Fizjologiczna diagnostyka wysiłku fizycznego wykład

Fizjologiczna diagnostyka wysiłku fizycznego – wykład.

Egzamin = ćwiczenia + wykłady

27.02.2018r

T: Zmiany potreningowe.

Zmiany potreningowe cofają się po około 3-4 tygodniach. Reakcja na wysiłek wraca do poziomu zerowego.



Układ krążenia (wysiłku submaksymalne)



Układ krążenia (wysiłki maksymalne)



Układ krążenia (trening siłowy i szybkościowo-siłowy)



Mechanizmy fizjologiczne zmian potreningowych w układzie krążenia

Bradykardia spoczynkowa jest wynikiem wzmożonego napięcia układu przywspółczulnego i zmniejszenia aktywności układu współczulnego

Obniżenie HR w wysiłkach submaksymalnych spowodowane jest zmniejszoną aktywnością układu współczulnego. Występuje także mniejszy wzrost wysiłkowy adrenaliny.



Zwiększenie SV wynika z kilku czynników:

Przerost mięśnia sercowego dotyczy treningu sportowego, nie stwierdza się go w treningach rehabilitacyjnych i zdrowotnych. Występuje tylko u osób młodych.

Przerost może mieć charakter ekscentryczny[średnica i długość] lub koncentryczny[przekrój poprzeczny]. Głównie mamy do czynienia z przerostami ekscentrycznymi. Polegają one na zwiększeniu średnicy i długości włókienek mięśniowych, natomiast ich liczba nie ulega zmianie.

Zmiany morfologiczne serca mogą pojawić się już we wczesny okresie treningu. Pewne zmiany zauważono w badaniach już po 1 tyg. Intensywnego treningu.

Wyraźne różnice w rozmiarach serca stwierdzono u kolarzy po rocznym cyklu treningowym

Zaprzestanie treningu powoduje szybkie cofanie się zmian, nawet po 1 tyg.od zaprzestania treningu. Najczęściej powrót do normy następuje po 3 miesiącach roztrenowania.



Zmiany potreningowe dotyczące mięśnia sercowego przejawiają się przede wszystkim w usprawnieniu jego funkcji rozkurczowej, co przyczynia się do zwiększenia wypełnienia serca i wzrostu SV.

Trening zmniejsza kurczliwość m. sercowego w spoczynku i podczas wysiłków submaksymalnych. Zatem ludzie wytrenowani mają większą rezerwę kurczliwości co jest wykorzystywane podczas dużych obciążeń.

Mniejsza kurczliwość mięśnia sercowego i mniejsza wartość HR w spoczynku oraz w wysiłkach submaksymalnych przyczyniają się do mniejszego zapotrzebowania an tlen m. sercowego

U ludzi młodych frakcja wyrzutowa serca w czasie wysiłków maksymalnych nie ulega zmianie pod wpływem treningu. U ludzi starszych trening może powodować poprawę kurczliwości, co przejawia się zwiększeniem frakcji wyrzutowej w czasie maksymalnych wysiłków.
Frakcja wyrzutowa – określa ilość krwi (%) ile procent zostało wyrzucone podczas skurczu w stosunku do tej ilości która do komory napłynęła. Procent z tej ilości co do napłynęło do serca. Zazwyczaj podczas treningu u ludzi młodych nie zmienia się ten parametr. U pacjentów ten procent pod wpływem treningu zwiększa się, bo poprawia się kurczliwość mięśnia. U ludzi zdrowych frakcja wyrzutowa wynosi ok. 60%. U osób chorych wynosi 30-40%.

Zmiany potreningowe obserwuje się także w naczyniach tętniczych. Przejawia się to w zwiększaniu wewnętrznej średnicy dużych tętnic doprowadzających krew do trenowanych mięśni oraz w zdolności rozszerzania się małych tętniczek pod wpływem np. tlenku azotu uwalnianego przez śródbłonek naczyniowy. Ważne znaczenie ma poszerzenie tętnic wieńcowych towarzyszące przerostowi mięśnia sercowego.



07.03.2018r

Układ oddechowy

Wpływ treningu na układ oddechowy jest niewielki ponieważ podczas wysiłku układ oddechowy u zdrowych ludzi nie jest czynnikiem ograniczającym zaopatrzenie tkanek w tlen.

Układ oddechowy posiada dużą rezerwę czynnościową. Dla prawidłowego funkcjonowania podczas intensywnego wysiłku wystarcza 1/5 powierzchni wymiany gazowej, natomiast w spoczynku 1/20

Wpływ treningu na układ oddechowy jest większy u osób z ograniczoną sprawnością.

Ludzi wytrenowanych cechuje na ogół większa ruchomość klatki piersiowej i większa siła mięśni oddechowych. W efekcie większa pojemność życiowa płuc.

Nie można jednak przyjąć, aby pojemność życiowa płuc była cechą różnicującą osoby wytrenowane i nie wytrenowane

Pojemność całkowita płuc nie zmienia się. Gdy wzrasta pojemność życiowa zmniejsza się czynnościowa przestrzeń martwa.

W warunkach spoczynkowych wentylacja minutowa płuc u osób wytrenowanych i niewytrenowanych jest zwykle taka sama, ale uzyskiwana jest przy mniejszej częstości oddechów.

VEmax zwiększa się istotnie pod wpływem treningu

Trening powoduje często zmniejszenie stosunku VE/VO2 podczas submaksymalnych wysiłków fizycznych

Pod wpływem treningu zmniejsza się praca oddechowa / kosz energetyczny/ przypadająca na 1 litr powietrza przepływającego przez płuca.

Podczas submaksymalnych wysiłków zmniejsza się częstość oddechów, a zwiększa objętość.

Trening powoduje wzrost pojemności dyfuzyjnej płuc w spoczynki i podczas wysiłków fizycznych.

Różne mogą być tego przyczyny:
- ułatwiona dyfuzja gazów
- poprawa stosunku VE do perfuzji płuc
- zwiększenie ogólnej ilości krwi w płucach

Trening może poprawić dystrybucję krwi. Ułatwia to wymianę gazów w płucach zwiększając stosunek wentylacji pęcherzykowej do włośniczkowego przepływu krwi.

U ludzi wysoko wytrenowanych stwierdza się często większą średnicę dużych naczyć tętniczych i żylnych płuc.

Trening fizyczny zmniejsza uczucie duszności wysiłkowej. Sprzyja temu wzrost siły mięśni oddechowych i ich odporności na zmęczenie.



Mięśnie szkieletowe

Efekty treningowe zależna są od stanu wyjściowego
- najlepsze efekty są w przypadku treningu osób o małej wydolności
-na początku skuteczność treningu jest wysoka, a w miarę poprawy wydolność maleje

Trening jest procesem długotrwałym, osiągnięcie wydolności może trwać nawet kilka lat

Intensywność treningu musi być stopniowana

Skutkiem treningu jest ekonomizacja wydatku energetycznego poprzez eliminowanie skurczów dodatkowych grup mięśniowych

Trening prowadzi do wykształcenia nawyków ruchowych.

Białka mięśniowe zarówno kurczliwe jak i cytoplazmatyczne podlegają obrotowi metabolicznemu, który wynosi około 50g na dobę. Trening siłowy prowadzi do wzrostu tempa obrotu.

Obserwuje się wzrost aktywności enzymów proteolitycznych. We włóknach szybko kurczących się jest on mniejszy niż we włóknach wolno kurczących się

Działanie hipertroficzne zelży głównie od napięcia mięśniowego / skurczowego/ i od rozciągania włókien mięśniowych.

Istotny wpływ mają także hormony indukujące syntezę białka /hormon wzrostu, hormon tarczycy, androgeny/

Synteza nowych białek jest elementem adaptacji. W wytrenowanych włóknach mięśniowych może pojawić się miozyna innego typu. Możliwa jest też sytuacja, że w jednym wł.mięśniowym wystepują dwa rodzaje miozyny / wł.hybrydowe/

Trening szybkości i siły wywołuje podobne zmiany

Szybkość, precyzja i zręczność w dużym stopniu zależą od usprawnienia czynności układu nerwowego.

Trening wytrzymałości odbywa się na niższych poziomach siły skurczu i zmiany dotyczą głównie włókien ST i FTa. Trening ten zwiększa odporność na zmęczenie, zatem dochodzi do zwiększania potencjału tlenowego.

Trening wytrzymałościowy prowadzi do wzrostu PPA. Przy czym trening interwałowy jest skuteczniejszy w tym względzie od ciągłego.

Lepsze efekty uzyskują osoby o niższej wydolności. Przesunięcie progu wentylacyjnego po 36 tyg. treningu.
u osób niewytrenowanych 27%
u osób wytrenowanych 6%

PPA pod wpływem treningu przyrasta szybciej niż VO2 max

Wzrost PPA wiąże się ze wzrostem aktywności włókien o metabolizmie tlenowym. Zapobiega to rozwojowi kwasicy metabolicznej.

Trening wytrzymałościowy przyczynia się do obniżenia stężenia LA podczas wysiłków submaksymalnych. Może to być spowodowane mniejszym długiem tlenowym, albo szybszą utylizacją mleczanu.

Mleczan produkowany jest głównie przez włókna mięśniowe szybko kurczące się glikolityczne, a wraz ze stopniem wytrenowania włókna te zwiększają swój potencjał oksydacyjny.

Trening wytrzymałościowy zwiększa sieć naczyń włosowatych co daje możliwości lepszego dostarczania tlenu, a także jego wychwytywania z krwi przez komórki mięśniowe

Zwiększa się zawartość mioglobiny w komórce / 1 mol mioglobiny wiąże 1 mol O2

Trening wytrzymałości powoduje zwiększenie procentowego udziału włókien FTa i zmniejszenie FTb

Zwiększa się potencjał tlenowy mięśni poprzez zwiększenie liczby i rozmiarów mitochondriów oraz liczby grzebieni mitochondrialnych.

Bardzo duże obciążenia mogą powodować uszkodzenia mitochondriów, co w pewnym stopniu jest korzystne ponieważ w okresie odnowy prowadzi do superkompensacji, zwiększa się fosforylacja oksydacyjna ponad wartości wyjściowe.

Pod wpływem treningu wytrzymałościowego wzrasta aktywność enzymów biorących udział w transporcie WKT do mitochondriów i ich utleniania. Obserwuje się potreningowe wzrost ATP i fosfokreatyny.

Trening wytrzymałości może powodować niewielki wzrost masy mięśni, ale intensywny trening po długim czasie może powodować zmniejszenie średnicy włókien mięśniowych ST i FTa. Możliwe, że łatwiejsza jest wtedy dyfuzja tlenu z kapilar do mitochondriów w cieńszych włóknach mięśniowych.

Zmniejszenie średnicy włókien mięśniowych może być powodem obniżenia siły skurczu tężcowego mięśnia. Wynika to prawdopodobnie z redukcji ilości białek kurczliwych i zmniejszenia liczby mostków aktynowo – miozynowych przypadających na jednostkę pola przekroju poprzecznego włókna mięśniowego.

Trening fizyczny o znaczeniu intensywności może przyczyniać się do uszkodzeń włókien mięśniowych

Powodują to głównie skurcze izometryczne i ekscentryczne gdy mięsień rozciągany jest z większą siłą od tej jaką generuje.

Uszkodzenia powodowane są także przez hipoksję i następującą po niej reperfuzję. Zjawiska te przyczyniają się do powstania nadtlenku wodoru i rodnika hydroksylowego, które z kolei powodują peroksydację lipidów błonowych, a zatem zmianę przepuszczalności błon komórkowych. Skutkiem tych uszkodzeń jest pojawienie się zwiększonej aktywności enzymów wewnątrz komórkowych w osoczu krwi.

Dlatego też wzrost aktywności np. kinazy keratynowej w osoczu krwi uznaje się za wskaźnik uszkodzenia mięśnia.



Trening siły

Siła mięśniowa zależy od przekroju poprzecznego mięśnia, kształtowana jest przez wysiłek fizyczny z przewagą skurczów izometrycznych i takie wysiłki mogą być stosowane dopiero po okresie całkowitego ukształtowania kośćca.

Według niektórych opinii trening może być realizowany już około 16-18 roku życia

Wzrost siły skurczu na początku następuje poprzez usprawnienie działania układu nerwowego, a potem poprzez zmiany związane z hipertrofią mięśnia, która następuje poprzez pogrubienie włókien mięśniowych.

Istnieje także hipoteza, że dochodzi do zwiększenia ilości włókien, co mogłoby polegać na dzieleniu się włókien mięśniowych / być może z udziałem komórek satelitarnych/

Hipertrofia wiąże się ze wzrostem zawartości białek kurczliwych i cytoplazmatycznych. Dotyczy to głównie włókien szybko kurczących się

Zwiększenie średnicy włókien mięśniowych wiąże się ze wzrostem liczby oraz średnicy miofibryli, a także proporcjonalnym zmniejszeniem sarkoplazmy. Zmniejsza się też względna ilość mitochondriów, nie wynika to ze spadku ich liczby, ale ze wzrostu wielkości włókien mięśniowych.

Trening siły mięśniowej prowadzi do wzrostu odporności na zmęczenie ponieważ wzrasta siła skurczu, a więc to samo zadanie wykonane zostaje przez mniejszą liczbę jednostek motorycznych.

Trening siły powoduje :

- rozbudowę sieci naczyń kapilarnych, co ma znaczenie w usuwaniu z mięśni LA

- skurcz włókien mięśniowych staje się szybszy

- dochodzi do zwiększenia potencjału beztlenowego wł. Szybko kurczących się / zwiększona aktywność enzymów glikoli tycznych /

- zwiększona szybkość glikolizy beztlenowej

-spadek zawartości mioglobiny w mięśniach

Trening izometryczny jest bardziej efektywny w odniesieniu do przyrostu siły

Trening izotoniczny prowadzi do wzrostu prędkości skracania się mięśni, a także do skrócenia czasu skurczu



14.03.2018

Wpływ treningu na równowagę kwasowo – zasadową.

Trening szybkościowy - powoduje poprawę tolerancji wyższych stadiów zakwaszenia organizmu. Osoba wytrenowana toleruje wyższe stężenie mleczanów w wysiłkach maksymalnych. Istnieje u ich większa rezerwa w układzie buforowym fosfokreatyny / kreatyna, która to rezerwa może być wykorzystywana do alkalizacji środowiska wewnątrz komórkowego

ADP + Pkreatyna + H+ ------------ > kreatyna + ATP

Trening o charakterze beztlenowym powoduje indywidualny wzrost pojemności buforowej / wg.niektórych autorów średnio o 30%/. W konsekwencji umożliwia to większą akumulację mleczanów w trakcie pracy o maksymalnej intensywności. Zatem większa zdolność do produkcji energii drogą glikolizy beztlenowej.



PRZETRENOWANIE

Głównym celem treningu jest podwyższenie wydolności.

Następuje to w wyniku stosowania wysiłków o dużej intensywności podczas których dochodzi do zaburzeń homeostazy komórkowej.
Następuje później odtworzenie homeostazy komórkowej wiąże się z powstawaniem zmian adaptacyjnych.
Procesy adaptacyjne zachodzą w okresie restytucji i prowadzą do osiągnięcia nowego stanu „superkompensacji”

Adaptacje treningowe są odwracalne, a więc bodźce muszą być powtarzane.

Najlepszym momentem do rozpoczęcia kolejnej sesji treningowej jest okres szczytowej superkompensjacji. Jak dotąd brakuje jednoznacznych wskaźników do monitorowania tego procesu. Nie można więc stwierdzić czy procesy zostały zakończone, zatem zawsze istnieje możliwość podjęcia kolejnego treningu w stanie niepełnej restytucji.

Nawet niewielkie, kilku procentowe spadki wydolności spowodują, że zawodnik nie osiągnie sukcesu, gdyż różnice między najlepszymi zawodnikami są niewielkie.

Przetrenowanie pojawia się wtedy gdy dojdzie do zaburzenia równowagi między treningiem fizycznym a odpoczynkiem, skutkiem czego jest spadek wydolności.

Często odpowiedzialne za ten stan zwiększenie obciążeń treningowych oraz skrócenie czasu odpoczynku.

Prowadzi to w efekcie do długotrwałego spadku formy sportowej.

Objawy zespołu przetrenowania:

Objawy te mogą występować łącznie, lub niezależnie i mieć różny stopień nasilenia.

Wczesne formy przetrenowania występują po kilku dniach obciążenia treningu i są odwracalne opisywane jako przeciążenia wymagające kilku dni odpoczynku.

Związane są z obniżeniem potencjału energetycznego komórki.

Przeciążenia mogą stopniowo przekształcać się w zespół przetrenowania, który wymaga wielu tygodni, lub też miesięcy odpoczynku i może oznaczać dla zawodnika utratę sezonu startowego.

Wyróżniamy dwa typy przetrenowania związane z wegetatywnym ukł.nerwowym

TYP I – współczulny /basedowy/ - występuje częściej u zawodników młodych i niedoświadczonych

Związany jest z dużą intensywnością sesji treningowych, występuje głównie w szybkościowych i siłowych dyscyplinach sportu.

Przetrenowanie typu I jest łatwe do rozpoznania i stosunkowo szybko ustępuje, po krótkiej przerwie w treningach.



TYP II – przywspółczulny /addisonowsi/ - występuje w wyniku braku równowagi między długotrwałym obciążeniem oraz zbyt krótkim okresem wypoczynku. Wsytępuje w dyscyplinach wytrzymałościowych, przeważnie u sportowców starszych.

Typ II jest trudny do rozpoznania ze względu na mało charakterystyczne objawy. Wolno ustępuje, mimo zmniejszenia objętości treningów.

Charakterystyczny dla współczesnych systemów przygotowań, wynikający ze skrócenia czasu poświęconego na przygotowanie ogólne.



Podobieństwa i różnice w obrazie klinicznym przetrenowania I i II typu

Objawy wspólne

Objawy różnicujące

Układ współczulny

Układ przywspółczulny

Zaburzenia snu

Spokojny sen

Wzrost spoczynkowej częstości rytmu serca

Spadek spoczynkowej częstości rytmu serca

Wzrost ciśnienia tętniczego

Niskie ciśnienie tętnicze

Powolny powrót częstości rytmu serca i ciśnienia do wartości prawidłowych do wysiłku

Szybki powrót częstości rytmu serca do wartości spoczynkowych

Spadek ciśnienia po pionizacji

Powysiłkowa hipoglikemia


Utrata popędu płciowego (mężczyźni)


Zanik miesiączki



Hipotezy próbujące wyjaśnić mechanizm przetrenowania

Najbardziej prawdopodobne jest nakładanie się zaburzeń



Biochemiczne wskaźniki przetrenowania



Mechanizmy przetrenowania

Następujące po sobie ciężkie treningi mogą powodować spadek stężenia glikogenu mięśniowego w konsekwencji być przyczyną rozwoju zmęczenia i spadku wydolności. Brak jest jednak jednoznacznych danych, że prowadzi to do przetrenowania.

Podwyższony stosunek wolnego tryptofanu do aminokwasów rozgałęzionych może być wykorzystywany do śledzenia warunków sprzyjających przetrenowaniu.



Istnieje kilka teorii powstawania zmęczenia ośrodkowego

Jedna z nich uwzględnia rolę WKT, aminokwasów rozgałęzionych, tryptofanu i serotoniny

Funkcje mózgu są modyfikowane przez aminokwasy rozgałęzione poprzez wpływ na syntezę serotoniny i dopaminy

Hamowanie transportu do mózgu fenyloalaniny, tyrozyny, tryptfanu powoduje zmniejszenie syntezy serotoniny, dopaminy

Podczas wysiłku fizycznego stężenia serotoniny wzrasta co jest związane z nasilonym przenikaniem do mózgu tryptofanu

Nasilony katabolizm, podczas wysiłku fizycznego, aminokwasów rozgałęzionych powoduje obniżenie ich stężenia. Konkurują one z tryptofanem o przekraczanie bariery krew-mózg.

Nasilony katabolizm powoduje także wypieranie tryptofanu z połączenia z albuminami, przez WKT, do jego wolnej frakcji. Taki więc wysiłek fizyczny powoduje zwiększenie stężenia tryptofanu w płynie mózgowo – rdzeniowym co prowadzi do nasielnia syntezy serotoniny Won co odbierane jest jako zmęczenie.

Odpowiednie stężenie serotoniny jest waznę dla utrzymania prawidłowego rytmu dobowego. Jest ona prekursorem melatoniny. Hamuje łaknienie, odczucie bólu, pamięć, koncentrację. Obniżenie stężenia wiąże się z pobudzeniem, agresją, podejmowaniem szkodliwych decyzji.

Zwiększony stosunek tryptofanu do aminokwasów rozgałęzionych prowadzi do zwiększenia syntezy serotoniny co powoduje narastanie zmęczenia ośrodkowego.

Niskie stężenie glikogenu powoduje, że do procesów energetycznych wykorzystywane są aminokwasy rozgałęzione /leucyna, izoleucyna, walina/. Zatem dochodzi do spadku ich stężenia we krwi, przy równoczesnym wzroście stężenia wolnego tryptofanu, który jest prekursorem serotoniny.

Zwiększone stężenie serotoniny /neuroprzekaźnika/ powoduje zmiany nastroju. Poprzez podwzgórze ma wpływ na autonomiczny układ nerwowy i układ hormonalny.

Stosunek testosteronu / T / do kortyzolu / C/ może być wykorzystywany do oceny równowagi anaboliczno - katabolicznej.



Testosteron i Kortyzol mają przeciwstawne znaczeniew metabolizmie białek.

Testosteron promuje procesy anaboliczne, a kortyzol kataboliczne

Spadek stosunku T/C o 30 % zwiększa ryzyko przetrenowania w szybkościowych i siłowych dyscyplinach sportu.

Często uważa się, że raczej stosunek T/C odzwierciedla chwilowe przeciążenie a nie przetrenowanie.

W stanie przetrenowania dochodzi o nasilenia stresu oksydacyjnego zwiększenia podatności komórek mięśniowych na uszkodzenia

Umiarkowane uszkodzenia komórek mięśniowych po których występuje odnowa są zasadniczym elementem procesu treningowego i prowadzą do korzystnych zmian adaptacyjnych.

Jeżeli jednak uszkodzenia mają charakter chroniczny, we krwi wzrasta stężenie uwalnianej z mięśni kinazy keratynowej.

Zbyt intensywny trening, bez odpowiedniego długiego odpoczonyku może być przyczyną zwiększania produkcji prozapalnych cytokin , wywołujących objawy zespołu przetrenowania

Uszkodzone wysiłkiem fizycznym mięśnie produkują cytokiny odpowiedzialne za rozwój stanu zapalnego. Cytokiny produkowane przez miocyty i leukocyty przenoszą informacje między komórkami różnych tkanek. Sygnał o uszkodzeniu mięśni wywołuje odpowiedź ze strony mózgu, wątroby oraz układu immunologicznego.

W podwzgórzu zlokalizowane są receptory cytokin

Związanie cytokin przez receptory powoduje:

Prowadzi to zmiany profilu hormonalnego, we krwi zwiększa się stężenie katecholamin i kortyzolu, a zmniejsza testosteronu.

21.03.2018r.



Najskuteczniejszą formą leczenie zespołu przetrenowania jest długotrwały odpoczynek, tak aby doprowadzić do pełnej regeneracji.

Czas jego trwania może być różny od 2 tygodni do 6 miesięcy.





T: Kształtowanie się zdolności wysiłkowych w okresie rozwojowy

Dynamika zmian wydolności następuje równolegle z rozwojem siły i ze zmianami wartości maksymalnego poboru tlenu.

W kształtowaniu siły szczególne znaczenie ma:

Największe przyrosty masy mięśniowej występują bezpośrednio po skoku pokwitaniowym wysokości ciała.

Średnica włókien mięśniowych zwiększa się do końca okresu wzrostu.

Moment do którego powstają nowe włókna mięśniowe różnie jest w literaturze potraktowany.

Uważano, że mogą one powstawać tylko przez kilka pierwszych miesięcy życia, ale są doniesienie literaturowe wskazujące, że możliwe jest to do 50-tego roku życia.

Maksymalny pobór tlenu zwiększa się równolegle z wiekiem:

U chłopców do 18-20 roku życia
U dziewcząt 15-16 rok życia

Największa dynamika zmian następuje w okresie pokwitania

Vi2max/kg m.c często później ulega zmniejszeniu ze względu na przyrost tkanki tłuszczowej, dotyczy to szczególnie dziewcząt.

Po uzyskaniu maksymalnych wartości poboru tlenu wynikających z rozwoju osobniczego dochodzi do powstania znaczących różnic w kształtowaniu Vo2max między różnymi osobami w zależności od ich aktywności ruchowej.

Wraz z wiekiem zwiększa się siła z wyraźnym przyspieszeniem w okresie dojrzewania

Rozwój siły kończy się:
u mężczyzn pod koniec trzeciej dekady życia
a u kobiet w połowie drugiej dekady życia

W kształtowaniu wartości maksymalneg poboru tlenu szczególną rolę spełnia układ krążenia

Rozwój składowych układu krążenia u dzieci zachodzi nierównomiernie.

Podczas wysiłku fizycznego im młodsze dziecko tym mniejsza jest rezerwa czynnościowa serca.

Czynność serca w okresie rozwojowym charakteryzuje się duża częstotliwością skurczów przy równocześnie małej objętości wyrzutowej.

Z wiekiem zwiększają się możliwości funkcjonalne układu sercowo-naczyniowego.

Dzieci charakteryzują się wysoką przemianą materii w porównaniu z osobami dorosłymi przy równoczesnie mniejszej pojemności tlenowej krwi

Zatem pojemność minutowa serca w przeliczeniu na kg masy ciała musi być większa

W dalszej konsekwencji mimo wzrostu bezwzględnej wartości pojemności minutowej serca wraz z wiekiem dziecka możemy obserwować obniżanie się wartości względnej /Q/kg/



Przebieg zmian Qmax

Ważnym czynnikiem kształtującym zachowanie się układu krążenia jest stan naczyń.

O szybkości liniowego przepływu krwi decyduje różnica ciśnień tętniczo żylnych

U dzieci szybkość przepływu jest dwukrotnie mniejsza z powodu małej różnicy ciśnień tętniczo-żylnych.

Wynika to z dużej elastyczności tętnic i stosunkowo dużego światła naczyń u dziecka.

Obciąża to w pracy w znaczny sposób słaby mięsień sercowy dziecka, a w szczególności lewą komorę.

Ciśnienie tętnicze krwi u dzieci nie wzrasta podczas wysiłków do wartości charakterystycznych dla osób dorosłych

Powodem tego jest stosunkowo duża podatność tętnic na rozciąganie

Mimo wszystko czas potrzebny na jeden obieg krwi jest krótszy niż u osoby dorosłej

W okresie rozwojowym mogą się pojawiać różnego rodzaju zaburzenia czynnościowe

Młody organizm cechuje duża chwiejność reakcji wewnątrzustrojowych w jego procesach adaptacyjnych i kompensacyjnych

Zdolność do wysiłków dzieci w porównaniu z osobami dorosłymi jest różna i zależy od rodzaju wysiłku

W odniesieniu do wysiłków długotrwałych jest ona podobna.

Unikanie wysiłków długotrwałych przez dzieci wynika raczej z monotonii tych wysiłków, a nie ze złej tolerancji fizjologicznej.

Stwierdza się wręcz u dzieci większe zdolności adaptacyjne układu krążenia do długotrwałych wysiłków o umiarkowanej intensywności, na co dowodem są mniejsze przyrosty częstości skurczów serca i zakwaszenia

Przyczyną tego może być szybsza u dzieci adaptacja zaopatrzenia tlenowego i mniejszy deficyt tlenowy na początku wysiłku.

Różnica tętniczo-żylna dla tlenu podczas submaksymalnych wysiłków u dzieci jest większa niż u dorosłych, natomiast wartości maksymalnego tego parametru są podobne

Przebieg zmian wysiłkowych pojemności minutowej i objętości wyrzutowej serca są podobne u dzieci i u osób dorosłych

Zasoby ATP i P-kreatyny w przeliczeniu na jednostkę masy ciała są podobne u dzieci i u osób dorosłych

Zdolność do wysiłków krótkotrwałych z maksymalną intensywnością 11-16letnich chłopców jest podobna jak u osób dorosłych, ale występują poważne różnice w wykorzystywanych źródłach energetycznych.



Podczas 30s maksymalnego wysiłku energia do pracy mięśniowej:

Wydolność beztlenowa dzieci jest wyraźnie mniejsza niż u dorosłych. Objawy zmęczenia występują przy znacznie miejszym stężeniu mleczanów.

Stężenie LA we krwi osiągane podczas maksymalnych wysiłków zwiększa się wraz z wiekiem i w całym okresie rozwojowym jest mniejsze niż u dorosłych

5 lat – 6mmol
16 lat – 11mmol

Powodem tego mogą być:



Zdolność do wysiłków beztlenowych jest uzależniona od stopnia dojrzałości organizmu i wzrasta wraz z wiekiem

U dzieci obserwuje się także zdecydowanie gorszą tolerancję wysiłków z duża składową statyczną.

Dochodzi do zwiększania liczby ruchów mimowolnych, szybkiego rozwoju zmęczenia, zwolnienia czynności serca.

Ustawiczne przeobrażanie, którym podlega młody organizm komplikuje ustalenie kryteriów wydolności.

Stany emocjonalne takie jak :
strach, radość itp. Może również wpływając na zdolność wysiłkową.



28.03.2018

Między 20 a 30 rokiem życia ma miejsce największa sprawność czynnościowa i adaptacyjna.

Lata po 35 roku życia można zaliczyć do okresu stopniowo zmniejszającej się sprawności organizmu.

Ludzi podejmujących systematyczną aktywność ruchową cechuje w każdym okresie życia większa wydolność fizyczna niż osoby nieaktywne

W obu jednak przypadkach obserwuje się spadek Vo2max zachodzący w podobnym tempie, jednakże odbywa się to na różnych poziomach

Regresja Vo2maxx następuje wraz z wiekiem w sposób prostolinijny i wynosi około 5m l na każda dekadę życia. Powodem tego są:
- obniżanie się maksymalnej pojemności minutowej serca skutkiem zmniejszenia HRmax i SVmax
- prawdopodobnie utrudniona dyfuzja tlenu do mitochondriów
- prawdopodobnie utrudnione wykorzystanie tlenu w metabolizmie

Wraz z wiekiem zmniejsza się moc maksymalna przebieg zmian jest podobny do zmniejszania Vo2max i wynosi 20-30% między 20 a 6- rokiem życia

Wraz z wiekiem LAmax co można traktować jako zmniejszenie się mocy maksymalnej, ale także może wynikać z utrudnienia dyfuzji LA z komórek mięśniowych

Dochodzi także do obniżenia tolerancji wysiłków. Przy tym samym % Vo2max wyższe wartości LA, VE, RR itp.

Zmniejszenie zdolności wysiłkowych ludzi starszych spowodowane jest obniżeniem sprawności ruchowej, pogorszeniem koordynacji ruchów w skutek pogorszenia nerwowej kontroli ruchów.

Na wykonanie takiej samej pracy zewnętrznej wydatkowana jest większa ilość energii

Zdolności adaptacyjne do wysiłku mogą w każdym wieku ulec poprawie w wyniku zastosowania wysiłku
Obserwuje się wzrostVo2max i poprawę tolerancji wysiłków submaksymalnych, także korzystne zmiany biochemiczne i strukturalne w mięśniach.



Okres rozwojowy

Układ krążenia dziecka różni się od osobnika dorosłego
Rozwój składowych układu krążenia u dzieci zachodzi nierównomiernie.

Mięsień sercowy

Czynność serca w okresie rozwojowym charakteryzuje się duża częstotliwością skurczów przy równocześnie małej objętości wyrzutowej

Dzieci charakteryzują się wysoką przemianą materii w porównaniu z osobami dorosłymi przy równocześnie mniejszej pojemności tlenowej krwi. Zatem pojemność minutowa serca w przeliczeniu na kg masy ciała musi być większa

W dalszej konsekwencji mimo wzrostu bezwzględnej wartości pojemności minutowej serca wraz z wiekiem dziecka możemy obserwować obniżanie się wartości względnej /Q/kg/





Przepływ krwi (w trakcie wysiłku) mierzony stosunkiem Qt/kg masy ciała maleje wraz zwiekiem

12 lat – 540ml/kg

13-14 lat – 500 ml/kg

Osoba dorosła 429 ml/kg

Natomiast indeks serca Qt/powierzchnia ciała pozostaje w okresie rozwojowym taki sami



Osoby starsze

Wydolność tych osób jest zróżnicowana i to tym bardziej różnią się od siebie cechami morfologicznymi i funkcjonalnymi im są starsze

Osoby w tym samym wieku metrykalnym moa zdecydowanie się różnić wiekiem biologicznym

Klasyfikacj ONZ

40-59 – wiek średni

60-79 późna dorosłość

80 – 99 lat – startość

100 lat – późna startość

Vo2max – około 50 tego życia wynosi w granicach 80- 90 % wartości szczytoej

U osoby 70 cio letniej już tylko 50%

Z wiekiem dochodzi do zmniejszenia HR max, przypisuje się to zmianom aktywności układu współczulnego, a także zmniejszeniu wrażliwości komórek mięśnia sercowego na aminy katecholowe.

U ludzi starszych dochodzi do wzrostu oporu naczyniowego w płucach, w związku z tym następuje istotny wzrost, w trakcie wysiłku fizycznego, ciśnienia skurczowego oraz ciśnienia średniego w tętnicy płucnej

Opór naczyniowy obciąża znacznie serce pracą

W wyniku starzenia się ścian komór serca i ścian naczyń krwionośnych u ludzi starszych dochodzi podczas wysiłku fizycznego do znacznego wzrostu ciśnienia w komorach serca i tętnicach.

Między 40 a 60 rokiem życia zmniejsza się ilość krwi o 7-8%

Serce osób starszych /60-70lat/ jest na ogół mniejsze, a tętnice wieńcowe zwężone.

SV oraz Qt są mniejsze, nieraz o połowę w porównaniu z 20 rokiem życia

Następuje zwiększenie oporu w obwodowych naczyniach krwionośnych ze względu na upośledzenie ich sprężystości spowodowanych odkładaniem się zgłogów

Możliwości adaptacyjne układu krążenia są mniejsze

Skutkiem powyższych zmian jest niedostateczne utlenowanie krwi.

Następuje stopniowe ograniczenie pojemności życiowej płuc
w 7 dekadzie życia mniejsza jest o 20-25% niż w wieku 25 lat

VEmax w wieku 70 lat obniża się do 65% wartości szczytowej



UKŁAD MIĘŚNIOWY



Zespół długo czasowego (jet lag)

Zespół długu czasowego jest to stan nie zsynchronizowania wewnętrznych okołodobowych cykli organizmu z zewnętrznymi synchronizatorami – noc/dzień. Powstaje w wyniku przekroczenia stref czasowych.

Zespół długu czasowego następuje w wyniku rozkojarzenia przebiegu poszczególnych funkcji organizmu. Jest on powodem szczerku dolegliwości typu : zmęczenie, bóle głowy, zaburzenia koncentracji, zaburzenia funkcji przewodu układu pokarmowego, obniżenie wydolności fizycznej i psychicznej

Większośc procesów fizjologicznych człowieka jest uporządkowana rytmicznie np. rytm pracy serca, rytm snu i czuwania, rytm temperatury ciała

Rytm temperatury ciała jest bardzo ważmy, prawdopodobnie pełni rolę kontrolną w stosunku do wielu zjawisk fizjologicznych w tym wydolności

Rytm ten powtarza się co 24 godziny :
-maksymalna temperatura – godziny wczesno wieczorne
- minimalna temperatura – godziny wczesno ranne

Jest to bardzo stabilny rytm, występuje także po zmianie warunków otoczenia lub podjęcia wysiłku fizycznego.

Wewnętrzny zegar biologiczny – badania wykazują,że jest nim jądro nadskrzyżowaniowe w podwzgórzu oraz szyszynka

Jądro nadskrzyżowaniowe położone jest nad skrzyżowaniem nerwów wzrokowych w podwzgórzu. Dzięki własnej rytmicznej aktywności rozrusznikowej pełni rolę oscylatora rytmów biologicznych
Jest ono połączone z siatkówką szlakiem podwzgórzowo – siatkówkowym. Drogą ta przekazywana jest informacja o natężeniu światła docierającego do siatkówki. Dużą rolę w tym procesie odgrywają barwniki siatkówki – krypto chromy.

Prawdopodobnie kiedyś rytm okołodobowy u prymitywnych organizmów miał charakter egzogenny. Kztałtowały go bodźce środowiskowe, zwłaszcza światło.

Obecnie u człowieka rytm ten jest endogenny uwarunkowany genetycznie.

W warunkach pełnej izolacji ujawni się własny rytm, zazwyczaj dłuższy od 24 godzinnego. Jest to dowodem funkcjonowania wewnętrznego zegara biologicznego ale prawie zawsze regulowany jest on przez cykliczne zjawiska zewnętrzne.

U człowieka a także innych organizmów światło decyduje o wydzielaniu przez szyszynkę melatoniny, która odpowiada za rytm snu i czuwania. Szczyt wydzielania przypada na 2-gą godzinę w nocy

Obok rytmu około dobowego remperatury występuje też inne rytmy np. uwalniania hormonów, czynności układu nerwowego, zdolność do pracy fizycznej

Optymalne warunki do pracy fizycznej są między godziną 9 – 10 i 16-17 ale są też dane że o 18 – 20. W tych godzinach są uzyskiwane najlepsze wyniki sportowe.

W przypadku podróżny z przekroczeniem wielu stref czasowych rytmy około dobowe regulowane bodźcami zewnętrznymi poprzedniego miejsca pobytu są niezgodne z rytmem i nocy nowego pobytu

W przypadku zmiany strefy czasy wysiłek fizyczny podejmowany w „nieodpowiedniej” porze dnia powoduje podwyższenie kosztu energetycznego, zwiększonego poboru tlenu itp.

Tak więc sportowiec będzie zmuszony do aktywności w porze gdy spał i odwrotnie.

Dług czasowy jest zjawiskiem niezależnym od zmiany klimatu, wysokości. Podróż w kierunku północno – południowym nie wywołuje takich zaburzeń funkcji organizmu

Częste podróże nie uodparniają na powstawanie długu czasowego, można jedynie naczucyć się pewnych zasad postępowania.

Przystosowanie rytmów biologicznych do nowych warunków jest różne i zależy od :

- ilości przekroczonych tef czasowych

15 minut długości geograficznej – 1 godzina długu czasowego

- kierunku podróży

Podróże na wschód są znoszone gorzej i czas potrzebny do synchronizacji jest dłuższy. Podróż na wschód skraca dobę (jesteśmy opóźnienia z rytmem), podróż na zachód wydłuża dobę.



Zespół długu czasowego powoduje obniżenie wyników sportowych.

Wielokrotnie obserwowano obniżenie sprawności fizycznej u pływaków, strzelców itp.po przelocie kilku stref czasowych bezpośrednio przed zawodami

Po raz pierwszy problem chronologii w sporcie uwidocznił się w trakcie igrzysk olimpijskich w Japonii w 1964r.

Profilaktykę długo czasowego można podzielić na behawioralną i fizykalną.

Behawioralna – zmiana aktywności rytmu około dobowego jeszcze przed zmianą stref czasowych np. zmiana czasu kładzenia się spać i wstawania
Zmiana ekspozycji na światło i ciemność
Zmiana czasu posiłków

Fizykalna – istotne znaczenie może mieć dieta, głównie w odniesieniu do jej składu.

Śniadanie – głównie białko zwierzęce zawierające tyrozynę, ponieważ jest ona prekursorem katecholamin

Kolacja – główny składnik węglowodany powodują wzrost stężenia serotoniny która z kolei jest prekursorem melatoniny

Ekspozycja na światło 3 godzin po porze minimalnej temperatury ciała działa przyspieszająco, natomiast oddziaływanie światła przed minimum temperatur opóźnienia fazy rytmu.

Melatonina /hormon szyszynki/ - pomocne może być jej podawanie już na kilka dni przed podróżą i następnie kilka dni po zmianie strefy czasu – aż do synchronizacji.



WYSIŁEK NA ZNACZNEJ WYSOKOŚCI

Zmiany fizjologiczne zachodzące w organizmie na dużych wysokościach dotyczą zarówno warunków spoczynkowych jak i wysiłkowych.

wysycenie krwi tlenem, jedną z pierwszych reakcji jest zwiększenie wentylacji, co przycznia się do : spadku pCO2 , wzrostu pH, zwiększenie wydzielenia HCO3- przez nerki

W skutek obniżenie pO2 maleje transport tlenu oraz obniża się wydolność. W związku z czym reakcją ze strony układu krążenia jest :
-wzrost częstości skurczów serca
- wzrost pojemności minutowej serca

Ma to miejsce zarówno w spoczynku, jak i podczas wysiłku
- maleje objętość osocza, co powoduje zwiększenie stężenia Hb
-zmniejszenie objętości krwi powoduje zmniejszenie obciążenia wstępnego serca, a przez to zmniejszenie SV
- w czasie maksymalnego wysiłku HR i SV są niższe w porównaniu z danymi na PZM.



11.04.2018





W procesie adaptacyjnym wyróżniamy kilka faz

Pierwsza faza – ostra adaptacja



Druga faza – przejściowa adaptacja

Wzrost pojemności tlenowej krwi

Wzrost stężenia mioglobiny

Zwiększenie pojemności oddechowej płuc

Trzecia faza – adaptacja trwała



W pełni do hipoksji mogą się zaadaptować ludzie urodzeni i żyjący w górach. Adaptacja polega na :

Nawet dłuższy czas przebywania na znacznej wysokości nie pozwala sportowcom osiągnąć tej samej wydolności do w warunkach położonych niżej.

Mimo tego aklimatyzacja do warunków niedotlenienia stała się popularna wśród osób uprawiających sporty wytrzymałościowe

Podstawą tej metody są zmiany zachodzące we krwi poprawiające transport tlenu

Większość specjalistów twierdzi, że optymalną wysokością dla treningu w górach jest wysokość 1800 – 2400m



Warianty treningu wysokościowego

Żyj wysoko trenuj wysoko – trening trwa od 2 do 4 tygodni. Obniża intensywnośc treningu z powodu hipoksji

Żyj wysoko trenuj nisko -

Mieszkaj nisko trenuj wysoko –



Pewnym zainteresowaniem cieszy się także trening w warunkach hipoksji normo barycznej, czyli oddychanie podczas treningu poprzez maski podające mieszankę hipoksyczną

Buduje się także komory ciśnieniowe, gdzie zawodnicy mogą mieszkać i trenować w warunkach zbliżonych do wysokogórskich.

Korzystne efekty treningu wysokogórskiego widoczne są dopiero po powrocie w obzary nizinne

W pierwszych dniach po powrocie w obszary nizinne obserwuje się pogorszenie zdolności wysiłkowych

Wynikają one z obniżenia wartości maks. SV,CO,Hr. Po pewym czasie wartości tych parametrów normalizują się i w 2-3 tyg.normoksji zawodnicy uzyskują najkorzystniejsze wyniki

Skutki treningu wysokogórskiego utrzymują się przez okres około 4 tygodni.



Wysiłek fizyczny w warunkach gorąca

Procesy fizjologiczne i biochemiczne organizmu są bardzo wrażliwe na zmianę temperatury wewnętrznej, której zmiana o kilka stopni może prowadzić do śmierci.

Sposoby oddawania ciepła takie jak: przewodzenie, promieniowanie, konwekcja możliwe są w warunkach termicznie neutralnych.

Kierunek przepływu ciepła zależy od gradientu temperatury między skórą a środowiskiem.

Parowanie jest jedynym sposobem oddawania ciepła podczas wysiłku fizycznego w wnukach gorąca.

Parowanie związane jest z procesem wytwarzania potu. Jakikolwiek paruje także woda z górnych dróg oddechowych podczas oddychania, które nasila się w warunkach wysiłku fizycznego.



Czynniki, które mają istotny wpływ na utratę ciepła przez parowanie:



W regulacji temperatury wewnętrznej znaczenie mają zachowania behawioralne:

Wysiłek fizyczny w środowisku gorącym jest niebezpieczny dla organizmu człowieka

Uprawianie sportu w gorącym i wilgotnym środowisku może być przyczyną udary, a nawet śmierci. Powstają bowiem znaczne ilości ciepła odprowadzanie którego jest utrudnione.

Samo pozostawanie w środowisku gorącym i wilgotnym powoduje nasilenie tempa metabolizmu, a także nasilenie funkcji układów krążenia i oddychania.

Celem oddania ciepła rośnie przepływ krwi przez skórę kosztem przepływu mięśniowego, co może spowodować spadek wydajności pracy.

Jeżeli przepływ skórny krwi się nie zwiększy z powodu utrzymania odpowiedniej wydajności pracy może dojść do nagromadzenia ciepła w ustroju

Temperatura powoduje wzrost HR, wentylacji minutowej płuc, a także użycia tlenu

Samo nasilenie procesów oddawania ciepła zwiększa zapotrzebowanie na tlen.

Temperatura ciała uaktywniająca gruczoły potowe do wzmożonej produkcji jest osobniczo różna i zależy od poziomu sprawności i aklimatyzacji

Maksymalne wydzielanie potu może osiągać 2-3l/h Prowadzi do pozbycia się znacznej ilości płynu. Może to spowodować:
zmniejszenie objętości osocza, a więc i krwi

Spadek SV i wzrost HR

Utrata znacznej ilości elektrolitów

Ilość produkowanego moczu maleje, aldosteron i adiuretyna nasilają resorbcję zwrotną wody i sodu

Dzięki zintegrowanej i odpowiedniej odpowiedzi organizmu na pracę w warunkach gorąca utrzymana jest właściwa temperatura ciała. Może się jednak zdarzyć, że odpowiedź organizmu nie będzie adekwatna i dojdzie do przegrzania , co spowoduje następujące stany:

- drżenie – skurcze mieśni, spowodowane przegrzaniem, wynikające z małego przepływu krwi oraz zaburzeń elektrolitowych

- udar cieplny – system termoregulacyjny przestaje działać

Objawy udaru : ustaje pocenie się, temperatura ciała wzrasta do 40 stopni, szybkie tętno, brak orientacji, utrata przytomności
Należy natychmiast schładzać ciało. W przeciwnym razie temperatura będzie nadal rosła, a tkanki będą ulegały zniszczeniu uwalniając do krwi białko, które uszkadza inne narządy /serce, nerki /



Choroby z przegrzania dotyczą wszystkich rodzajów wysiłku, zarówno osób nie wytrenowanych jak i sportowców



Potencjalne zagrożenia stanowią:

Choroby z przegrzania mogą się także pojawić w środowisku, które nie jest gorące, u ludzi ubranych w zbyt wiele warstw odzieży /np.warunki polarne/

Aklimatyzacja może poprawić tolerancję na stres cieplny, zachodzi to poprzez usprawnienie oddawania ciepła.

Podstawowe zmiany aklimatyzacyjne dotyczą przepływu krwi i pocenia

Po okresie aklimatyzacji pocenie występuje przy niższej temperaturze otoczenia, bądź przy mniejszej intensywności wysiłku. Pot jest bardziej wodnisty, co zapobiega zaburzeniom gospodarki elektrolitowej organizmu.

Konsekwencją wcześniejszego i skuteczniejszego odprowadzania ciepła jest mniejsze obciążenie układu krążenia co objawia się mneisjzym wzrostem HR i CO.

Czas potrzebny na aklimatyzację to około 2-3 tygodnie. Bierne przebywanie w środowisku gorącym nie daje całkowitej aklimatyzacji. Konieczne jest wykonywanie pracy fizycznej.

Należy pamiętać o zwiększonym zapotrzebowaniu na płyny ponieważ głównym efektem aklimatyzacji jest wcześniejsze o obfitsze pocenie się.

25



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wykład Fizjologia i klasyfikacja wysiłków fizycznych Procesy energetyczne i zmiany fizjologiczne po
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych, fizjologia czasu i wypoczynku
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych 1
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych 1
Podstawy fizjologii oddychania i wysiłku fizycznego
fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego
Fizjologiczne podstaw wysiłku fizycznego Praca dynamiczna i ppt
fizjologiczne podstawy wysilku fizycznego jgorski pdf
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych 1
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych 1
wykład 1 odpowiedzi wersja chosen one, materiały fizjo, Fizjologia wysiłku fizycznego
wykład 5 odpowiedzi wersja chosen one, materiały fizjo, Fizjologia wysiłku fizycznego
FIZJOLOGIA WYSIŁKU FIZYCZNEGO 4
Fizjologia Wysilku Fizycznego, Prywatne, FIZJOLOGIA od LILI, Ćw
FIZJOLOGIA WYSIŁKU FIZYCZNEGO 4
ZASADY DIAGNOSTYKI I LECZENIA BÓLU wyklady z fizjologii
FIZJOLOGIA WYSIŁKU FIZYCZNEGO 5
FIZJOLOGIA WYSIŁKU FIZYCZNEGO Fizjoterapia II rok
Regulacja oddychania w czasie wysilku fizycznego, BILOGIA, FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

więcej podobnych podstron