powieść S. Brzozowskiego, fragm. ogł. w „Gazecie Wieczornej" 1911, wyd. całości we Lwowie t.r. Stanowi jedną z części planowanej przez Brzozowskiego wielkiej powieści Dębina. Początkowo Dębina miała składać się z 4 ksiąg (nie ma wśród nich tytułu S.w.l.), ostatecznie zaś z dwóch części: 1. S.w.l., 2. Ląd nie znany. Brzozowski ukończył tylko cz. 1. Zamierzał napisać powieść - panoramę, historię inteligencji eur. i pol., poczynając od schyłku XVIII w. aż po epokę ruchów robotn. i rozwoju międzynar. socjalizmu. Powieść miała więc objąć losy co najmniej trzech pokoleń. Powstała tylko historia przedstawiciela pokolenia pierwszego - Romana Ołuckiego. Jego dzieciństwo i wczesna młodość przypada na przełom XVIII i XIX w., a więc styka się on jeszcze z tradycją stanisławowską. Natomiast lata umysłowego dojrzewania (aż po założenie rodziny) należą już do czasów ideologii romant. w nar.-szlach. wydaniu. Zaściankowość tej ideologii zaczyna ciązyć bohaterowi, opuszcza Polskę, wędruje po Europie, szukając swojego miejsca wśród nowych prądów filoz. (lewica młodoheglowska w Niemczech), a także próbując określić pozycję Polski i Polaka wobec Europy. S.w.l., pisany jednocześnie z —> Legendą Młodej Polski, jest fabularnym rozrachunkiem z pol. psychiką romant., jej słabościami i wadami.

Największe przedsięwzięcie powieściowe - "Sam wśród ludzi" - to z kolei ważna próba fabularnego zderzenia najważniejszych idei czasów Brzozowskiego, mało tego: eksperyment, w którym miała wyżywać się cała teoretyczna wiedza autora. Powieść ukazała się w miesiącu śmierci autora. Została zaprojektowana jako seria starć, w której ważne są nie tylko dyskusje ideowe. Chodzi o zderzenie różnych wrażliwości i wizji świata, co śledzimy zresztą już na pierwszych kartach książki: biografia Romana Ołuckiego nie powtórzy wrażliwości listu kasztelana Ogieńskiego, to oczywiste. Irzykowski zaproponował czytanie "Dębiny" (pierwszą częścią tego projektu powieściowego jest "Sam wśród ludzi") jako powieści rozwojowej: " 'Dębina' należy do typu tzw. romansów rozwojowych, w których się pokazuje, jak bohatera - tu Romana Ołuckiego - wychowuje życie".