. Podręczniki te zawierają informacje dotyczące wymagań stawianych środkom ochrony indywidualnej, przez normy europejskie. Często pełnią one również rolę katalogów ochron mających certyfikaty CE.

Dokumenty normatywne
Osobną grupę materiałów, dotyczących doboru środków ochrony indywidualnej stanowią dokumenty normatywne, wydane w formie przewodników, raportów technicznych lub instrukcji. Komisja Europejska DGV, we współpracy z pięcioma organizacjami zajmującymi się bezpieczeństwem i zdrowiem, opracowała instrukcje zawierające wykazy zagrożeń - w formie tabel, przed którymi chronią poszczególne grupy środków ochrony indywidualnej. Instrukcje te są dostępne dla:

sprzętu ochrony oczu i twarzy [21]; obuwia ochronnego [20]; ochronników słuchu [23]; sprzętu ochrony układu oddechowego [19]; sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości [21]; rękawic ochronnych [22]; przemysłowych hełmów ochronnych [24]; sprzętu zabezpieczającego przed utonięciem [26]; odzieży ochronnej [25].

Część z przedstawionych powyżej instrukcji została opracowana na początku lat 90-tych, w związku z czym wymaga uaktualnienia. Materiały te jednak stanowią cenną wskazówkę dla potencjalnych nabywców i użytkowników środków ochrony indywidualnej. Mogą one zostać wykorzystane również jako dane wejściowe do przeprowadzenia procedur doboru poszczególnych grup tych środków.

Przewodniki doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej
W ramach prac ramowych, w Komitetach Technicznych CEN opracowano kilka przewodników dotyczących stosowania i doboru grup środków ochrony indywidualnej. Przewodniki są dostępne m.in. dla:

sprzętu ochrony układu oddechowego [31]; ochronników słuchu [327]; odzieży chroniącej przed czynnikami termicznymi (ciepłem i płomieniem) [29]; sprzętu ochrony oczu i twarzy [28].

Przedstawione powyżej przewodniki stanowią kompendium wiedzy na temat budowy oraz parametrów ochronnych poszczególnych grup ochron. Zawarto w nich również informacje dotyczące: zagrożeń występujących na stanowiskach pracy, możliwości połączenia z innymi typami ochron, uwagi dotyczące przechowywania, konserwacji oraz szkoleń użytkowników sprzętu. Informacje te mają charakter ogólny, brak jest w nich również praktycznych porad dotyczących stosowania typów ochron, w zależności od rodzaju zagrożenia, oraz jego natężenia. Z punktu widzenia praktycznego, przewodniki są mało przydatne dla użytkowników ochron indywidualnych. Stanowią one natomiast cenny materiał dla ekspertów zajmujących się badaniem tych ochron. Niestety wszystkie wymienione wyżej dokumenty są w Polsce trudnodostępne oraz zostały opracowane w oficjalnych językach krajów Unii Europejskiej: angielskim, niemieckim oraz francuskim.

Dokumenty normatywne opracowane przez kraje Unii Europejskiej
Kolejną grupą są dokumenty normatywne opracowane przez poszczególne kraje Unii Europejskiej. W tej grupie materiałów na szczególną uwagę zasługuje wydany w Wielkiej Brytanii przewodnik doboru sprzętu ochrony układu oddechowego [30]. Zawarte w tym przewodniku informacje są bardzo użyteczne do prowadzenia procedur doboru tego sprzętu. Uwzględniono w nim m.in. klasyfikacje sprzętu, skuteczność w warunkach rzeczywistego użytkowania, procedury doboru, szczegółowe opisy poszczególnych typów ochron.

Programy komputerowe
Ostatnią grupę materiałów dotyczących doboru środków ochrony indywidualnej stanowią programy komputerowe. Programy te opracowywane są przez instytuty badawcze lub dużych producentów środków ochrony indywidualnej. Zawierają one w większości wypadków wykazy wzorów mających certyfikaty, dostępnych na terenie określonego kraju lub produkowanych przez jednego producenta. Programy komputerowe stanowią użyteczne narzędzie, umożliwiające ich użytkownikom na szybki dostęp do dużej liczby rozwiązań konstrukcyjnych ochron. Jednak brak jest w nich informacji umożliwiających dobór ochron w zależności od zagrożeń pojawiających się na stanowiskach pracy.

Dokumenty w stadium opracowywania
W 1996 r., Komisja Europejska zadecydowała o przekazaniu mandatu CEN i CENELEC, dotyczącego opracowania propozycji przewodników doboru środków ochrony indywidualnej. Na mocy tego mandatu powołana została grupa ekspertów technicznych, odpowiedzialnych za opracowanie wyżej wymienionych przewodników. Efektem prac tej grupy było zarekomendowanie opracowania trzech podstawowych grup przewodników [32, 33]:

ogólnego przewodnika doboru ochron indywidualnych (zadaniem tego przewodnika będzie przekazanie ogólnych informacji o zarządzaniu środkami ochrony indywidualnej - metodach szacowania ryzyka, doborze ochron indywidualnych, szkoleniach oraz konserwacji); przewodników adresowanych do poszczególnych branż lub grup zawodowych (tego rodzaju przewodniki adresowane będą przede wszystkim do małych przedsiębiorstw, ich zadaniem będzie w sposób możliwie prosty, przekazanie informacji na temat doboru ochron indywidualnych z uwzględnieniem specyficznego ryzyka na stanowiskach pracy); przewodników doboru grup ochron indywidualnych (zadaniem tych przewodników będzie przekazanie informacji zawartych w normach dotyczących wymagań dla poszczególnych grup ochron, oraz przeniesienia ich parametrów ochronnych, z uwzględnieniem klas ochrony na zagrożenia pojawiające się na stanowiskach pracy).

Ogółem projektowane jest stworzenie 16 przewodników adresowanych do poszczególnych branż oraz 8 przewodników dotyczących poszczególnych grup ochron indywidualnych.

Metody doboru środków ochrony indywidualnej Podstawowym warunkiem doboru środków ochrony indywidualnej jest rozpoznanie i ocena zagrożeń występujących na stanowiskach pracy. Uzyskane dane na temat zagrożeń na poszczególnych stanowiskach pracy umożliwiają precyzyjne określenie potrzeb dotyczących zakresu ochrony (części ciała pracowników narażonych na działanie czynników szkodliwych) oraz minimalnych, wymaganych parametrów ochronnych środków ochrony indywidualnej. Uzyskane dane na temat zagrożeń na poszczególnych stanowiskach pracy umożliwiają, w niektórych przypadkach również na oszacowanie ryzyka. Wskazówki dotyczące identyfikacji zagrożeń oraz szacowania ryzyka zawodowego dla potrzeb doboru środków ochrony indywidualnej W niniejszym programie uwzględniono następujące grupy czynników szkodliwych: chemiczne i pyły biologiczne mechaniczne drgania hałas termiczne promieniowanie optyczne promieniowanie elektromagnetyczne porażenie prądem elektrycznym czynniki atmosferyczne praca w atmosferze zagrożonej wybuchem Ponieważ znajomość zagrożeń stanowi podstawowy warunek prawidłowego doboru środków ochrony indywidualnej, przed przystąpieniem do korzystania z programu zalecane jest wypełnienie tabel zawierających szczegółowe dane niezbędne do przeprowadzenia szczegółowych procedur doboru. Zestawienie zagrożeń występujących na stanowiskach pracy, stanowiących dane wejściowe do doboru poszczególnych grup środków ochrony indywidualnej W niniejszym programie uwzględniono nowoczesne metody doboru oraz zalecenia i wskazówki podane w dokumentach normalizacyjnych, przewodnikach oraz dostępnych publikacjach. Dobór dokonywany jest spośród środków ochrony indywidualnej oznaczonych znakiem CE , z uwzględnieniem wszystkich grup środków ochrony indywidualnej: sprzętu ochrony układu oddechowego odzieży ochronnej rękawic ochronnych obuwia ochronnego przemysłowych hełmów ochronnych sprzętu ochrony oczu i twarzy sprzętu ochrony słuchu sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości. W wymienionych wyżej grupach środków ochrony indywidualnej dokonane zostały szczegółowe podziały, z uwzględnieniem ich parametrów ochronnych. W większości wypadków parametry ochronne poszczególnych grup środków ochrony indywidualnej są charakteryzowane za pomocą znakowania, znajdującego się na wyrobie lub przedstawiane w instrukcjach użytkowania sprzętu. Znakowanie środków ochrony indywidualnej Ostatnim elementem, który należy uwzględnić podczas doboru środków ochrony indywidualnej jest możliwość ich jednoczesnego stosowania – tzw. bezkolizyjność (patrz Bezkolizyjność stosowania środków ochrony indywidualnej).

Zestawienie zagrożeń mogących występować na stanowiskach pracy, stanowiących dane wejściowe do doboru poszczególnych grup środków ochrony indywidualnej Właściwa identyfikacja rodzajów czynników szkodliwych ich natężenia oraz sposobu oddziaływania na stanowiskach pracy stanowi podstawę optymalnego doboru środków ochrony indywidualnej. W celu ułatwienia doboru środki ochrony indywidualnej przed przystąpieniem do doboru środków ochrony indywidualnej zalecane jest wypełnienie poniższych tabel. Tabela 1 Zestawienie danych dotyczących zagrożeń niezbędnych do przeprowadzenia procedury dobru sprzętu ochron oczu i twarzy. Nazwa przedsiębiorstwa / zakres działalności Rodzaj wykonywanej pracy / nazwa stanowiska pracy W tabelach dla kolumn TAK/NIE wstaw krzyżyk w odpowiednią kolumnę Tabela 1 Zestawienie danych dotyczących zagrożeń niezbędnych do przeprowadzenia procedury dobru sprzętu ochron oczu i twarzy. Nazwa przedsiębiorstwa / zakres działalności Rodzaj wykonywanej pracy / nazwa stanowiska pracy Opis zagrożenia, środowiska i warunków pracy Tak Nie Ścisłe dane do sprecyzowania Zagrożenia mechaniczne Sposób uderzenia Pył rodzaj pyłu Energia kinetyczna pyłu Zagrożenia termiczne gorące ciała stałe ciepło zimno i wiatr Temperatura otoczenia Charakterystyka źródła ciepła Rodzaj wyrzucanych metali Zagrożenia chemiczne krople cieczy rozbryzgi cieczy gazy i pary Nazwa substancji chemicznej Zagrożenia elektryczne łuk przy zwarciu elektrycznym Promieniowanie optyczne nadfioletowe podczerwone słoneczne (widzialne) podczas spawania laserowe Długość fali (lub rodzaj źródeł promieniowania) oraz moc Temperatura źródła Sposób postępowania, metoda spawania, natężenie prądu lub przepływu gazu Warunki pracy i środowisko zagrożenia w otoczeniu stanowiska pracy praca na zewnątrz praca wewnątrz (budynek) otoczenie wilgotne otoczenie gorące oświetlenie stanowiska pracy Rodzaj pracy obróbka wstępna wykończenie praca precyzyjna Czas użytkowania okazjonalne ciągłe Wymagania dodatkowe dobry odbiór kolorów całkowite pole widzenia dostrzeganie ruchów bocznych (maszyny, pojazdy) Wymagania indywidualne okulary korekcyjne szkła kontaktowe Liczba użytkowników, których to dotyczy Uwagi Tabela 2 Zestawienie danych dotyczących zagrożeń niezbędnych do przeprowadzenia procedury dobru ochron nóg Nazwa przedsiębiorstwa / zakres działalności Rodzaj wykonywanej pracy / nazwa stanowiska pracy Opis zagrożenia, środowiska i warunków pracy Tak Nie Ścisłe dane do sprecyzowania Zagrożenia mechaniczne upadek przedmiotu na palce u nóg upadek przedmiotu na śródstopie uderzenie w piętę przebicie (chodzenie po przedmiotach ostrych, spiczastych, tnących) powierzchnie ruchome śliskie nierówne powierzchnie skręcenie stopy przecięcie piłą łańcuchowa Sposób uderzenia Rodzaj maszyny lub narzędzia Zagrożenia elektryczne porażenie prądem wyładowanie elektrostatyczne łuk przy zwarciu elektrycznym Napięcie ....................... [V] Zagrożenia termiczne mikroklimat zimny kontakt z zimnym podłożem mikroklimat gorący kontakt z gorącympodłożem iskry i gorące ciała stałe (spawanie) rozbryzgi stopionych metali otwarte źródła ognia (strażacy) Temperatura otoczenia Charakterystyka źródła ciepła Rodzaj wyrzucanych metali Zagrożenia chemiczne kwasy zasady rozpuszczalniki organiczne węglowodory inne Nazwa substancji chemicznej, rodzaj narażenia Rodzaj wykonywanej pracy praca na kolanach praca siedząco-stojąca powtarzające się zginanie stopy prowadzenie pojazdów używanie schodów lub rusztowań inne Warunki klimatyczne praca na zewnątrz (przez cały rok) praca na zewnątrz (w zimie) praca w budynku otoczenie wilgotne Sposób ekspozycja pracowników na warunki klimatyczne Uwagi: Tabela 3 Zestawienie danych dotyczących zagrożeń niezbędnych do przeprowadzenia procedury dobru sprzętu ochrony układu oddechowego Nazwa przedsiębiorstwa / zakres działalności Rodzaj wykonywanej pracy / nazwa stanowiska pracy Opis zagrożenia, środowiska i warunków pracy Tak Nie Ścisłe dane do sprecyzowania Zagrożenia mechaniczne (ruch cząstek) zderzenia (piaskowanie) swobodne unoszenie Rodzaj maszyny lub narzędzia Zagrożenia termiczne mikroklimat zimny mikroklimat gorący iskry i rozbryzgi stopionych metali (spawanie) Temperatura otoczenia [°C] Czas narażenia [h/dzień] Zagrożenia chemiczne stężenie tlenu poniżej 17% substancja organiczna substancji nieorganiczna mieszanina Nazwa substancji chemicznej, stan skupienia, stężenie na stanowisku pracy (średnie ważone i chwilowe), krotność przekroczenia NDS, rodzaj oddziaływania (w przypadku mieszanin) Rodzaj wykonywanej pracy praca w ograniczonej przestrzeni określone czynności zawodowe brak określonych czynności zawodowych wymagana swoboda poruszania się Czas użytkowania ciągły krótkotrwały do ewakuacji Zagrożenie wybuchem wymagana antelektrostatyczność Uwagi: (Inne informacje przydatne do doboru sprzętu ochrony układu oddechowego (np. deformacja twarzy użytkownika, przyjmowanie przez użytkownika lekarstw, praca w warunkach stresu, klaustrofobia, obniżenie wydolności oddechowych, brak informacji o sposobie działania sprzętu). Tabela 4 Zestawienie danych dotyczących zagrożeń niezbędnych do przeprowadzenia procedury dobru przemysłowych hełmów ochronnych Nazwa przedsiębiorstwa / zakres działalności Rodzaj wykonywanej pracy / nazwa stanowiska pracy Opis zagrożenia, środowiska i warunków pracy Tak Nie Ścisłe dane do sprecyzowania Zagrożenia mechaniczne spadające elementy zgniatanie boczne Sposób uderzenia Rodzaj maszyny lub narzędzia Zagrożenia elektryczne wyładowanie elektrostatyczne (zagrożenie wybuchem) łuk przy zwarciu elektrycznym Napięcie ....................... [V] Zagrożenia termiczne mikroklimat zimny mikroklimat gorący rozbryzgi stopionych metali Temperatura otoczenia [°C] Rodzaj wyrzucanych metali Rodzaj wykonywanej pracy wielkość obszaru narażenia praca na kolanach praca siedząco-stojąca, inne Inne informacje przydatne do doboru przemysłowych hełmów ochronnych Tabela. 5. Zestawienie danych dotyczących zagrożeń niezbędnych do przeprowadzenia procedury doboru ochron rąk Nazwa przedsiębiorstwa / zakres działalności Rodzaj wykonywanej pracy / nazwa stanowiska pracy Opis zagrożenia, środowiska i warunków pracy Tak Nie Ścisłe dane do sprecyzowania Zagrożenia mechaniczne przemieszczające się lub spadające wyroby, półwyroby i materiały chropowatość i szorstkość wyrobów ostre wystające elementy powodujące przekłucie powierzchnie śliskie wyrobów, i materiałów umożliwiające ich wypuszczenie z ręki poruszające się mechanizmy kierowane przez człowieka przecięcie przy uderzeniu (np. ostrym nożem - przecięcie i przekłucie) przecięcie piłą łańcuchową przecięcie ostrą krawędzią Podać Czy wymagana jest precyzyjność ruchów, manipulowanie palcami (rękawice jedno-, dwu-, trój-,i pięciopalcowe) Podać Czy na zagrożenia narażona jest tylko ręka Czy ręka i przedramię -(rękawice krótkie i długie) Zagrożenia termiczne Czynniki gorące nagrzana powierzchnia wyposażenia technicznego i materiałów gorące masy płynne promieniowanie cieplne iskry i drobne rozpryski roztopionych metali duże ilości płynnego metalu i żar odpryski żużlu otwarty płomień Czynniki zimne oziębione powierzchnie wyposażenia technicznego obniżona temperatura powietrza Temperatura kontaktowa [°C] Czas kontaktu Charakterystyka źródła ciepła Rodzaj wyrzucanych metali Temperatura kontaktowa [°C] Czas kontaktu Zagrożenia chemiczne Ciekłe czynniki chemiczne woda i wodne roztwory chemiczne substancji obojętnych kwasy i zasady rozpuszczalniki organiczne oleje, smary i tłuszcze środki ochrony roślin Zanieczyszczenia i niewłaściwy skład powietrza pyły, dymy, mgły gazy i pary Nazwa substancji i jej stężenie Nazwa związku chemicznego Podać Czy występuje możliwość polania lub zanurzenia rąk czy tylko kontakt z zaoliwionym przedmiotem Określić formę użytkową stosowanego preparatu, klasę jego toksyczności i stężenie Czas narażenia Czynniki biologiczne drobnoustroje, wirusy owady, insekty Drgania mechaniczne Prąd elektryczny Elektryczność statyczna Warunki klimatyczne praca na zewnątrz (np. w zimie, przez cały rok) praca w budynku otoczenie wilgotne Tabela 6 Zestawienie danych dotyczących zagrożeń niezbędnych do przeprowadzenia procedury dobru odzieży ochronnej Nazwa przedsiębiorstwa / zakres działalności Rodzaj wykonywanej pracy / nazwa stanowiska pracy Nazwa przedsiębiorstwa / zakres działalności Tak Nie Ścisłe dane do sprecyzowania Zagrożenia mechaniczne otarcie przekłucie przecięcie przecięcie piłą łańcuchowa Sposób uderzenia Rodzaj maszyny lub narzędzia Zagrożenia elektryczne porażenie prądem wyładowanie elektrostatyczne łuk przy zwarciu elektrycznym Napięcie ....................... [V] Zagrożenia termiczne mikroklimat zimny mikroklimat gorący kontakt z gorącym podłożem iskry i gorące ciała stałe (spawanie) rozbryzgi stopionych metali otwarte źródła ognia (strażacy) Temperatura otoczenia Charakterystyka źródła ciepła Rodzaj wyrzucanych metali Zagrożenia chemiczne forma występowania substancji chemicznej (pyły, gazy, ciecze) kwasy zasady rozpuszczalniki organiczne węglowodory inne Nazwa substancji chemicznej, rodzaj narażenia Rodzaj wykonywanej pracy wielkość obszaru narażenia praca na kolanach praca siedząco-stojącainne Warunki klimatyczne praca na zewnątrz (przez cały rok) praca na zewnątrz (w zimie) praca w budynku otoczenie wilgotne Sposób ekspozycja pracowników na warunki klimatyczne Uwagi: Tabela 7 Zestawienie danych dotyczących zagrożeń niezbędnych do przeprowadzenia procedury dobru sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości Nazwa przedsiębiorstwa / zakres działalności Rodzaj wykonywanej pracy / nazwa stanowiska pracy Opis zagrożenia, środowiska i warunków pracy Tak Nie Ścisłe dane do sprecyzowania Zagrożenia mechaniczne praca na wysokości Rodzaj pracy sposób przemieszczania się pracownika na stanowisku pracy (pion, poziom, pion i poziom, brak konieczności przemieszczania) Zagrożenia termiczne iskry i gorące ciała stałe (spawanie) Uwagi: (Inne informacje przydatne do doboru sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości (opis stanowiska z uwzględnieniem rodzaju elementów kotwiczących).

Prawne podstawy stosowania środków ochrony indywidualnej Przepisy prawne Przepisy prawne określające zasady doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej zostały określone w: Kodeksie Pracy; Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z póz. zmianami (Tekst jednolity Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650). Według ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawca jest obowiązany: zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości, zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich zagrożeń Jeżeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. W sytuacji, gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń. Obowiązki związane ze stosowaniem środków ochrony indywidualnej spoczywają na pracodawcy. Dodatkowo należy pamiętać, że zgodnie z Kodeksem Pracy pracodawca zobowiązany jest do nieodpłatnego dostarczania pracownikom środków ochrony indywidualnej spełniających podstawowe wymagania dotyczące projektowania i wytwarzania w odniesieniu do bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Natomiast pracownicy zobowiązani są do stosowania przekazanych im przez pracodawcę środków ochrony indywidualnej. Na podkreślenie zasługuje również fakt, iż środki ochrony indywidualnej należy traktować jako ostatnie ogniwo ochronne, a w związku z tym niezbędne jest zapewnienie odpowiednich warunków do ich efektywnego i bezpiecznego stosowania. Ze względu na to, że środki ochrony indywidualnej bardzo często wywołują u użytkowników uczucie dyskomfortu, konieczność ich noszenia przez cały czas trwania zmiany roboczej może powodować negowanie przez pracowników przydatności tych środków. Rozwiązaniem tego problemu jest wprowadzenie i oznakowanie stref zagrożenia, w których pracownicy zobowiązani są do stosowania środków ochrony indywidualnej, przy wykonywaniu określonych czynności zawodowych.

Bezkolizyjność stosowania środków ochrony indywidualnej

DEFINICJA
Bezkolizyjność oznacza, że żaden ze wzorów środków ochrony indywidualnej wchodzących w skład zestawu (zabezpieczającego pracownika przed działaniem czynników szkodliwych) nie może wpływać ujemnie na skuteczność ochrony pozostałych i nie powinien utrudniać korzystania z nich.

UWAGA: Podstawowym celem działania procedury bezkolizyjności jest wybranie optymalnych ochron wielofunkcyjnych (np. chroniących jednocześnie przed zagrożeniami mechanicznymi i chemicznymi), zapewniających maksymalne bezpieczeństwo użytkownikom.

Jeżeli brak jest możliwości zapewnienia kompleksowej ochrony należy przeanalizować możliwość eliminacji jednego z zagrożeń przez zastosowanie innych elementów systemu bezpieczeństwa pracy, np. przez zastosowanie zmiany organizacji pracy, zastąpienie niebezpiecznego procesu technologicznego bezpiecznym lub zastosowanie ochron zbiorowych (patrz rysunek 2). Jeżeli eliminacja jednego z czynników jest niemożliwa pozostaje zastosowanie sprzętu izolującego cały organizm pracownika.

Dobierając środki ochrony indywidualnej do czynników szkodliwych w pierwszej kolejności należy ustalić wymagany obszar ochrony pracownika. Z punktu widzenia konstrukcji środków ochrony indywidualnej można wyróżnić obszary ochrony:

układ oddechowy (sprzęt ochrony układu oddechowego); oczy i twarz (sprzęt ochrony oczu i twarzy); górną część głowy (przemysłowe hełmy ochronne); tułów (odzież ochronna); stopy (obuwie ochronne); ręce (rękawice ochronne).

Ze względu na specyficzną funkcję dodatkowo można wyróżnić jeszcze sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości.

W obrębie tych grup występują liczne przeciwwskazania do stosowania poszczególnych grup sprzętu. W tabeli zestawiono typowe przykłady kolizji w stosowaniu wybranych grup środków ochrony indywidualnej oraz przykłady rozwiązań konstrukcyjnych, zapewniających bezkolizyjność ich stosowania.

Przykłady typowych kolizji stosowania środków ochrony indywidualnej

Zestawienie grup środków ochrony indywidualnej		Możliwość bezkolizyjnego łączenia zestawów	Kolizje w stosowaniu	Przykłady rozwiązań
Hełmy ochronne	sprzęt ochrony oczu i twarzy	okulary, gogle	osłony twarzy, przyłbice spawalnicze	osłony i przyłbice nahełmowe
Hełmy ochronne	sprzęt ochrony układu oddechowego	półmaski filtrujące i filtrującopochlaniające, półmaski z filtrami lub elementami pochłaniającymi	maski z filtrami i elementami pochłaniającymi, sprzęt ze wspomaganiem i z wymuszonym przepływem powietrza	Zestawy ochrony głowy, oczu i twarzy oraz układu oddechowego
Hełmy ochronne	Ochronniki słuchu	-	ochronnki słuchu	nahełmowe ochronniki słuchu
Sprzęt ochrony oczu i twarzy	sprzęt ochrony układu oddechowego	gogle oraz półmaski filtrujące i filtropochłaniające	Maski skompletowane z filtrami lub elementami pochłaniającymi	Sprzęt ze wspomaganiem lub z wymuszonym przepływem powietrza skompletowany z osłona twarzy
Sprzęt ochrony oczu i twarzy	ochronniki słuchu	okulary, gogle	osłony twarzy oraz ochronniki słuchu	ochronniki słuchu skompletowane z osłoną twarzy
Sprzęt ochrony oczu i twarzy	hełmy ochronne (patrz pkt1)	-	-	-
Sprzęt ochrony układu oddechowego	ochronniki słuchu	półmaska filtrująca lub filtrująco pochłaniająca, półmaska lub maska z filtrami lub filtropochłaniaczami	sprzęt ze wspomaganiem lub z wymuszonym przepływem powietrza	-
Odzież ochronna	wszystkie grupy sprzętu	nieograniczona	brak	-
Rękawice ochronne	wszystkie grupy sprzętu	nieograniczona	brak	-
Rękawice ochronne	wszystkie grupy sprzętu	nieograniczona	brak	-
Obuwie ochronne	wszystkie grupy sprzętu	nieograniczona	brak	-
Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości	wszystkie grupy sprzętu	nieograniczona	brak	-

W przypadku konieczności zapewnienia pracownikowi ochrony przed kilkoma czynnikami szkodliwymi należącymi do tej samej grupy (np. kilkoma związkami chemicznymi) należy przeanalizować skuteczność środków ochrony indywidualnej osobno dla każdego ze związków chemicznych, a następnie wybrać optymalną ochronę wielofunkcyjną, charakteryzującą się odpowiednią skutecznością dla każdej z substancji chemicznych.

Jeżeli dodatkowo istnieje konieczność zapewnienia ochrony przed czynnikami szkodliwymi należącymi do różnych grup, doboru należy dokonywać w pierwszym rzędzie do grupy czynników stwarzających większe zagrożenie, a następnie uwzględnić dodatkowe parametry ochronne.