Wielki Fryderyk. Powieść dramatyczna.
Dedykacja „Mojej Mai”
Dramat rozpoczyna list od autora skierowany do czytelników:
Życie króla pruskiego
Niektóre szczegóły są fikcyjne ale cechy postaci są autentyczne
Dramat oparty jest na materiale autentycznym, pamiętnikarskim (autor podaje swoje źródła)
Nowaczyński wyjaśnia dlaczego dramat jest tak obszerny: 1. chciał on w pełni przedstawić i przybliżyć Polakom, mało znaną im i wielce interesującą, postać Fryderyka. 2. Wielcy pisarze tacy jak Hugo, dla najlepszego efektu, także potrzebowali wielu stron.
Ambicją autora było „wyczerpujące i definitywne oświetlenie naczelnej postaci i jej czasów”
Bohaterowie:
Fryderyk II
Fryderyk Wilhelm – bratanek, następca tronu
Krasicki – książę biskup warmijski
Zieten Hans Joachim – generał-major huzarów czarnych
Hertzberg Ewald – minister z generalnego dyrektorium
Bismark – minister
Rohdich – generał-adiutant króla
Bischofswerder – generał-adiutant księcia Prus
Pani generałowa Skórzewska
Lucchesini Girolamo – markiz i literat
Krasicki Tadeusz – graf
Zieten Chrystian Ludwik – graf
Johann Gockowsky – fabrykant i patriota
Justyna i Kunegunda Gockowskie – jego córki
Mowiński Michał – sekretarz, lektor i kamerdyner księcia biskupa
Życiorys literacki
Rodzinny dom przyszłego satyryka i dramatopisarza miał tradycje szlacheckie ale był już typowym, polsko-galicyjskim domem mieszczańskim, konserwatywny i pielęgnującym wyższe aspiracje duchowe. Adolf Antoni Artur Nowaczyński urodził się 9 stycznia 1876 r. w Podgórzu pod Krakowem, ale najwcześniejsze dzieciństwo spędził w Wadowicach. Tam też rozpoczął swoje długotrwałe nauki gimnazjalne. Od dzieciństwa nieznośny, zbuntowany, wszędobylski uczył się nienadzwyczajnie, miewał problemy z przedmiotami ścisłymi i konflikty ze zwierzchnością szkolną. Czterokrotnie zmieniał gimnazja by wreszcie uzyskać w r. 1894 świadectwo dojrzałości u św. Jacka.
Pociąg do dziennikarstwa ujawniał się już w szkole, wydawał na hektografie satyryczne pisemka i wtedy już powstały jego pierwsze rozprawki historyczne i literackie mi. O Fryderyku Wielkim. Ze względu na tradycje rodzinne wybrał studia prawnicze. W Kółku Prawniczym zaczął urządzać literackie wieczory.
Ok. 1894 – 95, powstało w środowisku studenterii krakowskiej Kółko Literackie, zbierające się w knajpie Lesicza na Rynku. Schodzili się tam m. in. Orkan, Ordyński, Szukiewicz, Stopka; Nowaczyński był jednym z prowodyrów. Duchowo patronowali zebraniom Maeterlinck, Ibsen, Rydel i Tetmajer, Hauptmann, Bahr.
Skandal publiczny, wywołany przez Nowaczyńskiego w knajpie na Plantach prowokacyjnym okrzykiem „Vive l’anarchie!” na wiadomość o zabójstwie cesarzowej austriackiej Elżbiety, zmusiły go do wyjazdu z Galicji i osiedlenia się na ponad rok w Monachium. Ojciec dla ratowania rodziny musiał odciąć się publicznie od syna. Adolf odwdzięczył mu się niebawem jednoaktowym dramatem Prawo mimicry, w którym odmalował zjadliwie całą najbliższą rodzinę.
Z Monachium przysyłał do pism galicyjskich obszerne sprawozdania z wernisaży, które się nigdy się nie odbyły oraz zaczął drukować w krakowskim „Naprzodzie” poemat satyryczny pt. Kraków. Opowieść zimowa.
Do rodzinnej Galicji wrócił poważnie chory na płuca. Zajęła się nim jego przyszła żona, Maria Gottowt. Kilkakrotne pobyty w Zakopanem i dwie zimy w Merania postawiły pisarza na nogi. Pogłębiła się w nim awersja do stosunków galicyjsko-krakowskich skłaniając go do przesiedlenia się, około 1904, do Warszawy, której miał pozostać wierny do końca życia. Miasto jego młodości zostało dla niego na zawsze synonimem kołtuństwa, marazmu, zacofania, ciasnoty horyzontów i śmiesznych pretensji. Stronniczy, zapalczywy i skrajny w swych antypatiach i miłościach przelał istniejącą w nim potrzebę afirmacji na Wielkopolskę i Pomorze.
Lata poprzedzające pierwszą wojnę światową były dla Nowaczyńskiego literacko obfite. Rozpoczął od dziełek satyrycznych: Małpie źwierciadło (1902), Facecje sowizdrzalskie (1903), Skotopaski sowizdrzalskie (1904) i Dramaty jednoaktowe (1907). W 1903 r. był współredaktorem i jednym z głównych autorów krakowskiego pisma satyrycznego „Liberum Veto”. Następnie zwrócił się ku twórczości dramatycznej. Stworzył: Smocze gniazdo (1905), Jegomość pan Rej w Babinie, Starościc ukarany czyli Niedole Zoila (1906), Bóg wojny (1907), Car Samozwaniec czyli Polskie na Moskwie gody (1908), Wielki Fryderyk (1010), Cyganeria Warszawska (1912), Nowe Ateny (1913). Na marginesie tej twórczości powstawała jednocześnie eseistyka i publicystyka literacka, zebrana w tomy: Studia i szkice (1901), Wczasy literackie (1905), Co czasy niosą (1909).
W czasie pierwszej wojny światowej, aby uniknąć deportacji w głąb carskiego imperium, atakował jawnie niemiecką okupację. W „Kurierze Porannym” prowadził stałą rubrykę antyniemiecką Listy Anonima.
W r. 1917, zagrożony powołaniem do armii austro-węgierskiej, przywdział mundur legionisty. Jego udział wojenny ograniczył się do kilkumiesięcznej służby kancelaryjnej w Modlinie. Oskarżony o uchylenie się od służby wojskowej, skazany został na 8 miesięcy twierdzy, ale do egzekwowana kary nie doszło, ponieważ wojna się skończyła.
Powstawały kolejne dramaty: Pułaski w Ameryce (1917), Komendant Paryża (1926), Wiosna narodów (1929), Cezar i człowiek (1937); komedie: Wojna wojnie (1927), O żonach złych i dobrych (1931), Komedia amerykańska. W latach wojennych rozwijała się eseistyka Nowaczyńskiego, którą komponował w zbiory książkowe: Szkice literackie (1918), Góry z piasku (1922), Pamflety (1930), Plewy i perły (1934), Warta nad Wartą (1937), Słowa, słowa, słowa… (1938).
W latach wojennych Nowaczyński związał się ze Stronnictwem Narodowym, które wcześniej ostro krytykował. Należał do redakcji ich czołowego organu „Gazety Warszawskiej”, pisywał do skrajnie nacjonalistycznego tygodnia społeczno-kulturowego „Prosto z mostu”. W tym okresie powstały jego głośne pamflety i paszkwile: Sen srebrny Salomei Kohn (1923), System doktora Caro. Utopia humorystyczna (1927), Wilhelm-Imperator (1928), Pamflety (1930), Moja przejażdżka po Palestynie (1936).
Nowaczyński-pisarz dał się najwcześniej poznać jako satyryk, używający sobie na filisterii mieszczańskiej. Ale nie oszczędzał, także środowiska cyganerii, knajp artystycznych, światka dziennikarskiego. To on stworzył kategorię „mieczyka kawiarnianego” na określenie typowego dla tamtych czasów literata-nastrojowca, zgrywającego się na dekadenta i aspirującego do głębi, a w istocie zakłamanego, rozmieniającego swój płytki talent w nędznych kawiarnianych ekstrawagancjach.
U Nowaczyńskiego brak jakiejś wyraźnie określonej ideologii i postawy moralnej. Niezwykle aktywna była w nim natomiast niesamowita przekorność, działający spontanicznie odruch przeczenia i przeciwstawienia się wszystkiemu bez pytania i troski o sens i wartość takiej permanentnej agresji. Dawało to efekt ustawicznej niespodzianki, ale jednocześnie brak niezawodnej busoli orientacyjnej musiał prowadzić do niedobrych pomyłek. Nowaczyńskiemu imponowała agresywność. Był to klimat, w którym zawsze czuł się najlepiej. W swojej praktyce dziennikarsko-publicystycznej natknął się na pisarza, który go zachwycił i w którym uznał swego mistrza. Był nim Leon Daudet, polityk, dziennikarz i pamflecista francuski, związany ideowo ze skrajnie prawicowym ugrupowaniem nacjonalistycznym. Nowaczyński próbował wprowadzić jakąś pozytywną alternatywę dla swej namiętnej opozycyjności. Sprowadzał się ostatecznie ów pozytyw do wariantu pracy organicznej. Imponował pisarzowi rozmach wiedzy, postęp kultury, zdobywczość wobec życia i świata, zachwycał każdy sukces w jakiejkolwiek dziedzinie.
Nowaczyński był we wszystkim, co pisał, publicystą z temperamentu, powołania na metodzie skończywszy. Jego eseistyka mogła zadziwiać rozległością zainteresowań, erudycją, lawiną nazwisk i tytułów, którymi zwykł dokumentować swe wywody, ale była to wiedza typowo dziennikarska, nie przestudiowana a oparta na zasłyszanych informacjach. Interesowały go postacie nieznane albo zapomniane. Uwielbiał Arystofanesa, Rabelais’go, Szekspira, Conrada oraz Wyspiańskiego, Przybyszewskiego, Berenta, Żeromskiego.
Najtrwalej jednak Nowaczyński zapisał się w literaturze jako dramaturg. Wzorem stała się da niego twórczość dramatyczna nieomal całkowicie zapomnianych prekursorów romantyzmu francuskiego: Juliusza Lacroix i Ludwika Viteta, autorów oryginalnego gatunku sztuk teatralnych, w których tło było wszystkim, element dramatyczny, akcja, intryga czymś podrzędny a żywioł epicki i socjologiczny górowały nad dramatyczno-psychologicznym.
Nowaczyński bodaj pierwszy na skalę przed nim nieznaną wprowadził do teatru polskiego gromadę i tłumy ludzkie. W panoramy dramatyczne usiłował pisarz wprowadzić pewne głębsze znaczenie. Z zasady efektowny, frapujący bohater, machiaweliczny Fryderyk, wielki i tragiczny „bóg wojny”, tajemnicza car-samozwaniec, zbrodniczy Cezar – ich losy, zamysły i działania stawały się ilustracją i wykładem pewnych abstrakcyjnych problemów: tworzenia siły i potęgi państwa, tyranii i wolności, samowoli i subordynacji.
Jedną z największych pasji pisarza było galwanizowanie języka, odtwarzanie slangu językowego czasów minionych.
W grudniu 1938 r. zmarła druga żona Nowaczyńskiego Helena z Bonieckich. Wakacje 1939 spędził na Podolu i tam właśnie zastała go wojna. Kiedy udało mu się przedostać do Warszawy włączył się w prace Rady Głównej Opiekuńczej. Wraz z Władysławem Zyglarskim i Ferdynandem Goetlem tworzył tzw. „grubą trójkę” Komitetu Pomocy dla głodujących pisarzy. Podczas okupacji publikował w prasie podziemnej (najprawdopodobniej w redagowanym przez Goetla i Wilama Horzycę piśmie „Nurt”). Był dwukrotnie aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku (we wrześniu 1940 i wrześniu 1942). Ostatnie tygodnie życia spędził w Milanówku. Zmarł w szpitalu św. Rocha w Warszawie 3 lipca 1944.
Teatr Nowaczyńskiego i geneza dramatu
Nowaczyński preferował dramat historyczny, uważał go za szczytową formę pisarstwa. Widział w teatrze historycznym szkołę patriotyzmu i formę rozeznania się w istocie narodowości. Dla Nowaczyńskiego historia była samoważnym obiektem penetracji i gruntownego badania. Pociągał go dramat w stylu Meiningeńczyków, wrażliwy na realia i najdrobniejsze szczegóły, niemal naturalistyczny.
Osią dramaturgii była dla Nowaczyńskiego idea skoordynowana z jakąś grupą postaci. W centrum uwagi znajdowała się zazwyczaj osobistość wybitna. Pisarz nie znajdował takich w Polsce dlatego sięgał po cudzoziemców. Ich teatralne wizerunki miały służyć edukacji narodu, miały leczyć polskie kompleksy obrazem siły, brak politycznego rozumu dalekowzroczną konsekwencją. Nowaczyński współczesnej nędzy polskiej pragnął pokazać jej historyczny rodowód. Fryderyk II Hohenzollern nadawał się do tej funkcji demaskatorskiej, przez swą inność, odmienność, zaprzeczenie polskiej insercji. Dla losów Polski był postacią fatalną i złowieszczą ale dla swojego narodu był fenomenem.
Fryderyk Wielki w świetle historii
Fryderyk II Wielki, Friedrich II von Hohenzollern ur. 24 stycznia 1712 w Berlinie, zm. 17 sierpnia 1786 w Poczdamie – król Prus w latach 1740-1786. Pod jego rządami Prusy stały się jednym z najpotężniejszych państw europejskich.
Fryderyk Wilhelm I, ojciec Fryderyka, gardził wszechstronną edukacją i blichtrem dworu przedkładając nad nie proste męskie rozrywki: koszary i polowania. Przedmiotem jego troski była przede wszystkim budowa potęgi militarnej Prus. Fryderyk nie miał więc łatwego dzieciństwa, tym bardziej, że szybko odkrył w sobie zamiłowanie do muzyki, starożytności, filozofii i literatury francuskiej, co zdecydowanie nie odpowiadało wyobrażeniom ojca o wychowaniu następcy tronu.
Popadł w ostry konflikt z ojcem, którego apogeum była próba ucieczki z kraju. Ucieczka nie powiodła się: w nocy z 4 na 5 sierpnia 1730 grupę uciekinierów pochwycono i odstawiono do pruskiej twierdzy Wersel. Wszczęto śledztwo – król postanowił bowiem potraktować uciekinierów jako dezerterów. Fryderyk został uwięziony w twierdzy w Kostrzynie – groziła mu nawet kara śmierci. Ostatecznie sąd wojskowy nie ośmielił się wydać takiego wyroku. Decyzją króla ścięto w obecności Fryderyka jego przyjaciela Hansa Hermanna von Katte (6 listopada 1730). W niecały rok później Fryderyk formalnie podporządkował się ojcu, dzięki czemu mógł opuścić Kostrzyn. Od tego czasu był jednak ściśle nadzorowany przez ojca, a najbliższych mu dworzan wygnano.
W późniejszych latach doszło do złagodzenia relacji między ojcem a synem. Fryderyk wrócił do wojska. W 1732 został mianowany dowódcą pułku w Ruppin, jako ochotnik i swego rodzaju obserwator brał też udział w polskiej wojnie sukcesyjnej o tron po Auguście II. Na przełomie 1734 i 1735 przejął nawet na chwilę bieżące rządzenie państwem w czasie choroby ojca. Król podarował Fryderykowi dobra i pałacyk w Rheinsbergu, gdzie mógł wreszcie oddawać się temu co lubił najbardziej: muzyce, lekturze starożytnych filozofów i dyskusjom intelektualnym z bywalcami pałacyku. W 1739 r. Fryderyk kończy pisanie dzieła pt. Antimachiavel, ou Examen du Prince de Machiavel, polemiki z "Księciem" Machiavellego.
1733 Fryderyk został zmuszony do poślubienia popieranej przez Austrię Elżbiety Krystyny Braunschweig-Bevern. Ślub odbył się w Salzdahlum, jednak związek ten nie został podobno nigdy skonsumowany. Fryderyk nie przejawiał większego zainteresowania kobietami.
Fryderyk Wielki pozostawił po sobie znaczny dorobek pism, utworów muzycznych, poetyckich, a zwłaszcza prozatorskich i filozoficznych. Swoim następcom pozostawił "Histoire du mon temps", uważane za jego najlepsze dzieło, które pełne własnych ocen i przemyśleń na temat państwowości i współczesnych mu zdarzeń oraz osób było swoistą instrukcją dla nich.
Ponieważ Fryderyk kochał muzykę, na swoim dworze utrzymywał znakomitych muzyków. Sam grywał na flecie i pisywał własne utwory muzyczne – lekcje kompozycji i gry na flecie pobierał u Johanna Joachima Quantza, jednego z najsłynniejszych flecistów epoki.
Fryderyk był wieloletnim przyjacielem Woltera. Od lipca 1750 do marca 1752 gościł go w Berlinie, Poczdamie i Sanssouci. Ich znajomość zakończyła się głośnym i raczej trwałym zerwaniem, przy czym Fryderyk przyczynę nielojalności i rosnącej niewdzięczności widział głównie w mieszczańskim pochodzeniu filozofa. Sam wolał mówić po francusku niż po niemiecku – nie miał też dobrego zdania na temat ówczesnej literatury niemieckiej.
Celem Fryderyka było zdobycie nowych terytoriów dla Prus, czemu służyło pogorszenie sytuacji wewnętrznej Rzeczypospolitej i podejmowanie działań na jej szkodę. Doniosłym rezultatem polityki Fryderyka były fałszerstwa monetarne dokonywane na szkodę Rzeczypospolitej. Fryderyk II wszedł w posiadanie w Saksonii polskich oryginalnych stempli menniczych, co pozwoliło mu zalać Rzeczpospolitą bezwartościową monetą, co pokrywało część wydatków pruskiego budżetu wojennego. Z problemem tym nie mógł sobie poradzić August III, a jego nieudolne rządy tylko ułatwiały ten proceder. Postawa neutralności Rzeczypospolitej nie zapobiegła przemarszom przez jej terytorium wojsk pruskich, a później też rosyjskich. W żadnym razie również nie zabezpieczała jej przed roszczeniami silniejszego, agresywnego sąsiada. Fryderyk w sposób bezlitosny wykorzystywał bezwład Polski, wydając odgórne zarządzenia najazdów i rabunków przygranicznych terenów, przede wszystkim Wielkopolski. Miały one na celu głównie demonstracje siły Prus, zmuszenie Rzeczypospolitej do uległości przed kolejnymi żądaniami oraz zdobycie rekruta do armii pruskiej, a odbywały się pod pozorem poszukiwań dezerterów i uciekinierów z Prus, którym Polska miała jakoby dawać schronienie (choć istotnie prawdą było, że wielu dezerterów z pruskiej armii próbowało szukać azylu w Polsce). Fryderyk II zajmował również nieprzejednane i bezwzględne stanowisko wobec prób naprawy Rzeczypospolitej.
Był głównym zainteresowanym w sprawie rozbiorów Rzeczypospolitej i to on starał się nakłonić carycę Katarzynę II do podziału Polski. W 1769 przedstawił w Sankt Petersburgu tzw. plan hrabiego Lynara, w którym proponował zabór części terytorium Rzeczypospolitej. W 1772 Fryderyk był głównym wnioskodawcą podpisania traktatu rozbiorowego (I rozbiór Polski, 1772). W wyniku rozbiorów Prusom przypada Pomorze polskie - Warmia, Prusy Królewskie (Pomorze Gdańskie). Było to ziszczenie wieloletnich starań króla Prus, Fryderyka. Ponadto, poza terytoriami przewidzianymi w traktacie rozbiorowym, Fryderyk zagarnął jeszcze, pod różnymi pretekstami i domniemanymi prawami 52 miasta i 1300 wsi z czego Polska przed 1786 rokiem odzyskała zaledwie 20%.
Fryderyk Nowaczyńskiego, koncepcja i idea dramatu
Dzieło Nowaczyńskiego można określić jako hybrydę gatunkową, udramatyzowany, ujęty w dialog portret, monodramat, w którym wszystko, co nie jest bezpośrednią ekspresją bohatera tytułowego, stanowi wyłącznie tło. W centrum jest od początku do końca Fryderyk Wielki, nawet wówczas gdy nie ma go na scenie, dominuje nad całą przestrzenią świata przedstawionego, inne postacie istnieją tylko dla niego. Utwór jest studium człowieka niezwykłego, wybitnego, fascynującego, choć jest to wielkość niepokojąca i nie we wszystkich swych rysach pozytywna. Fryderyk Nowaczyńskiego jest również kwintesencją prusactwa, podobnie jak jego najbliższe otoczenie (Hertzberg, Bismarck).
Hertzberg – doktor praw, historyk, konstruktor polityki zagranicznej Fryderyka, zawsze gotowy wykonać rozkazy swego władcy, nawet wbrew sobie. Bezwzględny, cyniczny, wyrachowany, ostrożny, przeciwnik wojen wolący grę dyplomatyczną.
Bismarck – minister, szef departamentu, któremu podlegały wszystkie sprawy przemysłu, handlu, ceł, akcyzy, licencji, fabryk i manufaktury. Sztywny, oschły, surowy, opanowany, skrupulatny, pedanteryjny, bezwzględny wykonawca woli królewskiej.
Zieten – pruski generał kawalerii, naprawiający niejednokrotnie błędny taktyczne młodego wówczas Fryderyka. Typ starego i uczciwego Niemca, stronnika sprawiedliwości, stawiającego prawo moralne i głos serca ponad pragmatycznym wyrachowaniem. Lekceważony, symbol odchodzącego świata.
Gotskowsky – kupiec, fabrykant z polskiej szlachty pomorskiej, twórca manufaktur sukna, aksamitu, jedwabiu, porcelany. Gorliwy patriota niemiecki, własnym majątkiem ratujący kraj.
Fryderyk Wilhelm – następca tronu, liberał, kosmopolita, mason, illuminat, kobieciarz.
W chwili rozpoczęcia się akcji Fryderyk Wielki ma 70 lat. otacza się męskim towarzystwem (mizoginizm), wyjątek robi dla generałowej Skórzewskiej. Brzydzi się starością bo ta przypomina mu o nadchodzącej śmierci. Jest chorobliwie oszczędny, zgorzkniały, woli towarzystwo psów niż ludzi. Lubi się popisywać grubiańskim dowcipem, kpi ze wszystkiego. Religię traktuje cynicznie jako narzędzie do utrzymania porządku.
Nieufność i bezwzględność przeszły w twardy despotyzm, nie oszczędzający nawet najbliższej rodziny. W rocznicę objęcia tronu Fryderyk jest zupełnie sam. Jedyną, fanatyczną miłością darzy Prusy. Rozrost państwa, wszystko co mu służy jest jedyną moralnością.
Sentymentalny wątek dwu zakochanych par – gorzkoironiczna aluzja do Fredrowskich Ślubów panieńskich.
Struktura artystyczna dramatu
Organizacja przestrzeni teatralnej
Miejsce akcji: apartamenty poczdamskiego pałacu Sans-Souci: obszerny pokój zwany Wolterowym, oddany aktualnie biskupowi, półokrągła, marmurowa sala jadalna, gabinet monarchy przylegający do sypialni. Jest to przestrzeń zamknięta w iluzjonistycznie ukształtowanym pudle sceny naturalistycznej. Przestrzeń zapełnia Nowaczyński mnóstwem przedmiotów, które wytwarzają wrażenie rupieciarni. Tak uszczegółowiona przestrzeń staje się istotnym komponentem charakterystyki bohatera. Ta zasadniczo zamknięta przestrzeń, w niektórych momentach otwiera się, pogłębia i poszerza (drzwi otwarte na taras). Przestrzeń traci swą statyczność i wypełnia się ruchem.
Naturalną porą rozmarzeń sentymentalnych i wydarzeń tragicznych jest noc. Wraz z pojawieniem się pierwszych promieni słońca wszystko wraca do normy.
W pewnych momentach dramat wychodzi poza teraźniejszość (wspomnienia).
Czas i przestrzeń tworzą wspólną płaszczyznę.
Organizacja przestrzeni w dramacie ma kilka funkcji:
Jest elementem realizmu historycznego; silne uszczegółowienie ma przybliżyć epokę,
Jest współczynnikiem charakterystyki personalnej postaci,
Jest środkiem budowania napięć wewnętrznych.
Formy prezentacji osób dramatu
Nowaczyński – malarz-realista
Najpierw eksponuje cechy zewnętrzne postaci
Fryderyk – starczość i zaniedbanie
Wygląd zewnętrzny przylega do „wyglądu wewnętrznego” postaci
Nowaczyński jest mistrzem dialogu – poprzez dialog ujawnia wszystkie cechy postaci
Główna postać jest charakteryzowana z różnych punktów widzenia, przez różne postaci.
Budowa i kompozycja dramatu
6 obrazów – obrazy zamiast aktów sugerują stateczność
Obraz I ma charakter ekspozycyjny
Obraz II – pierwsze stadium kinetyczne
Obraz III – przyspieszenie akcji
IV i V – pogłębienie portretu Fryderyka
VI - rozwiązanie
Kontrast i antyteza stają się podstawowym narzędziem organizacji i dynamizacji kompozycyjnej
Formy podawcze i stylistyka dramatu
dialog – podstawowa forma podawcza dramatu, nasycenie dialogu idiomami mowy potocznej
rozbudowany tekst poboczny
Nowaczyński z pasją ożywił i rekonstruował slang językowy epok minionych
Wiele barbaryzmów
Język jest narzędziem obiektywizacji i indywidualizacji wypowiedzenia, charakteryzuję epokę
IV. recepcja dramatu i realizacje sceniczne
W.F był zjawiskiem kontrowersyjnym, ciekawił, budząc zarazem zastrzeżenia, spodziewano się czegoś bardziej widowiskowego
Krytykowany przez Aleksandra Kraushera