łuczak czary i czarownice

Czary i czarownice

wczoraj i dziś

Antoni Łuczak

wydawnictwo karat

Antoni Łuczak

Czary i czarownice

— wczoraj i dziś

? 9 m. Hf

1 6 CZE. 2004 <

1 2 GRO. Iu03

? 9 US. 2004 20. MAR. 2007

2 7 kwi. źod;

Ali rights reserved.

Projekt okładki i ilustracje: Marek Gil Redaktor techniczny: Mirosław J.

Niedbałowski

po - a) 1-0

i 0

/????'

Printed in Poland

Oficyna Wydawnicza „KARAT" Tarnów, 1993 Wydanie pierwsze

ISBN 83-85601-29-5

Skład: „KARAT' Co. Ltd., Tarnów, ul. Krakowska 2

Druk: Drukarnia Narodowa w Krakowie, ul. M. J. Piłsudskiego 19

Akc. ??? \??

Czarownice w wierzeniach, dawniej i dziś

Na samym początku zanim wgłębimy się w czasy czarownic, czartów, służebnic

diabła oraz czarów, należy przede wszystkim ustalić znaczenie słowa „czary".

Według Briana P. Levacka, w okresie wczesnonowożyt-nym Europejczycy używając

wyrazu „czary" zawsze mieli na myśli dwojakiego rodzaju czynności.

Pierwszym były praktyki wyrządzające szkodę, była to czarna, czyli

niszczycielska magia, spełnianie szkodliwych , czynów za pośrednictwem pewnego

rodzaju niezwykłych, tajemniczych, okultystycznych, nadprzyrodzonych czy

nadnaturalnych mocy. Ten typ magii tworzyły zabójstwa osób przez przebijanie

kukły uczynionej na ich podobieństwo, zadawanie dzieciom choroby przez

recytowanie zaklęć, ściąganie gradu na plony przez spalenie zaczarowanych

substancji, wywoływanie pożaru przez zostawienie w domu zaczarowanej szpady, czy

też wywoływanie impotencji u nowożeńca przez podrzucenie w jego pobliżu kawałka

skóry z zawiązanymi na nim supłami.

Wszystkie te akty określano zazwyczaj po łacinie jako „maleficią", po angielsku

zaś czasem nazywano je witch-craft. Osoby dokonujące tych czynów zazwyczaj

określano

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

wyrazami malefici lub maleficiae, stosując je powszechnie w epoce średniowiecza

i w okresie wczesnonowożytnym.

Drugą zasadniczą cechą, jak pisze Levack, wyróżniającą maleficia jest to, iż z

definicji swej są one niszczycielskie, a nie dobroczynne. Kryje się w nich

zamiar wywołania obrażeń fizycznych, choroby, śmierci, nędzy lub podobnych

nieszczęść. Należy je przeciwstawić działaniom magicznym, których celem jest

przysporzenie pożytku sobie lub innym.

Biała magia może powodować dobroczynne skutki w sensie przyczyniania się do

urodzaju lub pomocy kobietom w rodzeniu dzieci, może być lecznicza w sensie

uzdrawiania chorych, może chronić zapobiegając nieszczęściom przez uniknięcie

czy odwrócenie uwagi złego ducha lub czarownicy. Rozróżnienie między białą a

czarną magią oczywiście łatwo się zaciera, zwłaszcza gdy czarownik szkodzi innej

osobie, by ochronić siebie, lub też gdy leczy kogoś przenosząc chorobę na kogoś

innego. Magia miłosna bardzo często znajduje się na tym pośrednim terenie, gdyż

sukces jednej osoby w miłości łatwo może powodować przegraną innej.

Magia miłosna może być również szkodliwa, przynajmniej w myśl powszechnych

stereotypów, gdy prowadzi do cudzołożnego związku, ale także dobroczynna, gdy

powoduje ponowne połączenie się dotkniętego oziębłością męża z małżonką.

Maleficia przypisywane czarownicom we wczesnonowożytnym okresie dziejów w

większości wypadków należały do kategorii magii niskiej, gdyż przeważająca

większość czarownic pochodziła z niższych warstw społecznych, a także dlatego,

że magia wysoka jest w większości magią białą.

Czary i czarownice w wierzeniach ludowych

W wierzeniach ludowych prawie zupełnie zatarł się obraz jędz i jag. Zlał się on

w jedną całość z wizerunkiem czarownicy wspólniczki diabła. Z wypowiedzi jednak

różnych autorów z XVI-XVIII w., gdy wspomnienia o tych postaciach demonicznych

były dość żywe, można wysunąć przypuszczenie, że były to jakieś złośliwe i

okrutne postacie demoniczne, posiadające postać starych i potwornie brzydkich

kobiet. Z siedemnasto- i osiemnastowiecznych protokołów procesów o czary wynika,

że w opinii szerokich rzesz ludności postać czarownicy nieco odbiegała od modelu

urobionego na wzorach zachodnich.

Można w niej znaleźć pewne specyficzne cechy lokalne. W pewnym stopniu były to

relikty dawnych wierzeń w demoniczne istoty kobiece, różne jędze, mamuny,

południce itp., których cechy zostały przeniesione na cechy czarownic. Trzeba

pamiętać, że wśród oskarżonych o czary były często wiejskie lub małomiasteczkowe

znachorki. W oczach sąsiadów ich czynności mogły być uważane za czarodziejskie,

wykonywane na polecenie diabłów. W wierzeniach ludowych zachował się jednak

najczęściej inny obraz czarownicy. Przeważnie osoby w starszym wieku, bardzo

często upośle-

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

dzonej fizycznie, która już swym wyglądem wzbudzała strach i obrzydzenie.

Odpychało ją to od otoczenia, powodowało pewną izolację, co z kolei wpływało na

jej swoisty sposób życia. Niekiedy były to kobiety młode, nie odznaczające się

specjalnymi właściwościami fizycznymi. W celach zarobkowych zajmowały się one

znachorstwem czy wróżbiarstwem, co w mniemaniu otoczenia mogło być uważane za

czary. Opinia wiejska dość chętnie przylepiała etykietę czarownicy kobietom

powszechnie nie lubianym, a więc skąpym, nieżyczliwym, zawistnym, złośliwym,

wyjątkowo nietowarzyskim. Wystarczyło bliżej niesprecyzowane posądzenie, by do

końca życia uchodzić za czarownicę.

W wierzeniach ludowych niekiedy kobiety same decydowały się pójść na służbę do

przedstawicieli piekieł. W opinii wiejskiej istniały ku temu różne powody, a to

złe skłonności, jakie już od dzieciństwa wykazywała przyszła czarownica, a to

chęć zemsty na wiarołomnym kochanku czy też złym sąsiedzie itp.

Złe czary w wierzeniach ludowych dokonywane były przez czarownice czy rzadziej

czarowników, jednak szkodliwe czary czynione były również przez ludzi, którzy

nie byli czarownikami, znali jednak pewne magiczne sposoby uczynienia komuś coś

złego.

Za bardzo groźne uchodziło zadanie komuś kołtuna, nazywanego po łacinie Plica

Polonica, co może świadczyć, że w dawnych czasach choroba ta niewątpliwie

związana była z Polską, a przynajmniej najbardziej na naszych ziemiach

rozpowszechnioną. Powszechnie uważano, że kołtuna obcinać nie należy, gdyż może

to doprowadzić do ślepoty bądź

Czary i czarownice w wierzeniach ludowych

głuchoty. Zdarzyło się w roku 1679 w mieście Bieczu, że szlachcic pewien

oskarżył męża swojej siostry, że spowodował śmierć jego żony, jako że „sam swemi

rękami kołton, który się jej podczas tej choroby wywił, urżnął i on swemi na

pewnym miejscu zakopał, dlatego małżonka jego w ciężką chorobę wpadłszy

trzeciego dnia umarła. Z kołtunem należało walczyć za pomocą przeróżnych

zamówień magicznych, lub też uciekać się pod ochronę kościoła, dopiero w

późniejszych czasach odkryto, że skutecznym sposobem lecznia kołtuna jest mydło

i woda. Jeszcze w okresie międzywojennym na wsiach spotkać można było dzieci,

których rodzice za żadne skarby świata nie dawali obciąć kołtuna.

Jednym z najgroźniejszych czarów, jakimi można było szkodzić, było zrobienie

załomu, zawitki lub zakrutu. Na rogu pola lub w innym miejscu, należało załamać,

potem zawiązać kilkanaście kłosów żyta lub innego zboża, tworząc rodzaj kukły.

Wykonując kukłę należało mówić groźnie brzmiące zaklęcia, w których życzyło się

właścicielowi pola straty dobytku, całego majątku, utraty zdrowia, ciężkiej

choroby. Na Białorusi na Polesiu, kobiety po sporządzeniu zawitki rozbierały się

do naga, rozpuszczały włosy, oddawały mocz przy zapalonej świecy, by następnie

odwrócić ją w dół knotem, żeby zgasła.

Sposobem na przeciwdziałanie zawitce było wyrwanie jej na własnym polu nocą i

wyrzucenie jej na najbliższy cmentarz, co powodowało że nieszczęście, którego

życzył twórca zawitki właścicielowi pola, przechodziło na niego samego.

W wierzeniach ludowych wielu krajów, także i Polski, rozpowszechnił się pogląd,

że istnieją ludzie, którzy swoim

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

wzrokiem mogą wywołać zjawiska szkodliwe dla innych. Ludzi takich nazywano

„urokliwymi", „uroczliwymi", a oczy mieli oni „uroczne", „urokliwe",

„przyroczne" lub „złe", „niedobre", „brzydkie". Jedni rodzili się z takimi

oczami, zwykle jednak właściwości te pozyskiwały osoby, które jako niemowlęta po

odsunięciu od piersi drugi raz zostały do niej przystawione.

Niektórzy w końcu pozyskiwali takowe oczy dzięki łasce szatana. Za urokliwych

uważani byli zazwyczaj ludzie zezowaci, posiadający przenikliwy wzrok, ci,

którzy mieli białka oczne poprzecinane na krzyż żyłkami. Uroczne oczy mieli

przeważnie ludzie źli i czarownice, dlatego też w procesach o czary wiedźmom

zawiązywano oczy, lub sadzano tyłem do ławy sędziowskiej. Za pomocą urocznych

oczu spowodować można było choroby, bezpłodność, impotencję, brak szczęścia i w

końcu śmierć.

Przed urocznymi oczami chronić należało dzieci i młode zwierzęta gospodarskie

poprzez zawiązywanie im na szyi, ręce czy nodze czerwonej wstążeczki, koralików

itp. Ludzi dorosłych dobrze chronił przed urokami sznur, na którym powiesił się

wisielec. Bogaty był asortyment środków, przy pomocy których można było

stwierdzić, czy dana choroba spowodowana jest „urokiem", czy też innymi

przyczynami, dowiedzieć się kto rzucił ów „urok", czy też „odczynić go". Znanym

sposobem było rzucanie do naczynia z zimną wodą rozżarzonych węgli drzewnych,

niekiedy łącznie z kawałkiem chleba. W zależności czy pływały czy nie, zdobywano

potrzebne wiadomości. Należało przy tym wymawiać tekst, ??.: „ Urok nie urok,

przybywa sam Bóg od nieba do ziemi, Boskie Przemienienie". Przy „zamawianiu

uroku" należało wymawiać tekst następujący: „Idźcie, uroczyska na kopiska!

Czary i czarownice w wierzeniach ludowych

Idźcie uroki z rąk i nóg i ze wszystkich członków!" lub „ Uroki! Uroki! Czyście

spadły z łasa? Czy z ludzi? Czy z czego innego? Idźcie na góry, na łasy, na

korzenie, gdzie nie przystoi żadne stworzenie."

Literatura pisana dotycząca czarownic i spraw czartowskich

Literatura dotycząca tej materii jest obszerna; zarówno teoretycy kościoła jak i

świeccy sporo miejsca sprawom czarów i czartostwa poświęcali. Wieki średnie, jak

też i czasy obejmujące myśl oświeceniową, przepełnione są dywagacjami na ten

temat.

Bulla papieża Innocentego VIII z roku 1484, stwierdzała:

„Wiele osób męskiego i żeńskiego rodzaju, zapominając o zbawieniu duszy i wierze

katolickiej, wdaje się z demonami zarówno inkubami (tj. męskimi), jak subkubami

(tj. żeńskimi) sprowadzając zniszczenie i zbrodnię za pomocą czarów, zaklęć i

innych haniebnych wieszczbiarskich wykroczeń, skutkiem czego, niszczeją i giną

nowonarodzone dzieci i zwierzęta, płody pól, winnice i owoce w sadach, ponadto

złe te istoty bólem i udręczeniem nawiedzają ludzi i zwierzęta, odbierają

mężczyznom zdolność płodzenia, a kobietom poczęcia, przeszkadzają mężom i żonom

wypełnić wzajemne obowiązki małżeńskie, wreszcie w bluźnierczy sposób wypierają

się wiary, przez sakrament chrztu świętego, otrzymanej".

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

Nic więc dziwnego, że ten sposób rozumowania i traktowania problemu przez

najwyższe władze kościelne z papieżem na czele, wzmocnił jedynie huragan

wymyślań na domniemane wspólniczki diabła wśród podwładnego duchowieństwa, nie

wspominając o szerokich masach chłopstwa, w którym wiara we wszelkiego rodzaju

gusła, duchy opiekuńcze i czyniące zło była powszechna, a ich praźródeł

należałoby szukać w czasach przedchrześcijańskich, o czym szerzej pisał będę w

dalszych rozdziałach.

„Młot na czarownice"

Uwagi i zalecenia zawarte w bulli papieskiej skwapliwie poparli książką pt.:

„Młot na czarownice" niemieccy profesorowie teologii, dominikanie, Henryk

Institoris i Jakub Sprenger.

Za pomocą Ojców kościoła, postanowień synodów kościelnych, oraz oświadczeń

papieży i scholastyków, przy pomocy prawa kanoniczego i życiorysów świętych,

wykazali wagę każdego słowa zawartego w bulli papieskiej.

Dali też wiele, jak należy procesy sądowe przeciw czarownicom uprościć. „Młot na

czarownice" przetłumaczono na wiele języków, na język polski przełożył tę

poczytną lekturę w roku 1614 Stanisław Ząbkowic z Krakowa.

Pierwsza jej część omawia w szesnastu rozdziałach „Postępek zwierzchny w

czarach", część druga składająca się z ośmiu rozdziałów, omawia „Sposoby

leczenia czarów". Obie te części napisali Sprenger i Institoris. Do drugiej

części dołączona jest rozprawa „Jana Nidera zakonu domini-

Literatura pisana dotycząca czarownic i spraw czartowskich

kańskiego świętego Theologa ? Inąuistatora o czarownicach Xięga", zajmująca

dwanaście rozdziałów, na końcu dodana jest jeszcze jedna rozprawa pt.: „Xiąszka

pożyteczna ? bardzo potrzebna w sposób dyaloga o czarownicach pisana przez

Ulryka Molitora w Duchownym prawie Doktora ".

Tłumaczenie „Młota" czytano w Polsce tam gdzie sztuka czytania była znaną, a

zatem w pałacach i dworkach szlacheckich, w klasztorach, na plebaniach. „Młot" w

rękach księży stał się podręcznikiem medycyny pastoralnej i niewyczerpanym

źródłem tematów do kazań, nauk i dysput Prawdy w nim zawarte były powszechnie

znane, uznane i niezaprzeczalne.

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

Sposoby leczenia czarów według „Młota na czarownice"

„Uważając te trudności nie widzi mi się rzecz przystojną, żeby czary czarami

miały być leczone.

A to z tej przyczyny, że czary nie mogą być uleczone, tylko z pomocą szatańską,

bo jeśli bywają leczone, lekarstwo to, byłoby abo od ludzi, abo od Boga, abo od

szatana. Nie może być od ludzi, dlatego, że moc mniejsza więtszej sprzeciwić się

nie może, jaki jest człowiek przeciw aniołom dobrym, i złym.

Nie może też być od Boga, boby to była sprawa cudowna, której Pan Bóg nie zażywa,

jeno według woli swojej, a nie naleganie ludzkie. Czego i doświadczenie

potwierdza, ponieważ przez czary bywają wybawieni, jakożkolwiek się uciekają do

pomocy Boskiej, i przyczyny świętych. Zaś przeciwnym sposobem, gdy się uciekają

do czarownic, i niewiast zabobonnych, częstokroć bywają wybawieni.

Tedyć rzecz sama pokazuje, że takowe choroby nie bywają zbyte, jeno z pomocą

szatańską, której człowiekowi Chrześcijańskiemu nie godzi się zażywać, boby był

Apostata i odstępca wiary.

Przeto ani czarów czarami leczyć (nie) godzi się.

Sposoby leczenia czarów według „Młota na czarownice"

Nadto Thomasz S i Bonawentura w Xięgach swych, o chorobach z czarów pochodzących

powiedają: czary tak są trwałe i wieczne, że nie mogą mieć lekarstwa od ludzi,

bo jeśliby miały lekarstwo od ludzi, nie byłoby to lekarstwo wiadome, abo

ktoreby się godziło.

Którymi słowy dają znać, iż taka choroba bywa nie uleczona, i zawsze trwająca.

I przydają jeszcze. Choćby Pan Bóg mógł taką chorobę uleczyć szatana

przymusiwszy, ono wszakże lecznie nie byłoby ludzkie. Przeto jeśli sam Pan Bóg

czarów nie uleczy, nie godzi się lekarstwa żadnym sposobem szukać.

Nadto kościelne Exorcismy nie zawsze bywają pomocne do ukrócenia szatanów: co

się tknie wszelkich chorób cielesnych, a to za tajemną sprawą sądów Bożych.

Zawsze wszakże bywają skuteczne przeciw przenagabaniu szatańskiemu, w tych

rzeczach, dla których osobliwie są postanowione, to jest: przeciw opętanym, i w

Exorcizowaniu dziatek.

A jeśliby kto rzekł. Jeśli do grzechu Pan Bóg daje moc szatanowi na człowieka i

tedy gdy przestaje grzech, ma ustawać i moc. Lecz to miejsca nie ma. Częstokroć

abo-wiem karanie zostaje, choćże grzech bywa zniesiony, z których słów

namienionych Doktorów pokazuje się, że się nie godzi leczyć czarów, ale raczej

mają być zaniechane, tak puściwszy je na wolę Bożą, który je może w niwecz

obrócić, według swego upodobania.

Przeto wierni Boży przeciw takiemu przenagabaniu szatańskiemu, muszą mieć

lekarstwa, nie tylko ochraniające, o których mówiliśmy w pierwszej części, ale

też i leczące; bo inaczej ludzie od Pana Boga nie dobrzeby byli obwarowani,

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

i sprawy szatańskie się mocniejsze być nad sprawy Boże. wszakże Augustyn święty

mówi.

Anioł nie jest mocniejszy nad dusze nasze gdy z Panem Bogiem przestajemy."

Mimo tych wątpliwości autorzy podają szereg lekarstw na uczarowanych, szeregując

ich podług choroby, jaka zesłana została na nich przez szatana i jego ziemskich

popleczników.

Oto co ciekawsze z nich:

Lekarstwa tym, którzy w władzy rodzajnej uczarowani bywają

„Aczkolwiek białychgłów czarownic, jest w liczbie nierówno więcej, aniżeli

mężczyzn: wszakże mężczyzn uczarowanych więcej się nadaje, a to z tej przyczyny,

iż Pan Bóg więcej dopuszcza na sprawę cielesną, jako na tę, przez którą grzech

pierworodny na wszytek naród ludzki się rozlewa, czego nie tak wiele jest w

inszych sprawach ludzkich, także przez węże się to odprawuje, które są do czarów

sposob-niejsze nad insze zwierzęta, dla tego, iż wąż był pierwszym naczyniem

szatańskim do grzechu, więc też i dla tego, że sprawa cielesna snadniej w

mężczyźnie może być uczarowa-na, aniżeli w białejgłowie.

Co się pokazuje z piąci sposobów którymi szatani władzą rodzajną zarażać zwykli,

i bardziej mogą być wykonane w mężach, niżeli w białychgłowach.

Sposoby leczenia czarów według „Młota na czarownice"

Opiszemy tedy lekarstwo według możności naszej na każdy sposób osobno, żeby ten,

który 3'est uczarowany tak, przypatrzył się, do któregoby sposobu uczarowania

jego należało. Szatan albowiem duchem będąc, ma moc za Bożym dopuszczeniem, nad

stworzeniem cielesnym. Tą tedy mocą mogą szatani w ciałach męskich i

białogłowskich przeszkodę czynić, żeby się z sobą nie łączyli, a to dwojakim

sposobem. Pierwszy gdy sprawuje, że jedno, od drugiego stroni, i nie może do

drugiego przybliżyć się. Drugi, czyniąc jaką przeszkodę, abo się w wziętym na

się ciele, w środek zakładając.

Wtóry sposób takiego uczarowania, gdy człowieka zapala ku jednej białejgłowie, a

ku drugiej oziębłym czyni, co może uczynić tajemnie, przykładaniem ziół, abo

inszych rzeczy, które do tego baczy służące.

Trzeci, gdy mniemanie, abo fantazja męża, bądź też i białejgłowy tak odmienia,

że jedna osoba, drugą się brzydzi.

Czwarty, potężność członku wstydliwego wątląc, która do rodzenia jest potrzebna,

co także w inszych członkach czynić może, ruchomość mu odejmując.

Piąty broniąc przejścia wiatrów do członków, w których jest władza ruszania,

także przeszkadzając nasieniu drogi, żeby nie przychodziło do członków

rodzajnych, abo żeby z tamtąd nie wychodziło.

Rzecze kto. Niewiem do którego sposobu uczarowanie moje, które cierpię należało,

to tylko wiem, iż do społeczności z żoną moją nie jestem sposobny. Może się

odpowiedzieć. Jeśli jest sposobny do inszych białygłów, a do żony nic, tedy do

w|ó|^et^BQsobu należy, pierwszy abowiem

FILIA % 13

2 — Czary i czaro wiiiccy;?,.

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

sposobem od latawca, abo latawice przeszkodą by było. Także, jeśli się żoną

brzydzi, wszakże jej poznać nie może, a insze może, tedy i na ten czas do

wtórego i trzeciego sposobu.

Jeśli się zaś nią nie brzydzi, i radłby ją poznał, ale nie jest potężnym,

czwartemu sposobowi podlega. Lecz jeśli jest potężny, a nasienia wypuścić nie

może, tedy do piątego sposobu należy.

Sposób leczenia pokażemy powiedziawszy wprzód, jeśli takiemu uczarowaniu równie

ludzie sprawiedliwi, i w łasce Bożej będący, jako i grzeszni podlegają. A zaiste

nierównie, wyjąwszy czwarty sposób co się bardzo rzadko przytrafia. Gdzie

czytelnik wiedzieć ma, iż mówimy tu o sprawie cielesnej między osobami w

małżeństwie mieszkającymi, bo wszelka społeczność cielesna oprócz małżeństwa,

jest grzechem śmiertelnym, i żaden się nią nie maże, jeno ten który jest prożen

łaski Bożej. Polegając tedy na Piśmie Świętym przyznać musimy. Iż Pan Bóg

szatanom daje więtszą moc nad grzesznymi, niżeli nad sprawiedliwymi.

Aczkolwiek czytamy o utrapieniu przez szatana Joba sprawiedliwego, nie było to

wszkże karanie na władzy ro-dzajnej.

A przez to rzecz pewna, iż na którekolwiek w małżeństwie żyjące takowe czary

przypadają, znak jest, że abo obie osobie, abo jedna z nich, nie jest w łasce

Bożej.

Przeto gdy z łaski Bożej przez grzech wypadają. Pan Bóg takowej mocy w

uczarowaniu władzy rodzajnej szatanowi więcej dopuszcza. A jeśliby kto spytał,

coby to za grzech takowy był? bespiecznie mówimy, że grzech niewstydu i nie

wstrzemięźliwości, według słów Hieronima S., który cudzo-

Sposoby leczenia czarów według „Młota na czarownice"

łożnikiem zowie męża, żonę własną niewstydliwie miłującego, jakowi miłośnicy

namienionym przypadkiem pospolicie podlegają.

Lekarstwo tedy kościelne jest dwojakie, jedno od sędziego kościelnego. Drugie od

spowiednika. Przeto, jeśli u sądu skarga jest, o niepotężność która z czarów

przypadła, trzeba wiedzieć, iż to dwojako bywa, abo do czasu, abo do śmierci.

Jeśli do czasu jest niepotężność, nierozrywa małżeństwa, którą doczesną zowie,

gdy trzy lata z sobą społecznie mieszkając, i o uzdrowienie według możności

starając się, bądź przez Sakramenta kościelne, bądź inszymi lekar-stwy do

zdrowia przychodzą. A jeśliby żadne przez ten czas lekarstwo pomocne nie było.

Ta już niepotężność wieczną bywa nazywana.

Powtóre, ta niepotężność, abo uprzedza wstąpienie w małżeństwo, i wykonanie jego,

taka niepotężność przeszkodą jest do małżeństwa, i rozrywa uczynione małżeństwo:

oprócz jeśliby w czystości żyć chcieli, jako św. Maryja i Józef i mają po sobie

prawo.

Lekarstwo zaś kościelne opisuje się w te słowa. Jeśliby za sprawą czarownic,

pomocą szatańską, a dopuszczeniem Bożym, sprawa małżeńska kiedykolwiek nie

dochodziła: Ci którym się to przydaje, mają być napomnieni, żeby sercem

skruszonym, i duchem upokorzonym Bogu i kapłanowi zupełną spowiedź, ze

wszystkich grzechów uczynili, i łzami obfitymi, także jałmużnami, modlitwami, i

postami, Pana Boga błagali. Z których słów pokazuje się, iż takowe rzeczy, jeno

dla grzechu przypadają. Do tego kapłani przydawać mają Exorcismy, i insze

lekarstwa kościelne, żeby jako i poratowani byli.

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

Zamykając ten rozdział, mówimy. Iż pięć jest sposobów, których tak uczarowani

przystojnie dla uleczenia zażywać mogą. Pierwszy odprawienie drogi, abo

pielgrzymstwa do grobów, abo do kościołów świętych którychkolwiek. Drugi

uczynienie tamże prawdziwie spowiedzi wszystkich grzechów z skruchą serdeczną.

Trzeci częste zażywanie znaku krzyża św. zmówieniem modlitw nabożnych. Czwarty

zażywanie przystojnych Exorcismów, które jakoby miały być czynione niżej pokaże.

Nakoniec ostrożne czarów wyrzucenie, jakośmy wspomnieli, o onym Hrabi, który,

trzy lata w takowym uczarowaniu trwał.

Lekarstwa służące uczarowanym w miłości, abo gniewie nieporządnym

Ponieważ miłość nieporządna, także i gniew, na woli ludzkiej się funduje,

przypatrzmy się wprzód przyczynie ich, a potem według możności będziem mówić o

lekarstwach. Miłość nieporządna, jednego ku drugiemu, z trojakiej przyczyny

pochodzić może. Naprzód z nieostrożności oczu. Po-tym z pokusy szatańskiej samej.

Nakoniec z sprawy czarownic z szatańmi społecznej. O pierwszej Pismo mówi. Każdy

bywa kuszony, od pożądliwości swojej pociągany, tą pożądliwość gdy pocznie,

rodzi grzech, grzech zaś skoro będzie wykonany, rodzi śmierć. Wtóra przyczyna

miłości nie-porządnej, sama tylko pokusa, abo podusczenie szatańskie. Z której

przyczyny Aman siostry swojej urodziwej, barzo się rozmiłował, tak że dla

miłości jej chorował. Nie mógł abo-wiem tak zgołabydź nakażonego rozumu, żeby

śmiał tak brzydkie kazirodztwo popełnić, gdyby cięszko przez szatana

Sposoby leczenia czarów według „Młota na czarownice"

niebyt skuszony. O takowej niłości jest pełno przekładów w Xięgach ojców

świętych, które świadczą, że ta pokusa miłości cielesnej na puszczy od nich

odchodziła. Niektórzy wszakże, nad podziwienie częstokroć pokusy miłości

cielesnej cierpieli. Przetoż i Paweł św. mówi. Dany mi jest bodziec ciała mego,

szatan który mnie policzkuje, gdzie gloza wykłada, iż w pokusach cielesnej żądze

cierpiał cierpiał ten bodziec.

Powiedają niektórzy, iż pokusa na którą nie zezwalamy, nie jest grzechem, ale

palcem pokazania cnoty, to się ma rozumieć o pokusie, która bywa od szatana, ale

nie od ciała, jest abowiem grzechem powszechnym, choćże do niej zezwolenie

nastąpi. O czym jest przykładów nie mało. Trzecia przyczyna miłości niepożądnej,

jest sprawą czarownic, z szatańmi złączona, której przyczyny umysł ludzki do

miłości albo gniewu nieporządnego nakłonić i pobudzić mogą.

Nienawiść między małżonkami z podejrzeniem cudzołóstwa, aczkolwiek bydź może za

sprawą szatańską, wszakże gdy kto ogniem pożądliwości cielesnej tak dalece jest

rozżarzony i zapalony, że żadnym zawstydzeniem, słowy, karaniem i inszymi

rzeczami nie może być pohamowany. Także gdy kto częstokroć nadobną żonę

opuściwszy przystanie do jakiej szpetnej. Także gdy w nocy spać nie mogą, ale są

tak zaślepieni, że muszą leda gdzie się tułać.

Co trafia się osobliwie ludziom znacznym, prałatom, i inszym bogaczom, którzy

częstokroć tym zaślepieniem bywają uwikłani.

I rzecz jest pewna, że ten wiek zniewieściały, o którym Hildegradus opowiedział,

nie może tak długo trwać, jako do tego czasu trwał, ponieważ świat pełen jest

cudzołóstwa,

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

a osobliwie między przednimi ludźmi. Mało tedy potym wypisywać tym, którzy

lekarstwem się brzydzą. Jednak żeby się czytelnikowi dogodziło, cokolwiek krótko

powiemy o szalonej miłości bez uczarowania.

Awicena lekarstwa kładzie, dla leczenia tych, którzy szaloną miłością uwikłani

bywają. Pierwsze złączenie w małżeństwo z tą osobą (JeśH tylko prawo tego

dopuszcza) abowiem za dogodzeniem przyrodzeniu zdrowie następuje. Osoba zaś

zamiłowana bywa poznana z odmiany pulsów chorego, gdy mu wspomina zamiłowaną

osobę, abowiem tam jest grunt choroby. Drugie zażywanie lekarstw, do tego

służących, o których on pisze.

Trzecie, żeby chory miłość swoją od zamiłowanej osoby, obrócił do miłości czego

inszego, co ma sobie przekładać, nad one pierwszą rzecz, i ma się strzedz

widzenia tej. Potym trzeba żeby był słowy zgromiony, i trapiony z pokazowa-niem,

iż miłość taka jest wielka nędza. Abo też posyłać do niego często ludzi takich,

którzyby ile prawda i sumienie dopuszcza, ganili ciało i urodę zamiłowanej osoby,

także i obyczaje z zakrzywianiem twarzy szpetnym. Nakoniec takowi mają bydź

zabawieni sprawami wielkimi, i trudnymi.

Ale jako rzecz jest sromotna, że ludzie letni porzuciwszy dary przyrodzone i

oręża cnot, sami sobie bronić wzbraniają się, ponieważ częstokroć panienki

wielkimi cnotami, i statecznością, takowe czary od siebie odpędzały, dla których

zalecenia jeden przykład z wielu inszych przywiedziemy.

W Biskupstwie Konstantyjskim była panna we wsi jednej dorosła, urodziwa, w

obyczajach jeszcze urodziwsza. Miłością jej człowiek jeden lekki w obyczajach, a

bodaj nie Xiądz zjęty był, który rany serca swego dłużej taić nie mo-

Sposoby leczenia czarów według „Miota na czarownice"

gąc, przyszedł a dom namienionej panny, i z słowy uczciwe-rni, pokazując się być

siecią szatańską, wprzód mową począł umysł panienki, ku miłości swojej nakłaniać,

co ona zrozumiawszy, statecznie odpowiedziała.

Panie w dom mój z takimi słowy nie uczęszczajcie, bo (odpuście mi) z żalem tego

zażyjecie. Której on odpowiedział. Jeśli się teraz we mnie zakochać niechcesz,

za powodem pięknych słów, po małym czasie rzeczą samą przywiedziona, że będziesz

mię miłowała obiecujęć dobrym słowem. A ten był podejrzany o czary. Panna tę

mowę jego lekce sobie ważyła, i najmniejszej iskierki miłości cielesnej ku onemu

człowiekowi na ten czas w sobie nie uczuła, lecz po wyszciu małego czasu, myśli

miłosne o cnym mężu przypadać jej poczęły. W czym się ona postrzegszy za

natchnieniem Bożym, do matki miłosierdzia panny Błogosławionej się uciekła,

prosząc nabożnie, żeby przyczyną swoją, ratunek jej u Syna swego uprosiła, i

natychmiast postarawszy się o uczciwe towarzystwo, udała się na pielgrzymstwo do

kościoła Błogosławionej Panny na pusczy cudownie poświęconego w tymże

Biskupstwie. Gdzie uczyniwszy spowiedź dostateczną, żeby nic w niej nie najdował

duch przeklęty, i gorąco o przyczynę Najświętszej panny wzywając, zaraz one

sidła szatańskie ustąpiły, że i napotym pokój miała dostateczny.

Są wszakże ludzie zarośli, gusłami czarownic, na takowyż hak przywidzeni, którzy

udają, jakoby żadnym sposobem, od miłości takiej wstrzymać się nie mogli, ci w

prawdzie gdyby sercem męskim takowym pokusom się sprzeciwiali, i namienionym

sposobem o całości zdrowia i sumienia swego radzili, pewnie wszystkie chytrości

szatańskie i nacierania wniwecz obrócili.

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

Czego zwierciadłem jest młodzieniec jeden bogaty w mieście Izburgu, który

jakieby miewał przenagabanie od czarownic, pióro dostatecznie wypisać nie może,

ten męskim sercem najazdom takowym sprzeciwiając się, i namie-nionych lekarstw

zażywając, niebespieczeństwa uchodził. Przeto nie jest rzecz wątpliwa, iż

opisane lekarstwa przeciw namienionym chorobom, są barzo pewne, gdy ich kto tak

jako przynależy zażywa.

Toż się ma rozumieć o gniewie, abo nienawiści niepo-rządnej. To same czarownice

do tego się znają, że przez węże takowe czary dla gniewu i nienawiści sprawują,

dla tego: iż wąż pierwszym był naczyniem szatańskim, i ku przeklęc-twu jego,

stała się nieprzyjaźń między nim, a niewiastą, przeto nieprzyjaźni takie przezeń

sprawować czarownice się starają, kładąc skórę abo głowę wężową pod próg domu,

abo komory. Potrzeba tedy ludziom zawaśnionym, żeby wszytkie kąty domu wyszukali,

i ile może bydź wyszperali i odnowili, abo w inszych domach mieszkali, jeśliby

wiedzieli, iż czarów nienawiść między sobą mają.

Wspomnieliśmy wyżej, że ludzie uczarowani mogą sami sobie Exorcisować, to się ma

rozumieć, iż słowa święte, błogosławieństwa, i modlitwy na szyjej nosić mogą:

czytać abo-wiem i błogosławieństwa nad samymi sobą czynić nie potrafiliby, w

czym jako przystoi postępować niżej nauczymy.

Sposoby leczenia czarów według „Młota na czarownice"

Lekastwa tym, którym przez czary wstydliwy członek bywa odejmowany, gdy w

postaci besfyalskie bywają przemienieni

Zmamieni i oszukani przez czary, którzy rozumieją że abo członek wstydliwy

utracili, abo w postać bestyalską są przemienieni, jakoby mieli bydź poratowani,

dosyć jaśnie wyżej powiedzieliśmy.

Takowi abowiem ponieważ zgoła z łaski Bożej wypadli, co w ludziach uczarowanych

gruntem jest, nie jest rzecz można, żeby lekarski plastr mógł bydź przyłożony,

póki żelazo w ciele jest.

Przeto potrzeba: żeby jacy ludzie przez prawdziwą spowiedź, z Panem Bogiem

wprzód pojednali się, przyczym dotknęliśmy, i lekarstwa w tymże rozdziale, żeby

ile może bydź takowi czarownicę sobie podejrzaną przejednali, i dobrymi

sposobami przywrócenie takiego członku wymogli, abo jeśliby to miejsca niemiało,

żeby do gróźb się udali. Strony tych zaś, którzy rozumieją się bydź

przemienionymi w postać bestyalską, wiedzieć potrzeba, iż czary takie w

zachodnich stronach, i państwach nie tak są zwyczajne, jako w królestwach

wschodnich: co się ma rozumieć o drugich osobach, bo co się tknie własnych osób

czarownic, to częstokroć i u nas się trafią, iże się czarownice w koty i insze

bestye przemieniają, na co wiele ludzi patrzało, jakośmy w ósmym rozdziale

części pierwszej powiedzieli.

Na takie czarownice, lekarstwa urzędowego potrzeba. O tym tedy przemienieniu

ludzi w bestye, jeden między inszymi przykład tu przynosimy, wziąwszy o nim

wiadomość od człowieka wiary godnego zakonnika w Rodzie. Ten po-

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

wiadał, iż w Salaminie mieście królestwa Cypryjskiego taki się przypadek trafił.

Ponieważ abowiem tam jest port morski. Czasu jednego jeden okręt towarów pełny

do portu przypłynął, dla naku-pienia żywności, z którego gdy ludzie wychodzili

po różnych potrzebach, młodzieniec także jeden siły dobrej wyszedłszy, przyszedł

ku domowi niejakiej niewiasty, który za miastem nad brzegiem morskim stał, gdzie

spytał gospodyniej jeśliby miała jajca przedajne.

Widząc niewiasta młodzieńca dużego cudzoziemca do tego, zaczym mniejsze miało

bydź podejrzenie u mieszczan choćby on zginął. Odpowiedziała mu, poczekaj mało

wy-niosęć nie długo. Agdy się cokolwiek bawiła, dom zawarłszy, młodzieniec przed

domem stojąc, o rychłą odprawę żeby go okręt nieodbieżał prosił: wyniozszy tedy

niewiasta kilka jajec oddała mu, rzekszy żeby jeśliby go snadź okręt odbieżał,

do domu, jej wrócił się. Wskok tedy wziąwszy jajca bieżał do okrętu, który przy

brzegu morskim stał, i pierwej niż wszedł do niego, ponieważ się jeszcze było

towarzystwo nie zeszło, jadł one jajca: aż oto w godzinę niemym się stał, jakoby

nierozumnym, 0ako sam o sobie potym powiadał) czemu bardzo się dziwował, coby mu

się stało nie mógł się wszakże domyślić.

Chcąc tedy do okrętu wejść, co którzy w okręcie byli, kij-mi go pobiwszy

odpędzili, z wielkim wrzaskiem. Oto, oto coś się osłowi dzieje? przepadni bestya,

czy i ty chcesz z nami po morzu jeździć odegnany młodzieniec, i słowa

towarzystwa swego, którzy go osłem nazywali, rozumiejąc domyślawał się, że był

od onej niewiasty uczarowany, osobliwie iż nie mógł słowa żadnego przemówić, a

sam wszy-

Sposoby leczenia czarów według „Młota na czarownice"

stkich rozumiał. Powtóre tedy gdy się kusił wsiąz do okrętu, lepiej mu się kijem

dostało, tak że zwielką żałością i gorzko-ścią serca zostać, i na odchodzenie

okrętu onego patrzyć musiał.

Musiał się przeto do domu onej niewiasty wrócić, której dla zachowania żywota

służył więcej niż trzy lata żadnej roboty nie odprawując, jeno drwa nosił, także

śmieci i plugastwa insze z domu wynosił, tę same pociechę mając że choć go

wszyscy osłem bydź rozumieli, czarownice wszakże tak domowa, jako i insze różne

mieszkające jako z człowiekiem się obchodziły, i jako człowieka szanowały.

Spyta tu kto. Jakim sposobem ciężary nań, jako na bydlę jakie kładzione były?

Powiadamy ze świętym Augustynem piszącym o niewiastach gościnnych, które goście

w bydło dla noszenia ciężarów obracały. Także o ojcu Praestanauso-wym, który

rozumiał się być koniem, i żywność z inszemi bydlęty żołnierzom nosił, iż się w

tym omamieniu trojakie dzieje.

Pierwsze względem ludzi, którzy młodzieńca nie człowiekiem, ale osłem bydź

rozumieli. Co jako szatan sprawić może powiedzieliśmy, przedtym w rozdziale

ósmym. Powtóre, iż te ciężary nie były zmyślone, ale gdy możność i siłę

młodzieńca przechdziły, szatan je niewidomym sposobem nosił. Naostatek. Iż

młodzieniec ten bawiąc się między ludźmi, mniemał się być osłem, ponieważ

fantazja jest do ciała, czego mu jednak rozum nie pokazywał, który się nie tak

do ciała wiąże, i owszem wiedział że był człowiekiem, ale uczarowanym, żeby go

za bestyę rozumiano, tamże przykład jest o królu Nabuchodonozorze.

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

Po wyszciu tedy trzech lat, w czwartym roku gdy dnia jednego przed południem do

miasta wszedł, a niewiasta zdale-ka za nim z kijem bieżała, trafiło mu się, że

mimo kościoła idąc, usłyszał dźwięk dzwonka (w tym abowiem królestwie

nabożeństwa Łacińskimi a nie Greckimi obrzędami odpra-wują) w który dzwoniono ku

podnoszeniu ciała Pańskiego. Przeto się udał do kościoła wejść nie śmiał, ale

przede-drzwiami poślednimi nogami na ziemi klęknął, a przednie wyniozszy złożone,

z oślej głowy, cześć najświętszemu Sakramentowi, przy podnoszeniu jego uczynił.

Który cud niektórzy z kupców Genueńskich widząc, z po-dziwieniem szli za onym

osłem, rozmawiając sobie, o onej dziwnej rzeczy. Aż oto czarownica za osłem z

kijem bieży. A iż jakochmy powiedzieli, czary takowe, w tamtych krainach często

się trafiają, za staraniem kupców onych, osła i z czarownicą pojmano, która na

próbie będąc do występku się przyznała, i jenoby do domu doszła, obiecała

młodzieńca do jego postaci przywrócić. Skoro ją tedy wypuszczono, i do domu

wróciła się, młodzieniec przyszedł do pierwszej swojej postaci. Onę sarnę potym

pojmano, i według zasługi jej skarano, a młodzieniec z weselem do ojczyzny

pojechał.

Lekarstwo ludziom od szatana opętanym przez czary

Iż podczas za sprawą czarownic, a dopuszczeniem Bożym szatani ludzi obecnie

osiadają, z rozdziału dziewiątego, pierwszej części pokazuje się, także z

których to przyczyn bywa. Którymi by zaś lekarstwami mieli bydź wyswobodze-

Sposoby leczenia czarów według „Młota na czarownice "

ni, to jest, przez Exorcizmy kościelne, a to z prawdziwą skruchą, abo też

spowiedzią, gdyby kto był za śmiertelny grzech opętany tamże się pokazało, z

wybawienia Xiedza onego Czecha. Ale iż nad te dwie lekarstwa, jest inszych troje

do tego pomocnych, to jest, przyjęcie Ciała i Krwie Pańskiej, drugi abo

pielgrzymowanie na miejsce święte, i ludzi nabożnych modlitwa i rozgrzesznie z

klątwy.

Wszystkie rzeczy które od Pana mamy bądź to wesołe, bądź smutne, wszystkie nam

bywają dawane dla pożytku naszego, jako od dobrotliwego ojca, i łaskawego

lekarza. Dla tegoż ludzi szatanom, jako mistrzom jakiem podaje, dla wyćwiczenia

w pokorze, żeby oderwanymi będąc od świata tego, abo czystrzemi przenieśli się

do żywota inszego, abo tu karanie cierpieli, którzy według Apostoła podani tu są

szatanowi ku skazie ciała, żeby duch zbawiony był w dzień Pana naszego Jezusa

Chrystusa.

Lecz tu trudność jest z słów Pawła Apostoła, który mówi: Niech się doświadcza

człowiek, i tak chleba tego pożywa, że jako mogą ludzie opętani, nie władając

rozumem pożywać Ciało Pańskie? Na to odpowiada Thomasz św. mówiąc. Dwojacy są

ludzie, którzy rozumem nie władają. Jedno którzy słabo i bardzo mało rozumu

zażywają, jako zowiemy tego niewidomym, który mało widzi. A iż takowi mogą mieć

jakiekolwiek nabożeństwo ku temu sakramentowi, niema im bydź sakrament broniony.

Drudzy zaś są, którzy nic zgoła rozumu nie zażywają, i takimi są i takimi są z

przyrodzenia, tym sakrament niema być dawany, iż niemieli w sobie żadnego

nabożeństwa i uczciwości ku temu sakramentowi.

Niektórzy się też między tymi najdują, którzy kiedykolwiek przy rozumie byli,

takim się jeśli w nich, gdy rozumu

Czary i czarownice — wczoraj i dziś

zażywali, nabożeństwo ku Sakramentowi pokazywało, ma być Sakrament przy śmierci

dany, oprócz żeby było niebe-spieczeństwo zwrócenia bo wyplwania przeto Synod

Kar-thagiński mówi. Ten który w chorobie pokuty pragnie, jeśliby z trafunku

przed przyściem kapłana z choroby mowę zamknął, abo oszalał, niech dadzą

świadectwo o nim, którzy to słyszeli. A jeśliby było niebespieczeństwo śmierci,

ma być rozgrzeszony przez kładzienie rąk, i może bydź wlany w usta jego

sakrament. O ludziach kszczonych, których ciała szatani opanowali, także o

inszych szalonych takowyż sposób ma być zachowany.

Poty Thomasz św. przydawa wszakże, iż ludziom opętanym bronić sakramentu

niepotrzeba, oprócz żeby pewna wiadomość, że to dla jakiego grzechu śmiertelnego

cierpią. Do czego przydaje Piotr św. iż w takowym przypadku, ci za wyklętych i z

kościoła wyłączonych mają bydź miani, którzy podani są szatanowi. Stąd pokazuje

się, iż jeśli którzy są od szatana opętani choć dla swoich występków, a mają

podczas wolność rozumu, której zażywając żałują za grzechy swoje, abo się

przystojnie spowiadają, takowi iż dostąpili odpu-sczenia przed Panem Bogiem,

żadnym sposobem od przyjmowania Sakramentu najświętszego niemają bydź odłączeni.

Odprawowaniem dróg na miejsce święte, także modlitwami nabożnymi, iż opętani od

szatana wolnymi bywają, historye ojców świętych dostatecznie świadczą. Zasługi

abo-wiem świętych męczenników, wyznawców i panien sprawują, że duchowie

przeklęci ich w ojczyźnie przebywających modlitwą i przyczyną bywają zwyciężeni,

których święci tu na świecie zwyciężyli.

Sposoby leczenia czarów według „Miotana s --------------------------------------

---------\czarownice "

Ludzi także świątobliwych w kościele wojujący, twy nabożne, iż ratunek opętanym

dawają rzecz je ^m modn" pliwa. Przetoż Kassianus upominając nas do te .st

mew3t_ Byśmy byli tego rozumienia, abo wiary, o której ?? ^° mowi; żebyśmy

wierzyli, iż cokolwiek Pan Bóg czyni z na*^. wyzeJ ko się dziać dla pożytku dusz

naszych, nie tylko ???1' ?2?}~ pogardzili ludźmi opętanymi, ale bychmy się za

?\? ???? ?? członki nasze, nieustawając modlili, szczerze ? ?? e' J za z nimi

bolejąc i żałując ich. ^"awdziwie

O ostatnim sposobie rozgrzeszania, kogo od kl<w dzieć potrzeba, iż ten sposób

nie jest pospolity jakc\^^ wie" wykląwszy z kościoła Korynta podał go szatanowi

AP0St°ł ciała, żeby duch zbawiony był w dzień Pana naszej11 skazie Chrystusa.

Także i kacermistrze, którzy wiarę stra<x*>°Jezusa Himenea, Aleexandryą podał

szatanowi żeby siębK ; i0Je^ uczyli. Takowej abowiem mocy był Apostoł, i

takc\*uznic nie miał, iż odstępujących od wiary, słowem tylko sam\/wa- *ask? wał

szatanowi. \^poda-

Przetoż w kościele starodawnym, gdy było potK dzi do wiary cudami pociągnąć,

jako Duch Święty \ ze ' cudem pokazywał się: tak też od kościoła wyłączo^1

?1???? bywał szatanowi podany, dla trapienia ciała. I nie ? Jawme z drogi, gdy

kościół człowieka tego o którym jeszcz masz mc ja jest, szatanowi podawa, nie

daje mu go abowiem e nadzie" pieniu, ale poprawy, ponieważ w mocy koście v P^" z

ręku jego wyrwać go, gdy mu się podoba. J J'

Powiada Grzegorz święty, o jednej białejgło\*\.

obcując cieleśnie z mężem swoim w Wigilią poświę *e' ktora

ścioła Sebastiana św. nie mając o to sumienia, be^ama .

się wmieszała w kościelną procesję, zaczym od szavPieczme

\ana opę-