Miguel de Cervantes
Saavedra (ur. 29 września 1547, zm. 23 kwietnia 1616) - barokowy
pisarz hiszpański, najlepiej znany jako autor romansu satyrycznego
Don Quijote (Don Kichot).
Pochodził z zubożałej, ale
znanej rodziny szlacheckiej. Uczył się w Salamance; już wtedy
zaczął pisać poezje. Utwory te ocenił przychylnie legat papieski
Giulio Acquaviva, który zabrał młodego poetę z sobą do Włoch.
Przyczyna wyjazdu Miguela nie jest jednak całkiem oczywista, bowiem
w tym samym czasie prawo hiszpańskie ścigało jakiegoś innego
młodego szlachcica o tym samym imieniu i nazwisku pod zarzutem
udziału w rozlewie krwi.
W Rzymie Cervantes był
szambelanem na dworze Acquavivy, wkrótce jednak postanowił wstąpić
do hiszpańskiego regimentu stacjonującego w Neapolu (który w owym
czasie należał do korony hiszpańskiej). W słynnej bitwie w zatoce
Lepanto (1571), w której walczył pod dowództwem Don Juana de
Austria, wykazał się dużą odwagą. Za brawurę zapłacił dwiema
ranami postrzałowymi w pierś i strzaskaną lewą ręką, która
pozostała nieruchoma do końca życia. Po bitwie stacjonował w
Neapolu, gdzie zapoznawał się z włoską literaturą.
Zwolniony
po czterech latach został w drodze do kraju wzięty do niewoli przez
berberyjskich korsarzy, którzy sprzedali go dejowi Algieru. Ponieważ
miał ze sobą listy polecające od księcia de Sessa i Don Juana,
cena okupu za niego była wyższa niż za przeciętnego
chrześcijanina, a tym samym czas oczekiwania na wykupienie wydłużał
się. Jednocześnie niewykluczone, że listy tak ważnych osób
uratowały mu życie, gdy kilkakrotnie próbował ucieczki. Niewola
trwała pięć lat; o jego obecności w Algierze wspominają co
najmniej dwa źródła z tamtego okresu. Wydaje się, że dość
krnąbrny jako niewolnik Cervantes był przez swych kolejnych
właścicieli traktowany z pobłażaniem, a jego talent, zarówno
przywódczy jak artystyczny, zyskał mu uznanie współtowarzyszy
niedoli.
Wreszcie w 1580 rodzina Cervantesa uzbierała 500
eskudów i Miguel został wykupiony, niemal w ostatniej chwili, bo
jego ostatni właściciel przenosił się właśnie do
Konstantynopola i zamierzał zabrać ze sobą wszystkich
niesprzedanych niewolników.
W pierwszym okresie po
uwolnieniu znów zaciągnął się do wojska i stacjonował w
Portugalii, świeżo podbitej przez Filipa II. Wkrótce opuścił
armię na zawsze i po romansie z młodą mężatką o nazwisku Ana de
Villafranca (którego owocem była córka) ożenił się z młodszą
od siebie o 18 lat Cataliną de Salazary Palacios, właścicielką
niewielkiego majątku ziemskiego w Esquivias niewielkiej wiosce w La
Manchy. Po kilku bezowocnych próbach zatrudnienia się na dworze
Filipa II zrezygnował i postanowił żyć wyłącznie z literatury,
do czego zresztą został niejako zmuszony, ponieważ euforia
wywołana bitwą w zatoce Lepanto już dawno przeminęła, a jego
zasługi wojenne poszły w zapomnienie, nie dając gratyfikacji, na
które być może liczył. Niestety, utrzymywanie się z pisarstwa
okazało rzeczą bardzo trudną. Wkrótce napisał pierwszą powieść
Galatea w stylu sielanki (1585), którą dedykował przyjacielowi
Acquavivy, być może z nadzieją, że roztoczy nad nim
patronat.
Był to okres bujnego rozkwitu hiszpańskiego
teatru, a Cervantes próbował sił jako dramaturg. Z dzieł
dramatycznych Cervantesa zachowały się tylko dwie sztuki: El trato
de Argel (Życie w Algierze) i tragedia z dziejów
rzymsko-hiszpańskich La Numancia. Jak twierdził, napisał w owym
czasie kilkadziesiąt sztuk, w tym La confusa, którą sam uważał
za swoją najlepszą. Jako autor dramatyczny Cervantes nie miał
powodzenia, jak pisał po latach, jego sztuki zostały przyjęte
przez publiczność "bez obrzucania aktorów warzywami".
Nędza
zmusiła go w końcu do podjęcia innej pracy;
otrzymał urząd komisarza do spraw zaopatrzenia Wielkiej Armady. Nie
wiązało się z łatwym życiem, ale dawało pewne możliwości,
m.in. podróży po Andaluzji, których reminiscencje znalazły
oddźwięk w jego późniejszych utworach. Jednakże problemy ze
zbilansowaniem ksiąg i procesy z przełożonymi, którzy zarzucali
mu zła wolę i działanie na szkodę Armady, sprowadziły nań
wielkie przykrości i we wrześniu 1592 roku znalazł się w
więzieniu, na szczęście tylko na kilka dni. W 1594 roku wyjechał
do Madrytu i tam otrzymał posadę poborcy podatkowego, która choć
nobilitująca w stosunku do poprzedniej, to jednak wiązała się z
równie nieprzyjemnymi obowiązkami. Po zaledwie dwóch latach
Cervantes odrzucił ten zaszczyt i wyjechał do Sewilli, gdzie oddał
się swej ulubionej sztuce: poezji.
Mając za sobą
wygrany w 1595 roku konkurs poetycki w Saragossie, Cervantes oddał
się z lubością swej ulubionej, acz nadal mało popłatnej pracy.
Dał się poznać jako prześmiewca piętnujący ludzkie przywary i
nie lękający się krytykować i odbrązawiać znane postacie, jak
choćby książę Medina Sidonia. Niestety, wkrótce doszło do
prawnego epilogu problemów buchalteryjnych sprzed czterech lat i
Cervantes znalazł się ponownie w więzieniu, tym razem na dłużej.
Być może tam powziął zamiar napisania Don Kichota.
W
1604 roku, po kilku latach podróży i publikowania niewielkich
utworów, Cervantes odsprzedał prawa do druku swojego największego
dzieła Francisco de Roblesowi, tym samym pozbawiając się
ewentualnych tantiem z kolejnych wydań. Jego największe dzieło El
ingenioso hidalgo Don Quixote de la Mancha ukazało się w 1605 roku,
ale jej treść, przynajmniej w części, była znana już wcześniej
wielkiemu współczesnemu Cervantesa - dramaturgowi Lope de Vega.
Powieść okazała się prawdziwym sukcesem i wkrótce doczekała się
kolejnych wydań, w Madrycie, Brukseli, Mediolanie, niestety nie
przynosząc autorowi żadnych korzyści materialnych, a tylko sławę.
Część druga Segunda parte del ingenioso hidalgo Don Quixote de la
Mancha ukazała się w 1615 roku, prawdopodobnie wskutek działań
nieznanego pisarza kryjącego się pod pseudonimem de Avellanedy,
który napisał "drugą część przygód Don Kichota z La
Manchy", ocenianą jako dobrą, lecz nie dorównującą
oryginałowi, co więcej zawierającą uszczypliwe uwagi wobec
Cervantesa. Ten podjął rękawicę i nie tylko odpowiedział krytyką
swego anonimowego adwersarza (zawartą w drugiej części rozdziału
59), ale wydał drukiem prawdziwą druga część przygód rycerza z
La Manchy, której sukces dorównał wkrótce sukcesowi części
pierwszej.
Upragniony sukces wydawniczy w postaci obu
części przygód Don Kichota przyszedł późno i nie zdążył
zapewnić ich autorowi spokojnego i beztroskiego życia. Cervantes -
pechowo dobierający sobie protektorów i nękany dziwnymi zbiegami
okoliczności (jak choćby w 1605 roku krwawe zajście przed domem, w
którym mieszkała jego rodzina, które zmusiło ją do wyjazdu do
Madrytu) oraz nieustannymi procesami o odszkodowania, choćby za
niemoralne prowadzenie się jedynej córki Isabel - umarł w Madrycie
23 kwietnia 1616 roku (niektóre źródła wspominają o 22 kwietnia
jako o faktycznej dacie śmierci, dzień później miał on być
jedynie pochowany), zaledwie 12 lat po opublikowaniu pierwszej części
Don Kichota. Pochowano go następnego dnia w klasztorze trynitariuszy
bosych przy dzisiejszej ulicy Lope de Vegi.