Substancje biologicznie czynne są to takie składniki roślin, które oddziałują na nasz organizm (działanie lecznicze, odżywcze, kosmetyczne).
GLIKOZYDY są to substancje organiczne, głównie pochodzenia roślinnego. W kosmetyce szczególne znaczenie mają saponiny. Saponiny są to naturalne mydła, obniżają napięcie powierzchniowe wody, wytwarzają pianę. Wykorzystuje się je do produkcji szamponów, płynów do kąpieli i past do zębów. Nadają się do oczyszczania cery wrażliwej i starzejącej się. Mają właściwości przeciwgrzybiczne, przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, uszczelniające naczynia włosowate i przeciwbakteryjne. Ułatwiają przenikanie innym substancjom zawartym w kremach. Używa się ich w kuracjach odchudzających, w kremach wyszczuplających. Stosowane są jako naturalne emulgatory. Najczęściej stosowanymi surowcami saponinowymi są:
- kwiaty i korzenie pierwiosnka
- krzew dziewanny o silnych właściwościach regenerujących
- owoce kasztanowca- do wyrobu kremów, maseczek, maści, płynów do kąpieli i szamponów
- bluszcz pospolity- do produkcji płukanek przeciwłupieżowych, szamponów, płynów do kąpieli, lotionów i kremów do cery tłustej oraz jako dodatek do produkcji kremów wyszczuplających i leczących cellulit
- lukrecja gładka- ma działanie lecznicze, wykrztuśne, przeciwzapalne, przeciwwrzodowe. Ma zastosowanie w kremach, w maskach dla cer wrażliwych. Do produkcji kosmetyków hormonopodobnych, np. do kremów
występują w kiełkach zbóż (pszenicy, ryżu, kukurydzy), żeń-szeniu, soi, kończynie czerwonej, lucerynie, dzięgielu chińskim. Mają za zadanie powstrzymywać starzenie się skóry, poprawić jędrność skóry i jej sprężystość. Działają stymulująco, miejscowo dochodzi do zwiększenia komórek naskórka, zwiększa się stopień pofałdowania błony podstawnej. Są stosowane w kremach odżywczych i maskach kosmetycznych.
FITOSTEROLE są pochodzenia roślinnego. Stanowią cenny surowiec kosmetyczny. Wzmacniają lipidową barierę naskórka i hamują utratę wody.
Sposób przygotowania i zastosowania ziół:
a) napar- płynna postać leku otrzymywana przez zalewanie ziół wrzącą wodą, ogrzewanie (pod przykryciem) przez 5-10 minut w kąpieli wodnej i odcedzanie płynu po oziębieniu. Napar służy głównie do kompresów, płukanek do włosów, płynów do twarzy, maseczek i kremów, a także do picia. Mają postać herbatki.
b) odwar- rozdrobniony surowiec zalewa się potrzebną ilością zimnej wody i gotuje na wolnym ogniu lub w łaźni wodnej przez 30 minut, uzupełniając wygotowaną wodę. Następnie gorący odwar przesącza się przez watę lub sitko (niektóre odwary odcedza się po oziębieniu). Odwary przyrządza się z twardych surowców (kory, korzeni, drewna, kłączy). Wykorzystuje się je do kąpieli ziołowych.
c) odwaro - napar- stosuje się wówczas, jeśli zaleca się jednocześnie wyciągi wodne z jednego surowca, który trzeba gotować i drugiego, który nie znosi gotowania. W tym celu sporządza się najpierw odwar z ziół wymagający gotowania i następnie odwarem tym zalewa się pozostałe zioła, przygotowując z nich napar.
bakteriobójcze oraz łagodzą i ujędrniają skórę. Kąpiele ziołowe przyrządza się na różne sposoby, najczęściej przez wywar lub włożenie lnianego woreczka z ziołami do wanny.
Wyróżniamy kąpiele o działaniu:
- odprężającym - z dodatkiem chmielu, jaśminu, rumianku, lipy
- oczyszczającym - z melisą, rumiankiem, tymiankiem lub płatkami róż
- pobudzająco-pojędrniającym - ze skrzypem, rozmarynem, pączkami sosny
- przeciwzapalnym - w tym celu użyjemy rumianku i lipy
- zmniejszające pocenie się - należy dodać pokrzywę, szałwię lub macierzankę
- przy trądziku i infekcjach ropnych - dobrze spisuje się skrzyp, orzech włoski, mięta, szałwia,
- do złagodzenia dolegliwości przy żylakach - pomoże nagietek, rumianek, kasztanowiec, skrzyp
|
- korzeń żeń - szeń- podnosi sprawność fizyczną i psychiczną. Zwalcza objawy starzenia, dlatego jest często stosowany w preparatach odmładzających, regenerujących, zwiększa elastyczność i jędrność skóry, spowalnia proces starzenia się skóry.
ALKALOIDY są to związki chemiczne pochodzenia roślinnego, występujące głównie w roślinach w postaci soli kwasów organicznych. Do tej grupy substancji należy wiele związków o silnym działaniu, często tak silnym, że mogą zabić. Są to również bardzo pożyteczne dla nas substancje, które są stosowane nie tylko jako leki, ale występują dość często w naszej codziennej diecie. Alkaloidami są np.:
- nikotyna (w liściach tytoniu)
- strychnina (w nasionach kulczyby)
- kokaina (w liściach kokainowca)
- kurara (w owocach tykwy i łodygach bambusa)
- morfina (w makowcu - Opium)
- atropina (alkaloid wilczej jagody)
- kofeina, rezerpina, kodeina, chinina.
GARBNIKI są to związki naturalne o złożonym składzie chemicznym, odznaczające się zdolnością do trwałego wiązania z proteinami. Stosowane zewnętrznie działają ściągająco, przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo, hamują drobne krwawienia, a jednocześnie likwidują ból, uczucie pieczenia i swędzenia. Wpływają na procesy uszczelniania ścianek naczyń włosowatych oraz na zjawisko unieczynniania histaminy, odpowiedzialnej za występowanie zmian uczuleniowych. Najczęściej stosowane garbnikami do pielęgnacji skóry i włosów pochodzą z:
d) wyciąg wodny na zimno (tzw. zimny wyciąg) - otrzymuje się przez zalanie ziół letnią wodą destylowaną lub przegotowaną i wytrawienie w temperaturze pokojowej w ciągu 2-3 godzin. Sporządza się go z ziół, których aktywne składniki nie tolerują gorąca.
e) nalewka- to inaczej alkoholowy wyciąg roślinny. Nalewki sporządza się zalewając 4 łyżki suszonych ziół alkoholem 70%. Mieszanka powinna znajdować się w szczelnie zamykanym słoju, odstawiona na co najmniej dwa tygodnie w ciepłe i ciemne miejsce. Po upływie tego czasu płyn odcedzamy i dokładnie filtrujemy. Używamy w miarę potrzeby, często w postaci rozcieńczonej. Pozostałą część płynu przechowujemy w butelce z ciemnego szkła. Nalewkę wykorzystuje się do produkcji lotionów, płynów do twarzy i szamponów.
f) okład (kataplazma)- sporządza się z ziół zawierających śluzy, gumy i klajstry roślinne, ponieważ zioła te długo utrzymują ciepło i wilgoć. Zioła zalewa się taką ilością wody, aby powstała gęsta papka. Po doprowadzeniu do wrzenia zawija się je w gazę i przykłada na chore miejsce, nakrywa najpierw ceratką lub folią, a potem watą i bandażuje. Kataplazmy sporządza się głównie z takich ziół, jak nasienie lnu, żywokost, kozieradka, korzeń i liść prawoślazu, kwiatostan lipy, ziemniak itp.
g) ocet ziołowy- przygotowuje się go zalewając garstkę ziół ½ litra octu winnego lub owocowego. Taki płyn (pod przykryciem) odstawiamy na dwa tygodnie w ciepłe i ciemne miejsce. Po upływie tego czasu mieszankę odcedzamy przez sito i filtr do kawy. Przed użyciem rozcieńczamy z wodą (w proporcji 1:8). Ocet ziołowy najczęściej
|
pielęgnacji włosów i skóry
- liści orzecha włoskiego- do pielęgnacji włosów
- kory wierzby- do pielęgnacji skóry
- kory kasztanowca- do pielęgnacji skóry
- liści szałwii- do pielęgnacji skóry, stosowana w preparatach zwalczających nadmierną potliwość
- liści i kory oczaru wirginijskiego- do pielęgnacji skóry, zwłaszcza tłustej
Wymienione surowce stosowane są w preparatach do kąpieli, szamponach przeciwłupieżowych, lotionach, mydłach leczniczych, kremach i maseczkach do pielęgnacji cery tłustej, trądzikowej zarówno przy schorzenia trądziku pospolitego, jak i różowatego. Ponadto produkuje się z nich wyciągi wodne, którymi można płukać jamę ustną, stosować przy odmrożeniach, oparzeniach, w sączących się ranach i przy opryszczce zewnętrznej.
AZULENY są to substancje wykazujące działanie dezynfekujące, bakteriobójcze, przeciwzapalne, ściągające, zwężające naczynia krwionośne, hamujące wydzielanie histaminy. Pozyskuje się je z rumianku. Mają zastosowanie w preparatach do pielęgnacji jamy ustnej, w tonikach, kremach, emulsjach i w maseczkach. Przeznaczone są dla cery wrażliwej, naczyniowej i trądzikowej.
OLEJKI ETERYCZNE są to lotne składniki zapachowe roślin, wyodrębnione z różnych jej części. Ich główną składową są najczęściej terpeny lub związki terpenowe. Stosowane są jako surowce do produkcji kompozycji zapachowych, perfum, a także w aromaterapii. Działanie olejków jest wielostronne, mają właściwości odkażające, przeciwzapalne, poprawiające ukrwienie, uspokajające.
wykorzystuje się do wód do twarzy, nacierania skóry głowy i płukania włosów.
h) olej ziołowy- przygotowuje się go, jak nalewkę, 4 łyżki suszonych ziół zalewamy 200 ml oleju roślinnego, w dobrze zakręconym naczyniu odstawiamy na co najmniej trzy tygodnie, następnie odcedzamy i filtrujemy. Najczęściej stosowany jest do produkcji kremów, olejków do masażu i kąpieli.
Metody pozyskiwania ziół:
Najprostszym zabiegiem pozyskiwania roślin zielarskich jest ich zbiór ze stanowisk naturalnych. Dotyczy to jednak tylko gatunków krajowych, i to tych których zasoby są bardzo duże. Zbiór ze stanu naturalnego jest uciążliwy i pracochłonny. Surowiec roślinny powinien pochodzić z miejsc ekologicznie czystych. Rośliny zbierane ze stanowisk naturalnych: bez czarny, brzoza, głóg, jałowiec pospolity, kasztanowiec zwyczajny, krwawnik pospolity, lipa, mniszek lekarski (pospolity), pokrzywka zwyczajna, dzika róża.
Obecnie z upraw otrzymuje się 75% surowców zielarskich dla przemysłu farmaceutycznego. Istnieją całe plantacje tych roślin. Uprawia się głównie gatunki rodzime, ale także gatunki z innych stref klimatycznych, które się wcześniej aklimatyzuje. Dzięki uprawie ziół istnieje możliwość otrzymania odmian o określonym składzie chemicznym, odporności na choroby i szkodniki. Zaletą takiej uprawy jest także możliwość jej zmechanizowania, co ułatwia wykonywanie zabiegów uprawowych. Niektóre zioła pochodzące z upraw: bazylia pospolita, kminek zwyczajny, koper włoski, mięta pieprzowa, majeranek ogrodowy, prawoślaz lekarski, rumianek pospolity, szałwia lekarska, tymianek właściwy.
|
naturalne wydzieliny pewnych gatunków drzew podzwrotnikowych. Są one roztworami lub zawiesinami żywicy w olejkach eterycznych. W zależności od swoich właściwości balsamy znajdują zastosowanie w lecznictwie, kosmetyce i przemyśle perfumeryjnym. Najbardziej znane to:
- balsam peruwiański- wykazuje silne właściwości aseptyczne i przeciwzapalne. Jest używany w preparatach kosmetycznych do pielęgnacji ciała oraz w przemyśle perfumeryjnym
- balsam styraksowy- używany jest do produkcji szminek, pudrów i lotionów oraz jako utrwalacz zapachów w przemyśle perfumeryjnym
- balsam kopajawa- wykazuje duże powinowactwo do keratyny włosa, stosowany jest w preparatach do pielęgnacji włosów.
ŻYWICE są to organiczne wydzieliny niektórych roślin. Wykazują silne właściwości aseptyczne, przeciwzapalne i ściągające.
ŚLUZY są to naturalne substancje pochodzenia roślinnego. Zioła bogate w śluzy mają właściwości pokrywające. Występują w prawoślazie, ślazie, czarnej malwie, siemiu lnianym, kozieratce, glonach morskich (algach), w pigwie i w aloesie. Na skórę działają zmiękczająco, odświeżająco, nawilżająco, łagodząco na spierzchnięcia i wypryski alergiczne- zmniejszają świąd. Wyciągi wodne z preparatów śluzowych stosowane są do pielęgnacji cery bardzo wrażliwej i alergicznej. Śluzy pochodzące z alg wykorzystywane są w tabletkach na odchudzanie, regulują krwawienie, zmniejszają łaknienie i działają przeciwzaparciom.
PEKTYNY są to cukry roślinne mające
Zioła zbiera się w 4 okresach: wiosennym, letnim, jesiennym i zimowym. Następnie są one suszone w specjalnych suszarniach i przechowywane w dostosowanych do tego przechowalniach.
16 - 20% produkcji światowej ziół należy do Polski. Z czego ok. 80% to zioła pochodzące z upraw (ok. 60 gatunków), a 20% - ze stanowisk naturalnych.
Przechowywanie surowców roślinnych:
Zioła przechowujemy w chłodnym i suchym miejscu gdyż susz jest surowcem higroskopijnym, chłonie wilgoć z powietrza, z dala od źródeł silnych zapachów. Pojemniki do przechowywania surowców zielarskich powinny być szczelne i ciemne. Listki zrywamy z łodyg i wkładamy luźno do słoików, nie ugniatając. Staramy się przy tym roślin nie kruszyć, ponieważ im bardziej jest ona rozdrobniona, tym ma większą powierzchnię i bardziej zniszczone są ściany komórkowe i tym samym powoduje to szybsze ulatywanie substancji (zwłaszcza olejków eterycznych) oraz rozkład związków chemicznych (szczególnie utlenianie glikozydów i garbników).
Nasiona przechowujemy w papierowych torbach. Surowce łatwo pochłaniające wodę i aromatyczne (np. ziele konwalii, liście melisy) przechowuje się w szczelnych naczyniach szklanych lub metalowych.
Nie zaleca się przechowywania suszu w woreczkach foliowych (polietylenowych), ponieważ tworzywo sztuczne wchłania olejki eteryczne. Rośliny niedokładnie wysuszone i umieszczone w szczelnie zamykanym, szklanym pojemniku, mogą pleśnieć. Dodatkowo w suszu o zbyt wysokiej wilgotności mogą rozwijać się różne szkodniki.
Nie zaleca się przechowywania ziół
|
właściwości rozpuszczalne w roztworach wodnych, kiedy zastygają tworzą się galaretki, ma to wykorzystanie w kosmetyce, tworząc galaretki kosmetyczne. Występują m.in. w jabłkach, porzeczkach, poziomkach i marchwi. Pektyny działają neutralizująco na substancje toksyczne, działają odżywczo i leczniczo na skórę, powodując jej miękkość i delikatność. W kosmetyce wykorzystywane są do produkcji kremów beztłuszczowych. Dzięki właściwością odtruwającym organizm mają zastosowanie w preparatach dla cery trądzikowej.
MIKROELEMENTY czyli tzw. składniki śladowe. Są to pierwiastki chemiczne, które w organizmie występują w ilościach śladowych i są niezbędne do właściwego rozwoju i funkcjonowania. Wchodzą one w skład wielu związków biologicznie czynnych, uczestniczą w procesach przemiany materii, mają wpływ na wzrost i rozmnażanie organizmów. Zarówno ich niedobór, jak i nadmiar ma niekorzystny wpływ na organizm. Do najważniejszych mikroelementów należą:
- miedź- bierze udział w syntezie hemoglobiny
- mangan- jego brak powoduje zahamowanie wzrostu, niedokrwistość
- molibden- aktywuje niektóre enzymy
- cynk- bierze udział w przemianie białek, cukrów i kwasów nukleinowych
- kobalt- bierze udział w procesach krwiotwórczych
- jod- jego niedobór powoduje niedoczynność tarczycy
- fluor- niezbędny przy powstawaniu szkliwa zębów
FITOHORMONY są to związki chemiczne otrzymywane z roślin, o budowie podobnej do hormonów ludzkich. Fitohormony najczęściej
ZIOŁA W KOSMETYCE
Zioła wykazują działanie lecznicze i często są wykorzystywane w kosmetyce. Pielęgnują skórę, odmładzają i zmniejszają łojotok. Kremy, balsamy, toniki czy szampony - ich skład wzbogacony jest właśnie ziołami. W kosmetykach najczęściej występują takie zioła jak dąb, łopian, nagietek, szałwia, pokrzywa czy świetlik lekarski. I tak na przykład: dąb ma działanie ściągające, pokrzywa wzmacnia włosy i zmniejsza łojotok, łopian działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, lawenda i rozmaryn mają działanie odmładzające i przeciwzmarszczkowe.
W zależności od rodzaju skóry w kremach stosuje się odpowiednie zioła:
- do cery suchej - kwiat pomarańczy, mniszek lekarski, ogórecznik, pietruszka, lipa, siemię lniane - chronią skórę przed przesuszeniem i szybkim odwodnieniem
- do cery tłustej - łubin, pokrzywa, dziurawiec, len, siemię lniane - mają działanie przeciwzapalne, ściągające i rozmiękczające
- do cery wrażliwej - ogórecznik, pietruszka, rojnik, szczaw - łagodzą podrażnienia
- do cery normalnej - lipa, prawoślaz, nasiona lnu
- do cery dojrzałej - mniszek lekarski, czarny bez - działają regenerująco i odmładzająco
Zioła są znakomitym dodatkiem da kąpieli. Mają zarówno właściwości aromatyczne, jak i lecznicze. W zależności od rodzaju ziół kąpiele te dają różne efekty. Większość ziół odświeża i rozluźnia skórę naszego ciała, niektóre przyjemnie je rozgrzewają. Poprawiają krążenie krwi i przyspieszają regenerację organizmu. Wykazują działanie przeciwzapalne, ściągające,
|