POZYTYWIZM
UTYLITARYZM  idea powszechnej użyteczności  literatura, sztuka, życie ludzkie
Początek epoki: 1864  upadek powstania styczniowego powinny przynosić pożytek społeczeństwu.
Koniec epoki: koniec XIX wieku.
METODA MILIEU  Jedna z technik twórczych literackiego realizmu. Polega na
Nazwa  pozytywizm odnosi się głównie do Polski, przedstawieniu bohatera pośrednio  za pomocą dość szczegółowego opisu jego otoczenia,
w skali Europejskiej mamy do czynienia z realizmem. rzeczy, przyzwyczajeń.
Twórcą terminu  pozytywizm jest Auguste Comte (positif z francuska to: ścisły, realny). DARWINIZM  Odkrycie przez Charlesa Darwina teorii ewolucji zrewolucjonizowało
 Kurs filozofii pozytywnej . Uznał on, że należy badać społeczeństwo i dążyć do jego myślenie o człowieku i przyczyniło się do powstania wielu koncepcji społecznych, a także
rozwoju wykorzystując wiedzę o mechanizmach rządzących przyrodą, które według niego nowej nauki  socjologii. Stwierdzono, że społeczeństwo ludzkie podlega tym samym
są doskonałe. prawom co stada zwierzęce : prawo ewolucji, dziedziczności cech oraz walki o byt.
GA
ÓWNE HASA
A POZYTYWIZMU:
AGNOSTYCYZM  pogląd filozoficzny negujący możliwość poznania bytu, a co za tym
idzie także świata i rządzących nim praw, związków przyczynowych, natury,  istoty
SCJENTYZM  Idea głosząca, że nauka jest jedyną metodą wyjaśniania zjawisk
rzeczy . Agnostycy twierdzili, że skoro nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia lub
rzeczywistości. Istnieje tylko to, co jest poznawalne metodami naukowymi i co poddaje się
nieistnienia Boga ani też żadnymi sprawdzonymi metodami poznać jego natury, to w ogóle
naukowemu, ścisłemu i rzeczowemu opisowi. (powrót do racjonalizmu, empiryzmu)
nie należy się na ten temat wypowiadać.
REALIZM  Nazwa epoki literackiej i nurtu datującego się w Europie od mniej więcej lat
PRACA ORGANICZNA  pomysł oparty na podstawie teorii socjologicznych Herberta
30 do 70 XIX wieku. Podstawowym celem twórców epoki było odwzorowanie w utworach
Spencera  wszystkie jednostki, grupy społeczne mają do odegrania ważną rolę w
rzeczywistości w jak największym stopniu. Najważniejsze kategorie estetyczne to:
organizmie społecznym, który tworzą, dla dobra ogółu. W praktyce wiązało się to z
szczegółowość, opis, prawdopodobieństwo realistyczne. Realizm to czas dominacji prozy
propagowaniem nowoczesności w przemyśle, rolnictwie czy handlu.
nad innymi rodzajami literackimi  wielki rozkwit powieści i nowelistyki
Mianem realizmu określamy też konwencję w literaturze i sztuce  współistniejąca z
PRACA U PODSTAW  związana z pracą organiczną  wszystkie elementy społecznego
innymi tendencjami we wszystkich epokach. Realizm to także postawa człowieka
organizmu powinny być zdrowe, by zdrowa była całość. Społeczeństwo w którym istniały
racjonalnie traktującego rzeczywistość, sceptycznego wobec irracjonalnych czy
ogromne dysproporcje na gruncie wiedzy czy higieny, nie mogło zatem sprawnie
fantastycznych teorii.
funkcjonować. Należało więc poprawić warunki życia na wsi, podnieść tam poziom
oświaty, a miały tego dokonać warstwy najbardziej wykształcone.
ORGANICYZM  to pojęcie nauka zawdzięcza Herbertowi Spencerowi. Filozof ten
sformułował teorię przyrównującą społeczeństwo do rozwiniętego, żywego organizmu. I
EMANCYPACJA KOBIET  po raz pierwszy w historii zwrócono uwagę na to, że
tak jak w owym żywym organizmie  niewłaściwe działanie jednego z organów odbija się
względna znajomość języka obcego i umiejętność haftowania nie zapewniają utrzymania
na pracy innych, a w konsekwencji powoduje poważne zaburzenia całości, tak i w
kobietom pozbawionym męskiej opieki. A takich było po powstaniu sporo  należało więc
społeczeństwie awaria jednego z elementów może oddziaływać na wszystkie inne. W
zapewnić im zdobycie rzetelnej, konkretnej wiedzy (nawet fachowej) i podjęcie pracy.
przypadku społeczeństwa owymi organami są instytucje i grupy społeczne.
ASYMILACJA ŻYDÓW  Żydzi w Polsce stanowili dość hermetyczno społeczność :
EWOLUCJONIZM  życie społeczeństw cechuje ciągły postęp. Społeczeństwo podlega
postulowano włączenie ich do społeczności polskiej, zmniejszenie niechęci i ksenofobii w
ciągłemu rozwojowi opartemu na doborze naturalnym. Rozwiązania gorsze są odrzucane
stosunku do nich.
na rzecz lepszych.
Filantropia  dobroczynność, udzielanie pomocy potrzebującym. Pozytywiści, na przykład
SOCJALIZM  Nowa wówczas i modna koncepcja polityczna  równość społeczna i
Prus, cenili wprawdzie filantropię, ale uważali, że nie jest ona w stanie w pełni rozwiązać
polityczna, zabezpieczenia socjalne dla mas pracujących, demokracja, równość pracy.
problemów społecznych.
Proza realizmu  w pozytywizmie realizm rozkwita. Idea przedstawiania prawdy o świecie, 1862  ukończenie pierwszej lini metra w Londynie
ludzkiej naturze, realnych wyznaczników życia bardzo sprzyja ideologii epoki. Dlatego jej 4.07.1884  przekazanie ambasadorowi amerykańskiemu w Paryżu Statui Wolności.
symptomem i dorobkiem jest dobra powieść realistyczna (w Polsce Lalka czy Nad 1869  ukończenie budowy Kanału Sueskiego.
Niemnem), rozwój nowelistyki, opowiadań, krótkich form prozatorskich  do dziś chętnie
czytanych. 1889  została zbudowana wieża Eiffla.
Złoty okres nowelistyki polskiej  na czas pozytywizmu przypada powstanie największej Muzyka
ilości i najlepszych nowel polskich. Piszą je najważniejsi twórcy : Orzeszkowa, Prus, 1875  George Bizet  Carmen
Sienkiewicz. Utwory te obrazują ówczesny świat i jego problemy. 1876  Czajkowski  Jezioro A
abędzie
1878  Czajkowski  Eugeniusz Oniegin
Rozwój prasy  nigdy dotąd prasa nie była aż tak ważna dla ogółu życia kulturalnego.
Współtworzą ją, jako dziennikarze i felietoniści najważniejsi pisarze i myśliciele epoki! W Cechy charakterystyczne realizmu w malarstwie :
niej też publikowana jest w odcinkach większość ówczesnych powieści. Najważniejsze - wierne beznamiętne odtwarzanie rzeczywistości.
pozytywistyczne pisma to: Przegląd Tygodniowy, Kurier Codzienny, Kurier Warszwski, - zwrócenie uwagi na szczegół
Kurier Poranny, Ateneum, Niwa. Prasa staje się na długie lata najważniejszym medium. - obrazy jak fotografie
- temat główny: przedstawienie losu biedoty wiejskiej i miejskiej
Polska powieść historyczna w wydaniu Henryka Sienkiewicza  jego powieści to coś - światłocień, perspektywa i barwa zgodne z rzeczywistością.
więcej niż dzieła literackie  to zdarzenie w kulturze narodu. Osiągnęły wielką
popularność, spełniły ideę pokrzepienia serc, stały się wspólnym dobrem, kształtowały Akademizm  doskonałość obrazu polega na wzorowaniu się na dziełach doskonałych, a
patriotyzm i historyczną świadomość Polaków. więc należy odwoływać się do zasad i ideałów sztuki antycznej oraz renesansowej.
Tematyka  historyczna, religijna i mitologiczna, ważna i wzniosła.
Rozwój literatury dla dzieci i młodzieży  dopiero w tej epoce ten nurt zaistnieje poważnie
 pióra najlepsze  bo Sienkiewicz, Konopnicka będą pisać literaturę specjalnie dla dzieci. Prerafaelici  występowali przeciwko sztuce akademickiej, chcieli malować jak twórcy
Przykład: W pustyni i w puszczy Sienkiewicza. przed Rafaelem, stąd programowo wzorowali się na twórczości mistrzów wczesnego
włoskiego renesansu. Głównie wizerunki pięknych kobiet, często przedstawianych jako
Język ezopowy  wypowiedzi o charakterze aluzyjnym. legendarne bohaterki. Fikcyjne postacie, baśniowy śiat, romantyczny symbolizm,
mistycyzm.
Wynalazki i odkrycia: Józef Chełmoński  Babie Lato
Aleksander Gierymski  Pomarańczarka
WIEK XIX NAZYWANY JEST WIEKIEM PARY I ELEKTRYCZNOÅšCI
Cechy realizmu w literaturze
1876  Telefon (Aleksander Bell) - przestrzeganie zasady prawdopodobieństwa życiowego
1877  ołówek automatyczny - przestrzeganie zasady typowości
1878  fonograf (Edison) - przyczynowo-skutkowe chronologiczne uporządkowanie zdarzeń
1879  żarówka elektryczna (Edison)
1880  odkrycie prątków gruz
licy (Koch) - narrator wszechwiedzący, porządkujący świat
1882  żelazko - wprowadzenie elementów mowy potocznej
1885  silnik samochodowy (Daimler) - wielość opisów  miejsc, postaci, charakterów
1893  suwak - kompozycja najczęściej zamknięta
1895  kinematograf braci Lumiere. - czas akcji prawie tożsamy z czasem pisania.
Gloria Victis  Eliza Orzeszkowa
Glora Victis to patriotyczna nowela o:
I. Przybycie wiatru do lasu horeckiego. - Powstańcach styczniowych; to hołd złożony poległym w walce o wolność  historia
II. Rozmowa wiatru z drzewami. upamiętniająca heroizm i poświęcenie bohaterów.
III. Opowieść dębu: - Bohaterskiej śmierci, która jest z
ródłem nowej siły  świadczy o tym tytuł będący
1.Przybycie powstańców do obozu u stóp drzewa. zaprzeczeniem rzymskiego  vae victis (biada zwyciężonym) i przeświadczenie, że  ci co
2.Przedstawienie postaci Traugutta. zginą, będą siewcami, którzy samych siebie rzucą w ziemię jako ziarno przyszłych
3.Przedstawienie postaci Jagmina. plonów .
4.Przedstawienie postaci Mariana Tarłowskiego i jego siostry: - Przyrodzie  współuczestniczce ludzkich spraw, odczuwającej ludzkie cierpienie,
a)porzucenie kariery naukowej i przybycie na Podole, aby uczyć młodzież; opowiadającej się po słusznej stronie pokrzywdzonych.
b)serdeczna przyjaz
ń z Jaśminem; - Narodowej pamięci  jej strażniczką jest przyroda, gdyż pamięć ludzka jest zawodna.
c)decyzja o wzięciu udziału w powstaniu;
IV. Opowieść świerka: Bohaterowie
1.Powstańcze losy Marysia: Romuald Traugutt  postać historyczna. Potrafi zachęcić żołnierzy do walki, choć wie, że
a)uratowanie życia Trauguttowi; musi ona zakończyć się przegraną. Przygotowuje ich do złożenia ofiary z własnego życia.
b)poczucie osamotnienia i niechęci do działań, które zmuszony jest wykonywać (jest to Bardzo ważne okazują się jego słowa:  Z dziś zwyciężonych dla jutrzejszych zwycięzców
typ intelektualisty, stworzony do innych rzeczy, niż walka) powstają oręża i tarcze . Brzmią one jak nakaz moralny.
V. Opowieść brzozy: Marian Tarłowski  humanista, delikatny i wrażliwy chłopak, stworzony do miłości i
1.Dalsze losy Marysia: pokoju. Jego postawa może kojarzyć się z postawą franciszkańską. Chciał zająć się
a)potwierdzenie przez brzozę wrażliwej i delikatnej natury chłopca; badaniami przyrodniczymi i nauczać lud, a jednak przystąpił do walki (tak sprzecznej z
b)nocne rozmowy Marysia z Jagminem; jego naturą), gdyż uważa to za swój moralny obowiązek. Zginął śmiercią niemalże
2.Zapowiedz
ostatecznej bitwy. męczeńską  uważał, że ze złem trzeba walczyć do końca.
VI. Uzupełnienie relacji przez dąb: Jagmin  przeciwieństwo Marysia, silny i dzielny mężczyzna, prawdziwy żołnierz. Uważa,
1.Przegrana bitwa: że zabijanie może być usprawiedliwione, jeśli walczącym przyświeca słuszny cel, taki jak
a)szybki atak niezwykle licznej armii; odzyskanie niepodległości. Wzór powstańca, ukochany Anieli.
b)wielogodzinne walki; Anielka  siostra Marysia. To ona na bezimiennej mogile powstańców zostawiła mały
c)zranienie Marysia; krzyżyk, a póz
niej co roku nosi świeże kwiaty, bo tam leżą ciała jej brata i ukochanego.
d)odtransportowanie przyjaciela do punktu pomocy medycznej (przez Jagmina); Symbolizuje polskie kobiety w żałobie po mężczyznach, którzy nigdy nie wrócili z pola
e)napaść agresora na namiot z rannymi; walki.
f)zabicie wszystkich bezbronnych i rannych powstańców;
g)scena konania Marysi (dar dla siostry  zakrwawiona chusta) To nowela o baśniowej, przesyconej liryzmem i sentymentalizmem narracji.
VII. Rozpacz wiatru. - Narratorem jest las, który opowiada wiatrowi historię powstańców.
VIII. Opowieść dzwonków liliowych o jedynej wizycie Anieli i zatknięciu przez nią - W tok narracji realistycznej autorka wplata prozę poetycką.
krzyżyka na zbiorowej mogile. - Mówiące drzewa, czująca natura stwarzają liryczny nastrój i atmosferę baśni.
IX. Wyruszenie wiatru w dalszą drogę i rozgłaszanie przezeń historii powstańców - Tytułowe słowa  Gloria Victis stają się symbolem wiary w ideę walki, póki żyje w
spointowanej słowami Gloria victis! walczących nadzieja wolności.
- Nowela zyskuje wymiar romantyczny  poprzez elementy fantastyki, rolÄ™ natury i nacechowana jest rytualno-symbolicznie.  Pielgrzymi zachowujÄ… siÄ™ jakby byli w
przesłanie  pochwalający walkę nawet wbrew nadzieji. świątyni: Jan zdejmuje czapkę, w powadze i w milczeniu spędzają tu prawie godzinę (tyle
co msza w kościele), pojawiają się dzwonki kampanuli dzwoniące żałobny pacierz oraz
kadzielnica zapachów jałowca, smoły i cząbru.
To święte miejsce o niezwykłej sile oddziaływania na żywych funkcjonuje jako swoiste
memento, jako lekcja patriotyzmu dla młodego pokolenia i jako symbol wartości łączących
JustynÄ™ i Janka.
Nad Niemnem  Eliza Orzeszkowa
Fragment 1  Jan i Cecylia
Trójka towarzyszy skierowała się w stronę mogiły Jana i Cecylii. Weszli na stromy
pagórek, gdzie znajdowała się mogiła. Na krzyżu widniał napis: JAN I CECYLIA ROK
1549. Memento mori (łac. Pamiętaj o śmierci). Anzelm zaczął opowiadać historię pary.
Grob Jana i Cecylii  legendarnych protoplastów rodu Bohatyrowiczów, kochanków,
będących symbolem idealnej, partnerskiej, twórczej i rozumnej miłości, która odważyła się
zerwać pęta odwiecznych przesądów. Młodzi uciekli daleko od własnych rodzin, zaszyli
się głęboko w pierwotnej puszczy i założyli rodzinne gniazdo. Puszczę tę wykarczowali,
posiali zboże, zbudowali dom. Ludzie z okolicznych chat lgnęli do nich, uczyli się od nich
wszelkiego rzemiosła i zostawali już z nimi. W ten sposób powstała dobrze prosperująca
osada, gdzie wszyscy żyli w dobrobycie, zgodzie i harmonii, a Jan i Cecylia dochowali się
sześciu synów i sześciu córek. Pracą, wysiłkiem i wzajemną miłością stworzyli siedzibę dla
swojego rodu. Ich trud został zauważony i nagrodzony  król Zygmunt August nadał im
tytuł szlachecki oraz nazwisko, które wywiedzione zostało od słowa  bohatyrstwo. W tym
mezaliansie można doszukać się póz
niejszego solidaryzmu klasowego.
Fragment 2  Mogiła powstańców
Otoczony kultem swoisty relikt klęski powsania. Znajduje się na leśnej polanie i kryje w
sobie kości czterdziestu powstańców, niczym czterdziestu legendarnych męczenników z
pierwszych wieków chrześcijaństwa. Wyszli z domów w czas wymowny : czas wiosny 
czas nadziei, kiedy wszystko budziło się do życia. Padli latem, w porze dojrzewania i
zbierania plonów.
Krajobraz wokół grobu Jana i Cecylii jest mglisty i wilgotny, natomiast wokół mogiły
powstańczej wszystko jest świetliste i roziskrzone. Janek i Justyna odwiedzają Mogiłę w
dzień świąteczny i rocznicowy. Zatrzymują się na kolejnych  stacjach (porównanie do
drogi krzyżowej), by zadumać się nad postawą i czynem powstańców. Zostawiają za sobą
gęsty bór, mijają karłowate, kolczaste zarośla, różowate wrzosy i docierają na piaszczyste
pustkowie. Kiedy wreszcie dochodzą do miejsca uświęconego krwią powstańców,
rozbrzmiewa chór ptasich głosów niczym sakralna, leśna muzyka organa. Scena ta
Dwugłos narracyjny w połączeniu z częstym przytaczaniem przez narratora opinii jednych
osób o drugich sprawia, że w powieści pojawia się wiele odmiennych a często nawet
przeciwstawnych punktów widzenia.
WÄ…tki i epizody:
- wątek główny : losy Wokulskiego i jego uczucie do Izabeli A
ęckiej
- wÄ…tki poboczne : dzieje Rzeckiego , powolny upadek rodziny A
ęckich, historia Minclów,
perypetie Ochockiego, Szumana, pani Stawskiej, Starskiego, pani WÄ…sowskiej,
Krzeszowskich i wielu innych.
- Epizody: proces o lalkę, historia studentów zamieszkujących kamienicę Wokulskiego,
LALKA  Bolesław Prus wizyta u Geista.
Trzy pokolenia idealistów:
Czas akcji: między początkiem roku 1878 a paz
dziernikiem 1879. IGNACY RZECKI : Najstarszy z przedstawinych w powieści idealistów, reprezentant
pokolenia romantyków, Ignacy Rzeczki, widzi szansę dla uszczęśliwienia ludzkości w polityce
Czas fabuły: 1840-1879
(stąd nazywa się go idealistą politycznym) w idei walki narodowowyzwoleńczej, w haśle  Za
Miejsce akcji: Warszawa, Paryż, Zastawek
wolność naszą i waszą , wreszcie w dynastii napoleońskiej, która poprowadzi ludy europy do
ostatecznego zwycięstwa nad tyranami. Stary subiekt nie widzi przy tym i nie chce widzieć, że
Narracja: W  Lalce Prus odważył się na zabieg niezwykle nowatorski i śmiały w
jego polityczne koncepcje nie mają szans powodzenia. Uparcie wierząc w swe ideały, patrzy na
stosunku do konwencji obowiązujących w powieści realistycznej. Wprowadził mianowicie
świat poprzez ich pryzmat. W jego głębokim przekonaniu powrót i zwycięstwo Napoleona są
dwóch narratorów, spełniających różne funkcje i opowiadających o rozgrywających się
bliskie, ponieważ zapowiada je wiele zdarzeń, w istocie nie mających z tym nic wspólnego.
wydarzeniach z zupełnie odmiennej perspektywy.
Ten romantyki bonapartysta jest reprezentantem najstarszego pokolenia przedstawionego w
Pierwszy  wszechwiedzÄ…cy, autorski  relacjonuje w trzeciej osobie zdarzenia z lat 1878-
powieści Prusa. Wychowany został w duchu miłości ojczyzny (głównie dzięki ojcu, byłemu
1879, dbając o rzeczywistość i obiektywizm. Dzięki zastosowaniu mowy zależnej,
żołnierzowi napoleońskiemu, póz
niej woz
nemu). Za młodu, zainspirowany romantycznym
niezależnej i pozornie zależnej przytacza on opinie poszczególnych bohaterów o sobie
hasłem walki :Za wolność nasza i waszą , wziął udział w kampanii węgierskiej podczas Wiosny
samych i o sobie nawzajem. Kładzie szczególny nacisk na informacyjną funkcję języka, nie
Ludów oraz w powstaniu styczniowym. Bił się ofiarnie i z poświęceniem. Do końca życia
zapomina jednak o interpretowaniu i ocenie świata przedstawionego, do czego służą mu
wierzył w mit napoleoński. Naiwnie sądził  wbrew politycznym realiom, których nie chciał
przede wszystkim humor, ironia a nawet szyderstwo (np. sposób ukazania postaci A
ęckiego
zrozumieć - że rodzina napoleońska wróci do władzy i przyniesie Europie wolność.
albo księcia)
Rzeczki to jednak nie tylko bojownik walk narodowowyzwoleńczych, nie tylko człowiek
Drugi  Ignacy Rzecki, skrupulatnie zapisuje on swe wspomnienia i spostrzeżenia w
odważne i bohaterski, gotów do poświęceń w imię wyższej idei, to również zwykły subiekt,
 Pamiętniku Starego Subiekta . Jego relacja  wyodrębniona w osobnych rozdziałach 
mieszczanin, sprzedawca w sklepie Mincla, póz
niej Wokulskiego i Szlangbauma. Ale i w taj,
prowadzona jest we pierwszej osobie przez postać znajdującą się wewnątrz świata pełnionej od młodości roli reprezentował on do końca pewne szlachetne zasady. Był uczciwy,
przedstawionego, przez bohatera i świadka zdarzeń. Język Rzeckiego zawiera o wiele skromny, sumienny, życzliwy, bezinteresowny, przywiązany do swojego miejsca pracy, ufał
ludziom, nie pracował z myślą o pomnażaniu swoich dochodw. Cechy te, wymagane przez
więcej elementów ekspresywnych i wartościujących , jest zdecydowanie subiektywny. W
dawnych kupców, m.in. Mincla, mało jednak znaczyły w epoce ekspansji kapitalizmu. Stary
 Pamiętniku&  zetkniemy się również z humorystycznym przedstawieniem postaci i
subiekt nie pasował już do sklepu Szlangbauma, czuł się w nim obco. Trudno się temu dziwić,
zdarzeń. Dominuje tu jednak nie ton ironii, lecz pobłażliwość i zrozumienie dla ludzkich
skoro bezinteresowność Rzeckiego wzbudziła nawet tu podejrzenia, że jest on złodziejem. W
wad.
sklepie tym dawną postawę cierpliwego zaspokajania wszystkich życzeń klienta zastąpiono
Narrator pierwszoosobowy:
agresywną walkę o niego,  naciąganiem go, aby nabył jak najwięcej towaru.
- relacjonuje przedakcjÄ™
Rzecki zresztą w ogóle nie pasuje do tego nowego świata, w którym przyszło mu przeżyć
- ukazuje w innym, subiektywnym świetle zdarzenia i postaci o których opowiada narrator
starość. Nieswojo czuje się w miejscach publicznych, niezgrabnie zachowuje się w teatrze czy
autorski. Ujawnia względność i cząstkowość wiedzy jaką mamy o sobie i o innych
w sądzie. Sprawia wrażenie osoby bezradnej życiowo. Jest samotny, wyobcowany, stanowi
ludziach.
relikt epoki, która już dawno odeszła w zapomnienie. Przez otoczenie postrzegany jest jako
- uzupełnia relację narratora autorskiego o pominięte przezeń fakty i szczegóły.
zabawny dziwak.
- pisze kronikę wydarzeń politycznych epoki.
W uczuciach Rzecki jest stały, wierny i oddany. Taką właśnie przyjaz
nią darzy Wokulskiego. dojść do tego, że były konspirator, powstaniec i zesłaniec stał się w okresie trwania swego
Jednak z biegiem czasu coraz mniej go rozumie. Nie pojmuje jak Stach mógł pokochać taką
małżeństwa z Minclową zwykłym drobnomieszczaninem i pantoflarzem.
kobietÄ™ jak A
ęcka. A
udząc się, że miłość ta wynika wyłącznie z pragnienia założenia na starość
Często jest tak, że bohater zachowywał się jak pozytywista, ale istotne pobudki jego
rodziny, stary subiekt zabiega o to, aby ożenić przyjaciela z panią Stawską. W skrytości ducha
działań były romantyczne. Zdobycie na wojnie wielkiego majątku, związany z tym awans
darzy ją zresztą uwielbieniem, jeśli nie sentymentalną miłością. Rzecki to stary kawaler, który
społeczny, zajęcie filantropią, operacje finansowe mające uratować przez bankructwem
spędza życie w sklepie, a wolne chwile w winiarni rozmawiając o przyjaciołach, polityce oraz
rodzinÄ™ A
ęckich oto tylko niektóre zdarzenia z biografii Wokulskiego  pozytywisty,
na grze na gitarze. Nie może zrozumieć antypatii warszawiaków do Żydów, wśród których on
których nie byłoby bez jedo romantycznej miłości do Izabeli.
sam ma przyjaciół. Ma jednookiego, czarnego pudla Ira. W sklepie Wokulskiego lubi zabawy
O złożoności kreacji Wokulskiego świadczy też nagromadzenie w powieści wielu
lalkami, skłaniają go one do filozoficznych rozmyślań.
przeciwstawnych o nim opinii. Narrator autorski celowo powstrzymuje siÄ™ od
bezpośredniego scharakteryzowania głównego bohatera, nie znamy więc obiektywnej
prawdy o nim, a jedynie subiektywne sÄ…dy innych postaci.
Urodzony w latach trzydziestych XIXw. W zubożałej rodzinie szlacheckiej. Był uparty,
konsekwentny, ambitny. Ciężko pracował w piwiarni u Hoppera, aby móc się uczyć.
STANISA
AW WOKULSKI: Idealizm Wokulskiego jest o wiele bardziej złożony.
Fascynowały go nauki przyrodnicze, miał umysł badacza i gdyby nie Izabela, w której się
Bohater ten reprezentuje bowiem pokolenie młodsze niż generacja Rzeckiego, pokolenie
nieszczęśliwie zakochał, być może zostałby wynalazcą, naukowcem. Nie są mu obce
przejściowe, stanowiące pomost między dwoma epokami: romantyzmem i pozytywizmem.
sprawy kraju. Wziął udział w powstaniu styczniowym, był zesłańcem (w Irkucku) gdzie
Wyrastało ono jeszcze w atmosferze romantycznych aspiracji wolnościowych,
poświęcił się pracy badawczej, potem na wojnie powiększył majątek, uzyskany dzięki
uczestniczyło w powstaniu styczniowym i doznało związanych z jego klęską rozczarowań,
małżeństwu z Małgorzatą Minclową, wdową po właścicielu sklepu, a w czasie trwania
wreszcie zmuszone do tego, by dostosować się do nowej sytuacji, znalazło wielką ideę w
akcji powieści próbuje pomóc uboższym członkom społeczeństwa (praca u podstaw i praca
nauce, w marzeniach o przełomowych dla cywilizacji wynalazkach, a także w pracy i
organiczna). W jego umyśle rodzą się idealistyczne idee przekształcenia Powiśla 
działalności gospodarczej mającej przynieść bogactwo całemu narodowi. To jednak nie
dzielnicy nędzarzy  w piękne bulwary, znalezienie miejsc pracy dla nieprzeliczonych
wyczerpuje złożonego światopoglądu Wokulskiego. W istocie bowiem, wszystkie
rzesz ubogich warszawian. Osobiście pomaga Wysockiemu, Marii. Próbuje wcielać w
wymienione tu warności stały się dla niego sprawą drugorzędną odkąd poznał Izabelę
życie nie tylko ideały pracy u podstaw, ale i pracy organicznej  zakłada spółkę handlową,
A
ęcką i zakochał się w niej. Miłość i podniesiona do rangi bóstwa kobieta  oto co było dla
prowadzi interesy na dużą skalę. Do typowych cech pozytywisty dołączają się cechy
niego najważniejsze. Dlatego właśnie głównego bohatera  Lalki nazywa się idealistą
romantyka. Wokulski kocha Izabelę uczuciem rodem z XIX-wiecznych romansów:
uczuciowym. Podobnie jak Rzecki żyje on w świecie złudzeń, nie chce dostrzec realiów.
ubóstwia ją, idealizuje, co nie przeszkadza mu jej zdobywać tak, jak robiłby to rasowy
Ukochana jawi mu się jako istota idealna, nieziemska, a w rzeczywistości jest osobą pustą i
pozytywista: otacza swÄ… bogdankÄ™ sieciÄ… intryg finansowych.
zepsutą. Bohater doświadcza rozterek, wahań i wątpliwości, jednak w przebłyskach
zdrowego rozsądku uświadamia sobie, jak bardzo jest zaślepiony. Mimo to nie potrafi się
Szuman tak mówił o Wokulskim:  Stopiło się w nim dwu ludzi: romantyk sprzed roku
uwolnić od swej miłości, nie dopuszcza do siebie prawdy o Izabeli. Złudzenia stanowią
sześćdziesiątego i pozytywista z siedemdziesiątego
jedną z przyczyn klęski bohatera, jedną z przyczyn jego bolesnych rozczarowań, a może
Cechy romantyczne Cechy pozytywistyczne
nawet śmierci.
Jako gorący patriota walczył w młodości o Od młodości wielkim szacunkiem darzył naukę.
 Człowiek przejściowej epoki ,  z dwóch różnych połów sklejony ,  romantyk w
wolność ojczyzny, brał udział w konspiracji oraz Samodzielnie mimo wielu trudności zdobywał
kapeluszu pozytywisty  oto jak krytycy określają kreację Wokulskiego. Jego młodość
w powstaniu styczniowym, za co został ukarany wiedzę. Na zesłaniu zajmował się pracą
przypada na schyłek romantyzmu (urodził się w roku 1832), a wiek dojrzały zbiegł się z
zesłaniem na Sybir badawczą.
kulminacją pozytywizmu. Nietrudno zatem zrozumieć, że ma on cechy bohaterów Zakochał się romantyczną, nie odwzajemnioną z Był bogatym kupcem i człowiekiem sukcesu,
powodu barier społecznych i konwenansów, majątek zawdzięczaj swej przedsiębiorczości,
literackich obu tych epok, będąc przez to osobowością złożoną, bogatą, pełną sprzeczności
tragiczną miłością w Izabeli A
ęckiej energetyczności, zdrowemu rozsądkowi, ciężkiej
i przeżywającą wewnętrzne rozterki.
pracy i zdolnościom kupieckim.
Połączenie w jednej osobowości cech epok tak różnych, jak romantyzm i pozytywizm
Jego miłość była pełna sprzecznych doznań, Zajmował się działalnością filantropijną, starał
sprawia, że stale podlega ona zaskakującym przeobrażeniom. Czasem żywioł romantyczny
doświadczał nadziei i rozczarowań, zachwytu i się pomóc ludziom najbiedniejszym, pragną
zdobywa przewagę nad pozytywistycznym, czasem jest odwrotnie. Nawet Rzecki dziwił
zwątpienia, wzruszeń i upokorzeń, uniesień i ogarnięte nędzą Powiśle przekształcić w
się metamorfozom charakteru swego przyjaciela. Zdumiewało go na przykład, jak mogło
udręki, nowoczesne bulwary (praca u podstaw)
Podobnie jak Gustaw z IV części  Dziadów Sam decydował o swoim losie, szedł drogą
postrzegał swoją ukochaną jako istotę idealną i kariery i awansu społecznego od subiekta do
nieziemskÄ…. Obaj nauczyli siÄ™ kultu kobiety z bogatego kupca.
poezji romantycznej i obaj jÄ… za to przeklinali.
Wokulski czytał Mickiewicza.
Był wyobcowany i samotny, niezrozumiany Wyżej cenił pracę niż dobre urodzenie
przez ludzi swojego czasu.
Z miłości albo popełnił samobójstwo alb Chciał działać dla dobra kraju, być użytecznym
postanowił uciec od świata ( Werter albo Giaur) (utylitaryzm)
Jego dzieje pozostały otwarte, nie wiadomo Nawet w miłości był kapitalistą. Sposób w jaki
dokładnie co się z nim stało. zabiegał o względy ukochanej przypominały
transakcjÄ™ handlowÄ….
Był jednostką wybitną, nieprzeciętną, zdolną do W zakończeniu powieści wyjeżdża
wielkich czynów. prawdopodobnie do Paryża, do Geista, aby tam
poświęcić się pracy naukowej (jest scjentystą
wierzącym głęboko w siłę nauki i wiedzy)
JULIAN OCHOCKI najmłodszym idealistą w  Lalce jest Julian Ochocki, reprezentant
pokolenia pozytywistów. Całkowicie oddany nauce, wierzy, że wielkie odkrycia i
wynalazki zrewolucjonizują cywilizację i dadzą początek nowemu, lepszemu światu. Jest
idealistÄ… naukowym.
Ten młody (31), ubogi arystokrata (kuzyn A
ęckiej) zafascynował się nauką i wynalazkami.
Wierzy w to, że dzięki pracom badawczym i osiągnięciom technicznym powstanie nowy,
lepszy świat, w którym zapanuje wolność i szczęście. Pragnie skonstruować latającą
maszynę, licząc, że w ten sposób zniesie wszelkie bariery oddzielające ludzi, każdą
granicę. Jest twórcą kilku drobnych wynalazków (np. ogniwo Ochockiego).
Ochocki nie pasuje zupełnie do środowiska, z którego się wywodzi. Obcy mu jest styl
bycia arystokracji: salonowe życie, rauty, bale, wyścigi konne. Nie myśli też o kobietach i
małżeństwie. Otoczenie widzi w nim dziwaka. Jest lekceważąco traktowany przez swoją
klasę społeczną.
Niestety w Polsce Ochocki nie może realizować swoich pasji z powodu braku środków
finansowych. Wyjeżdża więc do Francji, wspomagany przez Wokulskiego, który w
testamencie zapisuje mu pewną sumę pieniędzy. Zamierza poświęcić się całkowicie pracy
naukowe w laboratorium Geista.
Lermontowa. Już bohater opowiadania Sobowtór (1846), kancelista Goladkin, cierpi na
typowo romantyczną przypadłość: rozdwojenie jaz
ni. Dalszym krokiem Dostojewskiego na
tej drodze  ku współczesnej prozie psychologicznej  były granicząca z horrorem nowela
Gospodyni (1847) oraz powieść sentymentalna Białe noce.
Kariera pisarska Dostojewskiego została brutalnie przerwana przez aresztowanie wiosną
1849 roku. Powodem było uczęszczanie na towarzyskie  piątki u Michaiła Butaszewicza-
Pietraszewskiego, podczas których żywo dyskutowano na tematy filozoficzne,
ekonomiczne, społeczne. Pociągnięto wówczas do odpowiedzialności 123 osoby.
Osadzony w Twierdzy Pietropawłowksiej Dostojewski po wielomiesięcznym śledztwie
został  wraz z grupą 21 osób  skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. Reskrypt
Mikołaja I o złagodzeniu wyroków odczytano skazańcom dopiero na miejscu kaz
ni, gdy
pierwszą trójkę spośród nich przywiązano już do słupów (Dostojewski był w drugiej
trójce). Ostatecznie skazano pisarza na cztery lata katorgi, a potem wcielenie do wojska w
stopniu szeregowca.
FIODOR DOSTOJEWSKI
Fiodor Dostojewski przyszedł na świat 30 paz
dziernika 1821 roku w jednej z najuboższych Katorgę odbywał Dostojewski w Omsku, służbę zaś w Semipałatyńsku. W roku 1857
dzielnic ówczesnej Moskwy. Był drugim synem z ośmiorga dzieci lekarza Michała poślubił z wielkiej miłości Marię Isajewą, był to jednak związek wyjątkowo nieudany
Andriejewicza Dostojewskiego i Marii Dostojewskiej z domu Nieczajew. Już jako małe (pewne cechy żony odziedziczyła Katarzyna Iwanowna ze Zbrodni i kary). W 1859 roku,
dziecko zetknął się ze światem nędzy i występku, krzywdy i poniżenia. Warunki życia, w już za panowania Aleksandra II, Dostojewski uzyskał zwolnienie z wojska i z końcem roku
jakich dorastał, były skromne. Ojciec, człowiek o trudnym usposobieniu i drażliwy, lubił  po 10 latach - powrócił do stołecznego Sankt-Petersburga. Swoje doświadczenia i
zaglądać do kieliszka. Matka niewiele miała do powiedzenia, ale to właśnie jej zawdzięcza przemyślenia z czasów katorgi zawarł we Wspomnieniach z domu umarłych (1861-1862).
Dostojewski chłopięce rozmiłowanie w literaturze. Krąg jego młodzieńczych lektur to
historyczne romanse Waltera Scotta,  powieści grozy Ann Radclife oraz utwory Dostojewskiemu niezbyt wiodło się w pierwszych latach po powrocie z zesłania do życia
Honoriusza Balzaka i E.T.A. Hoffmana, z literatury rosyjskiej zaś Nikołaj Karamizin, publicznego. Zbankrutował jako wydawca miesięcznika  Epocha . Zmarł jego ukochany
Wasilij Żukowski i oczywiście uwielbiany Aleksander Puszkin. brat Michaił, a także po długiej chorobie żona. Nasiliły się ataki epilepsji, nękali
wierzyciele, ciągnął się też burzliwy romans z Apolinarią Susłową. Wciąż pociągała go i
W roku 1837  po śmierci matki  ojciec umieścił syna w szkole w Sankt Petersburgu dla zwodziła szatańska poetyka ruletki. Z końcem lipca 1865 roku wyjechał do Wiesbaden, a
uzupełnienia edukacji. W latach 1838-1843 Dostojewski studiował w Głównej Szkole potem do Kopenhagi. W czasie tej podróży powstała pierwsza wersja Zbrodni i kary, ale po
Inżynierskiej, którą ukończył z patentem inżyniera i w stopniu podporucznika. Podjął powrocie jesienią do Rosji Dostojewski spalił to, co napisał, i przystąpił do pracy nad nową
służbę, ale już w roku następnym podał się do dymisji, by poświęcić się wyłącznie pracy wersją powieści.
literackiej,
Zbrodnia i kara przyniosła pisarzowi wielki sukces Jednocześnie uśmiechnęło się do niego
Debiutował w roku 1846 powieścią epistolarną Biedni ludzie, której tematem była szczęście osobiste. Poznał Annę Snitkin, z którą wziął ślub w lutym 1867 roku. W roku
nieodwzajemniona miłość drobnego kancelisty do ubogiej panny. Powieść została 1877 Dostojewski został członkiem-korespondentem Akademii Nauk, a pod koniec życia
entuzjastycznie przyjęta w kręgu wielce wówczas wpływowej  szkoły naturalnej . był chętnie widywany na dworze, choć jako były więzień polityczny wciąż pozostawał pod
Młodego debiutanta pasowano na następcę wielkiego Nikołaja Gogola i kontynuatora jego nadzorem policji. Zmarł 28 stycznia 1881 toku w Petersburgu. Pochowano go na
 dramy urzędniczej . Cmentarzu Tichwińskim.
Wkrótce jednak Dostojewski odchodzi od socjologizmu  szkoły naturalnej ku Na dorobek pisarski Fiodora Dostojewskiego, obok Zbrodni i kary [i/], złożyły się między
romantycznemu socjologizmowi, zauroczony problematyką buntu jednostki przeciwko innymi takie powieści, jak: Idiota (1868), Biesy (1872), Młodzik (1875) i Bracia
represywnym konwencjom społecznym u Fryderyka Schillera, Goethego, Byrona i Karamazow (1879-1880).
Część IV
1. Propozycja Swidrygajłowa: 10 tysięcy rubli w zamian za zerwanie zaręczyn Duni z A
użynem
2. Kolacja
Biedni ludzie, powieść epistolarna (1846, wyd. polskie 1929)
- uczestnicy: matka Pulcheria Alksandrowna, Dunia, Raskolnikow, Razumichin, A
użyn.
Sobowtór: poemat petersburski (1846)
zerwanie zaręczyn
3. Ponowne spotkanie Raskolnikowa z SoniÄ… - czytanie fragmentu Ewangelii o wskrzeszeniu A
azarza
Gospodyni (1847)
4. Przesłuchanie Raskolnikowa na komisariacie.
- brak dowodów na potwierdzenie winy
Białe noce (opowiadanie) (1848, wyd. polskie 1903)
przyznanie się malarza Mikołki do popełnienia zbrodni
Nietoczka Niezwanowa (1849) * Sioło Stiepanczykowo i jego mieszkańcy (1859)
Część V
Wspomnienia z domu umarłych (1860-1862, wyd. polskie 1897)
1. Podstępna intryga A
użyna.
2. Stypa po zmarłym Marmiełodowie; oskarżenie Soni o kradzież 100 rubli.
Skrzywdzeni i poniżeni (1861)
3. Przyznanie się Raskolnikowa przed Sonią do popełnienia zbrodni; Swidrygajłow - podsłuchujący świadek
Notatki z podziemia (1864, wyd. polskie 1929) 4. Śmierć Katarzyny Iwanowny.
Zbrodnia i kara (1866, wyd. polskie 1887-1888)
Część VI
Gracz (1866)
Przyznanie się Raskolnikowa na komisariacie policji do popełnienia zbrodni
Idiota (1868, wyd. polskie 1909) - spotkanie Raskolnikowa z Porfirym Pietrowiczem
- spotkanie Raskolnikowa ze Swidrygajłowem
Biesy (1872, wyd. polskie 1908)
- Swidrygajłow popełnia samobójstwo
Epilog
MÅ‚odzik (1875)
1. Relacja z procesu Raskolnikowa.
Dziennik pisarza (1876-1877 i 1880-1881) 2. Skazanie na katorgÄ™.
3. Åšlub Duni z Razumichinem.
A
agodna
4. Choroba i śmierć matki Pulcherii Aleksandrownej.
5. Pobyt Raskolnikowa i Soni na Syberii.
Bracia Karamazow (1879-1880, wyd. polskie 1913)
6. Duchowe odrodzenie Raskolnikowa.
Fiodor Dostojewski - Zbrodnia i Kara
Powieść składa się z sześciu części i epilogu.
Część I
1. Rozmyślanie Raskolnikowa o popełnieniu zbrodni.
Akcja rozgrywa się w przeciągu 9 dni w latach sześćdziesiątych XIXw. W Petersburgu.
- przedstawienie postaci głównego bohatera
W Zbrodni i karze wykrystalizowuje siÄ™ ostatecznie charakterystyczna dla prozy
- przybycie Raskolnikowa do Alony Iwanownej w celu oddania zastawu (jest to pamiÄ…tka rodzinna: srebrny zegarek po ojcu)
2. Spotkanie Raskolnikowa z Marmieładowem.
Dostojewskiego forma.
- historia życia Marmieładowa
- list od matki
Ogromny kunszt pisarz przejawił, splatając w jedną spójną całość różne wątki:
- informacja o zaręczynach Duni z Piotrem Pietrowiczem A
użynem
społeczny,
- zapowiedz
przyjazdu do Petersburga
3. Rozmyślania Raskolniokowa i sen z dzieciństwa.
filozoficzny,
4. Zabicie Alony Iwanowny i Lizawiety.
- portret psychologiczny mordercy
psychologiczny,
- szczegółowy opis morderstwa
filozoficzny,
Część II
religijny
1. Zacieranie śladów morderstwa
- wezwanie na policjÄ™
kryminalno-detektywistyczny,
- ukrycie łupów
A także wątek miłości Sonii i Raskolnikowa.
2. Choroba Raskolnikowa
- wsparcie materialne
- pomoc Razumichina
- wizyta doktora Zosimowa
Bohaterowie:
- wizyta Piotra Pietrowicza A
użyna
Rodion Romanowicz Raskolnikow jest głównym bohaterem powieści Zbrodnia i kara. Jest to
3. Nocne wędrówki Raskolnikowa po Petersburgu
- rozmowa z Zamietowem o morderstwie w gospodzie  Pałac Kryształowy
postać niezwykle złożona, niejednoznaczna i pełna sprzeczności. Przekonany o swej
- odwiedziny domu starej lichwiarki pod pretekstem wynajęcia mieszkania
4. Śmierć Marmiełodowa niezwykłości Raskolnikow podejmuje ryzyko, chce sprawdzić sam siebie i dopuszcza się
udzielenie rodzinie finansowej pomocy przez Raskolnikowa
zbrodni. Dwudziestotrzyletni były student prawa uniwersytetu w Petersburgu, przybyły do
spotkanie Raskolnikowa z SoniÄ…
przyjazd matki (Pulcherii Aleksandrownej) i siostry (Duni) do Petersburga
miasta przed trzema laty z prowincji. Jego jedyną rodziną jest matka, wdowa po urzędniku,
Pulcheria Raskolnikowa i piękna, wykształcona siostra, Adwotia Romanowa (Dunia), rok
Część III
1. Spotkanie Raskolnikowa z rodzinÄ…  list od A
użyna
młodsza od brata.
2. Spotkanie Raskolnikowa z sędzią śledczym Porfirym Pietrowiczem
- chęć odzyskania zastawu (cenne pamiątki rodzinne)
- rozmowa na temat artykułu O zbrodni
Zofia Siemionowna Marmieładowa (Sonia) jest jedną z głównych postaci powieści.
3. Oskarżenie z ust nieznajomego mieszczanina
4. Pogłębianie się choroby Raskolnikowa Córka z pierwszego małżeństwa Siemiona Zacharycza, byłego urzędnika, obecnie nałogowego
5. Przybycie Arkadiusza Iwanowicza Swidrygajłowa
pijaka. Jedyna opiekunka całej rodziny, podpora macochy Katarzyny Iwanowny Marmieładowej i jej
trójki dzieci: Pauliny, Lenki i Koli. Z czasem najbliższa Raskolnikowi osoba.
Pierwsza wzmianka na jej temat pojawia się podczas rozmowy Marmieładowa z Raskolnikowem w
kawaler. Człowiek bez wielkiego wykształcenia, pozbawiony delikatności, z
le wychowany
szynku. Natomiast bezpośrednio poznajemy ją w momencie, gdy umiera jej ojciec Marmieładow.
i zarozumiały, marzący o tym, by  poślubić pannę uczciwą, ale bez posagu, i tylko taką,
Sonia była blondynką lat może osiemnastu, niskiego wzrostu, szczupła, lecz dość przystojna, o
która zakosztowała biedy . Jego poglądy to zbiór pustych frazesów, co bezlitośnie
cudownych, niebieskich oczach.
demaskuje Raskolnikow:  Młóć, młóć pan słomę!(& ) Frazes! . Informacje o nim
Jej pojawienie się w pokoju umierającego wywołuje zgorszone szepty tłumu gapiów. Już sam jej
czerpiemy głównie z listu matki do Raskolnikowa. Jest to człowiek bardzo zajęty i
ubiór jest rażąco nieprzyzwoity, jednoznacznie wskazujący na profesję prostytutki; ma na sobie
pracowity. Już po pierwszym spotkaniu oświadcza się Duni i zostaje przyjęty. Jego
jedwabną suknię z nadzwyczaj długim i śmiesznym ogonem i jasne buciki, na głowie zaś słomiany,
działania są szybkie i przemyślane. Ma zabezpieczoną przyszłość, jest solidny, ma dwie
okrągły kapelusik ozdobiony jaskrawym piórem ognistego koloru. Mimo wieczornej pory w ręku
posady i zebrał już własny kapitalik. Ma już 45 lat, ale jest całkiem miły, przyzwoity i
trzymała parasolkę od słońca. Tylko jej blada i wychudła twarz zdradzała przerażenie.
Powyższy obraz mocno kontrastuje z innym, gdy Sonia odwiedza Raskolnikowa, by podziękować solidny, może tylko trochę ponury i jakby wyniosły. Jest człowiekiem całkowicie godnym
mu za okazaną pomoc. W pierwszej chwili wszyscy spojrzeli na nią ze zdziwieniem i ciekawością.
szacunku, trochę chełpliwy i obcesowy, roztropny, otwarty. Postanowił pobrać się z
Sam Raskolnikow ledwo ją poznał. Oto stanęła przed nimi bardzo młoda, nieśmiała i skromnie, a
dziewczyną uczciwą, ale bez posagu i obowiązkowo taką, która już zaznała biedy, bo, jak
wręcz ubogo ubrana dziewczyna. Miała na sobie zwyczajną, codzienną sukienkę, na głowie zaś
się wyraził, mąż nie powinien niczego zawdzięczać żonie, ale jest bardzo dobrze, gdy żona
niemodny, stary kapelusz; z wczorajszego stroju pozostała jej jedynie parasolka, którą trzymała w
uważa swojego męża za dobrodzieja.
ręku.
Po zerwaniu zaręczyn z Dunią wyjeżdża do Petersburga, gdyż chce tam założyć kancelarię
Jej ruchy zdradzały wielkie zakłopotanie, nie do końca wie, jak ma się zachować w towarzystwie.
adwokackÄ….
Ale jej skromność, dziecięca nieśmiałość i przyzwoite maniery sprawiają, że zjednuje sobie ludzi.
Siemon Zacharycz Marmieładow - były urzędnik państwowy niższego stopnia, człowiek z
Arkadiusz Swidrygajłow to człowiek nie pierwszej już młodości, barczysty, z gęstą jasną
górą pięćdziesięcioletni, "średniego wzrostu i krępej budowy", o twarzy nalanej wskutek
brodą, dziwną twarzą przypominającą maskę. Była to dziwna twarz, jak maska: biała,
ciągłego, nałogowego pijaństwa. Marmiełodow jest żonaty po raz drugi z Katarzyną Iwanowną,
rumiana, z mocno czerwonymi ustami, jasnoblond brodą i dosyć jeszcze gęstymi,
znacznie od niego młodszą kobietą ze szlacheckiego rodu, o żałosnych w sytuacji majątkowej i
jasnoblond włosami. Oczy miał jakieś zbyt niebieskie, o spojrzeniu ciężkim i nieruchomym.
społecznej rodziny "fumach" towarzyskich, przedwcześnie postarzałą, zniszczoną fizycznie i
Było coś wyjątkowo niesympatycznego w tej twarzy, ładnej i bardzo młodej, jak na jego
psychicznie alkoholizmem męża. Siemon ma dorosłą córkę Sonię z pierwszego małżeństwa
lata. Swidrygajłow ubrany był w elegancki, lekki letni garnitur; miał na sobie wytworną
oraz troje "drobnych dziatek" z Katarzyną Iwanowną. Po parudniowym pijaństwie (którego
koszulę. Na palcu nosił wielki pierścień z kosztownym kamieniem.
efektem jest kolejna utrata pracy, przepicie oszczędności rodziny, a nawet sprzedanie munduru
Niefortunny zalotnik Duni, autodestrukcyjny nihilista i cynik, wreszcie samobójca.
urzędnika) spotyka w podrzędnym szynku Raskolnikowa, któremu z pijacką szczerością
Postać Swidrygajłowa nie budzi sympatii czytelnika. Jego wygląd zewnętrzny
zwierza się poczucia upadku, poniżenia, zmarnowania życia i usunięcia na margines społeczny.
koresponduje z cechami charakteru. Swidrygajłow to pozorant, który pod maską
W tyradach Marmiełodowa wygłaszanych do przygodnych słuchaczy widać rodzaj
przyzwoitych manier i elegancji kryje prawdziwe oblicze. Oceny charakteru
masochistycznego samoupodlenia i samooskarżenia: ten znękany nałogiem i nędzą człowiek
Swidrygajłowa dokonuje znający go sędzia Porfiry Pietrowicz: Spośród ludzi tego pokroju
jest świadom krzywdy wyrządzonej bliskim, przypisuje sobie winę za sytuację rodziny, udrękę
jest to najbardziej wyuzdany, upadły, w występkach pławiący się człowiek.
Katarzyny Iwanowny, zejście Soni na złą drogę, zaprzepaszczenie własnych szans i utratę
Historia jego życia nie jest świetlana. Z pochodzenia jest szlachcicem, służył dwa lata w godności. Ale ta przerażająca spowiedz
jest nie tylko dowodem upadku i utraty drogowskazu w
życiu - jest także krzykiem rozpaczy, spod której przeziera ludzki wstyd i cierpienie, obecność
kawalerii, potem włóczył się po Petersburgu. Pobyt w więzieniu to istotny epizod w jego
wyższych uczuć, których wódka nie zdołała całkowicie zniszczyć, nadzieja na przebaczenie ze
życiu. Trafił tu za długi i z pewnością spędziłby tu więcej czasu, ale wykupuje go Marfa
strony bliskich i Boga, nachylonego nad cierpiącym człowieczeństwem. W parę dni po tym
Pietrowna. Wkrótce pobierają się i zamieszkują na wsi.
spotkaniu z Raskolnikowem Marmiełodow wpada po pijanemu pod powóz. Przeniesiony do
Swidrygajłow nie stroni od hazardu, przyznaje, że jest szulerem. To cynik i brutal,
domu wkrótce umiera. Przed samą śmiercią prosi o przebaczenie żonę, do Soni kieruje ostatni
zachowujący jednak pozory człowieka światowego i układnego. Był chlebodawcą siostry
krzyk: "Soniu! córko! daruj!"
Raskolnikowa, Duni, która pracowała w jego domu jako guwernantka i musiała odejść z
powodu jawnie uwodzicielskich zachowań Swidrygajłowa. Niedawno owdowiał, ale
Porfiry Pietrowicz - sędzia śledczy policji petersburskiej, zastępca komisarza, znakomity
wspominając zmarłą Marfę Piotrowną, nie ukrywa, że ich pożycie niezbyt się układało i
psycholog, człowiek mądry i przebiegły, wprawnie manipulujący psychiką podejrzanego o
zdarzało mu się uderzyć żonę (notabene opinia sąsiedzka pomawia go o jej śmierć).
zabójstwo Raskolnikowa. Nie ma wątpliwości co do winy Raskolnikowa, ale szanując
przeciwnika nie szkodzi mu, a wręcz przeciwnie  próbuje skłonić zabójcę do dobrowolnego
Piotr Pietrowicz A
użyn jest dalekim krewnym Marfy Pietrownej, byłej pracodawczyni
przyznania siÄ™ do zbrodni.
Duni, żony Swidrygajłowa, narzeczony Duni. Czterdziestopięcioletni radca dworu, majętny
Porfiry jest trzydziestopięcioletnim mężczyzną małego wzrostu, tęgawym, gładko ogolonym, z karierę zawodową swego brata. Związek ten jednak zostaje udaremniony. Wreszcie Dunia odnajduje
miłość swojego życia i zostaje żoną Razumichina, najbliższego przyjaciela jej brata.
pulchną i pozornie dobrotliwą twarzą, w której jednak zwracają uwagę oczy "o ciekłym,
wodnistym połysku". Już w pierwszej rozmowie z Raskolnikowem okazuje się niebezpiecznym
Dymitr Prokoficz Razumichin - oddany przyjaciel Raskolnikowa, student prawa. Jego wyglÄ…d
przeciwnikiem: żywo reaguje na każde wypowiadane słowo, potrafi usypiać czujność
zewnętrzny jest charakterystyczny  wysoki, chudy, zawsze z
le ogolony, czarnowłosy. Człowiek o
indagowanego i wyciąga dalekosiężne wnioski z zachowania rozmówcy i sposobu jego
wrażliwym sercu, spieszy zawsze z pomocÄ… potrzebujÄ…cym. Jak wskazuje nazwisko (ros. @á7C<
wysłowienia. udaje mu się np. zachwiać pozornym spokojem Raskolnikowa i sprowokować
rozum, intelekt) jest człowiekiem mądrym, rozsądnym, kieruje się w życiu rozumem. Ma wrażliwe
jego wzburzenie. Umiejętnie nawiązuje do artykułu Raskolnikowa O zbrodni. Ponieważ nie
serce i zawsze spieszy z pomocą potrzebującym. Jest to niezwykle pogodny i towarzyski chłopak,
dysponuje niepodważalnymi dowodami jego zbrodni, a także odczuwa coś w rodzaju szacunku i
lubiany ogólnie przez kolegów. Matkę Raskolnikowa i Dunię ujmuje swą roztropnością, życzliwością
sympatii dla intelektu i osobowości swojej ofiary, usilnie próbuje uzyskać przyznanie się
i pogodą ducha. Nigdy się nie poddaje. Jest bardzo biednym studentem, lecz ciężkie warunki życia
winowajcy. Prowadzi więc konsekwentnie swoją subtelną i ocierającą się o dobre aktorstwo grę
nie zniechęcają go, gdyż Razumichin potrafi być zaradny i zawsze znajdzie dla siebie uczciwe z
ródło
psychologiczną. Niby przypadkiem konfrontuje Raskolnikowa z malarzem Mikołajem
utrzymania. Na pewien czas przerywa studia, by poprawić swoje warunki materialne i móc je
przyznającym się do zabójstwa, by wyzwolić w rzeczywistym sprawcy odruch ratowania
kontynuować. Gdy trzeba, oszczędza na czym się tylko da; pewnego razu całą zimę spędził w
niewinnego przed oskarżeniem. Na koniec Porfiry sam odwiedza Raskolnikowa w jego izdebce
nieogrzewanym mieszkaniu, on sam z humorem twierdził, że w takich warunkach lepiej się śpi. Nie
i przedstawia mu kolejne stadia i meandry żmudnego procesu osaczania podejrzanego.
stroni od alkoholu i potrafi dużo wypić, ale może również całkowicie powstrzymać się od picia.
Prezentuje też swoją trafną psychologiczną analizę pobudek zbrodniczego czynu i otwarcie
Czasami wszczyna awantury i uchodzi za osiłka, ale potrafi być również potulny jak baranek. Póz
niej
stwierdza: "Pan zabił". Proponuje Raskolnikowowi przyznanie się do winy dla zachowania
mąż Duni.
resztek godności i z potrzeby ekspiacyjnego "przyjęcia cierpienia" - jego postawa odnosi
zamierzony skutek. Alona Iwanowna - lichwiarka, wdowa po urzędniku, właścicielka pokoi, pożycza pieniądze na
Pulcheria Aleksandrowna Raskolnikowa - matka Raskolnikowa i Duni. Mimo swych czterdziestu procent [...] Była to mała, zasuszona starucha w wieku lat sześćdziesięciu, o świdrujących, złych
trzech lat wygląda na młodszą. Jej włosy zaczęły już siwieć i rzednąć, a wokół jej oczu pojawiły się oczkach i małym, zadartym nosku. Wypłowiałe, jasne włosy były mocno wysmarowane tłuszczem.
zmarszczki, lecz mimo to nadal jest kobietą piękną i starzeje się z godnością. Choć los jej nie Dokoła cienkiej szyi, przypominającej kurzą nogę, miała okręcony jakiś flanelowy gałgan i ubrana
oszczędza, nigdy nie traci pogody ducha. Jest stateczną, zrównoważoną kobietą, posiadającą prawe i była, mimo upału, w wystrzępiony i pożółkły futrzany serdak. Starucha co chwila kaszlała i stękała.
czyste serce. Pulcheria Aleksandrowna była uczuciowa, ale nie ckliwa; była nieśmiała i uległa,  Okropne ścierwo(& ). Bogata jak Zyd
jednak tylko do pewnej granicy: ustępowała w wielu rzeczach i godziła się nawet z tym, co było Jest to kobieta wyrachowana i bez skrupułów; bije i upokarza swoją przyrodnią siostrę, która jest
wbrew jej przekonaniom, przy tym wszystkim jednak istniała pewna granica uczciwości, zasad jednocześnie jej żywicielką; nie przeszkadza jej to jednak wpłacać pewnych sum pieniędzy na
moralnych i wewnętrznego przekonania, której nie przekroczyłaby pod żadnym pozorem. cerkiew, gdyż jest przekonana, że postępując w ten sposób dostąpi po śmierci odpuszczenia
grzechów.
Awdotia Romanowna (Dunia) to młodsza siostra Raskolnikowa, ma dwadzieścia dwa lata; jest
wyjątkowo ładną dziewczyną. Z wyglądy jest bardzo podobna do brata: ma ciemne włosy, prawie Lizawieta Iwanowna jest młodszą przyrodnią siostrą Alony Iwanownej (z różnych matek); ma
czarne, błyszczące oczy. Jej twarz jest blada i promienieje zdrowiem oraz świeżością. Usta ma ładnie trzydzieści pięć lat, jest niezbyt urodziwą panną strasznie niezgrabną, okropnie wysoką, o długich
wykrojone, pąsowe, przy czym górna dolna warga nieco bardziej wysunięta do przodu dodaje całości jakby powykręcanych nogach, w znoszonych butach z koz
lej skóry, nosiła się jednak bardzo czysto.
Wyraz jej twarzy jest zazwyczaj zamyślony, ale gdy się śmieje, to czyni to w sposób radosny i Ma charakterystyczny dobry wyraz oczu. Jest osobą spokojną, ma łagodne usposobienie, zawsze
beztroski. potulna i zgodna, z pokorą traktuje swój los. Co i rusz bywała w ciąży. Niezwykle pracowita i ślepo
Pewne elementy jej wyglądu wskazują jednocześnie na cechy charakteru, np. sposób poruszania się posłuszna swej siostrze, oprócz tego, że pracuje zawodowo (jest szwaczką), spełnia w domu rolę
zdradza jej pewność siebie, spojrzenie ma dumne, a zarazem łagodne, twarz natomiast zdradza jej służącej. Z Sonią łączy ją swego rodzaju przyjaz
ń (Lizawieta daje jej swój krzyżyk i Biblię).
stanowczość i może trochę wyniosłość.
Dunia jest mądrą, szlachetną i rozsądną dziewczyną, chociaż o zapalczywym sercu. Wykształcenie Katarzyna Iwanowna - żona Marmiełodowa i matka trojga dzieci z poprzedniego małżeństwa,
daje jej możliwość pracy w charakterze guwernantki w rodzinie Swidrygajłowów. Tu spotyka ją macocha Soni. Była to strasznie wychudzona kobieta, wysmukła, dość wysoka i przystojna, z
wielkie upokorzenie, gospodarz domu próbuje ją uwieść. W konsekwencji Dunia zostaje posądzona o pięknymi jeszcze ciemnoblond włosami . Ma gruz
licÄ™ w bardzo zaawansowanej fazie, ale mimo to
rozbijanie małżeństwa, traci pracę i opuszcza dom Swidrygajłowów w atmosferze plotek i haruje od świtu do nocy, próbując utrzymać dom we względnym porządku. Nie pracuje zawodowo.
powszechnego skandalu. Musi żyć dalej z niesłusznie zepsutą reputacją. Marfa Pietrowna dopiero Jest bardzo nerwowa i porywcza. Wszyscy znają jej wybuchowy charakter i odnoszą się do niej z
póz
niej dowiaduje się całej prawdy i próbuje zatrzeć ten niemiły epizod oraz zrehabilitować Dunię, pewnym respektem, a dzieci i mąż wręcz się jej boją.
przeznaczając dla niej w testamencie 3 tys. rubli. Katarzyna Iwanowna jest córką oficera sztabowego, otrzymała należyte wykształcenie i odpowiednie
Dunia jest dobrą dziewczyną i bardzo kocha swoich bliskich. Jest nawet gotowa zrezygnować z wychowanie, które nadaje jej postaci pewien rys szlachetności. Jest dumna ze swego pochodzenia i
własnego szczęścia, by poprawić ich warunki bytowe. Toteż w bardzo krótkim czasie Dunia wikła się często powraca w swych głośno wypowiadanych wspomnieniach do swych lat młodości. Chciałaby,
w zwiÄ…zek z Piotrem Pietrowiczem A
użynem. Nie kocha go, czyni to z rozsądku, chcąc ułatwić aby i jej dzieci zdobyły odpowiednie wykształcenie, ale mimo swego poświęcenia i usilnych starań
nie udaje jej się to. Nieustanna bieda i skrajnie ciężkie warunki życia muszą być dla niej czymś
bardzo upokarzajÄ…cym.
Zosimow  lekarz, profesjonalnie podchodzi do swego zawodu, doceniany przez ludzi, ale niezbyt
sympatyczny; ma około dwudziestu siedmiu lat. Jest wysoki i tęgi, ma obrzękłą, bladą i starannie
wygoloną twarz, jasne, szczeciniaste włosy; nosi okulary, duży złoty sygnet na tłustym palcu oraz
masywną dewizkę zegarka. Ubiera się w sposób nienaganny, jego ubrania są zawsze bardzo
eleganckie i starannie dobrane. Porusza siÄ™ powoli, lecz z wystudiowanÄ… swobodÄ…. To on jest
wzywany do Raskolnikowa podczas jego choroby.
Andrzej Siemionowicz Lebiaziatnikow  sąsiad wdowy po Marmieładowie, dawny znajomy
A
użyna, który wynajmował mu pokój do chwili, gdy Piotr Pietrowicz podjął próbę oszkalowania
Soni.  (& ) urzędniczyna (& ) głupawy. Przystał do postępców i <> z
namiętności (& ). Był to jeden z nieprzebranego i różnomastnego zastępu zdechlaków, śmiesznych
nieuków, którzy wszystkiego liznęli po wierzchu i którzy momentalnie przywierają do
najmodniejszej obiegowej idei, żeby w mig ją spospolitować, żeby od razu skarykaturować wszystko,
czemu służą czasem z najszczerszym oddaniem .