1. Podstawowe metody badawcze w psychologii

Głównym celem psychologów klinicznych jest lepsze zrozumienie charakteru i pochodzenie objawów oraz problemów pacjenta umożliwiające ich zdiagnozowanie i leczenie. Swoje informacje czerpią z różnych źródeł.

Metoda badawcza w psychologii obejmuje trzy etapy:

• Sprecyzowanie problemu, czyli określenie założeń teoretycznych;

• Zaproponowanie hipotezy wyjaśniającej badane zjawisko;

• Przeprowadzenie badań potwierdzających lub wykluczających hipotezę.

Badanie – jest to gruntowna analiza określonego zadania mająca na celu pogłębienie wiedzy badacza i stanowi istotnych składnik metody badawczej. Na jego podstawie można podać stopień prawdziwości modelu teoretycznego (czyli potwierdzeniu lub wykluczeniu prawdziwości podawanego wyjaśnienia, które jest tymczasowym i próbnym).

Wyjaśniając jakieś zjawisko możemy sformułować kilka modeli teoretycznych i podać kilka hipotez. Podobnie, aby przeprowadzić badania, można posłużyć się kilkoma różnymi metodami. Najpierw jednak hipotezę należy przedstawić w sposób, który pozwoli ją przetestować. Procedura ta zwana jest operacjonalizacją.

OPERIALIZACJA – to przekład języka hipotez na procedury testowe w ramach, których umiemy mierzyć określone wskaźniki.

Nie ma jednego sposobu na zoperacjonalizowanie hipotez, ponieważ proces ten zależy od dostępnego sprzętu badawczego, przyjmowanego paradygmatu psychologicznego, a także od pomysłowości badacza. Na przykład: jeden badacz sprawdzając hipotezę może zoperacjonalizować „strach”, jako wzrost częstości akcji serca, a inny by mógł przedstawi tę emocję, jako rodzaj pisemnej odpowiedzi na pytanie „Jak silny odczuwasz w tym momencie strach?”.

Mówiąc o metodach badawczych należy mieć na uwadze, że ich istotność nie kończy się na sprawdzeniu i ocenie modeli teoretycznych, czy hipotez w psychologii. Nawet nie mając wykształcenia psychologicznego ludzie przeprowadzają często na swój użytek proste badania Np. : szef ocenia pracę podwładnego, lekarz bada wpływ różnych dawek lekarstw na organizm pacjenta, sprzedawca porównuje skuteczność strategii przekonywania. Każda z tych sytuacji wymaga posłużenia się praktykami badawczymi.

2. Metody badawcze stosowane w psychologii.

Do głównych metod badawczych stosowanych w psychologii należą:

1. Badania archiwalne – w badaniach tego typu istnieją już dane takie, jak np. : spis ludności, świadectwa urodzenia, wyniki prasowe. Są one wykorzystywane do sprawdzania postawionej hipotezy.

2. Obserwacja – polega na obserwacji zachowania nie wpływając na nie.

3. Badania sondażowe – zadaje się osobom wiele pytań dotyczących opinii, czy postaw.

4. Studium przypadku – to pogłębiona analiza dotycząca jednej osoby lub niewielkiej grupy osób.

5. Badanie korelacyjne – jest to badanie mające na celu zmierzenie, czy dwa lub więcej zjawisk wykazuje związek ze sobą. Jak tak - to w jakim stopniu? Z tymi badaniami mamy do czynienia wtedy, gdy szukamy zależności np.: pomiędzy godzinami spędzonymi przed telewizorem, a średnią ocen. Korelacja oznacza miarę liczbową stopnia zależności pomiędzy dwoma czynnikami. Czynnikami są zjawiska, liczy i wszystko co można zmierzyć i oszacować. W badaniach psychologicznych takie czynniki nazywa się zmiennymi, bo mogą zmieniać się w wymierny sposób np.: wzrost, waga, wiek, dochód.

Wszystko co da się zmierzyć i oszacować może stanowić zmienną.

6. Badania eksperymentalne – są jedyną metodą pozwalającą ustalić związek przyczynowy między zmiennymi manipulując jednym czynnikiem i obserwując jakie zmiany wywołuje to w czynniku drugim. Bada się związek zachodzący pomiędzy czynnikami.

3. Podstawowe terminy teoretyczne w psychologii: czynnik, wielkość, zmienna.

CZYNNIK - w ogólnym znaczeniu wszystko co wywiera wpływ na jakieś zjawisko. Czynniki mogą być ze sobą powiązane bezpośrednio lub pośrednio.

WIELKOŚĆ - jest obrazem czynnika. Badacz ustala ten obraz na gruncie przyjętej przez siebie teorii. Opisuje nie dające się bezpośrednio zaobserwować zjawiska, które stanowią przedmiot analizy badacza, w taki sposób, jaki postrzega je badacz. Wielkością będą takie pojęcia jak np.: agresja, nieświadomość, potrzeby, sprawność.

ZMIENNA – to właściwość przyjmująca różne wartości dla obiektów, których dotyczy. Obiektami są na ogół osoby, ale także zwierzęta.

ZMIENNA NIEZALEŻNA – czynnik, który badacz dobiera albo którym manipuluje przynajmniej na dwóch poziomach w celu określenia jego wpływu na zachowanie. Zmienna ta zwana jest zmienną eksperymentalną.

ZMIENNA ZALEŻNA – zachowanie będące efektem wpływu (o ile on nastąpił) zmiennej niezależnej.

ZMIENNA O CHARAKTERZE RÓŻNICY INDYWIDUALNEJ – właściwość lub cecha, którą różnią się osoby badane, np.: poziom agresji, wiek, poziom inteligencji, płeć. Ponieważ ta zmienna dotyczy istniejących już grup jest czasem zwana zmienną grup naturalnych lub osobowościową.

4. Testy psychologiczne

Do najważniejszych procedur psychologicznych stosowanych w ramach diagnostyki należy przeprowadzanie testów. Testy zawierają zadania, na które osoba badana musi w jakiś sposób zareagować. Te reakcje z kolei pozwalają na wyciągnięcie wniosków dotyczących cech danej osoby. Psychologia kliniczna dysponuje różnymi testami, które przyczyniły się do znormalizowania badań diagnostycznych. Testy te składają się z szeregu zadań, które przedstawione są w formie pisemnej lub ustnej. Wspólną cechą wszystkich testów jest to, że przy pomocy wielu zadań wyłoniona zostaje próbka sposobów zachowania, by na tej podstawie można by było wyciągnąć wnioski o testowanej osobie.

To jakie zachowania poddawane są obserwacji wynika z określonego celu. Naukowcy stworzyli testy, których wyniki mają im mówić o różnych zdolnościach, umiejętnościach, zainteresowaniach, poglądach, wyznawanych wartościach oraz cechach osobowości. Testy mogą być indywidualne lub grupowe.

DEFINICJA TESTU – test jest zbiorem różnorodnych pozycji (zadań, pytań; rysunków, słów, symboli itp.). Te pozycje stanowią próbkę umożliwiającą – na podstawie ich wykonania – wnioskowanie o zachowaniu się osoby badanej w sytuacjach poza testowych. Procedura jego stosowania jest wystandaryzowana i zobiektywizowana. Spełnia on określone kryteria, a zwłaszcza jest rzetelny i trafny.

RZETELNOŚĆ TESTU – jest to zgodność wyników uzyskanych w różnych miejscach i w różnym czasie. Testy muszą być rzetelne, jeśli na podstawie ich wyników mielibyśmy przewidzieć np.: komu przyznać stypendium, kogo przyjąć do atrakcyjnej pracy, a kogo z niej zwolnić.

Rzetelność mierzy się na wiele sposobów, a jeden z nich polega na ponownym dokonaniu pomiaru wśród tych samych osób. Wyniki badanej osoby nie muszą być identyczne za każdym razem, ale miejsce zajmowane przez tę osobę w rozkładzie wyników powinno być podobne.

Drugim sposobem jest liczba i rodzaj pozycji testu. Im jest ich więcej tym lepiej. Rzetelność pomiaru rośnie, jeśli uśrednimy wyniki wielu obserwacji danego zachowania, np.: zadaniu wielu pytań.

Trzecim czynnikiem wpływającym na rzetelność jest aktualna sytuacja badania. Test będzie rzetelny jeśli będzie zrozumiały i nie będą jemu towarzyszyć na przykład hałas.

TRAFNOŚĆ TESTU - to pewność, że test bada to co zgodnie z założeniami ma badać. Trafność jakieś metody to dokładność z jaką mogą być przeprowadzone sensowne i istotne pomiary. W tym znaczeniu, że pomiar dotyczy rzeczywiście cech, które chciano mierzyć i dla których został stworzony. Pytania o trafność sprowadzają się do dwóch:

• Jakie wnioski można wyciągnąć na temat tego, co jest mierzone przez test ?

• Jakie wnioski można sformułować o innych (pozatekstowych) zachowaniach ?

Trafność testu trudniej jest oszacować niż rzetelność. Mierzy się następującymi metodami:

1. Metodą treściową inaczej wewnętrzną – czy pytania są zdecydowanie reprezentatywne dla danej cechy. Przykładem może być test z satysfakcji zawodowej który zawiera takie pytania jak np.: ,,Czy wydaje ci się, że osiągnąłeś w pracy granice możliwości.” „Czy jesteś znudzony swoimi zadaniami”. Obejmuje on szeroki zakres przekonań i zachowań dotyczących rozmaitych aspektów satysfakcji zawodowej. Oznacza to wyższą trafność treści. Jeśli natomiast zawiera jedynie pytanie o satysfakcje z osiągniętej pracy może być nie trafny i mało użyteczny.

2. Metodą kryterialną , czyli możliwością potwierdzenia wyniku za pomocą innych niezależnych metod lub kryteriów. Test może być trafny kryterialnie, a tym samym użyteczny nawet, gdy niektóre, zadania nie wydają się testowanym osobom trafne, ani znaczące. Na przykład: kryterium zdolności ucznia mogą być oceny szkolne, kryterium nieśmiałości – zachowanie w sytuacjach społecznych.

3. Metodą teoretyczną , dotyczącą stopnia w jakim pozycje testów odnoszą się do pojęcia, które mają mierzyć. Przykładami teoretycznych pojęć mierzonych przez psychologów za pomocą testów są: rozumowanie, inteligencja, poczucie własnej wartości, lęk, czy depresja.

5. Osoby uprawnione do posługiwania się testami.

Test psychologiczny jest specyficzną metodą badawczą, wprowadzoną na gruncie psychologicznym. Oczywiste jest, że osobą „kompetentnie” stosującą test jest psycholog, który może odpowiedzialnie przeprowadzić pełne badanie (łącznie z interpretacją ilościową i jakościową wyniku). W badaniach diagnostycznych psycholog nie stosuje tylko jednego testu, albo wyłącznie testów psychologicznych. Badanie psychologiczne bywa prowadzone z wykorzystaniem wielu testów i innych narzędzi. Psycholog zaś musi dokonać połączenia tych różnych danych i kierować się zdrowym rozsądkiem.

Nie znaczy to, że nikt inny poza psychologiem nie jest w stanie przeprowadzić badania za pomocą prostego testu. Chodzi oto, że sam „goły” wynik nic nie powie osobie nieprzygotowanej do jego interpretacji i można zaszkodzić osobie badanej udzielając o niej nietrafnych informacji, co narusza kodek etyczny.

6.Podstawowe pojęcia:

METODA NAUKOWA – sposób podejścia do wiedzy podkreślający wagę empirycznego procesu poznawania rzeczywistości, weryfikowania hipotez, systematycznej i kontrolowanej obserwacji operacyjnie definiowanych zjawisk, zbieranie danych przy użyciu prawidłowych i precyzyjnych narzędzi, trafnych i rzetelnych miar oraz obiektywnego prezentowania wyników. Naukowcy starają się być krytyczni, a co ważniejsze sceptyczni .

Sformułowanie - Zaproponowanie - Przeprowadzenie

problemu wyjaśnienia badań

PODEJŚCIE EMPIRYCZNE –metoda zdobywania wiedzy podkreślająca bezpośrednią obserwację i eksperymentowanie, jako sposób udzielania odpowiedzi na postawione przez badacza pytania.

HIPOTEZA – każde stwierdzenie, założenie lub wniosek, które jest tymczasowym, próbnym wyjaśnieniem danego zjawiska.

OPERIALIZACJA – to przekład języka hipotez na procedury testowe w ramach, których umiemy mierzyć określone wskaźniki.

KORELACJA – współzmienność; typ związku między zmiennymi polegający na tym, że gdy jedna zmienna systematycznie się zmienia (jej wartość wzrasta lub spada), druga również ulega temu samemu procesowi. Obecność korelacji umożliwia przewidywanie wartości jednej zmiennej na podstawie drugiej.

TEORIA -logicznie zorganizowany zbiór propozycji, który spełnia funkcję definicji zdarzeń, opisuje związki między nimi i wyjaśnia ich pojawienie się. Teorie naukowe ukierunkowują badania i organizują wiedze empiryczną.

CZYNNIK - w ogólnym znaczeniu wszystko co wywiera wpływ na jakieś zjawisko.

WIELKOŚĆ -jest obrazem czynnika. Badacz ustala ten obraz na gruncie przyjętej przez siebie teorii. Opisuje nie dające się bezpośrednio zaobserwować zjawiska, które stanowią przedmiot analizy badacza, w taki sposób, jaki postrzega je badacz. Wielkością będą takie pojęcia jak np.: agresja, nieświadomość, potrzeby, sprawność.

ZMIENNA NIEZALEŻNA – czynnik, który badacz dobiera albo którym manipuluje przynajmniej na dwóch poziomach w celu określenia jego wpływu na zachowanie.

ZMIENNA ZALEŻNA – zachowanie będące efektem wpływu (o ile on nastąpił ) zmiennej niezależnej.

DEFINICJA TESTU – test jest zbiorem różnorodnych pozycji( zadań, pytań; rysunków, słów, symboli itp.). Te pozycje stanowią próbkę umożliwiającą – na podstawie ich wykonania – wnioskowanie o zachowaniu się osoby badanej w sytuacjach poza testowych. Procedura jego stosowania jest wystandaryzowana i zobiektywizowana. Spełnia on określone kryteria, a zwłaszcza jest rzetelny i trafny.

TRAFNOŚĆ TESTU - to pewność, że test bada to co zgodnie z założeniami ma badać. Trafność testu mierzy się następującymi metodami: kryterialną, treściową i teoretyczną.

RZETELNOŚĆ TESTU – jest to zgodność wyników uzyskanych w różnych miejscach i w różnym czasie. Na rzetelność testu wpływają trzy czynniki: liczba i rodzaj pozycji, zróżnicowanie próby i sytuacja badania.