Rosyjscy urzędnicy państwowi od lata marzą o zdobyciu instrumentu, który pozwoliłby im wpływać na cenę ropy naftowej na światowych rynkach. Bez względu na wcześniejsze niepowodzenia, nie tracą nadziei na odkrycie ”kamienia filozoficznego”, który umożliwiłby im sprawowanie tego rodzaju władzy.

Ich tęsknoty można zrozumieć, zważywszy że 13 państw eksportujących ropę naftową, które współtworzą OPEC, wydobywa zaledwie dwukrotnie więcej ”czarnego złota” niż operująca na tym rynku w pojedynkę Rosja. Kraje OPEC stale zmieniają przy tym podaż ropy na rynkach, wpływając tym samym na wahania kursów: Rosja pozbawiona jest możliwości podobnego oddziaływania na ceny. ”Nasz udział w światowej wspólnocie producentów ropy jest tak znaczny, że rosyjski głos powinien mieć znaczenie” – zadeklarował jeszcze w 2008 r. minister energetyki FR Siergiej Szmatko. Był to czas, kiedy wysocy urzędnicy resortu przez kilka miesięcy wymieniali doświadczenia z ekspertami OPEC, Rosja otrzymała nawet formalne zaproszenie do członkostwa – ostatecznie jednak nie doszło do trwałego zacieśnienia relacji.  

Ubiegłej jesieni prezydent Wenezueli Hugo Chavez podczas rozmów z wicepremierem Rosji Igorem Sieczinem (odpowiadający z urzędu za wszystkie resorty energetyczne) zaproponował powołanie związku państw-producentów ropy naftowej stanowiącego alternatywę dla OPEC. Zdaniem Chaveza, Rosja i Wenezuela dostarczają na rynki światowe tyle ropy, że mogą wywierać podobny wpływ, co OPEC. Wicepremier Sieczin nie skorzystał z okazji do podjęcia tematu, myśl o wywieraniu wpływu na światowy rynek paliw najwyraźniej jest jednak bliska zarówno jemu, jak ministerstwu energetyki, które wyasygnowało właśnie 5 mln rubli na sporządzenie ekspertyzy opłacalności stworzenia strategicznych państwowych zasobów ropy naftowej, które pozwoliłyby na przeprowadzanie skutecznych interwencji na rynku.  

10 stycznia Instytut Energetyki i Finansów, któremu przypadło zlecenie resortu energetyki, poinformował o wynikach swoich badań. Zdaniem ekspertów, jeśli uda się wygospodarować rezerwę rzędu 15 mln ton ropy (109 mld baryłek), by sprzedawać pochodzące z niej zasoby w okresie wzrostu cen na rynku, kraj może liczyć na poważne zyski, przeciwdziałając zarazem działaniom spekulacyjnym.  

Czy rzeczywiście? Warto przypomnieć sobie wydarzenia z lata ubiegłego roku, kiedy Światowa Agencja Energetyki (WEA) postanowiło sięgnąć do swoich rezerw strategicznych i ”rzucić” na rynek 60 mln baryłek, chcąc w ten sposób skompensować spadek dostaw, jaki nastąpił po wybuchu wojny domowej w Libii, a w konsekwencji obniżyć galopujące ceny. Cud nie nastąpił: po informacji o decyzji WEA ropa staniała wprawdzie o 7 proc., po kilku dniach jednak ceny wróciły do poprzedniego poziomu: można uznać, że interwencja nie wywarła żadnego trwałego wpływu na rynek.  

Dzieje się tak z bardzo prozaicznych powodów: na kształtowanie się cen ropy naftowej wpływa obecnie nie tyle zapotrzebowanie i popyt na paliwo, co stan rynku transakcji finansowych. Lwia część kontraktów – to kontrakty o charakterze spekulacyjnym lub wyprzedzeniowym, zawierane bez związku z rzeczywistą podażą surowca. Jeszcze w latach 90. kontrakty, których podstawę stanowiła fizycznie istniejąca ropa naftowa, stanowiły ok. 30 proc. transakcji (reszta to spekulacje przy użyciu instrumentów finansowych), dziś ten odsetek wynosi mniej niż 1 proc. Deklaracje OPEC mają o wiele mniejszy wpływ na ambicje spekulacyjne, niż wydaje się rosyjskim urzędnikom.  

Owszem, wiele krajów posiada strategiczne zasoby ropy naftowej. Co więcej, są one zwykle znacząco większe od rosyjskich: rezerwy państw członkowskich WEA wynoszą powyżej 4,1 mld baryłek, zasoby USA to ok. 700 mln baryłek. W tworzeniu tego rodzaju rezerw szczególnie aktywne są Chiny: w zbiornikach Państwa Środka zgromadzonych jest obecnie 178 mln baryłek, do roku 2020 ma się tam znaleźć 621 mln. Państwa te jednak należą nie do grona eksporterów, lecz importerów ropy naftowej: stale borykają się z brakiem surowców krajowego pochodzenia i rezerwy, o których mowa, pełnią rolę swego rodzaju ”poduszki bezpieczeństwa” na wypadek zastoju w dostawach lub znaczącej podwyżki cen. To rodzaj ubezpieczenia od szoku cenowego, kataklizmów politycznych i klimatycznych, a nie narzędzie udanych spekulacji rynkowych.  

Wątek ”państwowej rezerwy” ropy naftowej: po raz pierwszy pojawił się w wypowiedziach rosyjskich urzędników w styczniu 2002 roku, kiedy z propozycją taką wystąpił przewodniczący Centrali Rezerw Energetycznych (RosRezerv) Aleksander Grigoriew. Rząd zlecił wówczas podległym sobie resortom zbadanie tej kwestii, uznano jednak wówczas, że rozwiązanie takie nie doprowadzi do obiecywanych wyników. W pół roku później prezes Rosniefti Siergiej Bogdaniczkow wystąpił z własnym planem stworzenia rezerw strategicznych, którego istotą miał być nie interwencyjny skup ropy naftowej w okresach dekoniunktury, lecz zakonserwowanie kilku odwiertów, których eksploatację można by rozpocząć praktycznie w każdej chwili. Inne koncerny paliwowe uznały jednak pomysł tworzenia rezerw państwowych za chybiony. Ostatecznie, wszystkie rosyjskie zasoby ropy naftowej to jedna wielka ”rezerwa strategiczna”, wystarczy jedynie zmniejszać lub zwiększać jej wydobycie. Inwestowanie środków na budowę specjalnych rezerwuarów jest w tej sytuacji rozrzutnością.