Odprawa posłów Greckich Bohaterowie dramatu

Trojańczycy:
• Aleksander (Parys)
Syn

króla Troi, Priama. Człowiek, który nie jest w stanie opanować własnych namiętności i zrezygnować z osobistych

pragnień i planów. Aby zatrzymać przy sobie Helenę, doprowadza do wojny, gubiąc Troję. Mimo to nie jest przez Kochanowskiego oceniony do końca negatywnie.

• Antenor
Rozsądny, doświadczony, rozważny żołnierz. W swoim postępowaniu kieruje się przede wszystkim dobrem ojczyzny. Próbuje nie doprowadzić do konfliktu z Grekami, niestety jego starania

spełzają na niczym.

• Priam
Król Troi, człowiek prawy i o dobrym sercu, mimo to słaby, bo niepotrafiący sprzeciwić się złym postępkom własnego syna i idący za głosem większości.

• Kasandra
Córka Priama, nieszczęśliwa prorokini, próbująca ocalić Troję od zagłady. Ostrzega króla przed wojną z Grekami, on jednak nie wierzy jej słowom.

Grecy:
• Helena
Żona króla Sparty, Menelaosa. Postać kontrowersyjna, nie da się jednoznacznie negatywnie bądź pozytywnie ocenić jej postępowania. Nie została przez Aleksandra uprowadzona wbrew swojej woli, ma wyrzuty sumienia z powodu opuszczenia męża.

• Ulisses, Menelaos
Bohaterowie uosabiający prawość i rozsądek. Nie chcieli wojny z Troją, nie mają jednak zamiaru odstąpić od domagania się swoich praw do Heleny.

Gatunek, kompozycja, forma wierszowa

Kochanowski tworzy swój dramat na wzór antycznej tragedii, wzoruje się zwłaszcza na Eurypidesie. Zachowuje zasadę trzech jedności:

miejsca – wszystkie wydarzenia rozgrywają się na dworze w Troi,
akcji – zdarzenia przedstawione w dramacie dotyczą jednego niewielkiego epizodu z historii wojny trojańskiej,
czasu

– ogranicza się do przedstawienia historii, która trwa nie dłużej niż jeden dzień.

Stosuje się także do zasady przedstawiania maksimum trzech aktorów na scenie.

Te wszystkie restrykcje mogłyby uniemożliwić przedstawienie wielu wątków z wojny trojańskiej. Nie dzieje się tak dlatego, że Kochanowski posługuje się następującymi chwytami kompozycyjnymi:

relacjonowanie zdarzeń, w których uczestniczy większa grupa osób. Aby przedstawić radę trojańczyków, nie ukazuje jej bezpośrednio w dramacie, ale relacjonuje w opowiadaniu posła.
Antycypacja – wydarzenia przyszłe są przedstawione w wizji Kasandry. Przez to dramat podejmuje wątki nie związane tylko z opisywanym w nim epizodem, przywoływane są także wydarzenia późniejsze.

Dramat podzielony jest na epeisodiony (fragmenty akcji) i stasimony (pieśni chóru). Chór, składający się z panien trojańskich (jest to innowacja

Kochanowskiego, antyczne chóry składały się zazwyczaj ze starców) komentuje wydarzenia przedstawiane na scenie, często nie odwołując się do nich bezpośrednio.

Budując Odprawę na wzór klasycznej tragedii greckiej, Kochanowski dokonał eksperymentu nad jej formą wierszową. W antyku nie stosowano rymów, posługiwano się jedynie rytmem oraz licznymi środkami

stylistycznymi, ubarwiającymi wypowiedź. Poeta z Czarnolasu w epeisodionach i III pieśni chóru wprowadził wiersz biały (bezrymowy), co było dla XVI-wiecznej poezji ogromną innowacją. Pieśń III naśladuje antyczną poezję także ze względu na posługiwanie się kontrastem i zawiłą składnią, obfitującą w inwersje (przestawienie kolejności ułożenia wyrazów w zdaniu), przez co tekst ten staje się dla czytelnika zagadkową plątaniną wyrazów, które dopiero po uporządkowaniu nabierają sensu. Inwersja jest spowodowana naśladowaniem stóp rytmicznych, którymi posługiwali się Grecy (w starożytnej grece istniały sylaby długie i krótkie, zazwyczaj układano

je tak, aby rytm był regularny. W języku polskim stopy można naśladować odpowiednim rozłożeniem akcentów - stąd szyk przestawny w tego typu tekstach. Nawet współczesne tłumaczenia tragedii greckich zawierają inwersję, aby zachować rytmikę wypowiedzi).

Dodatkowo poeta tworzy neologizmy (np. „stokorodna”) oraz ciekawe epitety (np. „białoskrzydła”), posługuje się także metaforą.

Polityczna wymowa Odprawy

Dramat Kochanowskiego jest przede wszystkim dramatem politycznym. Intencją autora było przestawienie państwa, które poprzez zepsucie moralne samo doprowadza do swojego upadku. Podstawowa teza utworu jest więc następująca: sytuacja polityczna i los państwa zależą przede wszystkim od moralności jego poddanych. W treści możemy odnaleźć fragmenty świadczące o takich intencjach autora: 1. Druga wypowiedź chóru ("Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie") jest skierowana do rządzących państwem i zawiera pouczenie, jak mają sprawować powierzoną im władzę. Winni wyrzec się myśli o osobistych

korzyściach i troszczyć się o dobro publiczne. Na zakończenie poeta przestrzega, że występki rządzących prowadzą państwo do zguby.

2. Opis narady trojańskiej wzorowany na polskich sejmach (świadczy

o tym polski sposób głosowania przez rozstąpienie oraz obecność marszałków stukających o ziemię laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywatę, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialności

za losy państwa. Przeważają posłowie podobni do Aleksandra, myślącego jedynie o własnych interesach, mało zaś jest Antenorów troszczących się o państwo.

3. Wypowiedź Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytykę zjawisk osłabiających państwo: przekupstwa, słabości rządu, braku szacunku dla prawa. W dalszej części Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia młodzież magnacko- szlachecką przyzwyczajoną do wygód

, skłonną do pijaństwa i obżarstwa, a niezdolną do żadnego wysiłku, a zwłaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi się, czy tacy ludzie będą mogli w przyszłości

rządzić państwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarł przestrogę przed możliwością upadku państwa rządzonego tak jak w Troi.

5. W kreacjach głównych bohaterów, Antenona i Aleksandra, poeta skupił dwie spotykane wśród ówczesnej szlachty postawy wobec spraw narodowych. Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetność, mądrość, dalekowzroczność polityczną, drugi zaś jest synonimem prywaty, nieliczenia się z dobrem państwa, realizowania własnych celów kosztem

narodu.

6. Kończąca dramat wypowiedź Antenona nawołująca do wojny, choć sprzeczna z jego wcześniejszymi próbami zapobieżenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myślenia o ojczyźnie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zaskoczyć wroga, osłabić go i nie dopuścić do wejścia w granice państwa. Kochanowski przyporządkowuje poszczególnym postaciom dramatu pewne racje, przekonania polityczne. Postaci mniej reprezentują samych siebie, a bardziej pewne cechy społeczne. Dzięki temu przedstawione przez autora w dramacie wydarzenia można potraktować jako model państwa (społeczeństwa), którego przyszłość zależy od starcia przeciwnych sił. Jakie role społeczne przypisane są konkretnym postaciom? Aleksander symbolizuje prywatę, Antenor – polityczną mądrość, szlachetność. Priam – słabość i niezdecydowanie króla, który ulega wpływom większości. Kasandra i Chór pełnią w dramacie rolę komentatorów. Co ciekawe, chór składa się nie z trojańskich starców (jak to bywało w dramacie antycznym), ale z panien. W ten sposób Kochanowski chciał zapewne pokazać powiązania Chóru z osobą Kasandry – byłaby ona wtedy jego reprezentantem. Jeśli chodzi o wymowę polityczną Odprawy, Kasandra pełni tu rolę bardzo znaczącą. Ona jedyna zdaje sobie sprawę z moralnego upadku państwa, z konsekwencji podejmowanych niesłusznych decyzji. Jest nosicielką podstawowej idei dramatu – patriotyczno-obywatelskiej przestrogi.

Kochanowski umieścił swoich bohaterów w sytuacji decydującej: mają oni wybrać wojnę lub pokój. Kwestie wojenne nie są tu jednak tematem głównym, ale jedynie sytuacją, w której sprawdza się wartość moralna społeczeństwa. Na tym polu Trojańczycy wypadają bardzo negatywnie. Są przykładem społeczeństwa, które mogło uniknąć nieszczęścia, ale nie udało mu się to ze względu na upadek moralny. Kochanowski w swoim dramacie chciał pokazać, jak giną państwa, w których nad poczuciem sprawiedliwości górę bierze prywata, interes jednostki.

Spór Antenora i Aleksandra (Parysa)

Argumenty Antenora:

Podkreśla, że Parys złamał prawo gościnności. Był gościem Menelaosa i powinien okazać wdzięczność za miłe przyjęcie.
Dzięki oddaniu Heleny będzie można uniknąć wojny, którą zapowiadają Grecy. Za małżeństwo Aleksandra z Heleną Trojanie mogą zapłacić własną krwią. Wojna może przynieść im zgubę.
Parys dba jedynie o własny interes, próbuje przekupić radę trojańską, mającą wpływ na decyzję o oddaniu Heleny.
Człowiek, który ma na względzie jedynie własne dobro, nie jest człowiekiem prawym.
Podkreśla, że jest przyjacielem Parysa, ale w imię przyjaźni nie może odstąpić od słusznej racji.

Argumenty Aleksandra (Parysa):

Helena została Parysowi obiecana jako nagroda za rozstrzygnięcie sporu o jabłko "dla najpiękniejszej" (przypomnij sobie mit trojański).
Troja wiele wycierpiała od Greków, wcześniej porwano Medeę, siostrę Priama, a ciotkę Aleksandra; jeśli pozostaje jeszcze przy życiu, jest zapewne w greckiej niewoli. Jest więc okazja, by odpłacić Grekom za ich niegodziwość.

W sporze tym zwyciężają argumenty Aleksandra. Z mitu dowiadujemy się, że posłowie greccy zostali odprawieni z niczym, wybuchła wojna i po dziesięciu latach walki Troja upadła.

Odprawa posłów greckich - streszczenie

Streszczenie i interpretacja

Tekst właściwy tragedii poprzedza list dedykacyjny Kochanowskiego do Zamoyskiego, który wyjaśnia część okoliczności związanych z prapremierą Odprawy. Kochanowski informuje Zamoyskiego o zawartości dramatu i wyraża nadzieję, że będzie mógł być obecny podczas przedstawienia.

Część zasadniczą można podzielić na:

prolog,
epeisodiony przeplatane pieśniami chóru (stasimonami),
epilog.

Prolog
Trojańczyk Antenor, który gości u siebie greckich posłów, wygłasza monolog, w którym ubolewa nad sytuacją Troi. Potępia postępowanie Aleksandra (Parysa), który sprowadzając Helenę do Troi może ściągnąć na miasto nieszczęście. Antenorowi nie podoba się także to, że Aleksander próbuje zjednywać sobie przychylność trojańczyków upominkami.

Epeisodion I
Na scenie pojawia się Aleksander. Między dwoma trojańczykami następuje wymiana krótkich, ciętych zdań, po których widać, że mają oni inne zasady postępowania i nie darzą się wzajemnie szacunkiem. Aleksander próbuje zjednać sobie Antenora, aby ten na radzie miasta opowiedział się za zostawieniem Heleny w Troi. Odwołuje się przy tym do przyjaźni, jaka ich łączy. Antenor negatywnie i w ostry sposób odpowiada na prośby Aleksandra. Zwraca uwagę na to, że cenniejsza od wierności przyjaźni jest wierność prawdzie i sprawiedliwości.

Pieśń chóru (stasimon) I
W pieśni tej chór ubolewa nad nieroztropnością ludzi młodych, którzy poddają się swoim namiętnościom i przez to gubią samych siebie i ojczyznę.

Epeisodion II
Rozmowa Heleny z Panią Starą, jej opiekunką. Helena obawia się, że zostanie źle potraktowana (nawet zabita) przez swojego męża Menelaosa, gdy ten odbierze ją z Troi. Helena żałuje zdrady i obawia się o los swoich dzieci. Pani Stara próbuje ją pocieszyć. Helena uważa, że na świecie jest o wiele więcej zła niż dobra, że życie człowieka jest nieszczęśliwe i że musi on borykać się z wieloma trudnościami. Jej opiekunka próbuje zbić te argumenty stwierdzając, że człowiek musi doświadczyć w życiu przykrych chwil, aby docenić szczęście.

Pieśń chóru II
Stanowi samodzielny utwór, wydany w zbiorze Kochanowskiego Pieśni, incipit brzmi „Wy, który pospolitą rzeczą władacie”.

incipit - dosłownie: zaczyna się. Określenie to oznacza początkowy wyraz lub wyrazy tekstu przytaczane zwykle wtedy, gdy utwór nie ma tytułu

Pieśń mówi o odpowiedzialności rządzących za powierzonych im ludzi. Zdaniem podmiotu lirycznego powinni oni troszczyć się w pierwszym rzędzie o dobro kraju, przedkładać je nad dobro własne. Albowiem gdy ktoś czyni źle tylko sobie, mniejszą karę ponosi niż ten, kto przy tej okazji gubi innych ludzi.

Epeisodion III
Do Heleny i Pani Starej przybywa poseł, który zdaje im relację z przebiegu rady, podczas której trojańczycy decydowali o losie Heleny. Jest to fragment epicki w dramacie, poseł występujący w roli narratora opowiada, co się na radzie zdarzyło, cytując obszerne fragmenty przemówień jej uczestników.
Radę rozpoczął król Troi, Priam, zaznaczając, że choć zależy mu na losie syna, to ważniejszy jest dla niego los ojczyzny. Aleksander namawiał współbraci do niewydawania Heleny Grekom. Tłumaczył to faktem, że Helena jest darem od samej Afrodyty, a nie wypada nie przyjąć podarunku od bogini. Aleksander powołuje się także na krzywdy, jakich Trojańczycy doświadczyli od Greków – porwanie Medei i jej brata oraz liczne szkody, wynikłe z najazdów greckich. Po Aleksandrze zabiera głos Antenor, będący przeciwnego zdania. Zwraca uwagę na niecność postępku Aleksandra, jakim było porwanie Heleny ze Sparty oraz na to, że nieoddanie Menelaosowi jego żony doprowadzi do wojny i śmierci niewinnych trojańczyków. Wydawało się już, że rada pójdzie za głosem Antenora, gdy przemówił Ikeaton. Przedstawił on w swojej mowie Greków jako wywyższających się przez to, że pochodzą z kontynentu (Troja, położona w Azji Mniejszej, była kolonią grecką) i jako czyhających na trojańskie żony i dzieci. Nawołuje do wojny z nimi, do wynagrodzenia dawnych krzywd. Proponuje, aby oddać Grekom Helenę, gdy oni zwrócą trojańczykom Medeę. Przytłaczająca większość uczestników rady popiera Ikeatona, nieliczni mający inne zdanie są uciszani przez tłum. Ostatecznie trojańczycy dzielą się na dwie grupy, aby zobaczyć, kogo jest więcej: czy zwolenników, czy przeciwników oddania Heleny Grekom. Okazuje się, że zwolenników jest zdecydowanie więcej. Król Priam, mimo że nie jest przychylny większości, zmuszony jest ją poprzeć i opowiada się za rozwiązaniem Ikeatona.

Epeisodion IV
(Zamiast oczekiwanej IV pieśni chóru Kochanowski wprowadza jedynie czterowiersz o charakterze informacyjnym)

Epeisodion ten składa się tylko z dwóch kwestii, wypowiadanych przez greckich posłów przybyłych do Troi. Pierwszy z nich, Ulisses, potępia postępowanie trojańczyków, którzy dali się przekonać przez Aleksandra do niewydawania Grekom Heleny i przez to ściągną zagładę na własne miasto. Ulisses wyraża się negatywnie o młodzieży, która zamiast kultywować ideały cnoty i służyć ojczyźnie, gubi ją swoją bezczynnością i nieprawością. Drugi z posłów, Menelaos (mąż Heleny i król Sparty), dowodzi słuszności swoich starań o oddanie mu jego małżonki pokazując, że wcale nie chce wojny z trojańczykami, że to oni sami wybrali dla siebie taki los. Menelaos odczuwa pogardę dla Aleksandra i pragnie swój „miecz [jego] krwią napoić”

Pieśń chóru III
Najkunsztowniej skomponowana pieśń chóru w Odprawie, to o niej pisał Kochanowski w liście do Zamoyskiego, że „jakoby greckim chorom przygania” (tzn. dorównuje w kunszcie chórom antycznych tragedii greckich). Pieśń rozpoczyna się apostrofą (bezpośrednim zwrotem) do łodzi, która poniosła Aleksandra do Sparty, skąd przywiózł do Troi Helenę. Pieśń zwraca uwagę na przekleństwo, jakie ściągnęła na Troję owa wyprawa oraz na zły początek małżeństwa Aleksandra oraz zapowiada upadek miasta

. Epeisodion V
Rozpoczyna się rozmową Antenora z Priamem. Wojownik radzi królowi, aby przygotowywał się do wojny, gdyż prędko nadejdzie. Nagle na scenie pojawia się Kasandra, córka Priama. Zakochany w niej Apollo obdarzył ją darem prorokowania, gdy ta jednak odrzuciła jego miłość

, sprawił, że nikt nie wierzy jej proroctwom. Kasandra zachowuje się jak osoba dotknięta obłędem – ma bladą twarz, rozwiane włosy, drży na całym ciele. W sposób niejawny, posługując się metaforami, wypowiada tragiczne proroctwo dotyczące zagłady Troi.

W jej wypowiedzi pojawia się łani (Helena), która przybywa morzem i przynosi ze sobą nieszczęście – krew, pożar, upadek. Kasandra przepowiada śmierć swojego brata, Hektora, którego ciało będzie wleczone na wozie przez Achillesa dookoła murów Troi. Mówi także o wykupywaniu ciała Hektora przez Priama, o śmierci Achillesa i jego narzeczonej, o koniu

trojańskim, o rozpaczy żony Priama Hekuby i o zamienieniu jej przez bogów w psa. Wieszczka nie wymienia imion żadnych z bohaterów.

Epilog
Antenor zwraca Priamowi uwagę na zasadność proroctw Kasandry, król jednak uważa swoją córkę za obłąkaną i nie chce jej wierzyć. Nagle na scenie pojawia się rotmistrz wraz ze schwytanym żołnierzem greckim. Rotmistrz zdaje relację z przybycia na wybrzeże greckich statków

pod dowództwem Agamemnona, brata Menelaosa. Priam rozkazuje przygotowywać się do obrony. W odpowiedzi na tę wypowiedź króla Antenor zwraca uwagę na to, że lepiej jest zamiast przygotowywać obronę i czekać na pierwszy ruch nieprzyjaciela samemu wcześniej uderzyć.

To zdanie utworu sprawiało niemało kłopotu interpretatorom. Dlaczego Antenor, do tej pory tak przeciwny wojnie, nagle nakłania do niej króla? Możliwe są dwie interpretacje:

1. Ten fragment ma wydźwięk polityczny, wybitnie polski. Odprawa była wystawiana w czasie, gdy Stefan Batory szykował się do wojny z carską Rosją. Zakończenie dramatu ma być więc zachętą dla polskiej szlachty do pójścia na wojnę.
2. Wojna wojnie nierówna. Antenor odwodził Priama od wojny niepotrzebnej, wynikającej z głupoty i chciwości Aleksandra, gdy jednak konflikt jest już nieunikniony, należy jak najlepiej się do niego przygotować. A najlepszą metodą obrony jest zaskoczenie przeciwnika atakiem.