STATUS PRAWNY URZĘDNIKA PAŃSTWOWEGO - różnice pomiędzy urzędnikiem mianowanym, a urzędnikiem państwowym zatrudnionym na podstawie umowy o pracę

W prawnie polskim możemy obecnie wyróżnić następujące grupy pracowników zatrudnianych w

urzędach państwowych. Są to urzędnicy państwowi zatrudniani na podstawie mianowania, urzędnicy państwowi

zatrudnieni w oparciu o umowę o pracę oraz ci pracownicy, którzy nie są urzędnikami państwowymi. Urzędnicy państwowi zatrudnieni na podstawie umowy o pracę dzielą na czas określonych zostali podzieleni na dwie

grupy. Pierwsza stanowią doradcy zatrudnieni w zespole doradców członków rady Ministrów, drugą natomiast stanowią doradcy, lub osoby pełniące funkcję doradców osób zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych, zatrudnionych bądź wybranych na czas określony. Czas pracy doradców uzależniony jest od czasu pracy, na które zostały zatrudnione osoby na stanowiskach kierowniczych, korzystające z pomocy doradców.

Zgodnie z przepisami prawa, urzędnicy mianowania a urzędnicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę (bez względu na czasookres zatrudnienia) różnią się od siebie prawnym statusem. Urzędników państwowych mianowanych wyróżniają pewne prawne aspekty zatrudnienia. Zaliczamy do niech przede wszystkim

administracyjno-prawny tryb stosowany przy nawiązywaniu stosunku pracy, stałość służby, konieczność

dyspozycyjności urzędnika, charakterystyczne obowiązki nałożone na urzędników, odrębny tryb oraz zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej, charakterystyczne uregulowanie praw urzędnika oraz mieszany tryb

rozstrzygania sporów wynikających ze stosunku pracy.

Sposób nawiązywania stosunku pracy z urzędnikiem państwowym, którego podstawą zatrudnienia jest umowa o pracę regulowany jest przede wszystkim Kodeksem pracy. Na podstawie ustawy o pracownikach urzędów

państwowych uregulowany jedynie został zakres dotyczący obowiązków, do przestrzegania których urzędnicy zostali zobowiązani oraz wszelkich zmian dotyczących stosunku pracy.

Zarówno urzędnicy państwowi, zatrudnieni na podstawie mianowania jak i urzędnicy państwowi, których podstawą zatrudnienia jest umowa o pracę, w celu zatrudnienia w danym urzędzie, muszą spełniać określone ustawą przesłanki. Zgodnie z art. 3 ustawy kandydat na urzędnika państwowego musi być obywatelem polskim, ukończyć osiemnasty rok życia oraz posiadać pełną zdolność do czynności prawnej. Dodatkowo osoba ta musi być nieskazitelnego charakteru, mieć odpowiednie wykształcenie oraz odpowiednie wykształcenie oraz odbytą aplikację administracyjną. Artykuł trzeci nakłada także na kandydata obowiązek posiadania stanu zdrowia umożliwiającego zatrudnienie w danym urzędzie. Są to tzw. przesłanki materialne pozytywne.

Do przesłanek negatywnych należy niemożność zatrudnienia małżonków w jednym urzędzie oraz osób pozostających ze sobą w stosunku pokrewieństwa (do drugiego stopnia) oraz powinowactwa (do pierwszego stopnia) w przypadku, gdyby na skutek zatrudnienia powstałaby między nimi podległość służbowa.

Urzędnik mianowany powoływany jest na podstawie aktu administracyjnego charakterze

jednostronnym (tzw. mianowanie). Mianowania dokonuje kierownik danego urzędu, po uprzednio wyrażonej przez kandydata zgodzie. W treści aktu mianowania powinny by zawarte wszystkie charakteryzujące dany

stosunek prawny elementy, określające stanowisko, czas i miejsce pracy, składniki wynagrodzenia i wysokość wynagrodzenia zasadniczego oraz datę). Przed podjęciem obowiązków służbowych pracownik jest zobligowany do złożenia na ślubowania w formie pisemnej. Dodatkowo, przed minowaniem osoba kandydująca na

stanowisko urzędnika mianowanego powinna obligatoryjnie ukończyć aplikację administracyjną. Jest to

szkolenie, zarówno obejmujące teorię jak i praktykę, mające na celu przygotowanie danej osoby do pracy w urzędach.

Nawiązanie stosunku pracy na podstawie mianowania skutkuje koniecznością rozstrzygania wszelkich powstałych sporów w zakresie pracowniczym w trybie administracyjno-prawnym. Tryb ten obowiązuje w

zakresie:

- nawiązywania stosunku pracy,

- rozwiązywaniu stosunku pracy,

- przeniesienia urzędnika na inne lub niższe stanowisko,

- zlecenia wykonywania innej pracy,

- przeniesienia,

- zawieszenia w pełnieniu powierzonych obowiązków.

Urzędnik, wobec którego podjęto działania w powyższym zakresie może wnieść odwołanie w terminie siedmiu dni. Odwołanie wnoszone jest do kierownika urzędu nadrzędnego nad urzędem zatrudnienia danego urzędnika. W powyższym zakresie przysługuje mu także prawo do wniesienia skargi do NSA.

Kolejna charakterystyczna cechą wyróżniającą stosunek zatrudnienia urzędnika mianowanego jest pewność jego zatrudnienia. Poza szczególnymi wyjątkami określonymi przepisami prawnymi, nie można zwolnić urzędnika mianowanego bez jego wyraźnej zgody. Ta pewność służby umożliwia także zagwarantowanie przez urzędy właściwe wykonywanie powierzonych im zadań. Ustawa o pracownikach przewiduje trzy szczególne przypadki rozwiązania stosunku pracy z urzędnikiem mianowanym, bez potrzeby wyrażania przez niego zgody. Są to:

• rozwiązanie w drodze wypowiedzenia dokonanego przez kierownika urzędu: ustawa wyposażyła kierowników urzędów w możliwość wypowiedzenia stosunku pracy w następujących przypadkach:

- jeżeli urzędnik otrzymał ujemna ocenę kwalifikacyjną oraz w trakcie kolejnej oceny ponownie otrzymał ocenę ujemną,

- jeżeli w wyniku likwidacji urzędy lub jego reorganizacji nie można przenieść danego urzędnika na inne stanowisko w obrębie tego samego urzędu,

- jeżeli urzędnik nie z własnej winy utracił uprawnienia do dalszego wykonywania zadań na powierzonym stanowisku,

- jeżeli nastąpiła utrat zdrowia fizycznego lub psychicznego, uniemożliwiająca wykonywanie

powierzonych zadań,

- jeżeli pracownik nabył prawa do emerytury, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.

Powyższe rozwiązanie stosunku pracy ma charakter fakultatywny.

• rozwiązanie stosunku bez wypowiedzenia, z winy pracownika: następuje w następujących

• przypadkach określonych przepisami prawa:

- jeżeli urzędnik został na podstawie prawomocnego wyroku pozbawiony praw publicznych lub gdy

orzeczono prawo wykonywania zawodu,

- jeżeli urzędnik został w drodze pracowniczego postępowania dyscyplinarnego ukarany karą wydalenia z pracy,

- jeżeli z własnej winy pracownik utracił uprawnienia niezbędne do prawidłowego wykonywania

powierzonych mu zadań.

Powyższe rozwiązanie stosunku pracy ma charakter obligatoryjny.

• rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia: o charakterze mieszanym, zachodzi gdy wystąpią dwie przesłanki:

- utrata obywatelstwa polskiego (przesłanka obligatoryjna),

- nieobecność w pracy przez okres powyżej roku, z powodu choroby (przesłanka fakultatywna).

Dodatkowo, rozwiązanie umowy może nastąpić na wniosek urzędnika w trybie wypowiedzenia. W takiej

sytuacji stosuje się trzymiesięczny okres wypowiedzenia lub też stosunek pracy zostaje rozwiązany za

porozumieniem stron (urząd i urzędnik).

Ważną cechą charakteryzującą prace urzędnika jest jego dyspozycyjność. Oznacza to, iż w trakcie trwania

stosunku pracy, pracodawca ma możliwość kształtowania tego stosunku w zakresie miejsca, czasu oraz rodzaju wykonywanej przez urzędnika pracy. Dyspozycyjność urzędnika państwowego mianowanego jest o wiele

większa niż urzędnika państwowego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. Dotyczy to zwłaszcza możliwości dokonywania zmian w zakresie zmian miejsca wykonywanej pracy. Urzędnik mianowany, w każdym momencie może zostać przeniesiony na okres od trzech miesięcy do dwóch lat na stanowisko w innym urzędzie. Przeniesienie może nastąpić zarówno w obrębie jednej miejscowości jak i do innych miejsc. Nowe stanowisko powinno być zgodne z kwalifikacjami posiadanymi przez urzędnika a wypłacane wynagrodzenie powinno być adekwatne do wykonywanej pracy z zastrzeżeniem, iż nie może ono być niższe od dotychczas przez pracownika otrzymywanego.

Zarówno urzędnik mianowany jak i zatrudniony na podstawie umowy o pracę ma obowiązek wykonywać prace inną niż określoną w akcie będącym podstawą zatrudnienia, jeżeli zajdzie taka potrzeba, jednakże przez okres nie dłuższy niż trzy miesiące. Dopuszczalna jest także zmiana miejsca zatrudnienia każdego urzędnika państwowego, pod warunkiem wyrażenia przez niego zgody.

Zgodnie z ustawą o pracownikach państwowych, czas pracy urzędnika nie może przekroczyć ośmiu godzin dziennie i czterdziestu godzin tygodniowo, przyjmując czterotygodniowy okres rozliczeniowy. Ustawa przewiduje także wyjątki od powyższych zasad: w przypadkach, gdy rodzaj pracy i jej organizacja tego wymaga, możliwe jest przedłużenie czasy pracy do dwunastu godzin na dobę, przy zastrzeżeniu, że liczba godzin w

tygodniu nie może przekraczać czterdziestu godzin a okres rozliczeniowy w tym przypadku wynosi dwanaście tygodni.

W przypadku wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko danemu pracownikowi, kierownik w ramach swoich uprawnień może zawiesić go w obowiązkach. Uprawnienie to ma charakter fakultatywny.

Okres zawieszenia nie może przekroczyć okresu trzymiesięcznego. W tym czasie urzędnik państwowy otrzymuje wynagrodzenie i inne należne uświadczenia. Instytucja zawieszenia jest stosowana tylko w przypadku

urzędników państwowych mianowanych.

Na urzędników państwowych zostały nałożone specyficzne obowiązki, które odróżniają ich od innych pracowników. Obowiązki te uregulowane są przepisami prawa. To właśnie te obowiązki są postawą wyróżnienia w polskim systemie prawnym urzędników państwowych.

Głównym obowiązkiem urzędnika państwowego jest ochrona interesów państwa oraz słusznych

interesów obywateli. Ponadto, przepisy prawne zobowiązują go przestrzegania Konstytucji RP oraz pozostałych przepisów prawa, stania na straży autorytetu Rzeczypospolitej Polskiej oraz dążenia do zwiększenia zaufania obywateli do organów państwowych. Dodatkowo urzędnik jest zobowiązany do racjonalnego gospodarowania środkami finansowymi publicznymi, do wykonywania pracy w sposób rzetelny, bezstronny, sprawny i

terminowy, jest zobligowany do zachowania tajemnicy służbowej a także do rozwijania swoich umiejętności, podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz do właściwego zachowania zarówno na terenie pracy jak i poza nią.

Podstawową zasadą obowiązującą wszystkich pracowników jest sumienne wykonywanie powierzonych zadań oraz poleceń służbowych. W odniesieniu do urzędników państwowych zasad ta jest znacznie

rozbudowana. Wprowadzono specyficzne elementy tzw. samokontroli - ustawa przewiduje sytuacje zwolnienie urzędnika przez samego siebie z odpowiedzialności wykonania polecenia. Na urzędników został nałożony

obowiązek zgłoszenia swojemu przełożonemu wątpliwości, w przypadku, gdy urzędnik uważa, ze wydane polecenie i jego wykonanie może godzić w interes społeczny, jest niezgodne z prawem albo też w treści znajdują się pomyłki. Jednocześnie przypadku, gdy wykonanie polecenia wiązałoby się z dokonaniem przestępstwa albo pociągnęłoby za sobą niepowetowane straty, na urzędniku państwowym ciąży bezwzględny zakaz wykonywania takiego polecenia.

Na każdym urzędniku ciąży także obowiązek składania oświadczenia majątkowego w momencie nawiązania stosunku pracy. Obowiązek także ciąży w sytuacji żądania złożenia oświadczenia przez kierownika.

Na urzędników państwowych nałożone zostały także pewne zakazy związane z wykonywaniem przez niego pracy na stanowisku urzędnika państwowego. Do głównych zakazów należą:

- zakaz uczestnictwa w strajkach lub innych akcjach, które wpływają na prawidłowe funkcjonowanie

danego urzędu,

- zakaz podejmowania wszelkiej działalności, która byłaby związana z podjętą przez danego pracownika pracą i która mogłaby wpływać na bezstronność pracownika przy rozwiązywaniu danej kwestii lub też byłaby sprzeczna z zadaniami i obowiązkami pracownika.

Każdy urzędnik państwowy zostaje poddany ocenie kwalifikacyjnej, która ma na celu przede wszystkim określenie, czy dany pracownik jest przydatny na danym stanowisku. Pozwala to także na takie skonstruowanie zasad doboru na dane stanowisko, które pozwala na zapewnienie zatrudnienia jak najlepszych i przydatnych kandydatów. Ocena kwalifikacyjna ma także na celu eliminację tych urzędników, którzy są nieprzydatni na danym stanowisku.

Charakterystyczna cechą stosunku pracy nawiązanej z urzędnikiem mianowanym jest wypłata wynagrodzenia ze środków finansowych pochodzących budżetu państwa w przypadku, gdy umowa została rozwiązana w uwagi na likwidację urzędu lub jego reorganizację. Środki finansowe wypłacane są w okresie nie dłuższym niż sześciomiesięcznym, pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy podjęciem nowego zatrudnienia, lub rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej. Środki finansowe są wypłacane w charakterze ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

W takiej samej sytuacji rozwiązania stosunku pracy, czyli w wyniku likwidacji lub reorganizacji urzędu, osoby które ukończyły 60 lat w przypadku mężczyzn i 55 lat w przypadku kobiet mogą przejść w takiej sytuacji na wcześniejszą emeryturę. To uprawnienie obwarowane jest jednak obowiązkiem posiadania wymaganego okresu lat pracy.

Kolejna cechą charakterystyczną dla stosunku pracy, jaki nawiązany został z urzędnikami państwowymi jest kwestia ich odpowiedzialności. Tą najbardziej odróżniającą ich od innych pracowników jest odpowiedzialność porządkowa oraz dyscyplinarna.

Odpowiedzialność dyscyplinarną ponoszą jedynie urzędnicy, którzy zostali powołani na

podstawie mianowania. Kwestia odpowiedzialność dyscyplinarnej regulowana jest zasadami i procedurami wypracowanymi na przestrzeni lat funkcjonowania urzędów i związana jest z wieloletnią tradycją urzędniczą. Do głównych zasad obowiązujących należą:

- zamknięty katalog kar: na pracownika można nałożyć jedynie tą karę, która znajduje się w katalogu kar oraz kary te nie będą podlegać łączeniu. Ustawa pozwala orzec następujące kary: naganę, naganę z ostrzeżeniem, naganę, z którą związane jest pozbawienie możliwość awansu (uniemożliwiająca albo awans w okresie najbliższych dwóch lat, albo wyższe wynagrodzenie, albo na wyższe stanowisko), przesunięcie na niższe stanowisko, albo rozwiązanie stosunku pracy.

- niezależność odpowiedzialności dyscyplinarnej : bez względu na to, czy za dany czyn została już wymierzona w innym postępowaniu kara, pracownik będzie odpowiadał dodatkowo odpowiedzialności dyscyplinarnej.

- przedawnienie: postępowanie dyscyplinarne nie może być wszczęte, jeżeli nie zostały podjęte żadne czynności w terminie jednego miesiąca od chwili, w którym wyszły na jaw okoliczności pozwalające na wszczęcie postępowania oraz gdy upłynął już rok od dnia popełnienia danego czynu.

- sąd równych: w komisji dyscyplinarnej orzekają jedynie urzędnicy mianowani, których staż pracy w danym urzędzie przekracza pięć lat i co do których można stwierdzić iż kompetencje, profesjonalizm i bezstronność.

- niezawisłość: komisja dyscyplinarna orzeka samodzielnie i jest związana jedynie przepisami obowiązującego prawa.

- dwuinstancyjność: każdy urzędnik, niezadowolony z orzeczenie komisji dyscyplinarnej może odwołać się do organu drugiej instancji. Ta zasada dotyczy także urzędników mianowanych, którzy są pracownikami w urzędach naczelnych organów państwa.

- kontradyktoryjność: w każdym sporze muszą występować dwie strony: z jednej strony jest to rzecznik dyscyplinarny, z drugiej strony jest to urzędnik, przeciwko któremu toczy się sprawa.

- wyłączenie spod kontroli sądów orzeczeń komisji dyscyplinarnej: żaden z sądów - ani powszechnych ani administracyjnych - nie jest właściwy do sprawowania kontroli nad orzeczeniami wydanymi przez komisje administracyjne.

Kary dyscyplinarne, nałożone przez komisje dyscyplinarne mogą ulec zatarciu, czyli można po spełnieniu pewnych przesłanek uznać ją za niebyłą oraz dokonać jej wykreślenia z akt sprawy. Zatarcie może nastąpić albo z urzędu albo na wniosek. W terminie dwóch lat od momentu uprawomocnienia się orzeczenia karę uznaje się za niebyłą. Wyjątek stanowi kara wydalenia z urzędu. Zatarcie takiej kary może nastąpić jedynie na wniosek pracownika i to dopiero po upływie lat pięciu od uprawomocnienia się orzeczenia. W pozostałych przypadkach okres dwuletni może ulec skróceniu w przypadku właściwej postawy pracownika po nałożeniu kary. Skrócenie następuje zarówno na wniosek pracownika jak i jego bezpośredniego przełożonego.

W odróżnieniu od urzędników zatrudnionych na podstawie mianowania, pracownicy których stosunek pracy określa umowa podlegają odpowiedzialności porządkowej. Pracownik, który został ukarany karą porządkową może zwrócić się w tej sprawie zarówno do sadu powszechnego jak i administracyjnego,

Zarówno urzędnicy mianowani jak i zatrudnieni na podstawie umowy o pracę podlegają odpowiedzialność karnej i cywilnej w sposób identyczny jak reszta obywateli państwa. Jedyną zmianą jest zmniejszenie wysokości odszkodowania wypłaconego przez urzędnika, które nie może być wyższe niż kwota opiewająca na sumę trzykrotnych poborów danego urzędnika państwowego Odszkodowanie to dotyczy wyrządzonej szkody.

Bibliografia:

• Ustawa z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych. (tekst pierwotny: Dz. U. 1982 r. Nr 31 poz. 214), (tekst jednolity: Dz. U. 2001 r. Nr 86 poz. 953 z późn. zm.),

• Prawo Administracyjne, Jan Boć, Wrocław 1998,

• Prawo Administracyjne, Z. Cieślak, J. Jagielski, J. Lang, M. Szubiakowski, M. Wierzbowski, A. Wiktorowska, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2001.

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

---