MOTYLKOWATE DROBNONASIENNE
(przypominam również o materiałach!!!)
Gatunki w większości wieloletnie i wielokośne
Jednoroczne
Seradela
Koniczyna perska
Koniczyna krwistoczerwona (inkarnatka)
Dwuletnie
Koniczyna czerwona
Nostrzyk
Wieloletnie
Lucerna
Koniczyna biała
Koniczyna szwedzka
Esparceta
Komonica
System korzeniowy
" Silne korzenie palowe z licznymi rozgałęzieniami, na których występują brodawki
" Korzenie boczne wyrastają na całej długości korzenia palowego
Głęboko korzeniące się (do 2-3 m):
" lucerna mieszańcowa
" koniczyna czerwona
*zdolność likwidowania podeszwy płużnej  pługi biologiczne
PÅ‚ycej korzeniÄ…ce siÄ™:
" koniczyna biała  korzenie przybyszowe wyrastają z podziemnej łodygi
" seradela
Szyjka korzeniowa:
Zgrubiała część łodygi główne przechodząca bezpośrednio w korzeń, zwykle zagłębiona w
glebie
" Organ spichrzowy w którym gromadzone są substancje zapasowe w postaci węglowodanów.
Służą one do odtwarzania procesów życiowych oraz odtwarzania pędów po ich skoszeniu lub po
okresie spoczynku zimowego.
" Szyjka korzeniowa wytwarza pąki z których w roku siewu jak i w kolejnych latach po każdym
pokosie wyrastają nowe pędy.
Liście złożone:" trójlistkowe," pięciolistkowe" nieparzystopierzaste
A
odygi:
" wzniesione: lucerna mieszańcowa i koniczyna czerwona, seradela
" płożące: koniczyna biała
Kwiatki:
Zebrane w kwiatostany:
" główka-koniczyny
" grona-lucerna i seradela
Kwiatki charakterystyczne dla bobowatych
" Owocem jest strÄ…k jedno lub wielonasienny
1
Bardzo cenna pasza (zielona masa):
w uprawie polowej siew czysty lub w mieszankach z trawami) użytki zielone w mieszankach z trawami
" Mają wysoką produktywność
" Dużo białka (średnio 18 % s.m.)
" Dużo soli mineralnych: K, Ca, P, Mg i mikroelementów
" Dużo witamin: C, D, E, K, B2 i prowitamina A
" Pasza do skarmiania bezpośredniego w postaci zielonki lub po wysuszeniu jako siano w zimowym
żywieniu przeżuwaczy
" Mogą być także przeznaczane do produkcji suszu, sianokiszonki lub zakiszane z innymi roślinami
o dużej zawartości węglowodanów.
Nasiona wykorzystywane wyłącznie jako materiał siewny (uprawy nasienne)
Zbiór na nasiona:
Zbiór I pokosu do początku kwitnienia (najpóz
niej do 5 czerwca).
Odrost  zbiór nasion.
Gatunki:
Koniczyna czerwona (Å‚Ä…kowa)
Najczęściej uprawiana roślina motylkowata drobnonasienna na gruntach ornych.
" Odmiany diploidalne  więcej suchej masy w zielonce
" Odmiany tetraploidalne  większa produktywność i trwałość, szybciej odrastają i lepiej konkurują
z trawami
" W uprawie polowej użytkowana najcześciej 1-(2) lata; z trawami 2 lata
" 2 pokosy (czerwiec/sierpień), w rejonach z dużym opadem 3
odrost po drugim pokosie (przed przyoraniem) można przeznaczyć na pastwisko
Najczęściej wysiewana w roślinę ochronną  w zboża jare (jęczmień jary lub owies zbierany na
zielonkÄ™)
Spośród gatunków motylkowatych drobnonasiennych najczęściej uprawianą rośliną jest koniczyna
Å‚Ä…kowa. Charakteryzuje siÄ™ wczesnym rozwojem na wiosnÄ™ oraz szybkim tempem odrostu po
skoszeniu. Odmiany koniczyny Å‚Ä…kowej polecane sÄ… do uprawy w siewie czystym lub w
mieszankach z trawami. Uprawia się je głównie na zielonkę, która może być wykorzystywana do
bezpośredniego skarmienia i jako surowiec przerobu na siano, susz, kiszonkę.
Koniczyna biała
Dobrze przystosowuje się do różnych warunków ekologicznych, stosunkowo małewymagania
siedliskowe.
" Typowa roślina pastwisk trwałych.
Koniczyny białej na pasze nie opłaca się wysiewać w zasiewie czystym, gdyz jest mało wydajna 
uprawia siÄ™ jÄ… w mieszankach z trawami.
" Rzadziej stosowana w mieszankach na łąkach kośnych i w uprawie polowej.
Najczęściej wysiewana w roślinę ochronną  żyto, jęczmień, owies. Na glebach lżejżych dobre
rezultaty daje jesienny siew z żyto  na wiosnę w wilgotnej po zimie glebie nasiona lepiej kiełkują
i rośliny lepiej się rozwijają.
" Roślina wieloletnia, rozmnaża się w darni wegetatywnie i przez samosiew.
" Odmiany drobnolistne  wiele długich i delikatnych pędów, dobrze zadarniają glebę; dobra
trwałość. Dobre na długotrwałe pastwiska
" Odmiany wielkolistne  mniej rozłogów, ale duże listki i duże, lecz mniej liczne kwiatostany.
Dobrze odrastają. Dobre na krótkotrwałe uprawy polowe w mieszankach z trawami
" Odmiany średniolistne  pośrednie cechy botaniczne. W mieszankach z trawami i na przemienne
użytki zielone
2
Lucerna mieszańcowa
Stosowana w uprawie polowej
" Wieloletnia i wielokośna o bardzo dużych możliwościach plonowania
(najczęściej 3 pokosy w ciągu okresu wegetacyjnego)
Intensywność użytkowania decyduje o długości użytkowania:
" tradycyjne użytkowanie -3 pokosy  użytkowanie 4-5 lat
" 4-5 pokosów  użytkowanie intensywne 2 lata, nie licząc roku siewu (bo znaczne obniżenie plonu
w 3cim roku) lub w ostatnim roku użytkowania
" Najlepsze plony w pierwszych latach użytkowania
" Dobra zimotrwałość i wytrzymałość na okresowe posuchy
Lucerna lepiej rozwija się bez rośliny ochronnej, ponieważ jest wrażliwa na niedobór światła.
Siew w roślinę ochronną  najlepsze warunki stwarzają rośliny zbierane na zielona masę (jęczmień
jary, słonecznik, owies).
Seradela
Roślina jara jednoroczna, samopylna
Wykorzystywana na pasze lub na nawóz zielony
" Można spasać lub kosić (jeden pokos przed pełnią kwitnienia, ew. odrost na pastwisko)
" W uprawie na pasze stosowana jako wsiewka poplonowa w zboża lub międzyplon ścierniskowy
Siew w roślinę ochronną  w czasie kombajnowego zbioru zbóż wsiewki seradeli mają wysokość
10-15cm i nie są przycinane. W zboża ozime (żyto) można wysiewać rzutowo wczesną wiosną.
Zbiór od kwitnienia do zawiązywania strąków.
Zielony nawóz  seradele przyorać jesienią (pod ziemniaki można wczesną wiosną).
Wymagania wodne:
Duże - koniczyna czerwona, koniczyna biała
Średnie  lucerna mieszańcowa, seradela
Małe  komonica
Wymagania cieplne:
Duża odporność na niskie temperatury, mÅ‚ode roÅ›liny znoszÄ… przymrozki do  5°C
(pozwala to na wczesne siewy)
mrozoodporność maleje wraz z wiekiem.
Wymagania glebowe:
Zróżnicowane
Największe: koniczyna czerwona i lucerna mieszańcowa
Średnie: koniczyna biała
SÅ‚abe: seradela (zwana  koniczynÄ… gleb lekkich )
SIEW:
" Czysty siew
" W roślinę ochronną
" Mieszanki z innymi motylkowatymi i trawami
Rośliny motylkowe drobnonasienne w roku siewu rosną bardzo wolno:
" dają mały plon zielonki
" narażone są na zagłuszanie przez chwasty "
rośliny motylkowe należy wysiewać w roślinę ochronną
Roślina ochronna - roślina uprawna stanowiąca plon główny, wcześnie zbierana, w którą wsiewa
się roślinę pozostającą na polu po jej zbiorze.
3
Roślina ochronna powinna spełniać następujące warunki:
" nie zacieniać siewki (nie mieć bujnego ulistnienia)
" szybko rosnąć i wcześnie zejść z pola
" nie stwarzać zbyt długiej konkurencji o wodę i światło
" nie wylegać
" nie pogarszać warunków fitosanitarnych"
Dobre rośliny ochronne:
" Zboża uprawiane na zielonkę
" StrÄ…czkowe uprawiane na zielonkÄ™ (wyka jara i groch wÄ…skolistny)
" Mieszanki zbożowo  strączkowe (jęczmień z wyką, jęczmień z grochem siewnym)
" Nieco gorsze to zboża uprawiane na ziarno: jęczmień, żyto, ew. pszenżyto ozime
" Gorczyca biała
Ostatnie badania wykazują, że również dobre plony osiągnięto, stosując jako roślinę ochronną
kukurydzÄ™ na kiszonkÄ™ (uprawa lucerny)
SIEW:
ilość wysiewu rośliny ochronnej zmniejszyć o 20%, rozstawa rzędów 15-20 cm
wiosną w zboża jare siewnikiem (w ozime można rzutowo)
Jeżeli ze względów organizacyjnych motylkowate wysiewa się w zboże ozime, to siać należy wczesną wiosną lub na
przedwiośniu po zejściu śniegu (aby siewki koniczyny nie zostały zagłuszone/zacienione przez rozkrzewiające się
zboże i zdążyły wyrosnąć) . W takim przypadku możliwy jest najczęściej tylko siew rzutowy. Jeżeli wilgotność gleby
umożliwia wprowadzenie siewnika, to należy zastosować wysiew między rzędy zboża.
Najkorzystniej:
wysiać najpierw zboże, drugim przejazdem siewnika w międzyrzędzia lub prostopadle do kierunku
rzędów wsiać motylkową na głębokość 1 co 2 cm.
Siew w roślinę ochronną:
Rok siewu nie jest rokiem użytkowania rośliny motylkowatej
Za pierwszy rok użytkowania rośliny motylkowej przyjmuje się następny okres wegetacji.
Rok siewu:
" :zbiór rośliny ochronnej (ziarno, zielonka) i biomasy wytworzonej przez siewkę rośliny
motylkowatej, tzw. ścierniankę (5-10 t/ha).
można ją kosić jesienią lub wypaść, w lata suche ściernianka w ogóle nie jest zbierana
Kolejny rok:
Pełne użytkowanie rośliny motylkowatej
Jesienią zaleca się odrost koniczyny (ścierniankę) przepaść bydłem lub skosić do końca września
aby rośliny mogły do zimy dostatecznie odrosnąć.
Siew bez rośliny ochronnej:
Wiosenny lub letni
Rok siewu jest pierwszym rokiem użytkowania
Siew letni  po wcześnie schodzących z pola przedplonach lub w przypadku wyginięcia siewek.
4
Wysiew z innymi motylkowatymi drobnonasiennymi albo z trawami
Zalety mieszanek:
" wierniejsze plony
" motylkowe dużo białka
=> pasza lepszej jakości
" trawy dużo cukrów
" zbiór łatwiejszy gdyż rośliny mniej wylegają
" lepsze działanie strukturotwórcze na glebę
ZBIÓR
3 pokosy (lucerna)
" Zbiór pierwszego i trzeciego pokosu - faza wiązania pąków
" Zbiór drugiego pokosu - faza pełni kwitnienia
 tzw. pokos regeneracyjny (większe nagromadzenie materiałów zapasowych w szyjce
korzeniowej-zawiązywanie większej ilości pąków)
Wysokość koszenia średnio 5cm - lepszy odrost roślin po skoszeniu
Ilość zbiorów, prócz właściwości użytkowej różnych gatunków motylkowych zależy również
od następstwa roślin. Jeżeli np. po koniczynie planuje się uprawiać np. pszenicę ozimą, jej
użytkowanie musi być ograniczone do dwóch pokosów.
Przeznaczenie zbioru:
Zielonki - 80% wody
skarmiać zaraz po skoszeniu
mokra zielonka z motylkowatych szybko ulega fermentacji w żwaczu i może powodować wzdęcia.
Siano  18% wody
wartość pokarmowa zależy od fazy rozwojowej przy zbiorze, warunków pogodowych i
przechowywania.
Wartość pokarmowa zielonki zależy od:
" gatunku
" fazy rozwojowej rośliny podczas zbioru
" liczby pokosów
" warunków pogodowych w czasie wegetacji i zbioru
Istotna jest:
" stabilność i rozkład plonowania w sezonie wegetacyjnym,
" zdolność do szybkiego odrastania roślin wiosną i po skoszeniu
" zimotrwałość, która decyduje o ryzyku uprawy
czynniki te decydują o jakości i wielkości zbioru
W miarę starzenia się roślin w ich składzie zachodzą niekorzystne zmiany, co jest związane ze
zmianą stosunku liści do łodyg.
5
Pozapaszowe wykorzystanie roślin motylkowatych drobnonasiennych:
" Z uwagi na wiązanie azotu eliminują lub ograniczają drogie nawożenie azotem.
" Ze względu na korzystne oddziaływanie na glebę zaleca się uprawę roślin motylkowych w
zintegrowanym i ekologicznym systemie rolnictwa. Zaleca się 20-50% udział motylkowych
(strączkowych i drobnonasiennych) w płodozmianie.
" Mają znaczenie jako gatunki miododajne (esparceta, koniczyna biała, czerwona, lucerna
siewna i nostrzyk biały)
" Zagospodarowanie gruntów odłogowanych  w krajach europejskich (w tym w Polsce)
część gruntów wyłącza się z uprawy (nadmiar żywności lub nieopłacalność produkcji).
Aby nie dopuścić do degradacji gleby na polach wyłączanych z uprawy, obsiewa się je
ekstensywnymi gatunkami motylkowatych (komonica, rutwica wschodnia). Ma to na celu
ochronę gleby przed erozją i rozwojem uciążliwych chwastów.
" Element estetyczny w krajobrazie, ochrona gleb przed erozją, ochrona wód
Rysunki:
Gawrońska  Kulesza A. Produkcja Roślinna. Podręcznik do nauki zawodu technik rolnik w technikum i szkole policealnej.
Wyd. rea, Warszawa 2010
6