Rośliny stosowane do kremów i płynów:

Aloes - sok z liści ma działanie łagodzące i gojące.

Awokado - znakomita odżywka dla skóry z dużą zawartością witamin A i E.

Bez czarny (kwiat) - dobry tonik dla każdej cery, zwłaszcza starzejącej się i ziemistej. Zmiękcza skórę i wygładza zmarszczki, wybiela piegi i łagodzi oparzenia słoneczne.

Bluszcz - łagodzi oparzenia słoneczne, powoduje rozchodzenie się pęcherzy wodnych i toksyn w terapii przeciw cellulitis.

Cytryna - środek ściągający, który przywraca skórze naturalną równowagę kwasową.

Fiołek - łagodny środek ściągający.

Krwawnik pospolity - gojący i oczyszczający środek ściągający.

Kwiat pomarańczy - świetny środek tonizujący, uważa się, że przywraca skórze barierę kwasową. Regeneruje suchą cerę i uszkodzone naczynia włosowate.

Lawenda - gojąca i łagodnie oczyszczająca do każdej cery.

Lipa (kwiat) - oczyszcza i zmiękcza skórę.

Łubin (nasiona) - oczyszcza pory i odświeża, zalecany do cery tłustej.

Macierzanka (tymianek) - oczyszcza, pobudza, łagodzi.

Mięta pieprzowa - środek stymulujący ściąganie skóry, rozjaśnia cerę.

Mniszek lekarski - zawiera środek zmiękczający, stosowany do płynów oczyszczających do suchej i starzejącej się cery.

Nagietek lekarski - gojące zioło do szorstkiej, zniszczonej skóry.

Ogórecznik - dobry do suchej, wrażliwej skóry.

Ogórek - środek oczyszczający i tonizujący, uśmierzający i gojący.

Pietruszka - środek przywracający suchej i wrażliwej skórze równowagę.

Pokrzywa - dobrze oczyszcza, stosowana zwłaszcza do cery tłustej.

Rojnik - gojące, zmiękczające zioło, dobre zwłaszcza do suchej, wrażliwej cery.

Rozmaryn - wzmacniający, tonizujący i antyseptyczny, wzmaga krążenie i oczyszcza głęboko skórę.

Rumianek - łagodne, łagodzące zioło, które również zmiękcza i wybiela skórę.

Szałwia - oczyszcza, stymuluje ściąganie i zamyka pory.

Żywokost - łagodzące i gojące zioło, przyśpiesza odnowę komórek. Dobry do szorstkiej i zniszczonej skóry.

Zioła do kąpieli leczniczych:

Odprężające: chmiel, jaśmin, kozłek lekarski, lipa, rumianek, więzówka.

Pobudzające: bazylia, bluszcz, eukaliptus, fenkuł, lawenda, liść laurowy, melisa, mięta, rozmaryn, sosna, szałwia, tymianek, wrotycz pospolity.

Gojące: krwawnik pospolity, mięta zielona, nagietek, przywrotnik, rojnik, żywokost.

Tonizujące: liść czarnej porzeczki, mniszek lekarski, pokrzywa, stokrotka.

Zioła do parówek:

Oczyszczające: kwiat lipy, pokrzywa.

Pobudzające krążenie: pokrzywa, rozmaryn.

Uśmierzające i oczyszczające: awenda, melisa, mięta okrągłolistna i zielona, płatki róży, rumianek, trybula, tymianek.

Do tłustej cery: bodziszek cuchnący, łubin (zmiażdżone nasiona), krwawnik, kwiat nagietka, skrzyp, szałwia.

Do cery suchej, wrażliwej: chaber bławatek, fiołek pachnący, ogórecznik, pietruszka, prawoślaz lekarski, szczaw.

Do starzejące się lub ziemistej cery: czarny bez (kwiaty), koniczyna łąkowa (kwiaty i liście), mniszek lekarski, wrotycz (kwiaty i liście).

Zioła do pielęgnacji włosów:

Do włosów suchych: korzeń łopianu, żywokost, kwiat czarnego bzu, prawoślaz lekarski, pietruszka, szałwia, pokrzywa zwyczajna.

Do włosów tłustych: nagietek, skrzyp, sok z cytryny, melisa, lawenda, mięta, rozmaryn, krwawnik pospolity.

Przeciw łupieżowi: łopian, rumianek, czosnek, cebula, pietruszka, rozmaryn, pokrzywa zwyczajna, macierzanka.

Do łagodzenia podrażnienia skóry głowy: kocimiętka, rumianek, żywokost.

Sztywność i połysk dają: nagietek, skrzyp, kwiat lipy, nasturcja,

Do rozjaśniania włosów: rumianek

Roślinne substancje biologicznie czynne.

Dzięki odpowiednim substancjom roślinnym możemy:

• walczyć z pękającymi naczynkami,

• leczyć trądzik,

• rozjaśnić lub przyciemnić cerę,

• likwidować stany zapalne oczu, skóry głowy oraz łupież,

• likwidować szorstkość skóry, nadmierną potliwość i grzybicę,

• nawilżać odwodnioną skórę,

• wzmacniać paznokcie,

• działać przeciwzmarszczkowo. Roślinne substancje czynne dzieli się na:

A) substancje niezbędne roślinie jako materiał budulcowy i źródło energii, czyli produkty pierwotnej przemiany materii; należą tu: cukry, kwasy organiczne, estry kwasów tłuszczowych, aminokwasy, białka, enzymy, śluzy

B) produkty wtórnej przemiany materii: niektóre glikozydy, terpeny, sterole, saponiny, olejki lotne, żywice, balsamy, garbniki, alkaloidy

KWASY OWOCOWE (AHA – alfa-hydroksykwasy, BHA – beta-hydroksykwasy)

Kwasy owocowe znalazły zastosowanie jako środki mniej lub bardziej złuszczające naskórek. Kwas mlekowy od dawna wykorzystywany była w kremach i lotionach do ciała jako środek nawilżający. W preparatach kosmetycznych stosuje się mieszaninę kwasów owocowych, wtedy ich działanie jest efektywniejsze.

Działanie kwasów owocowych polega na stopniowym rozluźnieniu i rozrywaniu wiązań chemicznych między komórkami warstwy rogowej a cementem międzykomórkowym, w wyniku czego dochodzi do odrywania pojedynczych komórek naskórka lub większych ich skupisk. Następuje tez rozluźnienie całej struktury cementu, dzięki czemu może on wchłonąć więcej wody. Warstwa rogowa zostaje nawilżona.

Do alfa-hydroksykwasów zaliczamy: kwas mlekowy, kwas glikolowy, kwas jabłkowy, kwas winowy.

Do beta-hydroksykwasów zaliczamy: kwas salicylowy.

ŚLUZY

Są substancjami pochodzenia roślinnego. Okłady śluzowe mają zdolność utrzymywania ciepła i wilgoci, w wyniku czego następuje zmiękczenie naskórka i rozszerzenie porów (przed zabiegiem oczyszczania skóry).

Pozyskiwane są z: korzenia i liści prawoślazu, kwiatu malwy czarnej, siemienia lnianego, nasion kozieratki, kwiatu lipy, itd. Pozyskiwana z żywokostu lekarskiego alantoina ma działanie keratolityczne, pobudza ziarninowanie (gojenie uszkodzeń naskórka przez pobudzenie podziału komórkowego). Kasztanowiec zwyczajny – jego wysuszone nasiona zawierają escynę i eskulinę, zapobiegające gromadzeniu się wody w tkankach i działające tonizująco na ściany żył. Wzmacniają one ścianki naczyń krwionośnych, pobudzają krążenie krwi, działają przeciwwysiękowo. Wyciągi z kasztanowca zwyczajnego dodawane są do preparatów do kąpieli stóp, kremów i lotionów do stóp. Zapobiegają powstawaniu obrzęków, żylaków i zastojów żylnych.Liście, kora, pąki, sok z brzozy są wykorzystywane w preparatach kosmetycznych. Sok brzozowy pobudza krążenie krwi w brodawkach włosa i przypisywane jest mu działanie przyspieszające porost włosów.. Występuje ponadto w: kiełkach zbóż, łupinach kasztanów, otrzymywana jest też syntetycznie. Żele z aloesu stosowane były już w starożytności. Sok otrzymywany jest z liści aloesu (stężony sok nazywany jest aloną). Ma on właściwości przeciwzapalne, bakteriobójcze, regenerujące i nawilżajace. Zawarte są w nim węglowodany (fruktoza, glukoza, polisacharydy) które wygładzają i nawilżają skórę. Ponadto zawiera aminokwasy, sole mineralne, witaminy, enzymy, fitohormony. Wyciągi z aloesu jako substancje pielęgnujące i ochronne dodawane są do kosmetyków do pielęgnacji skóry i włosów, po opalaniu, ochronnie przed UV, do włosów przetłuszczających się, przy łysieniu łojotokowym, zakażeniach grzybiczych

ALGI Stosowane w kosmetyce algi (występują w maskach miękkich, kapsułkach, środkach do kąpieli) zapewniają odpowiedni poziom nawilżenia skóry, poprawiają jej elastyczność, pobudzają metabolizm komórkowy, poprawiają napięcie tkanek.

Substancje śluzowe brunatnic stabilizują konsystencję preparatów kosmetycznych i zwiększają ich gęstość.

CERAMIDY

Mogą być pochodzenia zwierzęcego, roślinnego (glikoceramidy), syntetycznego (pseudoceramidy).

Ceramidy są naturalnym składnikiem naskórka. Są to lipidy cementu międzykomórkowego spajającego keratynocyty warstwy rogowej naskórka. Ceramidy chronią skórę przed wpływem czynników zewnętrznych takich jak: słońce, mróz, skazenie środowiska, mają tez wpływ na wchłanianie i wydzielanie skórne. Synteza ceramidów następuje w komórkach warstwy kolczystej i ziarnistej naskórka. Przechodzą one do warstwy rogowej.

Obecnie produkowane ceramidy są zbliżone budowa i właściwościami do naturalnych. Wbudowują się one w struktury cementu międzykomórkowego i spełniają swoje zadanie, ta jak naturalne. Z wiekiem naturalne ceramidy ulegają uszkodzeniu na skutek działania szkodliwych czynników zewnętrznych, woda odparowuje, a skóra ulega wysuszeniu i złuszczeniu.

Ceramidy są też naturalnym składnikiem włosów. Wypełniają przestrzenie międzykomórkowe osłonki włosa, decydują o właściwym nawilżeniu, elastyczności i sprężystości włosów. CHLOROFIL

Zielony barwnik roślinny przyspieszający regeneracje naskórka, przyspieszający gojenie się drobnych podrażnień skóry. W kosmetyce stosowany do pielęgnacji cery przetłuszczającej się, szarej i zmęczonej, poprawia ukrwienie skóry poprzez jej odżywienie i dotlenienie.

CUKRY

Dzielimy je na: - proste (monosacharydy) - złożone: oligosacharydy: sacharoza, maltoza, laktoza; polisacharydy: skrobia, celuloza, glikogen

Mono i oligosacharydy stanowią ok. 2% składników NMF, w warunkach naturalnych wiążą się silnie z keratyną i są odpowiedzialne za jej uplastycznienie.

Cukry proste wchodzą w skład kosmetyków „naturalnych” jako składniki odżywiające skórę. Polisacharydy występujące m. in. w różnych gatunkach krasnorostów morskich, stosowane są w kosmetykach o postaci żelu lub emulsji, do masek kosmetycznych, kremów i maści. Skrobia stanowi podstawę zasypek i pudrów.

CYTOKINY

Substancje białkowe wytwarzane przez komórki roślinne, pośredniczące w przekazywaniu informacji między nimi. Wpływają na pobudzenie lub zahamowanie czynności życiowych takich jak: wzrost, rozmnażanie, wytwarzanie kolagenu i elastyny, itd. Działają miejscowo. Noszą nazwę „hormonów tkankowych”. Warunkiem ich działanie jest związanie z odpowiednim dla nich receptorem na powierzchni komórki. Brak receptora powoduje, ze dana cytokina nie działa.

Cytokininy obecne w skórze są odpowiedzialne za: syntezę kolagenu, odnowę naskórka, obumieranie komórek.

Cytokiny w preparatach kosmetycznych spełniają funkcję:

• regenerującą – aktywizują proces tworzenia się keratynocytów, w efekcie powodują szybsza odnowę naskórka

• ujędrniająco-nawilżającą – określone cytokiny stymulują w fibroblastach produkcję kolagenu, elastyny, proteogkilanów, co w efekcie prowadzi do intensywnego nawilżenia i uelastycznienia skóry, odmłodzenia i spłycenia zmarszczek

• obronną – cytokiny oddziałują na komórki systemu immunologicznego skóry, w efekcie skóra staje się odporna na stany zapalne, podrażnienia, infekcje i alergie

Leczenie cytokinami to bioterapia.

EKSTRAKTY ROŚLINNE

Uzyskiwane są z całych roślin lub ich części za pomocą rozpuszczalnika. Mają one działanie: tonizujące, łagodzące, zmiękczające, ściągające, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i nawilżające. Do najczęściej stosowanych ekstraktów w kosmetykach należą:

o wyciąg z alg morskich i małży – składnik odżywczy

o wyciąg olejowy z arniki – działanie przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, wspomaga krążenie krwi

o ekstrakt z drożdży – stymuluje metabolizm oddychania komórkowego

o wyciąg z lukrecji

o wyciąg z dzikiego mirtu – działa na naczynia krwionośne skóry

o ekstrakt z ogórecznika - odżywcze

o ekstrakt z owoców egzotycznych – działanie wygładzające i regenerujące naskórek (kiwi, marakuja, mango, papaja)

o wyciągi owocowe (cytryny, winogrona) – złuszczanie martwych komórek, szybkie i widoczne wygładzenie i zmiękczenie naskórka, odświeżają i poprawiają koloryt oraz naturalna wilgotność

o wyciąg z oliwki

o ekstrakt słonecznika – zapobiega łuszczeniu się skóry

o ekstrakt z ziaren pszenicy – działanie odżywcze

o wyciąg z korzenia żeń-szeń – działanie odżywcze

OLEJE Pokrywają skórę zewnętrznie cienką warstwą chroniącą ją przed utrata wody i obniżeniem elastyczności skóry. Są to ciekłe tłuszcze (trójglicerydy) zawierające znaczne ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych. W przemyśle kosmetycznym używa się olejów roślinnych. W produkcji kosmetyków oleje są stosowane jako podłoża kremów, emulsji, odżywek, maseczek, maści, pomad, brylantyn, odżywek do pielęgnacji włosów, itd. Do najbardziej popularnych należą:

- olej arachidowy

- olej kakaowy

- olej awokado

- olej kokosowy

- olej bambusa

- olej kukui

- olej brzoskwiniowy

- olejek makadamia

- olejek eukaliptusowy

- olej oliwkowy

- olejek krzewu herbacianego

- olej ogórecznikowy

- olej jojoba

- olej z orzecha włoskiego

- olej palmowy

- olej z zarodków pszenicy

- olej sandałowy

- olej sezamowy

- olej słonecznikowy

SAPONINY Są glikozydami trójterpenów. Tworzą z wodą trwałą pianę delikatnie oczyszczającą skórę. Bardzo dużo saponin zawierają agawy i palmy jukka, występują też w wyciągach z kasztanowca, brzozy. Saponiny usuwają śluz, mają działanie resorbujące i odwadniające. Mają też działanie antybiotykowe i przeciwgrzybiczne, przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, uszczelniające naczynia włosowate.

Wyciągi z roślin zawierających saponiny wchodzą w skład kremów, żeli i mydeł przeciwcellulitowych, w szamponach, płynach do kąpieli, pieniących pastach do zębów.

Liście, kora, pąki, sok z brzozy są wykorzystywane w preparatach kosmetycznych. Sok brzozowy pobudza krążenie krwi w brodawkach włosa i przypisywane jest mu działanie przyspieszające porost włosów.

FLAWONOIDY

Występują najczęściej w formie glikozydów. Nazwa tych związków wywodzi się od koloru wielu roślin je zawierających (flavus – żółty). Najważniejsze cechy flawonoidów to: działanie ochronne (uszczelniające) na naczynia kapilarne, zdolność stabilizowania wit. C, działanie przeciwrodnikowe,zdolnośc pochłaniania promieni UV, korzystny wpływ na biosyntezę kolagenu, wpływa na poprawę stabilności tkanki łącznej.

Niedobór flawonoidów objawia się skłonnością do: rozszerzania naczynek krwionośnych, podskórnych mikrowylewów, siniaków, powstawania tzw. pajączków.

Do surowców dostarczających flawonoidy zaliczamy: arnikę, nagietek, rumianek, karotkę, malinę, ziele fiołka trójbarwnego, liście brzozy, ziele skrzypu, kwiat bzu czarnego i in.

Wyciągi z arniki górskiej zapobiegają zapaleniom, poszerzają naczynia krwionośne, pobudzają krążenie krwi. Stosowane są jako dodatki do środków pielęgnacyjnych do stóp, preparatów przeciw cellulitowi, olejków do ciała, do kąpieli, toników do twarzy, jako składnik past do zębów, toników do włosów. Nagietek jest znany jako roślina lecznicza i ozdobna, o kwiatach od jasnożółtych po pomarańczowe. Wysuszone płatki zawierają saponiny, flawonoidy, olejek eteryczny, gorycze, żywice i kwasy. W kosmetyce wykorzystywane są właściwości: przyspieszanie gojenia ran, działanie przeciwzapalne, w preparatach dla cery suchej, szorstkiej, wrażliwej. Używany jest do produkcji olejków do ciała, kremów na dzień i na noc, toników do twarzy, preparatów przeciwsłonecznych, itd. Rumianek – wyciąg otrzymuje się z wysuszonych kwiatostanów, które zawierają olejek eteryczny z azulenem i bisabololem. Działa na skórę i błony śluzowe łagodząco i przeciwzapalnie. Stosowany jest w lotionach po opalaniu, preparatach do pielęgnacji niemowląt, kosmetykach do kąpieli, w preparatach oczyszczających, kremach na dzień i na noc, maskach miękkich, ampułkach. Wyciągi rumianku zawarte w płukankach do jasnych włosów zawierają apigeninę, substancję czynną delikatnie barwiącą.

AZULENY Azuleny mają działanie przeciwzapalne, bakteriobójcze, bakteriostatyczne, przeciwalergiczne, przyczyniają się do zmniejszania obrzęków.

GARBNIKI

Znane są od dawna w kosmetyce jako środki ściągające. Pod ich wpływem pory skóry i naczynia włosowate zwężają się, dzięki temu zmniejsza się też wytwarzanie potu. Mają one działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne,przeciwobrzękowe, wysuszające i hamujące wydzielanie, likwidują ból, uczucie swędzenia i pieczenia. To ostatnie właściwości wykorzystywane są do niwelowania skutków ukąszenia owadów.

Do surowców dostarczających garbniki zaliczamy: liście i korę oczaru wirgilijskiego, liście szałwii, liście orzecha włoskiego, liście malin, wiciokrzew, korę dębu, korę wierzby, kora kasztanowca. Wysuszone liście i kora krzewu oczaru wirgilijskiego (hamamelis) zawierają taninę- substancję czynną o działaniu garbującym. Wyciąg z liści oczaru zawiera flawonoidy, saponiny oraz olejki eteryczne. Dodawany jest do toników do twarzy, kremów, ampułek, miękkich masek. Stosowany jest przy trądziku, przetłuszczającej się skórze, przy zapaleniach. W pielęgnacji nóg i stóp wyciąg zawarty w kremach i lotionach stosowany jest przy obrzękach, żylakach, zastojach żylnych.

Liście, kwiaty i łodygi szałwii dostarczają surowca, który w preparatach kosmetycznych działa bakteriostatycznie i ściągająco. Olejek szałwiowy stosowany jest w preparatach przeciwtrądzikowych, przeciw łojotokowi, przy zapalnych zmianach skóry.

Wysuszone liście orzecha włoskiego zawierają garbniki, kwas galusowy, olejek eteryczny, juglon – zabarwia on skórę i włosy na brązowo. Juglon dodawany jest jako środek barwiący do samoopalaczy, toników do włosów, do roślinnych farb do włosów.

Wyciągi z orzecha włoskiego działają ściągająco, zabarwiają keratynę i odstraszają owady.

ANTYBIOTYKI Są to substancje chemiczne wytwarzane głównie przez mikroorganizmy (pleśnie, bakterie), ale też przez rośliny: łopian, babka, chmiel, jaskółcze ziele, kocanka, jałowiec.

W kosmetyce stosuje się wyciąg z surowca zielarskiego lub sok ze świeżych roślin.

Antybiotyki maja działanie hamujące wzrost drobnoustrojów lub sa dla nich zabójcze.

BALSAMY

Są to naturalne wydzieliny pewnych gatunków drzew podzwrotnikowych. Są one roztworami lub zawiesinami żywicy w olejkach eterycznych.

Najbardziej znane to:

• Balsam peruwiański – ma właściwości antyseptyczne i przeciwzapalne; stosowany w preparatach kosmetycznych do pielęgnacji ciała oraz w przemysle perfumeryjnym.

• Balsam tolutański – pochodzenie i właściwości podobnie jak balsam peruwiański.

• Balsam styraksowy – zawiera cynameinę, kwas cynamonowy, wanilię; używany jest do produkcji szminek, pudrów i lotionów, w przemyśle perfumeryjnym jako utrwalacz zapachów.

• Balsam kopaiwa – wykazuje duże powinowactwo do keratyny włosa dlatego stosowany jest w kosmetykach do pielęgnacji włosów.

FITOSTEROLE Mają budowę zbliżona do steroli występujących w sebum i cemencie międzykomórkowym. Są pochodzenia roślinnego. Wzmacniają lipidowa barierę naskórka i hamują utratę wody.

PEKTYNY Maja zdolność pęcznienia w wodzie. Po rozpuszczeniu w gorącej wodzie po studzeniu zastygają tworząc galaretę. Działają neutralizująco na toksyny.

ŻYWICE Są to organiczne wydzieliny niektórych roślin. Żywice są mieszaninami związków aromatycznych, kwasów, alkoholi, estrów, węglowodorów. Mają

właściwości aseptyczne, ściągające i przeciwzapalne.

FITOHORMONY

Są to hormony roślinne, niektóre z nich mają działanie jest podobne do hormonów ludzkich, np. estrogenu, testosteronu. Najczęściej pozyskiwane są z: kopru, bazi wierzby, szyszek chmielu, kiełków pszenicy, ryżu kukurydzy. Mają one działanie miejscowe.Stosowane są w kremach odżywczych, maskach kosmetycznych, płynach do pielęgnacji cery.

FITOKOLAGEN Jest to preparat pochodzenia roślinnego głęboko nawilżający, ujędrniający i poprawiający napięcie skóry. Fitokolagen przyswajalny jest przez skórę na drodze jonoforezy. Zjawisko nosi nazwę elektroosmozy.

NAPAR jest jedną z najczęściej spotykanych form leku ziołowego i jednocześnie najprostszą. Zioła przygotowuje się do jednorazowego użycia, zalewa wrzątkiem i odstawia pod przykryciem do naciągnięcia, zazwyczaj na 15-30 minut. Napar odcedza się i jeszcze ciepły pije. Zioła, które należy naparzać to m. in. szałwia, rumianek, tymianek, melisa, mięta.

MACERAT/WYCIĄG ZIMNY Zioła zalewa się zimną lub letnią i zazwyczaj przegotowaną wodą i odstawia na określony czas, nie dłużej niż 12 godzin. Znalazłam w niektórych starych książkach, że prawidłowe przygotowanie maceratu kończy się zagotowaniem ziół, przecedzeniem i dopiero wtedy piciem. W trakcie przygotowywania maceratu trzeba uważać, by nie wprowadzić do roztworu innych substancji, np. do nasion lnu- jakichkolwiek tłuszczów.

ODWAR Surowiec musi być dobrze rozdrobniony i zalany zimną lub gorącą wodą, a następnie gotowany przez odpowiedni czas, najczęściej 10-15 do 30 minut. Przed wypiciem odwar należy odcedzić. Odwary sporządza się z tych części roślin, które są najprościej mówiąc twarde: korzenie, łodygi, kora, owoce. Do naszego odwaru muszą przejść np. garbniki, a gotowanie pomaga rozmiękczyć daną część rośliny.

HERBATKA Zioła na herbatkę przygotowuje się odpowiednio jako odwar, napar lub wywar, ale przed wypiciem słodzi się miodem lub cukrem.

SOK przygotowuje się je z owoców, które koniecznie muszą być świeże, zdrowe i nieskażone.

bez cukru - przygotowuje się je ze świeżych owoców i od razu po przygotowaniu od razu wypijane, np. sok z mniszka lekarskiego czy pokrzywy.

POWIDŁA Literatura podaje dwie wersje powideł: przygotowuje się je z owoców, ale na zasadzie smażenia na bardzo gęsty sos; suszone zioła miksuje się w młynku do kawy na bardzo drobny proszek, uciera go z powidłami (wersją ze smażeniem) dżemem lub miodem.

SYROP Dwie wersje przygotowania syropu:

do wywaru dodaje się cukier i gotuje, do odparowania i zagęszczenia syropu. np. korzeń prawoślazu,

owoce zasypuje się cukrem na noc (w stosunku 1:1), rano smaży we własnym soku. Po smażeniu owoce odcedza - stanowią konfiturę, a sok przelewa do butelek. Przy okazji wyjaśniam czym różni się konfitura od dżemu. Konfitura to całe owoce we własnym soku/syropie, natomiast dżem to po prostu papka, mniej lub bardziej jednolita. Owoce w dżemie są w kawałkach, zmiażdżone, porozpadane, nie da się wyróżnić całości owocu. Aby zapobiec rozpadaniu się składników podczas gotowania nie należy mieszać konfitur łyżką, a ostrożnie wstrząsać garnkiem.

MAŚĆ Sproszkowane zioła lub przygotowany wcześniej z nich odwar rozciera się z tłuszczem (smalcem, masłem, tłuszczem kokosowym) lub wazeliną.

PŁUKANKA Zioła przygotowuje się odpowiednio jako odwar, napar lub wywar. Lekko ostudza i płucze się nimi gardło, usta, bolące zęby lub dziąsła, migdałki, włosy.

LOTION/ZMYWACZ W przygotowanym płynie macza się watę lub gazę i przemywa chore miejsca, np. siniaki, rany, stłuczenia lub stosuje jako tonik, do przemywania twarzy.Przygotowanym naparem lub odwarem przemywa się chore miejsce, ale w odróżnieniu od lotionu część płynu świadomie i celowo wprowadzamy do ciała, by zioła działaby również od wewnątrz. takie przemywanie stosuje się np. rumiankiem lub świetlikiem do przemywania oczu.

Okład/kompres/maseczka

KĄPIEL

Przygotowuje się tu 3-4 litry gęstego odwaru z ziół, odcedza i wlewa do wanny z wodą. Można również zioła gotować w luźno związanym kawałku gazy i wtedy również tą torebkę wrzucić do wanny. Wyróżnia się dwa rodzaje kąpieli:

Inhalacja Gorący i parujący odwar z ziół wlewa do miski, nachyla nad nimi głowę i wdycha opary z ziół, które zawierają olejki eteryczne.

Parówka Od inhalacji różni się jedynie tym, że głowę przykrywa się ręcznikiem, by para oddziaływała jak najdłużej i najskuteczniej.

Wkraplanie przypisane przez lekarza i koniecznie wg wskazań co do ilości leki ziołowe wkrapla się do np. oczu, nosa czy uszu przy różnych dolegliwościach.

Pudry ziołowe zmielone na proszek zioła, popularnie nazywane są przyprawami, np. lubczyk, kozieradka, majeranek, czy tabaka, dawniej bardziej znana.

Inne ważne informacje dotyczące przygotownia ziół:

zioła po suszeniu nie powinny być za bardzo zgniatane i kruszone przy przechowywaniu, ponieważ tracą na wartości,

po suszeniu rośliny możemy przechowywać około 1 roku - tyle wynosi przeciętna wartość ziół, ogółem mówiąc: od zbioru do zbioru, wyjątkiem jest kora kruszyny - dopiero po jednym roku nabiera pożądanych właściwości,

zioła pobudzające apetyt i trawienie przyjmuje się przed posiłkiem, silnie działające, podrażniające przewód pokarmowy - po posiłkach, a wykrztuśne - między posiłkami,

ziół nie należy przygotowywać w naczyniach aluminiowych.

ZBIÓR

Najważniejszym czynnikiem wpływającym na wartość surowca jest okres zbioru, czyli faza rozwojowa rośliny. W okresie wegetacji ulega bowiem zmianie skład chemiczny i co za tym idzie właściwości lecznicze poszczególnych organów rośliny. I tak na przykład kwiaty i kwiatostany należy zbierać na początku lub w pełni kwitnienia. Także rośliny olejkowe, takie jak mięta, melisa czy rumianek powinny być zbierane na początku kwitnienia. Natomiast bieluń dziędzierzawa, podobnie jak inne rośliny alkaloidowe powinien być zbierany w okresie zawiązywania owoców.

Najlepszym okresem zbioru korzeni jest z kolei okres spoczynku rośliny, a niektórych roślin bogatych w glikozydy (np. naparstnicy wełnistej) – okres pełnego rozwoju liści. Na ustalenie właściwego terminu zbioru mają wpływ także warunki atmosferyczne i agrotechniczne w czasie wzrostu rośliny. Ważne są również warunki panujące w porze zbioru – pogoda, a nawet pora dnia. Rośliny powinny być zbierane w dni suche i pogodne, najlepiej w godzinach południowych i wczesnych popołudniowych, kiedy to opadła poranna rosa, a nie pojawiła się jeszcze rosa wieczorna. Ze względu na osypywanie się niektóre owoce i nasiona zbierane są wczesnym rankiem lub przy dużej wilgoci. Wilgotna pogoda wskazana jest również przy zbiorze korzeni. Nie bez znaczenia jest także czas zbioru, czyli pora roku. Wiosną zbiera się korzenie, kłącza i pąki, latem (od połowy maja do końca września) – liście, zioła, owoce i nasiona, jesienią (do zamarznięcia liści) – korzenie i kłącza, natomiast zimą – owoce jałowca i jemiołę.

Dla wartości surowca roślinnego znaczenie ma także sposób zbioru i czystość surowca. Liście powinny być zbierane regularnie, w miarę wzrostu rośliny. Jednorazowo nie można zebrać więcej niż jedną trzecią wszystkich liści danej rośliny. Zbierane mogą być zarówno pojedyncze liście, jak i całe rośliny, a liście obrywane dopiero po zbiorze, a nawet wysuszeniu. Najlepszą porą zbioru jest rano (po opadnięciu rosy), gdyż wówczas w liściach gromadzą się olejki eteryczne mające chronić przed gorącem, szkodnikami i chorobami. Gdy surowcem jest ziele, rośliny ścina się ok. 8 cm nad ziemią. W przypadku roślin wieloletnich zbioru dokonuje się, ścinając jedynie jedną trzecią wysokości. Kwiaty i kwiatostany zbierać należy w czasie kwitnienia, gdy kwiaty są w pełni otwarte. Przy zbiorze nasion i owoców ważne jest natomiast, by zdążyć przed rozsianiem. Owoce mięsiste zbiera się w suche, słoneczne dni, tuż przed osiągnięciem pełnej dojrzałości, by owoc łatwo oddzielał się od szypułki. Owoce suche zbierane są z kolei w dni pochmurne, przed opadnięciem porannej rosy. Pogoda nie ma natomiast większego znaczenia przy zbiorze korzeni i kłączy. Gdy zbierane są korzenie roślin dwuletnich wykopywane są pod koniec pierwszego roku wegetacji, natomiast roślin wieloletnich – po drugim lub trzecim roku. Kora zbierana jest z młodych gałązek, gdy pączki zaczynają pęcznieć, przy wilgotnej pogodzie. Najkorzystniejszy okres dla zbioru pączków jest wówczas, gdy zaczynają rosnąć, pęcznieją, stają się lepkie i przyjmują odpowiedni zapach.

PRZECHOWYWANIE

Najbardziej powszechnym sposobem utrwalania i przechowywania ziół jest ich suszenie. Składowanie ziół nawet w temperaturze lodówkowej pozwala zachować im świeżość jedynie przez kilka dni. Suszenie powinno być rozpoczęte jak najszybciej po zbiorze rośliny. Temperaturę suszenia należy zwiększać stopniowo. Ważne jest, by surowce z poszczególnych gatunków roślin suszyć osobno i w trakcie suszenia nie dokładać świeżych. Sposób suszenia jest inny dla poszczególnych części roślin. Na przykład liście suszone są w temperaturze 30˚C, natomiast pączki w temperaturze 40˚C. Wysuszony surowiec zielarski powinien być odpowiednio przechowywany, najlepiej w papierowych torbach, płóciennych lub lnianych workach, szklanych słojach albo skrzynkach wyłożonych pergaminem. Słoje są polecane dla surowców, które mają tendencję do pochłaniania znajdującej się w powietrzu wody, a także ziół olejkowych. Ważne jest także, by zioła były przechowywane w odpowiedniej temperaturze (4-14˚C) i wilgotności (do 65%) oraz bez bezpośredniego dostępu do światła słonecznego.

Jednym ze sposobów przechowywania surowców zielarskich jest ich mrożenie. Metoda ta nie pozwala jednak na utrzymanie leczniczych właściwości rośliny, mimo zachowania barwy, aromatu i większości składników odżywczych.

Zioła można także konserwować w occie lub oleju, poprzez solenie, sporządzanie wyciągów, maceratów, soków, syropów, nalewek, a nawet masła.

Solenie - zioła mieszane są z solą w proporcji 4:1 i przechowywane w słoikach.

Nalewki - uzyskuje się poprzez wytrawianie ziół alkoholem etylowym metodą maceracji lub perkolacji.

Maceraty - wykonywane są w wyniku wytrawiania surowców roślinnych wodą w temperaturze pokojowej.

Napary - sporządzane są w infuzorce, w której surowce roślinne poddaje się działaniu wrzącej wody. Sporządzane są bezpośrednio przed użyciem.

Odwary - uzyskuje się przez gotowanie ziół bezpośrednio przed użyciem.

Wyciągi - są zagęszczonymi preparatami uzyskiwanymi przez wytrawianie ziół etanolem, wodą lub ich mieszaniną.

Soki - wytwarzane są ze świeżych roślin. W tym celu poddaje się je takim procesom, jak: rozdrabnianie, wyciskanie, przesączanie, klarowanie.

Masło ziołowe - uzyskiwane jest przez zmieszanie masła z drobno posiekanymi ziołami (np. tymiankiem, bazylią, pietruszką, koprem) i przechowywane w lodówce lub zamrażalniku.

Oleje ziołowe - zioła (np. lawenda, płatki róży, mięta, estragon, majeranek) umieszczane są na ogół w oliwie z oliwek, oleju słonecznikowym lub z krokoszu, przykrywane gazą, codziennie wytrząsane i po dwóch tygodniach przecedzane.

Octy kwiatowe lub ziołowe - wykonywane są podobnie jak oleje, jednak tutaj świeże zioła (np. estragon, fenkuł, melisa, tymianek) zalewane są ciepłym octem (winnym lub jabłkowym).

Syropy - stężone roztwory cukru, w których rozpuszczalnikiem mogą być wyciągi roślinne.