ęłęóŚwiat Wikingów był imponujący. Obejmował tereny od wschodnich wybrzeży Morza Śródziemnego aż po Amerykę. Już pod koniec VIII wieku po Chr. wikiński żywioł zaczął ogarniać stopniowo coraz to większe obszary. W wyobraźni współcześnie żyjących ludzi Wikingowie jawią się jako łupieżcy, krwawi wojownicy i najeźdźcy. Z mieczem w ręku staczali bitwy, palili domostwa i brali niewolników. Jest to jednak tylko ta mroczna strona tajemniczego ludu. Wikingowie to również jedni z pierwszych odkrywców, zdobywców, doskonali rzemieślnicy, kupcy i żeglarze. Niewielu z nas wie przecież, że to właśnie oni, na długo przed Krzysztofem Kolumbem, dotarli do wybrzeży Ameryki. Dzięki doskonale opanowanym umiejętnościom żeglugi oraz wspaniałym statkom - płaskodennym łodziom wiosłowym, wyposażonym w prostokątne żagle, tzw. drakkarom (szybkim łodziom przybrzeżnym) i knorrom (pełnomorskim statkom), a także wynalezieniu techniki żeglowania z użyciem siły wiatru, mogli odkrywać miejsca, do których nikt przed nimi nie odważył się dotrzeć. Dlatego też wikińskie osady zakładane były na Hybrydach, Orkadach, Islandii, czy Grenlandii. Ich szlaki wypraw prowadziły również do Konstantynopola, czy na przykład Lizbony.
Skąd taka władza, determinacja i takie umiejętności? Wikingowie stali się sławni w Europie po złupieniu klasztoru na wyspie Lindisfarne w 793 roku po Chr. Od tego momentu groźny lud z Północy zaczął wzbudzać panikę i strach wśród ludności zamieszkującej wsie i miasta.
Słowo "wiking" pochodzi od staronordyjskiego vik czyli zatoki lub starogermańskiego vik, czyli osady portowej. Tłumaczone jest na różne sposoby. Według jednych oznaczało zajęcie – wyruszenie na wyprawę łupieską – "wyjście na wiking". Według innych termin oznaczał osobę, która wojowała na morzu – grabieżcę.
Ojczyzną Wikingów były chłodne i wietrzne obszary Skandynawii. Górskie tereny, częściowo pokryte śniegiem i lodem, o mocno postrzępionej linii brzegowej z wieloma wysepkami, zamieszkiwane przez drapieżniki, z wodami obfitymi w ryby – oto kolebka wikińska, z której rodzili się wysocy wojownicy. Berit Sellevold, norweska antropolog, tak opisuje wygląd Wikingów: "zarówno mężczyźni, jak i kobiety wyróżniali się proporcjonalną budową ciała. Czaszki cechuje przeciętna szerokość i wysokość w porównaniu z długością (...) Jeżeli chodzi o powierzchowność, ludzie z okresu wikińskiego nie różnili się zbytnio od obecnych mieszkańców Północy z wyjątkiem nieco niższego wzrostu i znacznie zdrowszych zębów oraz naturalnie odzienia, uczesania i ozdób".
Wikingowie podobnie jak inne ludy Północy posługiwali się językiem staroskandynawskim i czcili tych samych bogów: Odyna i Thora. Ich społeczność dzieliła się, używając współczesnych pojęć, na: arystokrację-wojowników, ludzi stanu wolnego (kupców, rzemieślników, rolników) oraz niewolników. Przyczyną wypraw były najprawdopodobniej: chęć zdobycia nowych ziem i bogactw. Ale wydaje się, iż to właśnie niedostatek uprawnych gruntów wzbudził "głód ziemi" u Wikingów. Doskonale przygotowane pod względem technicznym statki pozwoliły bez większego ryzyka przemieszczać się na duże odległości.
Obrano kilka kierunków ekspansji. Jako pierwszy południowy-wschód. Wikingowie wyruszyli przez Morze Bałtyckie w kierunku terenów dzisiejszej Rosji, z biegiem wielkich rzek takich jak Dniepr, Dniestr, Wołga. Przekształcili istniejące tu osady słowiańskie (Nowogród) lub założyli nowe ośrodki (Kijów) tworząc pomost pomiędzy Północą a Południem. Szlaki ich wypraw sięgnęły Morza Czarnego a następnie Konstantynopola oraz Wołgi, Morza Kaspijskiego i Bagdadu. Handlowano sprowadzanymi z Północy futrami i niewolnikami, otrzymując w zamian srebro, w postaci monet, pochodzące z kopalni Arabii. W 865 roku wyprawy Wikingów ruszyły w kierunku dzisiejszej Anglii, Francji, Szkocji i Irlandii.
Tak jak już wspominaliśmy Wikingowie, dzięki odkryciom archeologicznym, znani są również jako rzemieślnicy-artyści. Mieli oni tendencję to przekształcania najbardziej prostych przedmiotów użytku codziennego w arcydzieła sztuki użytkowej. Rozliczne wyprawy wzbogacały rodzimą ornamentykę. Na przedmiotach takich jak rękojeści noży, zapinki, czy sprzączki do pasa występowały stylizowane wizerunki zwierząt oraz motywy roślinne. Splecione ze sobą różne wzory tworzyły tajemnicze wizerunki, zapierające niejednokrotnie dech w piersiach. Do dnia dzisiejszego sięgamy chętnie do tej stylistyki.
Świat wikiński to również runy - noszące cechy magii - pismo. Pismem, które składało się prawie wyłącznie z linii prostych pokrywano kamienie, przedmioty z kości i metalu. Wiele napisów runicznych znajduje się na kamieniach nagrobnych, na których w ten sposób uwieczniano imię zmarłego. Legenda wikińska głosi, że to bóg Odyn, poddany ciężkim próbom, jako pierwszy posiadł umiejętność posługiwania się pismem runicznym:
"Wiem, że zawisłem/na targanym wiatrem drzewie/przez całych dziewięć nocy/przeszyty włócznią/oddany Odynowi/sam z sobą/
na tym drzewie/którego korzeni/nikt nie zna/nie dostałem chleba/ nie napoju z rogu/zajrzałem w głębiny/chwyciłem runy/krzycząc je wyrwałem/a potem na powrót w dół się stoczyłem."Hávamál z Eddy poetyckiejAlfabet runiczny nazywany jest futhark, zaś nazwa pochodzi od dźwięków przypisanych jego pierwszym sześciu znakom: f, u, th, a, r, k.Każdy symbol był odpowiednikiem dźwięku oraz piktogramem – obrazkiem opisującym jakieś pojęcie.Podobnie jak pismo runiczne taki i cały świat wikiński przesycony był wierzeniami i magią. Najpotężniejszym bogiem był jednooki Odyn – bóg wojny, strategii, przebiegłości, który jedno oko zamienił na łyk wody ze Studni Wiedzy. Polegli wojownicy udawali się do jego domu – Walhalla w Asgardzie. Jego atrybutem była włócznia Gungnir oraz ośmionogi koń – Sleipnir. Drugim najważniejszym bogiem wikińskim był Thor, a oto opowieść o jego wyprawie po Młot, nieodłącznym elemencie jego wizerunku:
Thor idzie po swój Młot
Pewnego ranka Thor stwierdził z przestrachem, że nie ma jego młota. Daremnie przeszukiwał wszystkie pokoje swego domu, szarpiąc się za brodę. Przyszedł tedy Loki, bóg podstępny. Nie mógł ukryć swej radości ze szkody, gdy Thor opowiedział mu o swym nieszczęściu. "Pewnie olbrzymy go ukradły", odrzekł spokojnie Loki. "Jeśli chcesz, sprawdzę u nich". A Thor zgodził się. Podstępny Loki pożyczył od Friggi szatę z piór, poleciał do Riesenheim i szybko się dowiedział, że olbrzym Thrym, król potworów, ukradł młot i schował osiem mil pod ziemią. "Jest tylko jedna cena, za jaką oddam młot", zawołał olbrzym śmiejąc się dziko, "Tylko jeśli Frigga, najpiękniejsza bogini, zostanie moją żoną!" Gdy Loki przedstawił Asom żądanie, Frigga krzyczała ze wstydu i gniewu, a bogowie zebrali się w wielkiej trosce i radzili, bo gdyby Thor nie odzyskał młota, Asgardowi groził upadek. Mądry syn Odina, Heimdal, bóg jutrzenki i strażnik nieba przekonał opornego Thora do podstępu. Miał przebrać się za oblubienicę, by w szacie Friggi i jej ozdobach samemu pójść po młot. Loki, bóg podstępny, ofiarował się pójść z nim jako służka. Thrym przyjął narzeczoną w głębokim woalu przepełniony radością. Kazał urządzić ucztę. Z gośćmi zajął miejsce w hali i raczył się tłustą pieczenia z wołu i pieniącym się miodem. Ze zdziwieniem patrzył jako i goście, jak rzekoma narzeczona zjadła całego woła, a do tego i osiem łososi, jak wypiła trzy beczki miodu. "Osiem dni nie jadła moja pani, tak bowiem dręczyła ją tęsknota za tobą!" rzekł mądry Loki, by wyjaśnić dziwne jej zachowanie. Olbrzym słuchał tego z radością. Niezgrabnymi paluchami uchylił woalu, by zobaczyć cudne lico narzeczonej. Lecz cofnął się przerażony oczyma, które błyskały jak strzelający ogień. "Moja pani", odparł Loki przebrany za dziewkę, "osiem nocy nie zamykała oczu z żądzy z a tobą". Słowa te ucieszyły Thryma bardzo, zawołał więc rozkazując: "Przynieście młot potężnego Thora! " Jakże uradował się Thor, gdy jemu, rzekomej narzeczonej, uroczyście położono jako weselny prezent młot na łonie! W zajadłym gniewie chwycił za młot, rozkołysał go w dłoni i cisnął w olbrzyma Thryma, że ten padł po jednym ciosie z roztrzaskaną czaszką. Podniosła się wrzawa, gdy Thor ciskał swym młotem Mjölnirem i w innych olbrzymów, a ciskał tak długo, aż żaden z rodu Thryma przy życiu nie został. Niebo śmiało się i grzmiało zarazem, gdy Thor wracał do lśniących niebios z surowego Riesenheim.
Thor był potężnym wojownikiem, do niego zwracano się w chwili potrzeby, nosił młot Mjöllnir i powoził rydwanem ciągniętym przez dwa kozły. Był bogiem burz i gromów.
Wojowniczy bogowie mieli wpływ na styl życia Wikingów. Bez względu czy byli arystokratami czy kupcami – zawsze byli wojownikami. Klucz do ich zwycięstwa tkwił w taktyce – krótkich agresywnych atakach. Podobno straszyli swoich nieprzyjaciół przeraźliwymi zawołaniami i obelgami. Wyjątkowa ich siła tkwiła w długim, obosiecznym mieczu. Do wyposażenia wojownika wikińskiego należały również: tarcze – mający prawie metr średnicy, malowane w przepiękne wzory, włócznie i oszczepy, topory oraz łuki i strzały. Każdy szanujący się Wiking z zaszczytem przyjmował możliwość uczestnictwa w wojennych wyprawach.
Jeżeli jakiś wojownik zginął podczas walki wznoszono mu najczęściej pochówek łodziowy. Kobiety zwane walkiriami – "wybierające poległych" – eskortowały zmarłego do Walhalli. Podczas uczty u boga Odyna wojownikom podawano miód i mięsa, mogli się bawić do rana, ale stawali się ludzkimi bohaterami, którzy w pewnym momencie mieli stanąć u boku bogów w decydującej walce.
Zmarłych chowano z przedmiotami użytku codziennego, mężczyzn z elementami uzbrojenia, zaś kobiety z biżuterią i przedmiotami związanymi z domowym ogniskiem. Czasem w wyposażeniu grobowym pojawiały się tajemnicze amulety, z symbolami wikińskiej mitologii ...

Do kształtowania się średniowiecznej Europy przyczyniły się migracje ludów germańskich, a potem Słowian. Germanowie byli ludem indoeuropejskim, mogli mówić jednym językiem, ale nie byli jedną rasą i nie wytworzyli tej samej kultury. W okresie 2000 - 1500 p.n.e. Germanowie stanowili jeden lud. W roku 1500 p.n.e. doszło do oderwania się bałtów i Słowian. Około początku naszej ery już pięć gałęzi Germanów:

• Germanowie Północni - Norwegowie, Szwedzi i część Gotów

• Germanowie Wschodni - Goci, Wandalowie, Burgundowie

• Germanowie wybrzeża północnego - Sasi, Anglowie

• Germanowie wezersko-reńscy - Frankowie i Chesowie

• Germanowie Popławscy - Longobardowie

W tej pracy, jak i w następnych (jakie mam nadzieję zostaną zamieszczone na stronach Gildii), skupię się tylko na pierwszej z tych gałęzi, czyli Germanach Północnych.
Norwegowie, Swinowie(Szwedzi), na południu Gotowie i Danowie(Duńczycy), te ludy kronikarze nazywali Normanami - ludźmi północy. Na samym początku nic nie wskazywało na to, że dojdzie do osławionej "furii Normanów ". Pomimo ciepłego klimatu, w ósmym wieku na półwyspie skandynawskim zaczęło brakować gleb pod uprawę, a co za tym idzie, także jedzenia. W tym samym okresie upada system rodowy, ale w odróżnieniu od Europy Zachodniej - ludność wolna (boendr) nie popada w poddaństwo. Dochodzi do utworzenia grupy wodzów Konungów, którzy posiadają własne drużyny zbrojne. Kolejnym powodem rozpoczęcia wypraw Wikingów, są walki między wspomnianymi już Konungami. Rozpoczyna się okres migracji Normanów :

• I faza VIII - IX wiek; wyprawy łączone są z wymianą handlową, główne kierunki to Fryzja, Ruś i Anglia. Wiking to kupiec - rozbójnik.

• II faza IX - X wiek; nasilenie walk wewnętrznych w Skandynawii. Wyprawy drużyn razem z Konungami, tereny objęte zasięgiem wypraw to: Fryzja, Anglia, Irlandia, Ruś, Kalifat Abysjański. Rozpoczyna się osiedlanie Normanów na tych terenach.

• III faza X - XI wiek; inwazja w ramach organizacji państwowej.

• IV faza XI - XII wiek; osłabienie wypraw i ich schyłek. Początek Hanzy i z kupca - rozbójnika pozostaje tylko kupiec.

W X wieku doszło do wykształcenia się państw skandynawskich. Za twórcę państwa duńskiego uważa się Haralda, a za twórcę państwa norweskiego uważamy Swena Pięknowłosego . Teraz przyjrzyjmy się terenom objętym przez wyprawy Normanów:

• Islandia - całkowite zasiedlenie wyspy przez Wikingów. Ludnością, którą tam zastali, byli tylko pustelnicy iryjscy, którzy najprawdopodobniej stali się niewolnikami. Twórcą Reykiawiku był Harald Pięknowłosy. Liczba przybyłych na wyspę Normanów sięgała około 60 tysięcy. Wytworzyła się republika, w której władze posiadali wielmoże. Thing Islandzki - to zebranie, posiadające prawo ustawodawcze. Właśnie thing w 1000 roku ustalił przyjęcie chrześcijaństwa w Islandii.

• Grenlandia - w 981 roku przybywa na nią Eryk Rudy, założone zostają dwie główne osady, kilkanaście tysięcy ludności. Najprawdopodobniej Wikingowie nie utrzymywali stosunków z ludnością miejscową. w 1000 roku następuje przyjęcie chrześcijaństwa.

• Winlandia / Labrador - osadnictwo nie powiodło się.

• Francja - I okup płacony Wikingom przez Karola Łysego od 841 roku. Lata 862 - 906: prosperuje państwo Wikingów, założone w okolicach Nant. Pod wodzą Rolona, który w roku 912 wchodzi w układ z królem Francji i bierze ślub z jego córką.

• Włochy - całe zachodnie Włochy zostają podbite przez Wikingów, podbijają także Sycylię i utworzyli Królestwo Obojga Sycylii.

• Anglia - 793 r.: złupienie klasztoru w Nortumbrii, jako pierwszy wypadek, zanotowany w kronikach iryjskich. Nie dochodzi do osiedlenia się Wikingów. W II poł. X wieku następuje druga fala - zakładanie obozów warownych. W 1002 roku król Anglii rozkazuje wymordować wszystkie drużyny Wikingów pozostające u niego na służbie. W 1066 r. bitwa pod Stanford: król Anglii pokonuje armie króla Norwegii, jednak 13 października tego samego roku przegrywa z Wilhelmem, władcą Normandii pod Hastings. W 1076 roku Wilhelm - już jako król Anglii, tłumi ostatnie powstanie i potwierdza swoją władzę w Anglii.

• Irlandia - w IX wieku: powstanie pierwszych osad. Jednak dochodzi do konsolidacji plemion iryjskich i w roku 1014, w bitwie pod Dublinem następuje rozbicie państw wikińskich i ostateczne wyparcie ich z Irlandii.

• Szkocja - osadnictwo nie zostaje przeprowadzone z powodu konsolidacji plemion szkockich w IX wieku.

• Ruś - zakładanie emporii handlowych. W 850 roku: zdobycie władzy przez Waregów w Kijowie - Askald. W roku 862 przejęcie władzy w Nowogrodzie przez Szwedów - Ruryk. Rok 882 następca Ruryka - Oleg, opanowuje Kijów.

Handel i kupcy.

Na terenie Skandynawii dochodzi do powstania protomiast - emporii handlowych. Takim skupiskiem były okolice jeziora Melle (okres 5 - 8 wiek). Największymi emporiami handlowymi w Skandynawii były: Birka, która w 800 roku zajmowała powierzchnię 12 hektarów, w X wieku zostaje otoczona wałem, jednak w XI wieku zostaje porzucona i zastępuje ją osada Isuda(najprawdopodobniej przez podnoszenie się terenu). Hedeby zajmowały teren 22 hektarów, była to osada otwarta, otoczona wałem w poł. XI wieku została zniszczona i przeniesiona do Szlezwigu, a potem do Niemiec - do Lubeki.

Szlaki handlowe:

• Szlak Wowrzański - w czasie tych wypraw używano przewłoki, czyli przetaczania łodzi na palach. Szlak: Miasta Buldar - Itil - Morze Kaspijskie,

• Szlak Dnieprzeński - handel z Bizancjum i chęć zdobycia go.

Innymi emporiami handlowymi, założonymi przez Wikingów były: Truso - poprzednik Elbląga, zajmował 10 hektarów miał wał i fosę, przetrwał do XI wieku, po pożarze w XI wieku jego funkcję przejął Gdańsk. Wiskałty (na Saubi ) - odkryto tam cmentarz (nazwany cmentarzem wioślarzy), został zastąpiony przez Królewiec. Grobin (dzisiejsza Łotwa) inaczej Zibur: w X wieku nastąpił upadek i przejęcie jego roli przez Rygę. Wolin i Kołobrzeg - zamieszkałe przez Słowian i Wikingów. Wolin: liczba ludności około 10 tysięcy, miasto o 12 bramach, upada w XII wieku, najprawdopodobniej z powodu wysychania rzeki . Kołobrzeg - potęga oparta na soli, w X wieku najznaczniejsze miasto na Pomorzu.