TECHNIKI SZTUK PLASTYCZNYCH – PYTANIA
Na czym oparta jest technika tempery?
Technika tempery oparta jest na spoiwach emulsyjnych (naturalnych i sztucznych) i jest pośrednia między farbami olejnymi a wodnymi. Farby zachowują właściwości farb wodnych, wpływ składników olejnych występuje dopiero o wyschnięciu. Nazwa pochodzi od łac. temperae - mieszać
Co to jest emulsja?
Emulsja – układ rozproszony, dyspersyjny jednej cieczy w innej. Warunkiem powstania emulsji są emulgatory.
Naturalne emulsje: mleko (mało oleju), żółtko jaja (dużo oleju), całe jajko.
Emulgatory – definicja:
Emulgatory – substancje ułatwiające przejście z niemieszających się ze sobą substancji w trwały stan rozproszony, czyli emulsje.
Naturalne spoiwa emulsyjne:
-żółtko z jajka
-klej zwierzęcy
-gumy roślinne
-białko z jajka
Historia stosowania spoiw temperowych – przykłady.
- zaczątki tempery już w malarstwie naskalnym.
- dominująca technika od antyku do późnego średniowiecza.
- stosowana w malowidłach bizantyjskich i w ruskim malarstwie ikonowym.
-Giotto słynął z tempery, stosował naturalną lub sztuczną technikę tempery jajowej.
Zaprawy malarskie i ich rola w strukturze obrazu.
Zaprawa:
- nosi inaczej nazwę gruntu.
- występowała na wszystkich podłożach organicznych (drewno, płótno, papier itp.) i mineralnych (tynk, kamień itp.).
- składa się ze spoiwa zmieszanego z wypełniaczem.
- kiedy farby tracą kolor krycia wtedy zaprawa stanowi kolor.
Rola:
- wyrównanie powierzchni podłoża.
- spojenie warstwy malarskiej z podłożem.
- amortyzacja pracy podłoża (niwelowanie nadmiernego rozciągania się i kurczenia).
- nadaje koloryt i świetlistość obrazowi.
- pozwala na strukturalne kształtowanie obrazu, gdy wycinamy w niej ornamenty.
Białe zaprawy malarskie – skład i historia stosowania.
- podstawowe grunty w malarstwie europejskim do późnego średniowiecza.
- o ich wykonaniu pisze Mnich Teofil (zaleca zaprawę kredową z klejem glutynowym nakładaną w wielu warstwach, wypełniaczem również gips).
- traktat Herakliusza – opis gruntów z bieli ołowianej (Rembrandt XVII i XVIII).
Skład:
a) spoiwa
- oparte głównie na spoiwach wodnych: kleje glutynowe (skórny, kostny, rybi)
- w malarstwie ściennym kazeina, oleje schnące
- jako dodatki żywice: mastyks (ze śródziemnomorskich krzewów), damara (z drzew indyjskich), kalafonia (z sosny), sandarak (z cyprysów)
- aby zwiększyć elastyczność dodawano miód i skrobię.
b) wypełniacze:
kreda
- stosowano najczęściej kredy naturalne (pochodzenia organicznego lub mineralnego)
- chemicznie kredą nazywamy węglan wapnia CaCo3
- malarskie nazwy: biel paryska (drobno zmielony marmur), biel perłowa (drobno zmielone skorupy małży), biel wiedeńska (otrzymywana ze karbonizowanego ciasta wapiennego), kreda strącana (drobna, pozyskiwana chemicznie)
gips
- materiał otrzymywany z naturalnych złóż (z kamienia gipsowego CaSo4 2H2O, a także z bezwodnych skał andryhydowych CaSo4)
- Vasari pisze o gruntach dwuwarstwowych składających się w dolnej warstwie z gipsu grubego (gesso grosso), a w drugiej warstwie z cienkiego (gesso sottile)
biel ołowiana
- najstarsza biel otrzymywana sztucznie
- zasadowy węglan ołowiu (2PbCO3 Pb(OH)2)
- otrzymywana przez trzymanie blaszek nad octem
- Brunatniała na powierzchni (tworzył się siarczek ołowiu PbS)
Barwne zaprawy malarskie w aspekcie historycznym.
- pojawiają się w malarstwie włoskim od 2 poł. XVI w.
- oparte na bazie żelazowych glinek (czerwone, brązowe).
- wymuszały odmienny sposób malowania (tło było ciemne).
- na gruntach ciemnych często stosowano imprimiturę (we Włoszech szare, np. Tycjan).
- regres jakości w XVII w.
- przygotowywano je seryjnie w warsztatach.
- w XIX w. gruntowano fabrycznie.
- dodawano tłuszcze, woski, przez co proces schnięcia źle zachodził.
Co to jest gesso grosso?
gesso grosso – grubo zmielony, uzyskiwany przez mielenie gipsu lub andryhydu lub wypalany w temp. 800⁰C (gips martwopalony, bezwodny), nieaktywny
Co to jest gesso sottile?
gesso sottile – cienko zmielony, pozyskiwany z gipsu dwuwodnego przez wypalanie go w temp. 180-200⁰C, w wyniku czego uzyskiwano gips półwodny, bardzo aktywny (szybko wiązał wodę), pławiono (4-6 tyg.), a następnie mieszano z wodą klejową.
Techniki wapienne – rodzaje technik.
- fresk mokry (al fresco)
- fresk suchy (al secco)
- fresk pakułowo-wapienny
- technika pompejańska
- sgraffito
Fresco secco – charakterystyka.
- technika chronologicznie starsza niż al fresco.
- malowano na suchym tynku.
- wymagał przygotowania farby ze spoiwem (spoiwo organiczne: jajowe, kazeinowe, kleje roślinne).
- malowano też mieszając pigmenty z mlekiem wapiennym lub krowim (uzyskiwano spoiwo kazeinowe).
- efekt malarski bardziej rozbielony, brak świetlistego koloru jak w al fresco.
- mniejsza trwałość.
- można było malować ze wszystkimi pigmentami.
Techniki al fresco.
- technika bardzo stara (wg. niektórych już w grotach skalnych)
- warsztatowe użycie wiąże się z zaprawą wapienną.
- stosowany już w antyku
- malowano na świeżej zaprawie (w postaci dniówek).
- malowano od góry do dołu.
- brak spoiwa organicznego (rolę spoiwa pełniła świeża zaprawa wapienna)
- nie wszystkie pigmenty nadawały się do al fresco (na powierzchni występuje silnie alkaliczne środowisko, a nie wszystkie pigmenty są na nie odporne, mogą zmieniać barwy).
- technika mieszana, dodawano substancji organicznych, technika jajowa lub kazeinowa do partii z azurytem (błękit)
- Ważne jest dobre wymieszanie ciasta wapiennego, proporcje, dobry piasek.
Warstwy :
1) ceglana lub kamienna ściana, oczyszczona i przygotowana, zwilżona wodą (cegła wymagała większego nawilżenia)
2) arriciato (wg. Witruwiusza opus tectorium) – spodnia, gruboziarnista warstwa tynku z wypełniaczem (piasek, okruchy ceramiczne, tufy wulkaniczne) wodoodporna, o właściwościach hydraulicznych, ciasto 1:1,5 woda
3) intonaco - (wg. Witruwiusza opsis) – kolejna warstwa tynku z drobnym wypełniaczem (przesiany piasek kwarcowy, okruchy marmurowe). Witruwiusz jako wypełniacz zaleca piasek kopalny ostrokrawędzisty (dobra struktura), nie zaleca piasku rzecznego (słabsze wiązanie), ciasto 1:1 woda
Co to jest giornato?
giornato - dniówka, fragment malowidła ściennego w technice fresku mokrego al fresco, nakładano tyle tynku ile malarze zdążyli zamalować w ciągu 1 dnia. Na ścianie możemy odnaleźć granice dniówek.
Technika pompejańska.
Technika pompejańska (ganosis) - technika mieszana, woskowo-żywiczna, do wykańczania powierzchni malowideł ściennych, rzeźb, elementów architektonicznych, opisał ją Witruwiusz w „O architekturze ksiąg 10”. Gorący wosk stapiano z olejem lub żywicą, płynna masa dała nakładać się na zimno. Po stwardnieniu ogrzewano specjalnym żelazkiem (ogrzewanym w koksownikach), wosk wsiąkał i po wypolerowaniu była gładka lustrzana powierzchnia – powierzchnia stiuku.
Historia technik fresku i jej mistrzowie.
- starożytny Rzym – podłoża w al fresco i fresco secco, dopracowano jakość, opisał je Witruwiusz, tynki monolityczne.
- Europa i wschód do XII w. tradycja rzymska.
- wschodnie tynki bizantyjsko-ruskie, od XII w. przemieszczały się na zachód w kierunku Europy.
- od XII-XIV wieku zaczęto stosować składniki organiczne, ale w arriciato znajdował się z pociętą słomą, intonaco z pociętymi pakułami.
- od XIVw tynki tylko z wypełniaczami organicznymi, słoma, pakuły lniane, np. w Polsce na południu i na wschodzie.
- Giotto
Tradycja wschodnia tynków z wypełniaczem organicznym.
a) przygotowanie materiałów.
b) przygotowanie podłoża do fresku w technice al fresco i fresco secco.
c) techniki malarskie.
- techn. Mieszana
- al fresco
Przykłady malowideł bizantyjsko-ruskich w Polsce.
- kaplica zamkowa p.w. Św. Trójcy w Lublinie XV w.
- kościół kolegiacki p.w. Panny Marii w Wiślicy XIV/XV w. (sceny maryjne, w prezbiterium Chrystus Pantokrator).
- kaplica św. Krzyża w kościele katedralnym w Krakowie, ok. 1470 r.
- kościół kolegiacki p.w. Narodzenia Panny Marii w Sandomierzu
Podstawowe mineralne spoiwa sztukatorskie i sposób ich przygotowania.
Wymień po 3 kruszywa i wypełniacze stosowane w dawnych zaprawach.
Otrzymywanie gipsu sztukatorskiego i sposoby opóźniania jego wiązania.
Techniki kształtowania sztukaterii (przynajmniej 3).
Włoska tradycja w sztukateriach z połowy XVII wieku na ziemiach polskich – podstawowe cechy.
Jaką rolę w zaprawie pełniły tufy wulkaniczne?
Jaką rolę w zaprawie pełniły okruchy metaliczne i kiedy je stosowano?
- zendra kowalska
- tradycja wywodzi się z terenów północnych Włoch, z początku XVI w.
- okruchy metaliczne powstałe podczas kucia metalu, w postaci cienkich blaszek długości ok. 2 mm
- dosypywane do ciasta wapiennego obok innych wypełniaczy mineralnycg
Przykłady dekoracji sztukatorskich wykonywanych w tradycji włoskiej w XVI, XVII wieku.
Rysunki sztyftem metalowym – charakterystyka techniki.
Rysunek sangwiną – materiały i przykłady.
Płótna malarskie o splotach skośnych – definicja, historia, przykłady.
Wymień oleje schnące stosowane w dawnym malarstwie.
lniany, słonecznikowy, orzechowy
Charakterystyka wodnych spoiw malarskich o charakterze białkowym i ich wykorzystanie w różnych technikach malarskich.