Średniowiecze, Renesans, Barok
18. Odprawa posłów greckich, jako humanistyczny dramat polityczny. Problematyka moralno-polityczna utworu. Struktura dramatu w porównaniu z klasyczną kompozycją tragedii antycznej.
Struktura dramatu w porównaniu z klasyczną kompozycją tragedii antycznej:
Cechy Odprawy posłów greckich wspólnie z typową tragedią grecką stworzoną przez Eurypidesa:
- ustalona tematyka i ustalone źródła: sprawy wprowadzone z mitologii lub tradycji epickiej (tutaj Iliada) oraz „Historia trojańska” (duża powieść prozą przypisywana Daresowi Frygowi i Diktysowi z Krety);
- epizody (a nie akty) ukazujące przebieg akcji;
- epizody zostały przedzielone lirycznymi chórami panien;
- tragedia poprzedzona została prologiem, a zakończona epilogiem
- budowa epizodów jest dysproporcjonalna (3 krótkie, 2 rozbudowane-scena obrad czyli epizod 3 i epizod 5 z Kasandrą)
Cechy tragedii antycznej i dramatu renesansowego w „Odprawie…”
JAK W TRAGEDII ANTYCZNEJ |
JAK W DRAMACIE RENESANSOWYM |
- trzy jedności: • czasu: w ciągu jednego dnia • miejsca - pałac Priama, lub przed pałacem •akcji - jeden wątek - przybycie greckiego poselstwa do Troi i obrady nad wydaniem Heleny
-Obecność chóru, który komentuje wydarzenia;
-brak scen zbiorowych - przebieg rady relacjonuje posłaniec
-temat z mitologii - wojna trojańska
- klasyczna budowa: prolog, stasimony (pieśni chóru), epejsodiony (akty), epilog |
-brak konfliktu tragicznego (wyboru między dwoma równoważnymi racjami, tu wybór jest oczywisty)
- brak bohatera tragicznego
-wyraźny podział postaci na pozytywne i negatywne
- alegoryczność i symbolika (Troja - RP)
- odniesienie do współczesnej autorowi sytuacji: wewnętrzny chaos RP
Bohater zbiorowy - można w ten sposób interpretować Troję, ojczyznę, której losy ważą się w dramacie ( a nie losy Heleny) |
Oryginalność koncepcji Kochanowskiego wobec tradycji motywu trojańskiego:
- Kochanowski ucieka się do tzw. antycypacji, w literaturze polskiej spotykanej dopiero w wiekach XIX i XX u Mickiewicz i Reymonta;
ANTYCYPACJA- wyprzedzanie, przewidywanie czegoś jeszcze nie istniejącego; pogląd jeszcze nie udowodniony, ale słuszny i znajdujący swoje potwierdzenie
Twórca „odprawy” przedłużył akcję tragedii w przyszłość, a równocześnie demonstrując naocznie zgubne skutki „praktyk” Parysa i lekkomyślność jego współobywateli.
- w epizodzie ze sceną obrad poeta przedstawił satyryczny obraz warcholstwa sejmowego - debaty trojańskie ujął w sposób rodzinny, sejmowy i nie dramatyczny lecz epicki, jako relację posła
- zastosował stylizację w obrębie formy zewnętrznej, dokonał osobliwego eksperymentu nad ej formą językowo - wierszową. Mianowicie w epizodach i w pieśni chóru wprowadził wiersz biały, co było wówczas nowością.
- dał niezwykle pomysłową próbkę poetyckiej składni greckiej, u tragików ateńskich opartej nie na zasadach logiki, lecz na specyficznej budowie wiersza
Problematyka moralno-polityczna utworu
- satyryczny obraz warcholstwa sejmowego
- Kochanowskie przejmuje wątek od Homera. Była nim „odprawa” czyli załatwienie w Troi posłów greckich, Menelaosa i Ulissesa, którzy przybyli, by upomnieć się o porwaną przez pięknego Aleksandra-Parysa Helenę. Pod wpływem zabiegów Aleksandra, Trojanie zamykają oczy na niechybną zgubę, wsparta przekupstwem prywata nie pozwala im dojrzeć zagłady, którą sobie i państwu gotują.
Wprowadził Kochanowski do utworu postać Parysa - samolubnego królewicza, który nie tylko uwiózł wraz ze skarbami cudzą żonę, ale postępek ten miał pozorować pomysłowymi wykrętami, gdzie zaś ich nie starczyło, zwolenników jednał sobie przekupstwem
Sprytnemu, a nieuczciwemu młodzieńcowi przeciwstawił uczciwego obywatela Antenora, zatroskanego o losy państwa, któremu polityka Aleksandra grozi zagładą. Rezultaty tej polityki przedstawia w tragedii długie sprawozdanie posła, który niespokojnej o swe losy Helenie opowiada dokładnie o przebiegu obrad rozstrzygających, czy pozostanie ona z kochankiem w troi, czy z mężem wróci do Sparty. Sposób obrazowania, wygląd Sali, gdzie toczą się obrady, gwałtowna gra namiętności politycznych, wszystko to pod piórem Kochanowskiego otrzymało rysy przeniesione z sejmu polskiego.
Dwaj starzy królowie, mądry, ale pozbawiony wpływu na politykę trojańską Antenor oraz sędziwy król Priam, któremu lekkomyślność i pobłażliwość dla syna nie pozwalają ocenić wagi położenia, stają oko w oko z niebezpieczeństwem, które wyłania się przed nimi z proroctw Kasandry, córki Priama, opętanej przez Apollona, dzięki czemu widzi przyszłość. Obłąkana, czy przynajmniej za taką widziana dziewczyna przeżywa dzieje swej ojczyzny od chwili, gdy złowróżbna łania Helena przybiła do brzegu azjatyckiego. Nieuchronna porażka bohaterskiego obrońcy Troi, Hektora, z kolej śmierć pogromcy - Achillesa, mającego paść od strzały tchórzliwego Aleksandra, wystąpienie syna Achillowego Neoptolena, zniszczenie miasta przez ukrytych w drewnianym koniu Greków, zgon samego Priama, rozpacz starej Hekuby na widok zagłady rodu - wszystko to przejawia się w tajemniczych przepowiedniach Kasandry. Przyprowadzony przed Priama więzień w greckim ubiorze, a więc jeniec, oświadcza wyraźnie, iż wojska greckie, w których bliskość w Troi nie wierzono, przybyły i lądują. Wiadomość ta spowija świat lekkomyślnych Trojan, wskazuje bowiem, iż słowa kłótliwych obraz zastąpić musi czyn. Całość jednak tragedii pozostawia przekonanie, iż spóźniony ten czyn nie uratuje ich, że sprawdzą się słowa Kasandry.
- „Odprawę” należy odbierać jako utwór alegoryczny, Troja staje się alegorią XVI-wiecznej RP, ogarniętej kryzysem, osłabionej wewnętrznymi sporami i powoli kurczącej się w swych granicach.
- dramat Kochanowskiego jest także utworem o wymiarze symboli. Troja jawi się jako przykładowe, symbolicznie ukazane, źle rządzone państwo.
- utwór jest przestrogą, apelem o patriotyzm i miłość do ojczyzny.
1