Karol Marks(1818-1883) to XIX-wieczny niemiecki filozof, myśliciel i działacz rewolucyjny, którego koncepcje miały olbrzymi wpływ na kształt współczesnej Europy i nie tylko . Urodził się w Trewirze w zamożnej rodzinie mieszczańskiej. Studiował w Bonn, następnie w Berlinie, gdzie uległ wpływom filozofii Hegla. Marks był inicjatorem oraz ideowym przywódcą założonego w 1864 r. Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników. Był on jednym z tych, których teorie wykorzystano na wielką skalę by uzasadniać często zbrodnicze posunięcia przywódców różnych państw. Karol Marks oparł swoje poglądy na kilku teoriach, jedną z nich jest teoria walki klas. Zgodnie z nią wewnątrz każdego społeczeństwa występuje szereg przeciwstawnych interesów pomiędzy poszczególnymi klasami społecznymi. Każda z klas dąży do zaspokojenia własnych potrzeb, co stawia ją w opozycji do innej warstwy. Społeczeństwo jest zatem sumą zwalczających się warstw i klas społecznych, przy czym wszystkie dotychczasowe społeczeństwa opierały się na zasadniczym podziale na klasy uciskających i uciskanych. Od stuleci toczy się walka między nimi.

Marks pisał: „Historia wszelkiego społeczeństwa dotychczasowego (...) jest historią walk klasowych, wolny i niewolnik, patrycjusz i plebejusz, pan feudalny i chłop-poddany, majster cechowy i czeladnik, krótko mówiąc, ciemiężyciele i uciemiężeni pozostawiali w stałym do siebie przeciwieństwie, prowadzili nieustanną, to ukrytą, to jawną walkę – walkę, która za każdym razem kończyła się rewolucyjnym przekształceniem całego społeczeństwa lub też wspólną zagładą walczących klas…”.

Podstawą teorii Marksa były materializm dialektyczny i historyczny. Materializm dialektyczny to metoda badania zjawisk przyrody, społeczeństwa i myślenia. Jej zasadniczą cechą było nie tylko objaśniac świat ale także zmierzac do jego przeobrażenia. Materializm historyczny operuje takimi założeniami jak:

a) na każdym etapie rozwoju historycznego organizacja społeczna, szczególnie instytucje polityczne oraz ideologia są odpowiednikami panujących metod produkcji i wymiany dóbr materialnych

b) każda organizacja społeczna podlega przemianom które prowadzą do stanu gdzie aktualna struktura społeczna i polityczna hamuje dalszy rozwój.

Koncepcja Marksa była w znacznej mierze oparta na ekonomii. Wynikało to z faktu uznania tej sfery, za podstawę życia społecznego, przy czym ekonomia nie była tu rozumiana wąsko, jako nauka badająca zjawiska zachodzące w sferze gospodarczej, lecz jako swoista ideologia, czyli wiedza tworzona celem zaspokojenia określonych potrzeb i interesów danych grup społecznych. Stanowiła ona bazę życia społecznego, na której dopiero wyrastały pozostałe elementy.

Podstawą koncepcji Marksa jest wprowadzenie przez niego podziału społeczeństwa na klasy społeczne, wyznaczające miejsce jednostek i grup w strukturze społecznej. Marks, nigdy nie zdefiniował wyraźnie pojęcia klasy. Można jednak przyjąć, że kryterium jego wyodrębnienia są stosunki powstające w procesie produkcji, a dokładniej posiadanie bądź nie posiadanie środków produkcji, a przez to możliwość dysponowania wartościami stworzonymi przez cudzą pracę.

To właśnie konflikt klasowy przesądza o dynamice rozwoju społecznego, o tym że społeczeństwa nie trwają w miejscu lecz ulegają przemianom.

Dziewiętnastowieczna gospodarka krajów Europy zachodniej charakteryzowała się bardzo intensywnym i dynamicznym rozwojem agresywnego kapitalizmu, nastawionego na maksymalizację zysków i tym samym pomnażanie kapitału, przy jednoczesnej minimalizacji kosztów własnych (co samo w sobie stanowi nieodłączny element każdej gospodarki wolnorynkowej, także współczesnej, z tą jedynie różnicą, iż obecnie zmniejszanie kosztów zostało ograniczone poprzez nałożenie prawnych obowiązków pracodawcy wobec pracownika).Burżuazja, jako klasa według Marksa składająca się z posiadaczy różnej wielkości kapitału, lokujących go głównie w produkcji przemysłowej, w trakcie długiego procesu rozwojowego, stopniowo zwiększała swoją objętość wchłaniając drobnomieszczaństwo, kupców itd. Podobnie rzecz miała się z klasą proletariatu, złożoną z jednostek nie posiadających kapitału pieniężnego i najmujących się do pracy w przemyśle, handlu czy usługach. Oczywiście obie te grupy są bardzo niejednorodne, na co wpływa zarówno ich wielkość, jak i kryterium wyodrębnienia oparte na posiadaniu lub nie posiadaniu środków produkcji i kapitału, bez uwzględniania jego wielkości. Członkowie tych grup wywodzili się ze wszystkich praktycznie wcześniej istniejących klas.

Element stanowiący o dynamice społecznej wizji Marksa tzn. konflikt klasy burżuazyjnej z proletariatem, posiada tylko jedno możliwe rozwiązanie. Wyzwolenie klasy robotniczej nie jest możliwe w warunkach kapitalistycznej produkcji. Nie możliwa jest też zdaniem autora reforma tego systemu, nie podlega on bowiem naprawie. Jedynym wyjściem jest jego obalenie i stworzenie w powstałe miejsce nowego socjalistycznego społeczeństwa bezklasowego, znoszącego wszelkie źródła społecznych nierówności. Rzeczywistość pokazała, że szczytne z założenia cele jakie stawiał przed ruchem robotniczym Marks, tj. jednoczenie się robotników najemnych przeciwko kapitalistom, stopniowe wykorzystywanie wszelkich słabości systemu do umacniania własnej siły i wreszcie ostateczne narodziny nowego ustroju socjalistycznego, przekształciły się w przykryte populistyczną i grającą na emocjach propagandą, dążenia do przejęcia władzy, przy czym wyzwolenie robotników spod wyzysku zeszło zdecydowanie na dalszy plan.

Potwierdza się tu przy okazji teza o roli państwa, jaką podejmował sam Marks i która głosi, że państwo stanowi narzędzie, wykorzystywane dla celów klasy rządzącej, sprzyjające jej interesom, i realizujące jej plany.

Teoria walki klas stanowiła również usprawiedliwienie dla mającej nastąpić rewolucji robotniczej, w wyniku której obalony zostanie kapitalizm, w miejsce którego władzę przejmie proletariat i ustanowi społeczeństwo bezklasowe.

Trudno nazwać zbrodniczy reżim komunistyczny jaki panował w Związku Radzieckim, przychylnym dla robotników, skoro tak naprawdę ich życie, podobnie jak i całej reszty społeczeństwa poddane było całkowitej niemal kontroli ze strony państwa. W wypadku ZSRR klasą rządzącą nie była już burżuazja, którą przy pomocy brutalnych metod fizycznie zlikwidowano, nie był nią też wbrew głoszonym hasłom, proletariat. Wąska grupa działaczy partyjnych decydowała o życiu i śmierci setek milionów ludzi.

Konflikt klasowy na który Marks kładł tak wyraźny nacisk został usunięty w cień, co nie oznacza że przestał istnieć. Polaryzacja pozycji burżuazji i proletariatu nie ma już miejsca, mówi się raczej o dominującej roli wykształconej klasy średniej, jednak różnice interesów poszczególnych klas są bardzo wyraźne, co widać także we wkraczającej dopiero w nowoczesną gospodarkę rynkową Polsce.

Koncepcje Marksa stanowią ciekawy przykład spojrzenia na rzeczywistość społeczną, może zbyt jednostronny i bardzo zaangażowany emocjonalnie wobec wielu kwestii (co było zresztą zgodne z wypracowaną przez tego myśliciela, metodą badawczą), ale nie zdezaktualizowany całkowicie mimo długiej już historii. Mnogość interpretacji, opracowań naukowych, nurtów wyrosłych na bazie myśli Marksa świadczy dobitnie o roli jaką odegrała ona w dziejach nowoczesnych nauk społecznych. Bez względu na to, jak wykorzystywano ją dla celów propagandowych przez minione lata, wciąż może ona stanowić bogate źródło refleksji nad współczesnym społeczeństwem kapitalistycznym.