Przedmiot : Ustalanie przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych
Pojęcia
wypadku przy pracy
Rodzaje wypadków i ich klasyfikacja
Badanie i rejestrowanie wypadków przy pracy, analiza ich przyczyn i okoliczności, a także analiza wypadkowości w zakładzie pracy jest ważnym elementem monitorowania środowiska pracy i ma istotne znaczenie dla prewencji wypadkowej.
Działania tę są ważne z punktu widzenia ubezpieczenia wypadkowego.
Uznanie za wypadek przy pracy określonego zdarzenia powodującego uraz u pracownika, jest niezbędne do uzyskania świadczeń ubezpieczonych.
Prawidłowe przeprowadzenie dochodzenia powypadkowego to zadanie niełatwe, wymagające często dużej wiedzy i umiejętności analitycznych.
Prawidłowość prewencyjnych działań powypadkowych zależy od :
rzetelnego i pełnego zbadania zaistniałych wypadków przy pracy,
ustalenia wszystkich przyczyn i okoliczności.
Nie ustalenie wszystkich przyczyn wypadku lub wskazanie przyczyn nieprawidłowych, czy też błędne wypełnienie statystycznej karty wypadku powoduje, że wyciągane są fałszywe wnioski, a związku z tym chybiona może być skuteczna prewencja wypadkowa – w poszczególnych zakładach, ale i w skali kraju.
Definicje
1. Wypadek przy pracy – za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą :
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
podczas lub związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
w czasie pozostawania pracownika w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Przyczyna zewnętrzna – kryterium to określa, że dane zdarzenie jest tylko wtedy wypadkiem przy pracy, jeżeli nastąpiło na skutek działania czynników zewnętrznych. Mogą to być:
urazy spowodowane działanie elementów ruchomych, luźnych, ostrych i wystających, maszyn, urządzeń i narzędzi,
działanie zbyt wysokich lub zbyt niskich temperatur (oparzenia, odmrożenia),
działanie energii elektrycznej (porażenie prądem elektrycznym),
działanie substancji chemicznych (np. zatrucia),
wysiłek fizyczny niezbędny do wykonania pracy (np. dźwiganie ciężaru, nawet gdy nie są przekroczone dopuszczalne normy),
f) urazy spowodowane potknięciem i upadkiem.
Należy pamiętać, że istnienie przyczyny zewnętrznej jest bezwzględnym warunkiem uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy. Jeżeli niezdolność do pracy nastąpiła wyłącznie na skutek działania czynnika lub czynników wewnętrznych – zdarzenie nie może być zakwalifikowanie jako wypadek przy pracy.
2.Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy – na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnień do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek , któremu pracownik uległ :
- w czasie podróży służbowej, w okolicznościach innych niż określone w art. 3 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ( Dz. U. Nr 199, poz.1673 z późn. zm.), dalej : ustawa wypadkowa, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
3. Śmiertelny wypadek przy pracy – za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od daty wypadku.
4. Ciężki wypadek przy pracy – za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak :
utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała,
rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu,
choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu,
trwała choroba psychiczna,
całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
5. Zbiorowy wypadek przy pracy – za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.
6. Wypadek w drodze do pracy lub z pracy – za wypadek w drodze do i z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.
Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga :
została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby,
a także wówczas, gdy droga nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.
7. Uraz – to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego.
8. Nagłość zdarzenia – przez nagłość zdarzenia rozumie się natychmiastowe ujawnienie się przyczyny zewnętrznej, wywołującej określone skutki.
Typowymi przykładami nagłości zdarzenia mogą być :
porażenie piorunem,
porażenie prądem elektrycznym,
upadek z wysokości,
potknięcie się i upadek na schodach,
postrzelenie z broni palnej,
poślizgnięcie na mokrej posadzce itp.
W orzecznictwie sądowym niektóre wyroki stanowią, że zdarzeniem nagłym może być oddziaływanie czynnika wywołującego ujemne skutki w okresie nie dłuższym niż jedna dniówka robocza.
9. Przyczyna zewnętrzna – aby zdarzenie mogło być uznane za wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy wypadkowej, musi istnieć przyczyna zewnętrzna zdarzenia, a nie wewnętrzna, tkwiąca w samym poszkodowanym.
Przez przyczynę zewnętrzną ( sprawczą ) zdarzenia rozumie się taki czynnik, który nie wpływa z wewnętrznych właściwości organizmu pracownika.
Do przyczyn zewnętrznych można zaliczyć w szczególności siły przyrody, maszyny lub inne urządzenia stosowane w procesie pracy oraz działanie ( lub ich zaniechanie ) innych osób.
10. Związek z pracą – w wyr. SN z 27 marca 1979r.,III PR 16/79, Sąd stwierdza – nie upoważnia do wniosku, że związek z pracą w rozumieniu ustawy wypadkowej musi mieć charakter związku przyczynowego w tym sensie, że wykonanie pracy stanowi przyczynę wypadku. Wystarczy, jeżeli jest to związek czasowy lub miejscowy. Związek z pracą zostaje zerwany dopiero wówczas, gdy pracownik bez usprawiedliwienia prawnego nie wykonuje pracy w czasie i miejscu, w którym powinien wykonywać pracę.
Nie zawsze przy tym miejscem wykonywania pracy będzie teren zakładu pracy, a czasem pracy – czas ustanowiony przez zakład pracy. Miejscem pracy może być także miejsce zamieszkania pracownika lub jakiekolwiek inne miejsce, a czasem pracy – dowolna pora doby, jeżeli wykonanie pracy w takich warunkach i o takiej porze przewiduje treść wiążącego strony stosunku prawnego.
11. Stały uszczerbek na zdrowiu – takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nie rokujące poprawy.
12. Długotrwały uszczerbek na zdrowiu – takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.
13. Umyślność – oznacza takie zachowanie się pracownika, które on okazuje, przewidując skutki , jakie wynikają z jego zachowania i skutki te chce wywołać. Umyślność może polegać na zamierzonym podjęciu działania sprzecznego z obowiązkiem pracownika.
14. Rażące niedbalstwo – zachodzi wówczas, gdy poszkodowany pracownik podejmuje działania z naruszeniem przepisów o ochronie zdrowia i życia, chociaż mógł i powinien był przewidzieć grożące mu niebezpieczeństwo, które zwykle występuje w danych okolicznościach faktycznych, co dla każdego człowieka o przeciętnej przezorności jest oczywiste.
Rażące niedbalstwo zachodzi wówczas, gdy pracownik przejawia brak staranności, jakiej można domagać od osób najmniej rozwiniętych.
PRAWNA KWALIFIKACJA ZDARZENIA – ( DOTYCZĄCA WYPADKU )
Wypełniając pkt. 7 protokołu powypadkowego zespół powypadkowy musi dokonać prawnej kwalifikacji zdarzenia, tj. stwierdzić, czy zdarzenie jest wypadkiem przy pracy – czy spełnia wymogi definicji wypadku przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej.
Zgodnie z tą definicją – za wypadek przy pracy uważa się zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z praca.
Związek z pracą istnieje w następujących okolicznościach :
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy nawet bez polecenia,
w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy, w drodze między siedziba pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
NAGŁOŚĆ ZDARZENIA
Jest to nagłe zdarzenie, jeżeli czas działania przyczyny zewnętrznej nie przekracza jednej dniówki roboczej.
O nagłości zdarzenia stwierdzamy w tedy gdy nie budzi żadnej wątpliwości co do rodzaju zdarzeń np. upadek pracownika, upadek przedmiotów na pracownika, skaleczenie, upadek z wysokości, porażeniem prądem itp.
W jaki sposób należy kwalifikować zdarzenia, których przyczyną jest np. szkodliwe oddziaływanie czynników chemicznych lub klimatycznych ( porażenie słoneczne, odmrożenie, zatrucie ) ?
Ścisłe trzymanie się treści znaczeniowej wyrazu „ nagłe ” skutkowałoby odmową uznania tych zdarzeń za wypadki przy pracy, gdyż czas oddziaływania przyczyny zewnętrznej na ich powstanie byłby dłuższy.
Dlatego też nagłości nie należy rozumieć dosłownie – jako zdarzenia błyskawicznego i jednorazowego – gdyż działanie może być kilkakrotne lub trwać przez pewien czas , np. kilka godzin.
Ważne :
Okres, w którym powinien zamknąć się przebieg nagłego zdarzenia, aby nie straciło ono charakteru wypadku jest umowny. Trybunał Ubezpieczeń Społecznych ( orz. TUS z 19 września 1958r. , TR III/58 ) wyjaśnił, że zdarzenie jest nagłe, jeżeli czas działania przyczyny zewnętrznej nie przekracza jednej dniówki roboczej.
B. Przyczyna zewnętrzna
Przyczyną zewnętrzną może być każdy czynnik zewnętrzny, zdolny wywołać szkodliwe skutki.
Przyczyną zewnętrzną może być nie tylko narzędzie pracy, maszyna, siły przyrody, lecz również czyn innego osobnika, a nawet praca i czynności samego poszkodowanego – przy czym źródłem wypadku może być przypadek przezeń zawiniony, jak i nie zawiniony, np.: potknięcie się, odruch, nieostrożność.
Przyczyna wywołująca szkodę na osobie musi być zewnętrzna - leżeć poza pracownikiem poszkodowanym.
Np. nie będzie wypadkiem przy pracy wylew krwi do mózgu bądź zawał serca, mimo że nastąpi w czasie pracy, jeżeli przyczyna wylewu lub zawału tkwiła wyłącznie w organizmie poszkodowanego ( orz. Trybunał Ubezpieczeń Społecznych z 13 marca 1964r., II 312/64 ).
Uwaga :
Przy przyczynie zewnętrznej bardzo często towarzyszy predyspozycja organizmu, która nie tylko powiększa rozmiar skutków wypadku, ale stawia pod znakiem zapytania kwestię, która z przyczyn – „ zewnętrzna ” czy „ wewnętrzna ” – była przyczyną istotną o pogorszenie się stanu zdrowia pracownika cierpiącego na jakąś samoistną chorobę, jak np. miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, wrzód żołądka itp.
Czasem może nastąpić splot przyczyn tkwiących w organizmie człowieka z przyczynami zewnętrznymi.
Dlatego:
perforacja*żołądka ( uch. SN w składzie siedmiu sędziów z 11 lutego 1963r., III PO 15/62 ),
wystąpienie przepukliny, wypadnięcie dysku ( wyr. SN z 27 września 1971r., III CRN 332/71 ),
wylew krwi do mózgu ( orz. SN z 21 kwietnia 1977r., III PRN 17/77 ),
zawał serca ( wyr. SN z 26 marca 1975r., III CRN 460/74 ) itp. mają charakter wypadku przy pracy, jeżeli są wywołane nadmiernym wysiłkiem fizycznym pracownia.
Ważne:
Dla przypisania nagłemu zdarzeniu przymiotu wypadku przy pracy konieczne jest aby przyczyna zewnętrzna została uwarunkowana źródłem zagrożenia zawodowego.
Szerokim rozumieniem pojęcia przyczyny zewnętrznej przemawia fakt, że Sąd Najwyższy w jednym ze swoich wyroków stwierdził :
że okoliczności, iż ciężar przenoszonego przedmiotu nie przekroczył normy dopuszczalnej dla jednego pracownika , nie wyłącza możliwości uznania zdarzenia za wypadek przy pracy, gdy dla pracownika, który doznał zawału serca, podniesienie ciężaru ze względu na istniejący stan chorobowy, stanowiło nadmierny wysiłek
Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przyczynę zewnętrzną może stanowić zatrudnienie w godzinach nadliczbowych, jeżeli warunki pracy i jej rodzaj wpłynęły na zaostrzenie objawów schorzenia samoistnego, doprowadzającego do omdlenia i upadku – wyniku którego nastąpiły obrażenia ciała ( wyr. SN z 24 kwietnia 1977r., III PRN 18/77 ).
Nie można nadawać charakteru przyczyny zewnętrznej – w rozumieniu definicji wypadku przy pracy – samemu faktowi zdenerwowania, spowodowanemu np. przesunięciem pracownika do innej pracy.
Również nie można uznać za wypadek przy pracy zawału serca, który wystąpił u pracownika po doręczeniu mu wypowiedzenia umowy o pracę ( uchw. SN z 6 maja 1976r., III PZP 2/76 ).
W sentencji sentencji swego uzasadnienia Sąd Najwyższy wypowiedział pogląd, że wręczenie pracownikowi pisma zawierającego oświadczenie zakładu pracy o wypowiedzeniu umowy o pracę, nie stanowi nagłego zdarzenia, wywołanego przyczyną zewnętrzną.
Wypowiedzenie to stanowi czynność prawną, mieszczącą się w granicach uprawnień zakładu pracy.
W innym przypadku Sąd uznał za wypadek przy pracy zawał serca wywołany silnym stresem pracownika ( wyr. SN z 19 lipca 1979r., III CZP 40/79, niepubl. ).
Sąd – na podstawie opinii biegłych, którzy stwierdzili z przeważającym prawdopodobieństwem, graniczącym z pewnością, że śmierć, która nastąpiła bezpośrednio po doznanym silnym stresie, spowodowana była przyczyną zewnętrzną pod postacią czynnika emocjonalnego, którego siła przekraczała barierę biologiczną zmarłego – uznał powyższe zdarzenie za wypadek przy pracy.
Ważne :
W każdym przypadku powstałego zdarzenia ocena wpływu przyczyn zewnętrznych powinna być brana pod uwagę, gdyż uszkodzenie zdrowia lub śmierć podczas pracy, jeżeli pozostaje w związku przyczynowym ze schorzeniem samoistnym pracownika, nie wyłącza możliwości uznania tego zdarzenia za wypadek przy pracy.
Mogą bowiem powstać szczególne okoliczności, które wpłynęły na dane zdarzenie. Takie uszkodzenie zdrowia – powodujące śmierć
- pozostaje w związku przyczynowym z pracą, a więc jego przyczyna znajduje się poza pracownikiem.
ZWIĄZEK Z PRACĄ
Zgodnie z definicją wypadku przy pracy, związek z pracą zachodzi :
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych,
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu pracy, nawet bez polecenia,
w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji zakładu pracy, w drodze między siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Pojęcie zwykłych czynności
Pojęcie zwykłych czynności rozumiane jest bardzo szeroko, bowiem czynności, jakie podejmuje pracownik , czy to w zakładzie pracy, czy też poza nim, jeżeli służą realizacji obowiązku świadczenia pracy, to w rozumieniu ustawy wypadkowej stanowią wykonanie zwykłych czynności .
W pojęciu tym mogą się mieścić :
- czynności odbiegające od obowiązków pracowniczych, które mają miejsce podczas świadczenia pracy np. pracownik który uległ wypadkowi podczas korzystania z pomieszczeń socjalnych i higienicznosanitarnych zakładu.
Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy
Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy wypadkowej, na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń ubezpieczonych określonych w ustawie traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ :
w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
Wypadki w czasie trwania podróży służbowej nie powstają w bezpośrednim związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, ale warunkują wywiązywanie się pracownika z powierzonych mu zadań .
np. wypadki zaistniałe w czasie : drogi do miejsca zakwaterowania, pobytu w hotelu, spożywanie posiłków itp.
Np. wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy będzie śmierć pracownika w czasie wypoczynku po pracy, będąca następstwem zatrucia wskutek nienależytego funkcjonowania urządzeń ogrzewczych w kwaterze wynajętej w miejscowości, do której był delegowany, stanowi wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy ( wyr. Trybunał Ubezpieczeń Społecznych z 21.12.1973r., III PZP 25/73 ).
Wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy będzie również uderzenie pracownika w czasie jego pobytu w hotelu opadającym tynkiem ( wyr. TUS z 20.06.1963r., I TR 59/63 ).
Nie jest wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy wypadek, jakiemu uległ pracownik po zakończeniu podróży służbowej, mimo że wypadek ten zdarzył się w drodze do pracy w celu rozliczenia kosztów tej podróży.
Wypadek taki może być natomiast uznany za wypadek w drodze do pracy ( uchw. SN z 15 kwietnia 1977r., III PZP 2/77 ).
Należy jednak mieć na uwadze, że orzecznictwo w takich sprawach jest niejednolite.