Anna Dobrut

1. Ogólne wiadomości o języku jako systemie znaków.

- Znaki słowne są najważniejszym rodzajem znaków.

- Przykład posłużenia się znakiem: Pozostawienie bliskiej osobie kwiatka na stole, by dać do zrozumienia że się pamięta o niej – spowodowanie dostrzegalnego przez innych stanu rzeczy, z która ma określoną treść; istnieje twórca i odbiorca znaku, który może być tą samą osobą.

- Znak ma określoną znaną regułę znaczeniową, która jest ustanawiana bądź kształtuje się w sposób zwyczajowy

- Znak – dostrzegalny układ rzeczy lub zjawisko spowodowane przez kogoś ze względu na to, iż jakieś wyraźnie ustanowione czy zwyczajowo ukształtowane reguły nakazują wiązać z tym układem rzeczy czy zjawiskiem myśli o określonej treści; z. jest taki układ rzeczy, który rozpatrywany jest w powiązaniu z określonymi regułami znaczeniowymi, nakazującymi wiązać z tym substratem materialnym (np. dźwięk, układ kresek) myśli o określonej treści.

- za substrat materialny znaku może być uważany przedmiot, który znajduje się w szczególnym określonym układzie, ale nie w innym, np. Pierścionek dawany przy zaręczynach kobiecie; s . b. może być trwały np. znak drogowy, albo nietrwały np. błysk światła

- Oznaka – wszystko to, co współwystępując z owym stanem rzeczy czy zdarzeniem powoduje skierowanie nań czyjejś myśli, choć nie istnieją reguły znaczeniowe, które by takie skierowane myśli nakazywały, np. światło w oknie jest oznaką obecności ludzi w tymże domu.

- znaki słowne tworzą szereg odrębnych systemów znaków, którymi posługują się jakieś grupy ludzi

- języki to czasem też systemy znaków innych niż znaki słowne (np. język html)

-Język – system znaków słownych, w których odpowiednie reguły wyznaczają sposób wiązania określonych myśli z poszczególnymi słowami i zespołami słów (reguły znaczeniowe), a także dopuszczalny sposób wiązania poszczególnych słów w wyrażenia złożone (reguły składniowe).

- Języki naturalne – języki, w których reguły ukształtowane zostały zwyczajowo, w sposób spontaniczny, a dopiero ktoś później podjął się odtworzenia tych reguł na podstawie obserwacji posługiwania się danym językiem przez członków jakiejś grupy; np. j. pierwotny grup etnicznych; w j. n. reguły znaczeniowe są niedostatecznie precyzyjne, dlatego może być kilka odmiennych sposobów posługiwania się danym słowem w danym języku – jedno słowo ma kilka znaczeń

- Języki sztuczne – języki skonstruowane dla jakiś celów w ten sposób że z góry zaprojektowano reguły tego języka ; np. j. esperanto

- wyraz lub wyrażenie ma określone znaczenie w danym języku, jeśli wśród ludzi mówiących danym językiem jest pewien ustalony sposób posługiwania się danym wyrazem czy wyrażeniem jako znakiem

- Wg semiotyki ogólnej języki różnią się między sobą słownictwem i składnią

- Słownictwo – zasób słów mających ustalone znaczenia w danym języku; ludzie opanowują dany słowni k z danego języka, czynny – zasób słów, którymi dana osoba umiejętnie włada oraz bierny – zasób słów, które dana osoba rozumie, choć się nimi nie posługuje.

- Idiomaty – występujące w każdym języku wyrażenia złożone, które mają swoiste znaczenie odmienne niż te, które wyznaczałoby zwykłe znaczenie wyrazów składowych

- Składnia – ustalone w języku reguły dotyczące sposobu wiązania jego wyrazów w wyrażenia złożone

- kategorie syntaktyczne

- Funktory – wyrazy bądź wyrażenia, które nie są zdaniami ani nazwami, ale służą do wiązania wyrażeń w wyrażenia bardziej złożone; f. mogą być: zdaniotwórcze, nazwotwórcze, funktorotwórcze (wiążą prostsze funktory tworząc bardziej złożone funktory); argumentem funktora jest wyraz lub wyrażenie , które są wiązane w złożoną całość przez jakiś funktor

- wypowiadane przez nas słowa mają na celu opisać stan rzeczy jak również wyrazić nasze przeżycia

- funkcje wypowiedzi:

• f. opisowa – wypowiedź ma opisywać zastany przez nas stan rzeczy (semantyka);

• f. ekspresywna – wypowiedź ma wyrażać nasze uczucia i odczucia, np. gniew, ból, nie opisywać rzeczywistości;

• f. dyrektywna – wypowiedź ma oddziaływać na odbiorcę w ten sposób, by ten zachował się w określony sposób, np. „Baczność!” (wydawanie rozkazów, pragmatyka);

• f. per formatywna – wypowiedź ma przekonać odbiorcę komunikatu to danego zachowania, czynności; wezwać do określonego zachowania, przekonać do pewnych poglądów;

• f. ludyczna – wypowiedź ma rozbawić odbiorcę;

• f. magiczna, sprawcza – wypowiedź ma moc sprawczą; dzięki słowu zmienia się stan rzeczy, np. mianowanie nowego premiera;

• f. ewokatywna - wypowiedź ma za zadanie wywołać emocje u odbiorcy

• f. interogatywna – wypowiedź używana jeśli chcemy dopytać się o pewne informacje

• f. estymarywna – wypowiedź używana kiedy chcemy wydać ocenę

• f. fatyczna – wypowiedź ma za zadanie nawiązać i podtrzymać kontakt z odbiorcą

• f. terapeutyczna – wypowiedź ma pocieszyć, zmienić nastawienie do świata u odbiorcy

• f. życzeniowa – wypowiedź ma być wyrazem naszych dobrych bądź złych życzeń względem odbiorcy

• f. impresywna – wypowiedź ma wywrzeć wrażenie na odbiorcy

• f. integrująca/ dzieląca – wypowiedź ma nas zjednoczyć bądź rozdzielić z odbiorcą, ma za zadanie porządkować świat

• f. poznawcza – wypowiedź służy do wypowiadania twierdzeń na temat świata

• f. pozapoznawcza, informatywna – wypowiedź służy udzielaniu i otrzymywaniu informacji

• f. argumentatywna – wypowiedź ma uprawomocniać nasze twierdzenia

2. Nazwy

- Nazwa – wyraz bądź wyrażenie, które nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu; wyróżniamy: n. proste – składające się z jednego zdania, n. złożone – składające się z więcej niż jednego wyrazu, n. konkretne – nazwy, znaki dla rzeczy,

n. abstrakcyjne – nie są znakami dla rzeczy, wskazują na: cechę wspólną wielu przedmiotom, zjawisko, stan rzeczy, pewien stosunek między przedmiotami

- nazwa to nie to samo co rzeczownik

- desygnat nazwy – przedmiot, dla którego dana nazwa jest znakiem (desygnatem nazwy „Miś” jest pluszowa maskotka; nazwa oznacza swoje desygnaty

- Nazwy indywidualne – nazwy, które nadano poszczególnym przedmiotom nie przypisując tym przedmiotom takich a nie innych właściwości, które go wyróżniają, np. Dunajec, Kraków; mogą być nadawane przedmiotom i miejscom rzeczywistym i wyimaginowanym np. Bilbo Baggins

- Nazwy generalne – nazwy, które nadano ze względu na jakieś cechy indywidualne danego przedmiotu, np. krzesło, student; odnoszą się do przedmiotów wszystkich rodzajów; może istnieć tylko jeden przedmiot mający odpowiednie cechy, np. najwyższa góra na świecie; mogą też nie istnieć przedmioty o odpowiednich cechach (nazwy puste), np. hobbit

- nazwy generalne odnoszą się do wszystkich przedmiotów posiadających pewien zespół cech

- Treść nazwy generalnej – zespół cech na podstawie którego osoba używająca danej nazwy we właściwy dla danego języka sposób gotowa jest uznać jakiś dowolny przedmiot za desygnat tej nazwy, jeśli stwierdzi w nim te cechy łącznie, a przy stwierdzeniu braku którejś nich – odmówić charakteru desygnatu tej nazwy

- każda nazwa generalna występuje w trzech supozycjach: supozycji prostej (n. g. może być używana w wypowiedzi jako znak poszczególnego przedmiotu tego właśnie rodzaju, jako znak dla określonego desygnatu tej nazwy; s. formalnej (wyraz może być nazwą dla całego gatunku przedmiotów, nazwa używana w tej supozycji staje się w każdym przypadku nazwą abstrakcyjną; s. materialnej (użycie wyrazu jako znaku dla niego samego)

- Konstytutywny zespół cech – zespół cech, który wystarcza do tego by odróżnić desygnaty danej nazwy od innych przedmiotów; cechy tworzące taki zespół to cechy konstytutywne

- zbiór wszystkich desygnatów danej nazwy jest nazywany zakresem tej nazwy

- Zakres nazwy – klasa wszystkich desygnatów danej nazwy

- zakres nazwy indywidualnej obejmuje tylko jeden desygnat, zaś zakres nazwy generalnej wyznaczony jest przez treść tej nazwy

- Nazwy ogólne – nazwy, które mają więcej niż tylko jeden desygnat (np. żaba)

- Nazwy jednostkowe – nazwy, które mają tylko jeden desygnat (np. Adam Mickiewicz)

- Nazwy puste – nazwy, które niczego nie oznaczają choć coś oznaczają (np. szklana góra)

- nazwy mogą przysługiwać nie tylko przedmiotom, ale tez agregatom (zbiorom) pewnych przedmiotów („studenci” – agregat ludzi studiujących)

- Nazwy zbiorowe – nazwy, których desygnatami są agregaty złożone z poszczególnych rzeczy

- nazwy można dzielić na:

• proste i złożone (wg ilości wyrazów składowych)

• konkretne i abstrakcyjne (wg tego do czego się odnoszą)

• generalne i indywidualne (wg sposobu wskazywania desygnatów)

• jednostkowe i puste (wg ilości desygnatów)

• zbiorowe i niezbiorowe (wg struktury desygnatów)

- o nazwie o ostrym zakresie mówimy wtedy, gdy możemy orzec że dany przedmiot jest desygnatem tej nazwy (nazwa ta jest nazwą ostrą)

- jeżeli nie umiemy orzec, czy dane przedmioty są desygnatami pewnej nazwy, to nazwa ta jest nazwą nieostrą

- nazwy stają się nazwami ostrymi gdy są nazwami wyraźnymi, czyli takimi dzięki którym potrafimy podać zespół cech wystarczających dla odróżnienia desygnatów danej nazwy od innych przedmiotów

2. Stosunki między zakresami nazw.

- jeden przedmiot może być jednocześnie desygnatem wielu różnych nazw (kubek – naczynie, przedmiot codziennego użytku, przedmiot porcelanowy)

- Klasa uniwersalna nazwy – klasa obejmująca wszelkie przedmioty na świecie; ubogie w treść

- Klasa negatywna – klasa będąca podzbiorem klasy uniwersalnej

Np. „pies” – klasa uniwersalna, „nie-pies” (wszystkie przedmioty nie będące psem) – klasa negatywna

- między dwiema nazwami mogą zachodzić różne stosunki:

• Stosunek zamienności zakresów – są przedmioty będące jednocześnie desygnatami nazwy S, które nie byłyby desygnatami nazwy P; nie ma takich desygnatów nazwy P, które nie są S.

• Stosunek podrzędności zakresu nazwy S względem zakresu nazwy P – są przedmioty będące desygnatami i nazwy S i nazwy P; są też takie, które są desygnatami P, ale już nie S.

• Stosunek nadrzędności zakresu nazwy S względem nazwy P – są przedmioty będące desygnatami nazw S i P, są też takie przedmioty, które nie są desygnatami nazwy S, będąc desygnatami nazwy P; nie ma zaś takich, które byłyby desygnatami P nie będąc desygnatami S.

• Stosunek krzyżowania się zakresów – istnieją S, które są zarazem P, istnieją S, które nie są P, istnieją P, które nie są S.

• Stosunek wykluczania się zakresów – istnieją S, które nie są P, istnieją P, które nie są S; nie istnieją takie przedmioty, które byłyby desygnatami i nazwy S i nazwy P.

- o sprzeczności zakresów mówimy, gdy mamy nazwę i drugą nazwę w stosunku do tej pierwszej negatywną; np. „dziura” i „nie-dziura” – nazwy sprzeczne; taka para nazw to nazwy sprzeczne

- o przeciwieństwie zakresów mówimy, gdy nazwy te nie mają wspólnych desygnatów, ich zakresy nie tworzą razem klasy uniwersalnej; np. „orzeł” i „muł”.

• - kiedy dwie nazwy są równoznaczne, nazywamy je synonimami; np. „niedźwiedź” i „miś”

2. Definicje

- definiendum - jeden z trzech strukturalnych składników każdej definicji. Może mieć budowę jednowyrazową lub wielowyrazową; wszystkie definicje równościowe i niektóre definicje cząstkowe zawierają następujące trzy elementy:

- człon definiowany zwany definiendum - wyrażenie definiowane

- łącznik (spójnik) definicyjny zwany niekiedy definicyjnym znakiem równości - najczęściej reprezentowany jest przez zwroty „jest to”, „to tyle, co”, „znaczy tyle, co” itp.

- człon definiujący zwany definiensem - wyrażenie przy pomocy którego definicja informuje o znaczeniu wyrazu definiowanego

- definiens - jeden z trzech strukturalnych składników każdej definicji klasycznej.

Wszystkie definicje równościowe i niektóre definicje cząstkowe zawierają następujące trzy elementy:

- człon definiowany zwany definiendum - wyrażenie definiowane

- łącznik (spójnik) definicyjny zwany niekiedy definicyjnym znakiem równości - najczęściej reprezentowany jest przez zwroty „jest to”, „to tyle, co”, „znaczy tyle, co” itp.

- łącznik definicyjny

- definicja realna – zdanie podające charakterystyczne cechy danego przedmiotu, czy przedmiotów danego rodzaju, którą tylko tym można ją przypisać, musi być zwięzła, wypowiedź w języku 1. stopnia, formułując określone twierdzenie o cechach wspólnych dla jakiś uprzednio wydzielonych przedmiotów

- definicja nominalna – wyrażenie podające informacje o znaczeniu danego słowa lub słów; wypowiedź drugiego stopnia; bezpośrednio określa, jak w danym języku można zamieniać równoznacznie pewien wyraz innym, znanym już osobie, której podajemy definicję.

- formułowanym definicjom stawiamy różne zadania, z tego względu wyróżniamy:

• Definicję sprawozdawczą – definicja wskazująca jakie znaczenie dotychczas miał wyraz definiowany w danym języku; ma odtwarzać takie znaczenie wyrazu jakie ma ono w danym języku

• Definicja projektująca – definicja ustalająca znaczenie jakiegoś wyrazu na przyszłość; przez nią ustanawia się regułę znaczeniową; jest ona definicją konstrukcyjną (jeżeli ustala znaczenie danego wyrazu na przyszłość , jeśli jakieś posiadał oraz regulującą (jeżeli ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu)

- definicja konstrukcyjna jest potrzebna, gdy istnieje potrzeba wprowadzenia nowego wyrazu lub wyrażenia do języka

- najczęściej definicje mają postać definicji równościowej (takiej która składa się z trzech części: zwrotu językowego mający wyraz definiowany, zwrot stwierdzający że wyraz definiowany ma takie samo znaczenie, jak wyrazy, których użyto do wyjaśniania znaczenia pewnego wyrazu.

- definicja klasyczna – definicja równościowa; definiuję się taka nazwę poprzez porównanie jej zakresu z zakresem jakiejś ogólniejszej nazwy, ograniczony przez dodanie cech, zwężających ten szerszy zakres; wskazuje treść tej nazwy; czasem wskazuje zakresy danych nazw, które w sumie dają zakres nazw definiowanych .

- definicję równościową klasyczną można wygłosić na trzy różne sposoby:

• Definicja w stylizacji słownikowej – wyraz lub wyrażenie ma takie samo znaczenie, jak wskazane drugie wyrażenie; nie ma tu wątpliwości co do definicyjnego charakteru wypowiedzi.

• Definicja w stylizacji semantycznej – głosi, że pewien wyraz lub wyrażenie oznacza takie a takie przedmioty lub odnosi się do takich a takich cech, zdarzeń czy stosunków; wyraz definiowany występuje w supozycji materialnej.

• Definicja w supozycji przedmiotowej – wskazuje znaczenie wyrazu definiowanego mówiąc o cechach tego do czego wyraz definiowany się odnosi lun wymieniając rodzaje przedmiotów do które obejmuje dany rodzaj

- stylizacja przedmiotowa definicji jest najkrótszą formą wysłowienia definicji równościowej

- definicje przez postulaty, podobnie jak definicje równościowe w stylizacji przedmiotowej, nie mówią bezpośrednio o znaczeniu wyrazu, ale spełniają taka rolę jak definicje nominalne – informują pośrednio o znaczeniu tych użytych w postulatach wyrazów, których znaczenie chcemy poznać; wyraz definiowany umieszczamy w zdaniu lub w kilku zdaniach, w których inne wyrazy mają znane nam już znaczenie i na podstawie przykładu posługiwania się wyrazem definiowanym w tych zdaniach pozwalamy się innym domyślać, jakie znaczenie nadajemy temu wyrazowi.

- przy definiowaniu należy wystrzegać się kilku błędów: nie można tłumaczyć nieznanego komuś wyrazu używając słów, których ta osoba również nie rozumie („nieznane przez nieznane”); definicja nie powinna mieć w sobie słowa, które definiujemy („błędne koło bezpośrednie”); definiowanie wyrazu, przez inny wyraz, który z kolei musi być zdefiniowany przez kolejny wyraz, gdyż nie jest zrozumiały („błędne koło pośrednie”); zakresy wyrazu definiowanego i definicji nie mogą się krzyżować ani wykluczać, muszą natomiast być zamienne.

-definicja za szeroka następuje wtedy, gdy wyraz nie obejmuje definicji; np. „Lekarz to pracownik szpitala”

- definicja za wąska następuje, gdy zakres wyrazu definiowanego nie obejmuje definicji tego wyrazu; np. „Długopis jest to przyrząd zaopatrzony w wkład z niebieskim tuszem, w plastikowym, żółtym opakowaniu.”

2. Zdanie.

- Zdanie w sensie logicznym jest to wyrażenie, które na gruncie reguł danego języka jednoznacznie stwierdza prawdę lub fałsz, czyli wyrażenie o którym można powiedzieć jednoznacznie że jest prawdziwe bądź fałszywe; ma stwierdzać jednoznacznie coś określonego; ma mieć cechy zdania oznajmującego.

- zdanie prawdziwe – zdanie, które opisuje rzeczywistość taką jaką jest.

- zdanie fałszywe – zdanie, które opisuje rzeczywistość inną niż jest

- prawdziwe lub fałszywe może być tylko zdanie

- prawdziwość lub fałszywość zdania są to jego wartości logiczne

- prawdziwość lub fałszywość zdania są zawsze obiektywne

- zdanie analityczne – zdanie, którego prawdziwość jest tak oczywista, że nie można zaprzeczyć jego prawdziwości bez naruszenia reguł określających w danym języku znaczenie użytych w nim słów.

- zdanie wewnętrznie kontradyktoryczne – zdanie, którego fałszywość jest oczywista ze względu na samo znaczenie użytych w nim słów.

- wypowiedź zdaniowa niezupełna – wyrażenie, które spełnia rolę zdania w sensie logicznym, ale o tyle spełnia swoją rolę tego zdania, o ile słuchacz zdaje sobie sprawę z pewnych domyślnych uzupełnień wypowiedzi pominiętych przez mówiącego.

- funkcja zdaniowa – wyrażenie opisowe, które zawiera zmienne; nie ma określonej wartości logicznej; nie jest ani prawdziwa ani fałszywa.

- zdanie złożone – zdanie w obrębie którego występuje część będąca odrębnym zdaniem.

- zdanie proste – zdanie kategoryczne, w obrębie którego nie występuje część, która mogłaby być osobnym zdaniem.

- zdanie orzekające o istnieniu lub nie istnieniu czegoś to zdanie egzystencjalne

- zdanie atomiczne to zdanie określające czy jakiś przedmiot należy bądź należy do określonej klasy; zdania subsumcyjne orzekające, że jakaś klasa zwiera się w całości lub w części w innej klasie.

- wyróżniamy:

- zdania ogólno-twierdzące o budowie „każde S jest P”

- zdania ogólno przeczące o budowie „żadne S nie jest P”

- zdania szczegółowo - twierdzące o budowie „niektóre S są P”

- zdania szczegółowo – przeczące o budowie „niektóre S nie są P”

6. Funktory prawdziwościowe a spójniki międzyzdaniowe mowy potocznej.

- funktor prawdziwościowy – funktor zdaniotwórczy o argumentach zdaniowych, przy którym na podstawie samej tylko wartości logicznej jego argumentów zdaniowych, a niezależnie od treści tych zdań, można jednoznacznie określić, jaka jest wartość logiczna całego zdania zbudowanego przy pomocy tego funktora.

- taką parę zdań, z których jedno jest negacją drugiego nazywamy parą zdań negujących

- funktorów prawdziwościowych może być ograniczona ilość (tyle ile możliwych będzie zestawień wartości logicznej zdań składowych i zdania złożonego (funktory prawdziwościowe i zdania)

-w mowie potocznej można zastąpić go słowem „zaiste”

- funktor negacji:

- jeżeli funktor negacji uzupełnia się zdaniem prawdziwym, powstaje zdanie fałszywe;

- jeżeli f. negacji uzupełnia się zdaniem fałszywym, powstaje zdanie prawdziwe

- funktor koniunkcji:

- zdanie złożone z tego funktora to koniunkcja

- warunek wystarczający do prawdziwości zdania jest prawdziwość obu zdań składowych

- warunek wystarczający do fałszywości zdania jest fałszywość obu zdań składowych

- w mowie potocznej można zastąpić go spójką „i”

- funktor alternatywy nierozłącznej:

- zdanie zbudowane przy pomocy tego funktora to alternatywa nierozłączna

-warunkiem wystarczającym do fałszywości alternatywy zwykłej jest fałszywość obu zdań

- funktor alternatywy rozłącznej:

- zdanie utworzone dzięki temu funktorowi to alternatywa rozłączna

- jest ona prawdziwa wtedy kiedy prawdziwy jest tylko jeden z argumentów

- jest ona fałszywa kiedy oba argumenty są takie same (oba prawdziwe albo oba fałszywe)

- w mowie potocznej można zamiennie zastępować ją słowem „albo”

- funktor dysjunkcji:

- zdanie dzięki niemu stworzone to dysjunkcja

- do jej prawdziwości wystarczy obecność choć jednego argumentu

fałszywego

- do jej fałszywości wystarczy obecność dwóch argumentów prawdziwych

- funktor równoważności:

- zdanie dzięki niemu utworzone to równoważność

- jest ona prawdziwa wtedy i tylko wtedy, gdy oba argumenty są takie same

- można zastąpić ją wyrażeniem „wtedy i tylko wtedy gdy”

- funktor implikacji:

- pierwsze zdanie nazywamy poprzednikiem implikacji

- drugie zdanie nazywamy następnikiem implikacji

- dla prawdziwości implikacji potrzeba by: fałszem było zdanie pierwsze; aby prawdą było zdanie drugie

- funktory dzielimy na:

• Nazwotwórcze

• Funktorotwórcze

• Zdaniowe:

• Od argumentów nazwowych

• Od argumentów zdaniowych:

• Prawdziwościowe

• Inne

- para zdań, z których jedno jest negacją drugiego to para zdań względem siebie sprzecznych

- zasada sprzeczności – dwa zdania względem siebie sprzeczne nie mogą być oba prawdziwe

- zasada wyłącznego środka – dwa zdania względem siebie sprzeczne nie mogą być oba fałszywe

- zasada podwójnego przeczenia – negacja negacji jakiekolwiek zdania ma tę samą wartość logiczną, jak to zdanie, które zostało podwójnie zanegowane

- zdania przeciwne – jedno zdanie przesądza o prawdziwości lub fałszywości drugiego zdania; prawdziwość jednego przesądza o fałszywości drugiego; fałszywość jednego nie przesądza o prawdziwości drugiego zdania

- koniunkcja:

- w znaczeniu koniunkcyjnym A jest B i C; przedmioty A należą do klasy B oraz do klasy C, tworząc część dla tych klas wspólną – iloczyn tych klas.

- w znaczeniu enumeracyjnym: A i B są C, mając na myśli to że przedmiot A należy do klasy C oraz że przedmiot B należy do klasy C

- w znaczeniu syntezującym: A i B to C, zdanie i jego negacja to para zdań względem siebie sprzecznych, choć brane osobno każde zdanie nie jest zdaniem względem siebie sprzecznym

- Alternatywa nierozłączna (lub) alternatywa rozłączna(albo) dysjunkcja (bądź-bądź)

- używamy ich kiedy nie wiemy które ze zdań składowych jest prawdziwe

- musimy założyć że któreś ze zdań składowych jest prawdziwe (p v q)

Np. Nabywca otrzymał części zamienne lub bon na bezpłatną naprawę

Nabywca otrzymał części zamienne albo bon na bezpłatną naprawę

Nabywca otrzymał bądź części zamienne, bądź bon na bezpłatną naprawę

- w 1. przypadku nabywca mógł otrzymać i bon i bezpłatną naprawę

- w 2. Przypadku nabywca mógł otrzymać tylko jedno z wymienionych

- w 3. Przypadku nabywca mógł otrzymać albo bon albo części, ale też nie wykluczone że nie dostał ani jednego ani drugiego

-równoważność:

- spójnika międzyzdaniowego „zawsze i tylko wtedy, gdy…” używa się bowiem w mowie potocznej do połączenia takich dwóch zdań o tej samej treści logicznej, które są w jakiś sposób powiązane ze sobą treściowo

- zdania równoważne stwierdzają ten sam fakt i mają tę samą wartość logiczną

- implikacja i stosunek wynikania:

Ze zdania p wynika zdanie q wtedy i tylko wtedy gdy:

- implikacja zbudowana jest z e zdania p jako poprzednika i ze zdania jako następnika i jest prawdziwa

- prawdziwość tej implikacji opiera się na jakimś związku między tym, co głosi p, a tym co głosi zdanie q

Związek ten może być różny:

- związek przyczynowy np. Jeśli długo pada deszcz, to gliniaste drogi są trudne do przebycia

- związek strukturalny - związek zbudowany z takiego nie innego rozmieszczenia przedmiotów w przestrzeni albo zdarzeń w czasie, np. Jeśli patrzę na w kierunku Gwiazdy Polarnej to po lewej stronie mam las za którym schowało się słońce

- związek analityczny - powstały z tego samego sensu użytych słów, np. Jeżeli Jan jest starszy od Pawła, to Paweł jest młodszy od Jana.

- jeżeli wynikanie jakiegoś zdania innego jest szczególnym przypadkiem takiego ogólnego związku, mówimy że między zdaniami tymi zachodzi związek wynikania logicznego.

- są trzy możliwości co d wartości logicznej racji i następstwa:

A – racja prawdziwa i następstwo prawdziwe

B - racja fałszywa i następstwo prawdziwe

C –racja fałszywa i następstwo fałszywe

- Racja nie może być prawdziwa a następstwo fałszywe

- wynikanie to stosunek zachodzący między zdaniami

6. Podstawowe pojęcia dotyczące relacji

- to o czym w opisie stosunku może być mowa na 1. Miejscu może być poprzednikiem stosunku

- to o czym w opisie stosunku może być mowa na 2. Miejscu może być następnikiem stosunku

- niektóre stosunki maja taką właściwość, że jeśli zachodzą między pewnym poprzednikiem a następnikiem, to w każdym przypadku zachodzą też między tym właśnie następnikiem a poprzednikiem

- wypowiedzi modalne:

- interpretacja słów musi i może

- interpretacja słowa musi – wynikanie zdania ze zdania np. Jeżeli Piotr jest starszy od ojca Zosi, to Piotr musi być starszy od Zosi

- interpretacja dynamiczna – powodowanie faktu opisywanego zdaniu przez inne fakty np. Piotr musi być starszy od Zosi

- interpretacja aksjologiczna – odniesienie do czyiś ocen np. Piotr nie musi grać w szachy, jak nie będzie grał nic mu się nie stanie

- interpretacja tetyczna – odniesienie do obowiązujących norm, nakazujących zrealizowanie rozważanego planu rzeczy np. Ale jeśli gra to musi zrobić pierwszy ruch

Modalność zdań = w jaki sposób zdania stwierdzają pewne fakty

Zdania asertoryczne – stwierdzają to a to „Warszwa jest stolicą Polski”

Zdania apodyktyczne – stwierdzają że tak a tak być musi

Zdania problematyczne – stwierdzają że tak a tak może być

- pytania i odpowiedzi

Pytania – nie są zdaniami w sensie logicznym, bo nie opisują rzeczywistości; wyrażają pragnienie uzyskiwania informacji co do stanu rzeczy, formułują żądanie czy prośbę o udzielenie określonego rodzaju informacji

Założenia pytania – stwierdzenie, które zakłada się stawiając na serio pytanie

Niewłaściwie postawione pytanie - założenie jest niezgodne z rzeczywistością

- sposób stawiania pytań

Pytania do rozstrzygnięcia (pytanie zamknięte – wyznacza schemat udzielenia na nie odpowiedzi) – domagające się wyboru jednego z danych wypowiedzi wykluczających się „Czy dzisiaj jest ładna pogoda” „Tak/Nie”

Pytania do uzupełnienia (pytania otwarte- nie wyznaczające schematu odpowiedzi) - żąda się wyboru nie jednej z danych odpowiedzi, ale sformułowanie odpowiedzi przez osobę od której się z pytaniem zwracamy

Pytania sugestywne – niepostrzeżenie narzuca się zapytywanemu jakąś określoną odpowiedź, wtedy gdy nie jest on pewny jak odpowiedzieć

Pytania podchwytliwe – pytający zmierza do uzyskania odpowiedzi, z której w sposób niepostrzeżony dla odpowiadającego wynika coś czego odpowiadający zeznać nie chciał

Relacje odpowiedzi:

- właściwa – każde zdanie, które powstało przez zastąpienie partykuły pytajnej jakimś wyrażeniem należącym do zakresu niewiadomej tego pytania

- niewłaściwa:

• Całkowita – stanowi odpowiedź właściwa na dane pytanie

• Częściowa – nie jest odpowiedzią ani też nie kieruje nas na tę czy inną odpowiedź właściwą, to jednak ma tę wartość informacyjną, że pewne odpowiedzi właściwe pozwala wykluczyć

Przyczyny nieporozumień:

• Wieloznaczność słów (mają więcej niż jedno znaczenie) – HOMONIMY

• Ekwiwokacja – osoba w jednym i tym samym rozumowaniu kilkakrotnie używa pewnego słowa wieloznacznego w różnych znaczeniach sądząc błędnie, że używa tego słowa jednoznacznie

• Amfibiologie – wieloznaczność budowy składniowej, wygłaszanie wypowiedzi wieloznacznej ze względu na składnie

• Błąd myślenia figuralnego – ktoś pewne zwroty przez kogoś obrazowo sformułowane, odbiera dosłownie i wysuwa dziwaczne lub fałszywe konsekwencje

- uzasadnienie bezpośrednie:

Uzasadnienie – uznanie za prawdziwe zdań, w których formułujemy wyrażane przez nas sądy

• Bezpośrednie – nasze doznania bezpośrednio oparte na doświadczeniu

• Pośrednio – nasze doznania wnioskowane z innych zdań przyjętych poprzednio za prawdziwe

Spostrzeganie – proces poznania świata

- zewnętrzne – zmysłowe, poznanie za pomocą zmysłów

Obserwacja – dochodzenie na podstawie rozmyślanego spostrzegania spostrzegania do sądów, które mają być odpowiedzią na pewne w danej chwili stawiane sobie pytanie

Pomiar- przedmiotom obserwowanym przyporządkowujemy pewne liczby w ten sposób, że ze stosunków między liczbami możemy wnioskować o stosunku między przedmiotom zmienionym

Eksperyment – staramy się wpłynąć na określone zjawisko, zmieniając w sposób przez nas kontrolowany warunki, w których ono przebiega, po to żeby zaobserwować, czy i jakie zmiany następują w tym zjawisku przy powodowanej przez nas zmianie warunków tego przebiegu

- wnioskowanie dedukcyjne i jego podstawy logiczne:”

Wnioskowanie – proces myślowy polegający na przyjmowaniu przez kogoś zdania lub kilku zda za prawdziwe i dochodzeniu na tej podstawie do przeświadczenia o prawdziwości innego zdania.

Przesłanki – zdania na których podstawie uznajemy inne zdania za prawdziwe czyli te od których zaczyna się wnioskowanie

Wniosek – zdanie które uznajemy za prawdziwe w rezultacie procesu wnioskowania

Przesłanka entymematyczna – przemilczana domyślna przesłanka czyjegoś wnioskowania

Schematy wnioskowań:

• Niezawodnych – w rozumowaniu z nimi zgodnych, zawsze od prawdziwych przesłanek dochodzi się do prawdziwych wniosków

• Zawodnych – od przesłanek nie zawsze dochodzimy do prawdziwych wniosków

Funkcja logiczna – funkcja zdania zbudowana jedynie ze stałych logicznych oraz ze zmiennych

Prawo transpozycji –

Prawo kontrapozycji –

Wnioskowanie dedukcyjne – takie wnioskowanie, z którego przesłanek wynika logicznie jego wniosek (jeżeli p, to q)

Wnioskowania uprawdopodobniające – wychodzą od prawdziwych przesłanek możemy dojść do fałszywych wniosków lecz w racjonalny sposób spodziewamy się, że wniosek będzie prawdziwy

Wnioskowanie redukcyjne – z wniosku wynika przesłanka, choć z przesłanek tego wnioskowania nie wynika jego wniosek

W. dedukcyjne- przesłanka jest racją; wniosek jest następstwem

Dedukcja - rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek. Istotą jest przechodzenie od ogółów do szczegółów. Rozumowanie dedukcyjne w odróżnieniu od rozumowania indukcyjnego jest w całości zawarte wewnątrz swoich założeń, to znaczy nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć, lecz jest tylko prostym wyciąganiem wniosków. Jeśli jest przeprowadzone poprawnie, zaś zbiór przesłanek nie zawiera zdań fałszywych, to wnioski wyciągnięte w wyniku rozumowania dedukcyjnego są nieodparcie prawdziwe i nie można ich zasadnie zakwestionować.

W. redukcyjne – racja jest następstwem; wniosek jest racją

Wnioskowanie indukcyjne – na podstawie przesłanek jednostkowych, stwierdzających iż poszczególne zbadane przedmioty pewnego rodzaju mają pewna cechę dochodzi się do ogólnego wniosku że każdy przedmiot tego rodzaju taką cechę ma

Myślenie z góry postawionymi zadaniami

- myślenie spontaniczne – dokonując wnioskowań nie stawiamy sobie określonych celów

Myślenie może być kierowane z góry wyznaczonymi zadaniami

Dowodzenie wprost i nie wprost

Dowodzenie – rozumienie polegające na tym, że uważając jakieś zdanie za wątpliwe szukamy dlań racji wśród zdań poprzednio uznanych za prawdziwe by z prawdziwości owego pierwszego zdania

Prawdopodobieństwo – w sensie psychologicznym mamy na myśli siłę przekonania, a więc czy jakaś osoba używa zdania całkowicie pewne czy a jakiejś mierze wątpliwe aż do braku jakichkolwiek przypuszczeń że tak jest jak to zdanie głosi

Prawdopodobieństwo w sensie logicznym – jakie są podstawy do uznania że zdanie o jakimś zdarzeniu za prawdziwe ze względu na inne poprzednio uznane zdanie

Kwadrat logiczny:

- graficzne przedstawienie zależności zachodzących pomiędzy poszczególnymi zdaniami kategorycznymi.

Prawa kwadratu logicznego:

S a P S o P

S e P S i P

S a P | S e P

S i P S o P

S a P S i P

S e P S o P

Dzięki znajomości praw opozycji możemy w niektórych przypadkach na podstawie informacji o wartości logicznej jednego ze zdań, określić wartość logiczną innego zdania. Np. wiedząc, że zdanie S a P jest prawdziwe, możemy ustalić, iż zdania S e P oraz S o P są fałszywe, a zdanie S i P jest prawdziwe.

Teoria nazw - dział logiki formalnej, obejmujący logiczne schematy wnioskowania, w których występują zmienne nazwowe i funktory zdaniotwórcze od argumentów nazwowych; bada budowę nazw i strukturę prostych zdań zawierających nazwy.

W klasycznym ujęciu wyróżnia się cztery zdania kategoryczne:

• zdanie ogólno-twierdzące "Każde S jest P" (symbolicznie S a P), np. "Każdy człowiek jest istotą śmiertelną";

• zdanie ogólno-przeczące "Żadne S nie jest P" (S e P), np. "Żaden człowiek nie jest ptakiem";

• zdanie szczegółowo-twierdzące "Niektóre S są P" (S i P), np. "Niektórzy ludzie są mężczyznami";

• zdanie szczegółowo-przeczące "Niektóre S nie są P (S o P), np. "Niektórzy ludzie nie są Europejczykami".

8. Myślenie kierowane z góry postawionymi zadaniami

- dowodzenie - jeden z głównych rodzajów rozumowania obok wnioskowania, sprawdzania i wyjaśniania; proces myślowy polegający na rozwiązywaniu zadania, które domaga się, by pewne zdanie całkowicie dane w samym zadaniu wywnioskować ze zdań innych, już uprzednio uznanych, inaczej mówiąc dowodzenie jest to zadanie zawarte w zdaniu rozkazującym o postaci : „wykaż, że a jest b!”. Rozwiązanie tego zadania wymaga m.in. inferencji (wnioskowania), która jest składową dowodzenia. Jednym słowem dowodzeniem nazwiemy zabieg konstruowania danego dowodu; dowodzenie jest formalnym rozumowaniem korzystającym z zasad logiki, aksjomatów oraz założeń twierdzenia i wcześniej udowodnionych twierdzeń (porównaj dowód (matematyka)). W logice, dowieść zdanie A oznacza znaleźć prawdziwe zdanie B, z którego zdanie A wynika.

- Sprawdzanie jest to jedna z najbardziej podstawowych odmian rozumowania obok wnioskowania, dowodzenia i wyjaśniania; sprawdzanie jakiegoś zdania, np. zdania „a jest b” polega na rozwiązaniu zadania, które znajduje swe słowne sformułowanie w tzw. pytaniu rozstrzygnięcia „czy a jest b?”. Rozwiązaniem jest udzielenie jednej z dwóch właściwych odpowiedzi: „a jest b” albo „a nie jest b” na podstawie stwierdzenia prawdziwości lub fałszywości pewnych następstw wyprowadzonych ze zdania „a jest b”. W związku z powyższym procedura sprawdzania nie wyznacza jednoznacznie postaci konkluzji, wyprowadzenie której zakończy proces sprawdzania; w procesie sprawdzania wyróżnić można następujące fazy: (a) postawienie pytania rozstrzygnięcia: „czy a jest b?”; (b) wyprowadzenie ze zdania „a jest b” jakichś następstw; (c) uznanie lub odrzucenie tych następstw.

- Wnioskowanie (inferencja), prowadzące do uznania lub odrzucenia tych następstw i w sumie do uznania lub odrzucenia zdania sprawdzanego, przebiega jedną z dwóch dróg: (1) od odrzucenia następstw do odrzucenia racji – droga dedukcyjna; (2) od uznania następstw do uznania racji – droga dedukcyjna albo redukcyjna: (2.1.) dedukcyjna gdy następstwa są równoważne ze zdaniem sprawdzanym; (2.2.) redukcyjna gdy następstwa nie są równoważne ze zdaniem sprawdzanym.