KATECHEZA W KOŚCIELE PARTYKULARNYM

l. Program katechizacji

• W całej Polsce katechizacja powinna odbywać się według jednego programu nauczania, wprowadzając zmiany stopniowo, zgodnie z przebiegiem zmian reformy nauczania. Od 1 września 1999 r. zostanie wprowadzony nowy program w I klasie gimnazjalnej. Pozostałe klasy kontynuują program dotychczasowy opierając się na dotychczasowych podręcznikach.

• Jednolitość programu nie ogranicza różnorodności podręczników. Każdy z podręczników przewidziany dla danej klasy winien integralnie realizować wyznaczony na daną klasę program.

• Podręczniki szkolne do nauki religii otrzymują "Imprimatur" od Biskupa Diecezjalnego miejsca wydania. Biskupi Diecezjalni korzystają z oceny dokonanej przez Komisję Wychowania Katolickiego. Pozytywna opinia Komisji Wychowania Katolickiego upoważnia do umieszczenia na pierwszej stronie podręcznika adnotacji: Zatwierdzony do użytku szkolnego w klasie ..

• Zgodnie z zaleceniem Dyrektorium ogólnego o katechizacji (por. DOK 281) jako program na najbliższy czas należy przyjąć:
  - Szczególne przeżycie przez uczniów Jubileuszu 2000 lat Narodzenia Pana Jezusa.
  - Wprowadzenie we wszystkich przedszkolach, szkołach podstawowych, gimnazjach i istniejących nadal szkołach ponad podstawowych dawnego typu pełnego wymiaru godzin religii.
  - Doskonalenie kwalifikacji pedagogiczno-dydaktycznych katechetów.
  - Szczególne przygotowanie katechetów do prowadzenia katechezy w przedszkolu.
  - Rozbudzenie odpowiedzialności całej wspólnoty wierzących za katechezę w szkole.
  - Powołanie do istnienia Ogólnopolskiego Centrum Katechetycznego.

• Działająca w ramach Konferencji Episkopatu Polski Komisja Wychowania Katolickiego opracowała jednolity i stały ramowy program katechezy przeznaczony dla odbiorców w wieku od 6 do 18 lat (od tzw. klasy 0 szkoły podstawowej do klasy maturalnej).

• Program katechezy dostosowany jest do reformy szkolnej, która zacznie obowiązywać w roku szkolnym 1999/2000. Założenia tego programu zostały zawarte w dwóch opracowaniach: Podstawa programowa kształcenia religijnego dla szkól podstawowych, gimnazjów i liceów oraz Program kształcenia religijnego dla szkól podstawowych, gimnazjów i liceów. Obydwa teksty zostały przygotowane na poziomie projektów w 1998 r.

• Według Podstawy programowej kształcenia religijnego dla szkól podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, kształcenie religijne w szkole przebiega zgodnie z przyjętymi etapami edukacji szkolnej, dostosowanej do psychofizycznego rozwoju ucznia:
  - etap I - klasy I-III szkoły podstawowej (kształcenie zintegrowane)
  - etap II - klasy IV-VI szkoły podstawowej (kształcenie blokowe)
  - etap III - gimnazjum
  - etap IV - liceum profilowane lub szkoła zawodowa.

• Uwzględniając specyfikę przedmiotu, także katecheza powinna w jakimś stopniu uwzględniać podstawowe założenia reformy systemu edukacji: wychowanie i kształcenie powinno stanowić integralną całość; powinna być zachowana właściwa proporcja między przekazem informacji a rozwijaniem umiejętności i wychowaniem; podmiotem działania jest uczeń, stąd punktem wyjścia procesu edukacji powinny być potrzeby rozwojowe wychowanka, a nie przedmiotu; edukacja powinna integrować poszczególne dziedziny wiedzy.

• Reforma oświaty jest okazją do zwiększenia liczby szkół katolickich. Problemem pozostaje sytuacja materialna szkół niepublicznych (odpłatność za naukę), co stwarza w pewnym stopniu barierę finansową dla uczniów i ich rodziców.

• Szkolnictwo katolickie powinno szczególnie zadbać o poziom treści nauczania i o wychowanie oparte na zasadach Ewangelii. Decyzje Rady Szkół Katolickich powinny być we wszystkich szkołach katolickich respektowane.

2. Formacja katechetyczna i katechetów

• Podstawowe wymiary formacji katechetów to: być, wiedzieć, umieć działać. "Formacja katechetów obejmuje różne wymiary. Najgłębsza odnosi się do samego być katechety, do jego wymiaru ludzkiego i chrześcijańskiego. Formacja bowiem powinna przede wszystkim pomagać mu w dojrzewaniu - jako osobie, jako wierzącemu i jako apostołowi. Potem następuje to, co katecheta powinien wiedzieć, aby dobrze wypełniać swoje zadanie. Ten wymiar, przeniknięty podwójną wiernością orędziu i osobie ludzkiej, wymaga, aby katecheta znał odpowiednio orędzie, które przekazuje, a zarazem adresata, który je otrzymuje, jak również kontekst społeczny, w którym żyje. Jest wreszcie wymiar umiejętności działania, gdyż katecheza jest aktem komunikacji. Formacja zmierza do uczynienia z katechety wychowawcy człowieka i życia ludzkiego (DOK 238)

• Formacja katechetyczna we wspólnocie Kościoła lokalnego w Polsce jest realizowana w wymiarze: podstawowym i permanentnym.

• W wymiarze podstawowym zmierza do przygotowania kapłanów, osób świeckich i zakonnych do prowadzenia katechezy szkolnej. Formacja dokonuje się w dwóch formach kształcenia: trzyletnich Kolegiach Teologicznych (diecezjalnych i między diecezjalnych dla osób świeckich i zakonnych) i pięcioletnich studiach teologicznych na Uniwersytetach bądź Wydziałach Teologicznych (dziennych, półzaocznych lub zaocznych) oraz diecezjalnych Instytutach Teologicznych, Wyższych Seminariach Duchownych, diecezjalnych i zakonnych.

• Podstawowa formacja katechetów ma charakter organiczny i systematyczny. Podejmuje w czasie najbardziej specyficzne wymiary formacji: orędzie chrześcijańskie, liturgię, Katechizm Kościoła Katolickiego, nauczanie Kościoła, znajomość człowieka i kontekstu społeczno-kulturowego, pedagogię wiary; dydaktykę i metodykę katechezy oraz praktyki katechetyczne na wszystkich poziomach nauczania.

• Formacja permanentna katechetów obejmuje wymiar osobowy i duchowy, doktrynalny i metodyczno-praktyczny (por. DOK 238). Realizowana jest przez różne typy działań na rzecz katechetów:
  - dni skupienia i rekolekcje zamknięte, których celem jest pomoc w kształtowaniu dojrzałej postawy wiary; podtrzymywanie i karmienie eklezjalnego powołania i świadomości posłannictwa katechetów;
  - wykłady uwrażliwiające na katechezę (np. na początku roku szkolnego); wykłady monograficzne dotyczące najważniejszych i najpilniejszych tematów; systematyczna formacja doktrynalna np. studiowanie Katechizmu Kościoła Katolickiego, Dyrektorium ogólnego o katechizacji;
  - bezpośrednie przygotowanie do katechezy prowadzone w grupie katechetów podczas sesji i warsztatów katechetycznych; omawianie metod katechetycznych i zasad prowadzenia katechezy oraz uczestnictwo w katechezach prowadzonych przez specjalistów katechezy; dzielenie się doświadczeniem z pracy katechetycznej.

• Żywotne znaczenie dla katechezy w Polsce ma formacja prowadzona na wyższym poziomie w wyższych instytutach duszpasterstwa katechetycznego w celu przygotowania odpowiednich osób do kierowania działalnością katechetyczną w skali diecezjalnej, o zasięgu krajowym lub międzynarodowym. Instytuty są zorganizowane głównie przy uniwersytetach: Katolicki Uniwersytet Lubelski, Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie, Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, i mają na celu przygotować wykładowców katechetyki dla seminariów duchownych, domów formacyjnych lub szkół dla katechetów oraz poświęcić się badaniom w dziedzinie katechezy (por. DOK 251).

3. Odpowiedzialni za katechizację

• Biskup jest pierwszym odpowiedzialnym za katechezę w Kościele partykularnym. Jest "zwiastunem wiary" i "autentycznym nauczycielem wiary" (por. LG 25; CD 12; EN 68; DOK 222). Troska o katechizację zakłada m.in.:
  - zapewnienie faktycznego pierwszeństwa czynnej i skutecznej katechezie;
  - wzbudzanie i podtrzymywanie w diecezji szczerego zapału katechetycznego;
  - troskę o stosowne przygotowanie katechetów do ich zadań;
  - troskę o jakość tekstów i pomocy katechetycznych;
  - troskę o jedność i spójność programu katechizacji (por. DOK 223).

• Referat Katechetyczny (nazywany również Wydziałem Katechetycznym lub Wydziałem Nauki Katolickiej) jest organem Kurii Biskupiej, który wspiera biskupa w kierowaniu działalnością katechetyczną w diecezji (por. DOK 265-267).

• Referat Katechetyczny obejmuje zespół osób posiadających odpowiednie kwalifikacje i kompetencje (por. DOK 267). Wśród tych osób szczególne zadania do spełnienia mają diecezjalni wizytatorzy katechizacji i doradcy metodyczni. Powinni posiadać stosowne przygotowanie teologiczno-pedagogiczne i metodyczne oraz odpowiednie predyspozycje osobowościowe, takie jak autorytet, takt pedagogiczny, roztropność, życzliwość, komunikatywność.

• Do podstawowych zadań diecezjalnego wizytatora katechizacji należy m.in. ocenianie poziomu pracy dydaktyczno wychowawczej nauczycieli religii poprzez wizytacje i hospitacje - zapowiedziane i niespodziewane; udzielanie pomocy w trudnościach natury kształceniowej, wychowawczej i dyscyplinarnej; opiniowanie w sprawach doskonalenia zawodowego i oceny pracy, planowanie i przygotowywanie spotkań formacyjno-metodycznych dla katechetów w ciągu roku szkolnego.

• Zadania doradcy metodycznego wynikają z systemu doskonalenia nauczycieli-katechetów. Podstawowe formy tego doskonalenia to konsultacje indywidualne (diagnozowanie warsztatu pracy katechety, merytoryczna ocena jego pracy, doradztwo) oraz zbiorowe (konferencje metodyczne, lekcje otwarte, warsztaty metodyczne, zajęcia szkoleniowe, itp.).

• Funkcja prezbitera w katechizacji wynika z sakramentu święceń, jaki otrzymał, przez co upodobnił się do Chrystusa Kapłana, by budować Mistyczne Ciało Chrystusa, którym jest Kościół. "Na mocy tego ontologicznego upodobnienia do Chrystusa posługa prezbiterów jest służbą, która kształtuje wspólnotę, koordynuje i umacnia inne służby i charyzmaty. W odniesieniu do katechezy sakrament święceń ustanawia prezbiterów "wychowawcami w wierze". Troszczą się więc oni o to, by wierni należący do wspólnoty odpowiednio się formowali i osiągnęli dojrzałość chrześcijańską. Będąc ponadto świadomi, że ich "kapłaństwo służebne" służy "kapłaństwu powszechnemu wiernych", prezbiterzy pobudzają powołanie i pracę katechetów, pomagając im w realizacji funkcji, jaka wynika z chrztu i jest wypełniana na mocy misji powierzanej im przez Kościół" (DOK 224).

• Dyrektorium ogólne o katechizacji wylicza konkretne zadania kapłana, a w szczególności proboszcza, w dziedzinie katechezy. Ma on: " wzbudzać we wspólnocie chrześcijańskiej zamysł wspólnej odpowiedzialności w stosunku do katechezy, jako zadania dotyczącego wszystkich, jak również uznanie i dowartościowanie katechetów i ich misji;
  - troszczyć się o gruntowne przygotowanie katechezy i jej odpowiednie zaprogramowanie, odwołując się do czynnego uczestnictwa samych katechetów, oraz starać się o to, by była ona "właściwie zorganizowana... i pokierowana";
  - wzbudzać powołania do posługi katechetycznej i jako katecheta katechetów troszczyć się o ich formację poświęcając temu zadaniu najwyższą uwagę;
  - zintegrować katechizację z programem ewangelizacyjnym wspólnoty oraz w szczególny sposób troszczyć się o więź między