IE 1
Wstęp do kursu
1 maja 2004 r. na mocy Traktatu Akcesyjnego z 2003 r. Polska, wraz z dziewięcioma
innymi państwami, stała się członkiem Unii Europejskiej, a obywatele naszego państwa
stali się obywatelami UE. W ten sposób kraj nasz włączony został w procesy integracyjne,
trwające w Europie zachodniej od blisko sześćdziesięciu lat. Kurs Prawo wspólnotowe
i integracja ma europejska ma na celu przekazanie podstawowej wiedzy z zakresu
integracji europejskiej i prawa europejskiego. Jest on skonstruowany w ten sposób, aby
nie tylko dostarczyć ogólnej wiedzy na temat obecnie obowiązującego prawa
wspólnotowego, ale aby dać również uczestnikom obraz procesów, które doprowadziły do
dzisiejszego stanu integracji europejskiej i bieżącego rozwoju integracji, w którym
również Polska i jej obywatele mają możliwość czynnego udziału.
Kurs rozpoczyna się od krótkiego przedstawienia teoretycznych podstaw integracji
europejskiej oraz zarysowania charakterystyki innych, poza UniÄ… EuropejskÄ…, organizacji
międzynarodowych, których członkami jest większość państw europejskich i które
stanowią element szeroko rozumianej integracji europejskiej. Następnie omówiona
zostanie historia integracji w ramach Wspólnot i Unii Europejskiej.
Kolejne części zostaną poświęcone przedstawieniu struktury organizacyjnej Unii
Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem stosunków między Unią a jej państwami
członkowskimi, a także charakterystyce prawa wspólnotowego, pozycji jednostek
w prawie Unii Europejskiej.
Kurs kończy przedstawienie najważniejszych zmian, jakie w strukturze i prawie Unii
Europejskiej wprowadza Traktat ustanawiajÄ…cy KonstytucjÄ™ dla Europy, podpisany
29 paz
dziernika 2004 r. i który obecnie znajduje się w fazie ratyfikacji przez
poszczególne państwa członkowskie.
Zjednoczenia Europy nie da się osiągnąć ani za
jednym zamachem, ani za pomocÄ… pojedynczej
struktury: będzie się ono formowało za pomocą
pojedynczych posunięć, które przede wszystkim
wytworzą faktyczną solidarność.
Deklaracja Schumana z 9 maja 1950 r.
Świadomość przyczyn podjęcia przez państwa europejskie trudu integracji stanowi klucz
do zrozumienia obecnych procesów politycznych w Europie i ich konsekwencji prawnych.
Po 1989 r. Polska jednoznacznie opowiedziała się za włączeniem do struktur, które
utworzone zostały między państwami Europy Zachodniej. W 2004 r. przystąpiła do
struktury integracyjnej jaką jest Unia Europejska, znajdującej się już na pewnym,
wypracowanym w ciągu pięćdziesięciu lat, etapie rozwoju. Dlatego też moduł pierwszy
poświęcony zostanie szeroko rozumianej historii integracji. Jego celem jest przybliżenie
uczestnikowi nurtów integracyjnych, jakie ścierały się ze sobą w Europie po II wojnie
światowej i w efekcie których powstało w Europie szereg, działających do dziś,
organizacji międzynarodowych o różnej strukturze, celach i zakresie kompetencji.
Zrozumienie szczególnego charakteru Unii Europejskiej wymaga umiejscowienia jej
w strukturze europejskiej.
Wiadomości na temat nurtów integracyjnych i organizacji funkcjonujących w Europie
stanowić będą jednak jedynie tło dla rozważań na temat kolejnych etapów rozwoju, jakie
przechodziły Wspólnoty i Unia Europejska.
1. Rozwój myśli integracyjnej w Europie po II wojnie światowej
U podłoża europejskich idei integracyjnych leżały przede wszystkim względy polityczne:
potrzeba współdziałania państw przy odbudowie Europy ze zniszczeń wojennych oraz
zapobieżenia kolejnym wojnom niszczącym kontynent. Pomysł stworzenia Stanów
Zjednoczonych Europy padł po raz pierwszy z ust Winstona Churchilla, ówczesnego
premiera Wielkiej Brytanii, w słynnym przemówieniu wygłoszonym przez niego
w Zurychu we wrześniu 1946 r. Koncepcja ta nie była jedyną, jaka pojawiła się
w odpowiedzi na powojenne wyzwania. Idee integracji, które w filozofii obecne były od
dawna, znalazły zwolenników pośród polityków zdolnych współtworzyć nową
rzeczywistość europejską. Po raz pierwszy pojawiła się realna szansa doprowadzenia, na
drodze pokojowej, do zjednoczenia kontynentu.
Wybitnych polityków, którzy tworzyli, propagowali i wprowadzali w życie idee
integracyjnÄ… nazywamy dziÅ› Ojcami Europy. Zalicza siÄ™ do nich m.in.: Konrada
Adenauera z Niemiec, Leona Bluma, Roberta Schumana i Jean Monneta z Francji,
Paula Henri ego Spaaka z Belgii i Alcide de Gasperi ego z WÅ‚och.
Robert Schuman (1886 1963)  francuski premier (1947/1948) i minister spraw
zagranicznych (1948 1953), inicjator pojednania niemiecko-francuskiego przez
połączenie obu państw silnymi związkami gospodarczymi, społecznymi i politycznymi.
Plan opracowany przez Schumana i Monneta (znany powszechnie jako Plan Schumana)
był pierwszym w pełni zrealizowanym projektem zjednoczenia Europy.
Jean Monnet (1888 1979)  zastępca sekretarza generalnego Ligi Narodów
(1919 1923), francuski dyplomata, szef urzędu planowania, współtwórca Planu
Schumana, pierwszy przewodniczący Wysokiej Władzy Europejskiej Wspólnoty Węgla
i Stali  EWWiS (1952 1955), założyciel i przewodniczący Komitetu na rzecz Stanów
Zjednoczonych Europy.
Konrad Adenauer (1876 1967)  prawnik i polityk, pierwszy kanclerz
demokratycznych Niemiec, orędownik pojednania francusko-niemieckiego, stanowiącego
podstawÄ™ politycznej integracji Europy, gorÄ…cy zwolennik idei zjednoczenia Europy,
w oparciu o jej chrześcijańskie korzenie tkwiące w kulturze, tradycji i cywilizacji naszego
kontynentu.
Alcide de Gasperi (1881 1954)  włoski polityk i premier (1943 1954), współtwórca
projektów zjednoczenia Europy i utworzenia Wspólnot Europejskich, zwolennik poparcia
współpracy gospodarczej współpracą w zakresie obrony.
Paul Henri Spaak (1899 1972)  belgijski polityk i premier (1947 1949),
współtwórca Unii Gospodarczej Beneluksu, NATO i EWG, twórca tzw. raportu Spaaka,
przestawionego w 1956 r. ministrom spraw zagranicznych państw EWWiS, który stał się
podstawą rozszerzenia współpracy gospodarczej i utworzenia EWG, sekretarz generalny
NATO (1961 1965).
W okresie powojennym rozwijały się różne koncepcje integracji, wśród których
najistotniejsze miejsce zajmowały: konfederalizm i federalizm, w ramach którego
wyodrębnił się nurt funkcjonalistyczny i konstytucjonalistyczny.
Koncepcja konfederalistyczna oparta była na międzynarodowym modelu współpracy
niezależnych państw, w ramach której państwa zachowują suwerenność. Wykluczała ona
w zasadzie powstanie ponadnarodowych centrów decyzyjnych. Gorącym zwolennikiem tej
koncepcji był gen. Charles de Gaulle, który nazywał swoją wizję integracji  Europą
ojczyzn . W 1944 r. zaproponował on utworzenie na zachodzie Europy gospodarczego
ugrupowania państw, z zastrzeżeniem, że nie będzie ono naruszało suwerenności
tworzących je państw.
Koncepcja federalistyczna zakładała potrzebę stworzenie organizacji o charakterze
ponadnarodowym, w której decyzje wiążące dla państw ją tworzących podejmowane
byłyby przez organy niezależne od państw członkowskich. W koncepcji tej wyróżnić
możemy dwa nurty: funkcjonalistyczny i konstytucjonalistyczny.
Głównym założeniem nurtu funkcjonalistycznego było podjęcie współpracy
gospodarczej, która miała przynieść w krótkim okresie wymierne korzyści. Wraz
z rozwojem integracji, kolejne kompetencje państw przesuwane miały być na szczebel
ponadnarodowy w sposób samoistny, w wyniku wcześniejszych działań i doświadczeń.
Stworzenie ścisłych powiązań sektorowych w gospodarce miało doprowadzić w efekcie do
integracji politycznej. Wybór sfery gospodarczej jako podstawy procesów integracyjnych
podyktowany był przede wszystkim tym, że  zdaniem twórców tego nurtu
 gospodarka była sferą, w której stosunkowo najłatwiej było osiągnąć porozumienie
wszystkich partnerów, z jednej strony ze względu na możliwość szybkiego wykazania
wymiernych korzyści z podjętych działań, z drugiej na prymat gospodarki nad polityką.
Zdaniem funkcjonalistów, funkcje gospodarcze w zakresie organizacji i zarządzania miały
charakter apolityczny. Niechętnie natomiast odnosili się oni do koncepcji
konfederalistycznych jako nieefektywnych oraz konstytucjonalistycznych, które dzisiaj są
utożsamiane z federalizmem. Stąd też czasem funkcjonalizm określa się mianem trzeciej
drogi. Funkcjonalistami byli Jean Monnet i Robert Schuman. Nowe ujęcie funkcjonalizmu
stanowi neofunkcjonalizm, oparty na efekcie  rozlewania się (ang. spill over) procesów
integracyjnych na coraz to nowe obszary.
Nurt konstytucjonalistyczny, utożsamiany dziś często z federalizmem, oparty był na
idei skokowego rozwoju integracji europejskiej. W myśl jego założeń integracja miałaby
nastąpić przez konstytucyjne ukształtowanie podziału kompetencji między państwami
narodowymi i ich organami a organami i instytucjami ponadnarodowymi.
Konstytucjonalistą był m.in. brytyjski premier Winston Churchill.
Świadomość przywódców państw europejskich dotycząca konieczności uporządkowania
stosunków w powojennej Europie i trwałego zapewnienia pokoju na kontynencie
doprowadziła do powstania szeregu organizacji i struktur zarówno o zasięgu
paneuropejskim, takich jak NATO i OECD, jak i skupiających wyłącznie państwa
europejskie, takich jak Unia Zachodnio-Europejska, Rada Europy, OBWE (dawniej KBWE).
2. Organizacje i struktury międzynarodowe w Europie
po II wojnie światowej
2.1. Plan Marshalla i powstanie OECD
Istotny impuls dla integracji w Europie pochodził z zewnątrz  ze Stanów Zjednoczonych
Ameryki Północnej. Ofiarując państwom europejskim pomoc finansową w odbudowie ze
zniszczeń wojennych, USA postawiły warunek, że państwa korzystające z pomocy
wypracują wspólnie plan uzdrowienia Europy i będą go realizować w ramach organizacji
międzynarodowej. Po odrzuceniu, pod naciskiem Związku Radzieckiego, pomocy
amerykańskiej przez państwa socjalistyczne, 16 kwietnia 1948 r. w Paryżu16 państw
Europy Zachodniej utworzyło Organizację Współpracy Gospodarczej w Europie
(OEEC). Organizacja ta stworzona w celu zagospodarowania środków w ramach planu
Marshalla została przekształcona w 1961 r. w Organizację Współpracy Gospodarczej
i Rozwoju (Organization for Economic Cooperation and Develpment  OECD).
Głównym celem OECD jest wypracowanie wspólnej polityki, ukierunkowanej na wysoki
i stabilny wzrost gospodarczy i poziom zatrudnienia, podwyższanie standardu życia,
utrzymanie stabilizacji finansowej, rozwój handlu między państwami członkowskimi przez
obniżanie barier handlowych, wspieranie reform rynkowych w państwach spoza
organizacji, koordynację pomocy i wspieranie inwestycji w państwach rozwijających się.
Dla osiągnięcia tych celów OECD zajmuje się analizą gospodarki światowej i ustalaniem
zasad współpracy państw członkowskich.
Do OECD należą państwa europejskie: Austria, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Grecja,
Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Luksemburg, Niemcy, Polska, Portugalia,
Słowacja, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Węgry, Wielka Brytania i Włochy, ale również
państwa spoza naszego kontynentu: Australia, Kanada, Korea Południowa, Meksyk, Nowa
Zelandia i Stany Zjednoczone. Jest to więc organizacja skupiająca interesy gospodarcze
państw europejskich oraz ich najważniejszych partnerów gospodarczych. Stąd też rola,
jaką odgrywa ona w zakresie wzrostu gospodarczego i rozwijaniu współpracy jest
niezwykle istotna, a w dobie globalizacji z pewnością jeszcze wzrośnie.
2.2. Kongres haski i powstanie Rady Europy
Logo Rady Europy
W maju 1948 r. z inicjatywy europejskich polityków, intelektualistów oraz licznych
stowarzyszeń narodowych i ponadnarodowych zwołany został Kongres Europejski
w Hadze. Podczas tego spotkania starły się ze sobą dwa podejścia do kwestii
zjednoczenia Europy: wizja eurocentryczna, zgodnie z którą proces integracji miał
obejmować wyłącznie państwa europejskie i doprowadzić do utworzenia wspólnoty
politycznej, oraz wizja paneuropejska, zgodnie którą w proces integracji powinny być
włączone również państwa spoza Europy, przede wszystkim Stany Zjednoczone  ich
udział miał bowiem stanowić zabezpieczenie przed rozwinięciem integracji do stopnia
stanowiącego zagrożenie dla suwerenności państw.
Mimo istotnych różnic w poglądach uczestników, kongres doprowadził do wymiernych
efektów. W jego wyniku doszło również do zjednoczenia zwolenników integracji
europejskiej i w paz
dzierniku 1948 r. powstała w Brukseli organizacja pod nazwą Ruch
Europejski (European Movement), której celem było propagowanie idei integracji Europy.
Na zakończenie konferencji przyjęto deklarację polityczną, wzywającą do zjednoczenia
państw europejskich i wzmocnienia ochrony praw człowieka. Urzeczywistnieniem decyzji
politycznych podjętych w 1948 r. było powstanie 5 maja 1949 r. Rady Europy.
Państwami założycielskimi Rady Europy były Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg,
Wielka Brytania, WÅ‚ochy, Norwegia i Szwecja.
Rada Europy z siedzibą w Strasburgu jest organizacją, której celem jest umacnianie
i rozwój demokracji, ochrona praw człowieka, sprawiedliwe rozwiązywanie problemów
społecznych i umacnianie europejskiej tożsamości kulturowej. Cele te mają być osiągane
w drodze konsultowania wspólnych problemów, zawierania umów i wspólnych działań
w sprawach gospodarczych, społecznych, kulturalnych, naukowych, prawnych
i administracyjnych, jak również przez przestrzeganie i rozwój praw człowieka oraz
podstawowych wolności. Podstawowym instrumentem prawnym działania Rady Europy są
konwencje zawierane między jej państwami członkowskimi. W ciągu ponad pięćdziesięciu
lat funkcjonowania organizacji wypracowano na jej forum ponad 160 konwencji
w rożnych dziedzinach. Pośród nich najistotniejsze miejsce zajmuje Europejska
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Członkiem Rady Europy może zostać każde państwo europejskie uznające zasady rządów
prawa, demokracji i poszanowania praw człowieka. Dziś, po przystąpieniu państw
dawnego bloku wschodniego, w tym Rosji i państw powstałych w wyniku rozpadu ZSRR,
Rada Europy jest organizacją ogólnoeuropejską. Jej członkami jest 46 państw: Albania,
Andora, Armenia, Austria, Azerbejdżan, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria,
Chorwacja, Cypr, Republika Czeska, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Gruzja,
Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Lichtenstein, Litwa, Luksemburg, A
otwa, Malta,
Mołdowa, Monako, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Federacja Rosyjska, Rumunia,
San Marino, Serbia i Czarnogóra ,Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Była
Jugosłowiańska Republika Macedonii, Ukraina, Węgry, Włochy, Zjednoczone Królestwo.
Polska jest członkiem Rady Europy od 26 listopada 1991 roku.
Na strukturę instytucjonalną Rady Europy składają się dwa główne organy: Komitet
Ministrów, w którym zasiadają ministrowie spraw zagranicznych wszystkich państw
członkowskich lub ich stali przedstawiciele w Strasburgu, posiadający status
dyplomatyczny oraz Zgromadzenie Parlamentarne, które składa się z 315 przedstawicieli
parlamentów krajowych państw członkowskich. Organami pomocniczymi są Sekretariat
Generalny, którego zadaniem jest wspieranie Zgromadzenia Parlamentarnego i od
1994 r. Kongres WÅ‚adz Lokalnych i Regionalnych.
Jak już wspomnieliśmy, najistotniejszym osiągnięciem Rady Europy jest stworzenie
europejskiego systemu ochrony praw człowieka. System ten oparty jest na Europejskiej
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r., uzupełnionej
14 protokołami, której przestrzeganie kontroluje Europejski Trybunał Praw Człowieka
w Strasburgu. Stanie się stroną tej konwencji jest warunkiem członkostwa w Radzie
Europy (patrz załącznik: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności).
Europejska Konwencja określa prawa i wolności, które państwa członkowskie zapewniają
każdej osobie podlegającej ich jurysdykcji (niezależnie od obywatelstwa). Prawa te to:
prawo do życia (art. 2), zakaz tortur i innego nieludzkiego i poniżającego traktowania
(art. 3), zakaz niewolnictwa (art. 4), prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
(art. 5), prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez sÄ…d (art. 6),
zakaz działania wstecz prawa karnego (art. 7), prawo do prywatności (art. 8), prawo do
wolności sumienia i wyznania (art. 9), prawo do wolności wypowiedzi (art. 10), prawo do
zgromadzeń i zrzeszania się (art. 11), prawo do małżeństwa (art. 12), prawo do
skutecznego środka służącego dochodzeniu roszczeń wynikających z naruszenia
konwencji (art. 13), zakaz dyskryminacji przy korzystaniu z praw określonych
w konwencji (art. 14). Ponadto w protokołach do konwencji określone zostały: ochrona
prawa własności, prawo do nauki i wolnych i demokratycznych wyborów (protokół I);
zakaz więzienia za długi, prawo swobodnego poruszania się i wyboru miejsca
zamieszkania oraz powrotu do własnego kraju (protokół IV), ogóle gwarancje dla
cudzoziemców, prawo odwołania do sądu w sprawach karnych, zakaz orzekania dwa razy
w tej samej sprawie (protokół VII), ogólny zakaz dyskryminacji (protokół XII).
System ochrony oparty na Europejskiej Konwencji wymaga od państw jej przestrzegania
na zasadzie solidarności  bez możliwości zawieszenia stosowania Konwencji
w przypadku naruszeń ze strony innego państwa. Państwa, strony konwencji, mogą
wnosić skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przeciwko innym stronom. Jest
to mechanizm bardzo rzadko wykorzystywany przez państwa. Kluczowa jednak dla
całego systemu jest możliwość wnoszenia skarg indywidualnych do Trybunału Praw
Człowieka przez osoby fizyczne (pełnoletnie, a nawet dzieci), grupy jednostek oraz
organizacje pozarządowe. Skarżącym może być każda osoba, która rzeczywiście
i bezpośrednio padła ofiarą pogwałcenia praw.
2.3. Organizacje zbiorowej samoobrony: Unia Zachodnioeuropejska i NATO
17 marca 1948 r. Francja, Wielka Brytania, Luksemburg, Belgia i Holandia podpisały
w Brukseli Traktat o utworzeniu Unii Zachodniej (Pakt brukselski), która w 1954 r.
została przekształconą w Unię Zachodnioeuropejską. Podstawowym celem UZE jest
współdziałanie państw w dziedzinie obrony. Od Traktatu z Maastricht zadania UZE są
stopniowo przejmowane przez UE.
W 1949 r. został podpisany w Waszyngtonie Pakt Północnoatlantycki, powołujący NATO.
Stanowił on odpowiedz
państw Europy Zachodniej oraz USA i Kanady na działania
Związku Radzieckiego i początek zimnej wojny. Choć NATO postrzegane jest głównie jako
wspólnota obronna, wśród motywów jego powstania wymienionych w preambule Paktu
znajdują się  ochrona wolności, wspólnego dziedzictwa i cywilizacji swych ludów,
opartego na zasadach demokracji, wolności jednostki i praworządności, popieranie
stabilizacji i dobrobytu w strefie północnoatlantyckiej, popieranie wysiłków w celu
zbiorowej obrony oraz zachowania pokoju i bezpieczeństwa 1
.
NATO to organizacja międzynarodowa o charakterze polityczno-obronnym, zrzeszająca
suwerenne państwa, które na forum organizacji konsultują między sobą bieżące
problemy i podejmują decyzje w sprawach politycznych i wojskowych, mających wpływ
na ich bezpieczeństwo. NATO działa w oparciu o ustalaną między członkami strategię
i system połączonego dowództwa. Posiada do swojej dyspozycji wydzielone jednostki
wojskowe oraz infrastrukturÄ™ obronnÄ….
Najistotniejsze postanowienie paktu zawiera art. 5, w którym państwa członkowskie
uznały, że  zbrojna napaść na jedną lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Północnej
będzie uważana za napaść przeciwko wszystkim i zobowiązały się do  udzielenia pomocy
stronie lub stronom będącym przedmiotem napaści, podejmując natychmiast
indywidualnie lub w porozumieniu z innymi stronami takÄ… akcjÄ™, jakÄ… uznajÄ… za
konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej 2
.
2.4. Dialog między Wschodem a Zachodem  proces KBWE/OBWE
Idea zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie narodziła się w latach
60. XX wieku, jako próba przezwyciężenia i osłabienia rywalizacji polityczno-wojskowej
między państwami Układu Warszawskiego i NATO, której narastanie stwarzało realną
groz
bÄ™ konfrontacji, a nawet konfliktu. W grudniu 1964 r. polski minister spraw
zagranicznych Adam Rapacki przedstawił na forum Zgromadzenia Ogólnego Narodów
Zjednoczonych propozycję zwołania konferencji ogólnoeuropejskiej w sprawie
bezpieczeństwa i współpracy. Pierwsze spotkanie odbyło się w 1972 r., a w 1973 roku
rozpoczął się właściwy proces w postaci dwu- i wielostronnych konsultacji oraz
konferencji międzynarodowych, który doprowadził do podpisania 1 sierpnia 1975 r. Aktu
Końcowego KBWE, którego sygnatariuszami obok państw europejskich były również USA
i Kanada. Akt stanowił uroczystą deklarację polityczną, zawierającą podstawowe zasady
postępowania państw wobec siebie oraz w stosunku do własnych obywateli.
W dokumencie tym po raz pierwszy państwa z przeciwnych bloków, o różnej ideologii,
przyjęły wspólny katalog reguł postępowania względem siebie, w celu umocnienia
bezpieczeństwa.
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) zastąpiła Konferencję
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE). Zmiana nazwy nastąpiła podczas
spotkania przywódców państw członków KBWE w Budapeszcie, w dniach 5 6 grudnia
1994 r. i obowiÄ…zuje od 1 stycznia 1995 r. Organizacja ta stanowi system zorganizowanej
współpracy wszystkich państw europejskich, USA i Kanady oraz azjatyckich państw
powstałych w wyniku rozpadu ZSRR. Jej celem jest zapobieganie użyciu siły
w stosunkach między państwami i podejmowanie działań zmierzających do
rozwiązywania konfliktów na drodze pokojowej. Drogą do osiągnięcia tego celu ma być
przede wszystkim wytworzenie wzajemnego zaufania w stosunkach między państwami
europejskimi na drodze współpracy we wszystkich niemal dziedzinach (głównie
w gospodarce i kulturze) oraz podejmowanie działań na rzecz umacniania instytucji
demokratycznych i przestrzegania praw człowieka.
Obecnie w skład OBWE wchodzi 55 państw  wszystkie one mają równy status,
a decyzje przyjmowane sÄ… w oparciu o zasadÄ™ consensusu. Deklaracje i decyzje
KBWE/OBWE majÄ… charakter polityczny.
3. Od Planu Schumana do Wspólnot Europejskich
3.1. Plan Schumana
Wszystkie przedstawione w poprzednim temacie organizacje, oparte na międzyrządowym
charakterze współpracy, były ograniczone w swoich działaniach i wpływie, jaki mogły
wywierać na państwa członkowskie. Głównym, prawnie wiążącym instrumentem były
bowiem umowy międzynarodowe zawierane między państwami członkowskimi, które dla
wejścia w życie wymagały zgody państw na związanie. Organy organizacji miały
w praktyce ograniczoną możliwość wpływania na państw członkowskie przez wydawanie
niewiążących zaleceń. Tymczasem pokój w Europie znów wydawał się być zagrożony
 z jednej strony Niemcy uwolnione zostały spod nadzoru władz sojuszniczych, a władze
Stanów Zjednoczonych stały na stanowisku odbudowy potęgi niemieckiej w zagłębiu
Ruhry, co budziło obawy (szczególnie Francji), z drugiej strony wzrastały konflikty
między wschodem a zachodem Europy. Ponadto Europa doświadczała poważnych
problemów ekonomicznych, związanych z nadchodzącym kryzysem nadprodukcji.
W tych okolicznościach, szef francuskiej dyplomacji Robert Schuman zwrócił się do Jeana
Monneta, człowieka o niezwykłym talencie i bogatym międzynarodowym doświadczeniu,
będącego komisarzem francuskiego planu modernizacji, o opracowanie możliwego
rozwiÄ…zania kwestii niemieckiej i integracji kontynentu. W wyniku prac Jeana Monneta
i jego zespołu powstał plan, oparty na ideach funkcjonalistycznych. Robert Schuman
przedstawił plan kanclerzowi Niemiec, Konradowi Adenauerowi, który przyjął francuską
propozycję. 9 maja 1950 r. przygotowany przez Monneta plan został przedstawiony
publicznie w imieniu Francji przez Roberta Schumana (stąd jego powszechnie przyjęta
nazwa Plan Schumana), a następnie zaaprobowany przez Włochy i państwa Beneluksu.
Podstawowe założenia Planu Schumana to:
Ż# stopniowe tworzenie coraz silniejszych związków między narodami Europy i budowa
rzeczywistej solidarności europejskiej,
Ż# konieczność przezwyciężenia odwiecznej wrogości między Francją a Niemcami,
Ż# rozpoczęcie procesu integracji od  kwestii organicznej, lecz decydującej , a mianowicie
sektora produkcji węgla i stali, który musi zostać poddany ponadnarodowemu
nadzorowi,
Ż# integracja rozpoczęta w ograniczonym zakresie przyczyni się do podniesienia poziomu
gospodarczego i utworzenia wspólnoty gospodarczej,
Ż# utworzenie ponadnarodowego organu złożonego z niezależnych funkcjonariuszy,
którego decyzje będą wiążące dla państw członkowskich.
3.2. Europejska Wspólnota Węgla i Stali
20 czerwca 1950 roku w Paryżu rozpoczęła się międzyrządowa konferencja, której
przewodniczył Jean Monnet i na której zapadła polityczna decyzja utworzenia
Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, a także decyzje o kształcie instytucjonalnym
przyszłej organizacji. 18 kwietnia 1951 r. między sześcioma państwami: Francją,
Włochami, Niemcami, Luksemburgiem, Holandią i Belgią został zawarty Traktat
o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Wszedł on w życie 23 lipca 1952 r.
Celem, jaki postawiono przed Europejską Wspólnotą Węgla i Stali była racjonalizacja
produkcji oraz dystrybucji w ramach wspólnego rynku węgla, stali i żelaza. Podstawowe
zasady współpracy między państwami członkowskimi opierały się na czterech zakazach:
Ż# nakładania ceł eksportowych i importowych, opłat o podobnym charakterze lub
ograniczeń ilościowych w obrocie węglem i stalą,
Ż# stosowania środków lub praktyk dyskryminujących niektórych producentów,
nabywców lub konsumentów,
Ż# przyznawania subwencji lub innych form pomocy państwowej,
Ż# stosowania praktyk restrykcyjnych, dotyczących podziału lub eksploatacji rynków.
W ramach Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali dwa strategiczne sektory zostały poddane
wspólnej, międzynarodowej kontroli, sprawowanej przez niezależne, ponadnarodowe
organy: Wysoką Władzę  złożoną z niezależnych funkcjonariuszy, która była
odpowiedzialna za tworzenie i wykonywanie prawa wspólnotowego, Radę Ministrów
 złożoną z ministrów państw członkowskich, która odpowiedzialna była za harmonizację
działań Wysokiej Władzy i państw członkowskich, Zgromadzenie Parlamentarne
 złożone z przedstawicieli parlamentów narodowych, które pełniło funkcję
opiniodawczą, Trybunał Sprawiedliwości  odpowiedzialny za poszanowanie i stosowanie
traktatu i prawa wspólnotowego oraz Radę Ekonomiczno-Społeczną. Przewodnictwo
w Wysokiej Władzy powierzono Jeanowi Monnetowi. Traktat o EWWiS stał się
fundamentem dalszej integracji europejskiej.
3.3. Próby integracji politycznej i obronnej
Następnych kilka lat przyniosło próby rozszerzenia współpracy na sferę polityczną
i militarnÄ…. W odpowiedzi na przedstawionÄ… na forum Rady Europy przez brytyjskiego
premiera W. Churchilla w sierpniu 1950 r. koncepcjÄ™ stworzenia armii europejskiej pod
dowództwem europejskiego ministra obrony, Francja przedstawiła tzw. plan Plevena,
dotyczący utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej. W paz
dzierniku 1951 r., po
sukcesie negocjacji nad utworzeniem EWWiS, Robert Schuman przedstawia plan
utworzenia Europejskiej Wspólnoty Politycznej. W efekcie między państwami
członkowskimi EWWiS zostały opracowane dwa traktaty: o utworzeniu Europejskiej
Wspólnoty Obronnej i o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Politycznej.
Celem Traktatu o EWO była wspólna ochrona przed agresją oraz zapewnienie pokoju
w Europie. Przewidywał on utworzenie europejskich sił zbrojnych, złożonych
z międzynarodowych korpusów sił lądowych, morskich i lotniczych, powstałych
z połączenia dywizji krajowych. Miały one mieć jednakową organizację, umundurowanie,
uzbrojenie, wspólne zasady dotyczące szkolenia i dyscypliny wojskowej. Na strukturę
organizacyjną miały składać się Rada, Komisariat oraz Zgromadzenie Parlamentarne
i Trybunał Sprawiedliwości, wspólne z EWWiS.
Zakresem działania Europejskiej Wspólnoty Politycznej miały zastać objęte: ochrona praw
podstawowych, polityka obronna i zagraniczna oraz sprawy gospodarcze. Instytucje,
które miały działać w ramach EWP to: Europejska Rada Wykonawcza, dwuizbowy
Parlament, Rada Ministrów, Rada Gospodarcza i Społeczna oraz Trybunał
Sprawiedliwości.
Pierwszy z traktatów został podpisany 27 maja 1952 r. w Paryżu. Nie wszedł on jednak
w życie, z powodu odrzucenia przez parlament francuski. W tej sytuacji Traktat
o Europejskiej Wspólnocie Politycznej nie został nawet podpisany.
Fiasko, jakie odniosły projekty integracji politycznej i sukces EWWiS spowodowały powrót
do rozwiązań opartych na idei funkcjonalistycznej. Powstał projekt rozwijania integracji
gospodarczej. 1 2 czerwca 1955 r. w Messynie odbyło się spotkanie ministrów spraw
zagranicznych państw członkowskich EWWiS, na którym zapadła polityczna decyzja
o utworzeniu nowych wspólnot. Powołany został komitet, na czele którego stanął minister
spraw zagranicznych Belgii Henri Spaak. Raport tego komitetu, znany pod nazwÄ… Raportu
Spaaka, stał się podstawą kilkunastomiesięcznych negocjacji, w wyniku których 25 marca
1957 r. podpisane zostają dwa Traktaty rzymskie: o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej (EWG), przemianowanej na mocy Traktatu z Maastricht z 1992 r. na
Wspólnotę Europejską, i o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej
(Euratom). Członkami nowych organizacji zostało sześć państw założycielskich EWWiS.
Celem EWG jest stopniowa integracja gospodarcza, obejmujÄ…ca utworzenie najpierw unii
celnej, a następnie wspólnego rynku towarów, usług, pracy i kapitału. Europejska
Wspólnota Energii Atomowej miała natomiast zapewnić wspólną kontrolę nad
przemysłem nuklearnym w Europie, pod kątem wykorzystania go wyłącznie do celów
pokojowych. Wydzielenie sektora energii atomowej było podyktowane przede wszystkim
obawą, że Francja, jako potentat w tej dziedzinie, nie zechce poddać jej
międzynarodowej kontroli i cały projekt integracji gospodarczej podzieli los Traktatu
o Europejskiej Wspólnocie Obronnej. Oba traktaty weszły w życie 1 stycznia 1958 r.
W ten sposób doszło do powstania trzech Wspólnot Europejskich o tym samym składzie
członkowskim.
4. Integracja w ramach Wspólnot Europejskich (1957 1992)
4.1. Cele i zakres działania EWG i Euratomu
Preambuła do traktatu ustanawiającego EWG z 1957 r.:
Jego Królewska Mość Król Belgów, Prezydent Republiki Federalnej Niemiec,
Prezydent Republiki Francuskiej, Prezydent Republiki Włoskiej, Jej Królewska
Wysokość Wielka Księżna Luksemburga, Jej Królewska Mość Królowa Niderlandów,
zdecydowani stworzyć podstawy coraz ściślejszego związku między narodami
Europy, zdecydowani zapewnić postęp gospodarczy i społeczny swych krajów
poprzez wspólne działanie, usuwając bariery dzielące Europę, wyznaczając jako
główny cel swoich wysiłków stałą poprawę warunków życia i pracy swoich narodów,
uznając, że usunięcie istniejących przeszkód wymaga zgodnego działania w celu
zagwarantowania stabilności w rozwoju, równowagi w wymianie handlowej
i uczciwości w konkurencji, w trosce o wzmocnienie jedności swych gospodarek
i zapewnienie ich harmonijnego rozwoju, poprzez zmniejszenie różnic istniejących
między poszczególnymi regionami oraz opóz
nienia regionów mniej
uprzywilejowanych, pragnąc przyczynić się, przez wspólną politykę handlową, do
stopniowego usuwania ograniczeń w handlu międzynarodowym, zamierzając
potwierdzić solidarność, która łączy Europę z krajami zamorskimi, oraz pragnąc
zapewnić ich pomyślny rozwój zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych,
zdecydowani zachować i umocnić pokój i wolność przez połączenie swych zasobów,
oraz wzywając inne narody Europy, które podzielają ich ideały, do połączenia się
w wysiłkach, postanowili ustanowić Europejską Wspólnotę Gospodarczą3
.
Państwa członkowskie, powodowane intencjami wymienionymi w preambule do Traktatu
rzymskiego, postawiły przed Europejską Wspólnotą Gospodarczą następujące zadania
określone w art. 2 TEWG: dążenie, przez utworzenie wspólnego rynku oraz stopniowe
ujednolicanie polityki gospodarczej państw będących członkami Wspólnoty, do
harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej w ramach całej Wspólnoty, ciągłego
i stabilnego rozwoju, większej stabilizacji, szybszego wzrostu stopy życiowej i ściślejszych
stosunków między państwami. Integracja w ramach EWG miała więc, w odróżnieniu od
EWWiS i Euratomu, charakter generalny, obejmujący całość stosunków gospodarczych
między państwami, bez względu na sektor.
Integracja gospodarcza jest procesem, w którym wyróżnić możemy cztery etapy:
Ż# ustanowienie strefy wolnego handlu, przez zniesienie między państwami opłat celnych
i ograniczeń ilościowych w przywozie i wywozie towarów, jak również wszelkich innych
środków o skutku równoważnym oraz ustanowienie wspólnej taryfy celnej i wspólnej
polityki handlowej wobec państw trzecich,
Ż# ustanowienie unii celnej, przez stworzenie strefy wolego handlu oraz wspólnej taryfy
celnej i wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich,
Ż# ustanowienie wspólnego rynku, przez stworzenie strefy wolnego handlu, unii celnej
i zniesienie przeszkód w swobodnym przepływie osób, usług i kapitału,
Å»# ustanowienie Unii Gospodarczej i Walutowej, przez stworzenie strefy wolnego handlu,
unii celnej, wspólnego rynku i wprowadzenie wspólnej waluty i jednolitej polityki
gospodarczej.
Traktat o EWG przewidywał w pierwszym rzędzie utworzenie między państwami
członkowskimi unii celnej w ciągu dwunastu lat, cel ten został osiągnięty wcześniej  już
1 lipca 1968 r. Traktat przewidywał również zniesienie między państwami przeszkód
w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału, nie wyznaczył jednak terminu
urzeczywistnienia wspólnego rynku. Ponadto, działania Wspólnot objęły szereg innych
dziedzin, a mianowicie:
Ż# wprowadzenie wspólnej polityki rolnej,
Ż# wprowadzenie wspólnej polityki transportowej,
Ż# ustanowienie systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję na wspólnym rynku,
Ż# stosowanie procedur umożliwiających koordynowanie polityk gospodarczych państw
członkowskich i przeciwdziałanie nierównowadze w ich bilansach płatniczych,
Ż# zbliżanie ustawodawstw krajowych w stopniu koniecznym do funkcjonowania
wspólnego rynku,
Ż# utworzenie Europejskiego Funduszu Społecznego w celu poprawy możliwości
zatrudnienia pracowników oraz przyczyniania się do podnoszenia ich poziomu życia,
Ż# ustanowienie Europejskiego Banku Inwestycyjnego, zmierzające do ułatwienia
ekspansji gospodarczej Wspólnoty przez utworzenie nowych zasobów,
Ż# stowarzyszanie z krajami i terytoriami zamorskimi, w celu zwiększenia wymiany
handlowej i wspólnych starań na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego.
W celu realizacji celów traktatu powołano, wzorowane na funkcjonujących w ramach
EWWiS, instytucje: międzyrządowy organ decyzyjny  Radę, organ wykonawczy
i zarządzający  Komisję, Zgromadzenie Parlamentarne i Trybunał Sprawiedliwości.
Drugi z Traktatów rzymskich, ustanawiający Euratom, w przeciwieństwie do Traktatu
o EWG, regulował wyłącznie problematykę sektora produkcji i eksploatacji energii
atomowej. Zadaniem postawionym przez Euratomem było przyczynianie się do szybkiego
kształtowania i wzrostu przemysłu nuklearnego, podniesienia poziomu życia w państwach
członkowskich i rozwoju wymiany z innym państwami przez ustanowienie w tym celu
niezbędnych warunków. Wypełnianiu tego celu służyć miały działania Wspólnoty
obejmujące: rozwój badań, ujednolicenie norm bezpieczeństwa, ułatwianie inwestycji
służących rozwojowi energetyki jądrowej we Wspólnocie, zapewnienie regularnego
i właściwego zaopatrzenia wszystkich użytkowników we Wspólnocie w minerały i paliwo
jądrowe, kontrola nad właściwym wykorzystywaniem materiałów jądrowych, stworzenie
wspólnego ryku w sektorze energii atomowej (obejmującego swobodny przepływ
materiałów i sprzętu specjalistycznego, wolność zatrudniania specjalistów, swobodny
przepływ inwestycji), współpracę z państwami trzecimi i organizacjami
międzynarodowymi, w celu popierania rozwoju pokojowego wykorzystania energii
atomowej.
4.2. Instytucje wspólnotowe
Od chwili wejścia w życie Traktatów rzymskich funkcjonowały równolegle trzy wzajemnie
powiązane Wspólnoty: EWWiS, EWG i Euratom. Wszystkie one działały w oparciu
o ustanowione traktatami instytucje, przy czym ich struktura w poszczególnych
instytucjach była identyczna. Wraz z podpisaniem traktatów o utworzeniu EWG i Euratom
zawarto również konwencję o niektórych wspólnych instytucjach Wspólnot Europejskiej.
Weszła ona w życie jednocześnie z Traktatami Rzymskimi i od tego momentu działało
jedno Zgromadzenie Parlamentarne i Trybunał Sprawiedliwości dla wszystkich trzech
Wspólnot. Nadal jednak działały trzy Rady, dwie Komisje i Wysoka Władza (EWWiS).
Utrzymywanie odrębnych instytucji wraz z ich zapleczem administracyjnym okazało się
w praktyce niezwykle kosztowne i nieracjonalne. Dlatego też 8 kwietnia 1965 roku
państwa członkowskie zawarły Traktat o Fuzji Organów, na mocy którego utworzono
jednolitą Radę Ministrów Wspólnot (która zastąpiła dotychczasowe Rady Trzech
Wspólnot) i jednolitą Komisję Europejską (która zastąpiła Komisje EWG i Euratomu oraz
WysokÄ… WÅ‚adzÄ™).
O ile pozostałe instytucje nie zmieniły swojej struktury od czasu traktatów
założycielskich, o tyle Zgromadzenie Parlamentarne zostało w istotny sposób
zreformowane. W 1962 r. nazwÄ™ Zgromadzenia Parlamentarnego zmieniono na
Parlament Europejski. W 1976 r. przyjęto Akt o wyborach powszechnych do Parlamentu
Europejskiego i w lipcu 1979 r. odbyły się w państwach członkowskich pierwsze wybory
do Parlamentu Europejskiego. Nie zdołano jednak ustalić jednolitej ordynacji wyborczej.
Zmiany te nie pociągały za sobą zwiększenia kompetencji Parlamentu.
4.3. Współpraca polityczna między państwami członkowskimi Wspólnot
Integracja gospodarcza między państwami członkowskimi spowodowała, że związki
między nimi były coraz bliższe. W naturalny więc sposób, poza strukturami
instytucjonalnymi Wspólnot, zaczęła rozwijać się współpraca polityczna. Od 1959 r.
zaczęły odbywać się regularne spotkania ministrów spraw zagranicznych, podczas
których konsultowane były istotne problemy polityki zagranicznej. W 1962 r. francuski
minister Fouchet przedstawił plan utworzenia unii politycznej o charakterze
międzyrządowym. Plan ten nie został wówczas zaakceptowany.
W 1961 r. w Paryżu po raz pierwszy zebrała się Rada Europejska, złożona z szefów
państw i rządów państw członkowskich, choć nazwa ta nadana została jej dopiero
w grudniu 1974 r. Od 1969 r. spotkania przywódców państw odbywają się regularnie,
a ich przedmiotem jest nieformalna wymiana poglądów, podejmowanie politycznych
decyzji dotyczących dalszego rozwoju Wspólnot oraz rozwiązywanie bieżących
problemów. W latach 70-tych rozwinęła się współpraca w ramach tzw. Europejskiej
Współpracy Politycznej.
4.4. Rozwój terytorialny
W międzyczasie do WE przystępują nowe państwa. Wielka Brytania złożyła wniosek
akcesyjny już na początku lat 60-tych, jednak gen. De Gaull sprzeciwił się i Francja 1963 r.
postawiła veto. Nowy wniosek został złożony w 1967 r., jednak znów spotykał się ze
sprzeciwem Francji. Ostatecznie, 22 stycznia 1972 r. został podpisany traktat akcesyjny
z czterema państwami: Wielką Brytania, Irlandią, Norwegią i Danią. Wszedł on w życie
1 stycznia 1973 r. w stosunku do trzech państw, ponieważ społeczeństwo norweskie
odrzuciło traktat w referendum (53% przeciw). W 1975 r. wniosek o przystąpienie złożyła
Grecja, negocjacje trwały do 1979 r., a 1 stycznia 1979 r. traktat akcesyjny wszedł w życie.
Dalsze rozszerzenie nastąpiło w 1986 r., kiedy to na mocy traktatu z 28 maja 1985 r. do
Wspólnot przystąpiły Hiszpania i Portugalia.
4.5. Jednolity Akt Europejski
Na początku lat 80-tych stworzenie wspólnego rynku nadal nie zostało zrealizowane, co
spowodowane było przede wszystkim globalnymi zjawiskami gospodarczymi
zachodzÄ…cymi w latach 70-tych (kryzys paliwowy i walutowy). W tej sytuacji konieczne
stało się zreformowanie Wspólnot i podjęcie konkretnych działań, mających na celu
przejście do kolejnego etapu integracji. Jednocześnie stale obecna była koncepcja
utworzenia między państwami członkowskimi WE unii politycznej. W 1981 r. powstaje
Projekt Aktu Europejskiego (tzw. plan Genschera-Colombo), na podstawie którego
opracowana została Uroczysta Deklaracja o Unii Europejskiej, przyjęta w Stuttgarcie
19 czerwca 1983 r. Wysunięto w niej szereg postulatów dotyczących przyszłego rozwoju
współpracy między państwami członkowskimi: silniejszego powiązania i koordynacji
Europejskiej Współpracy Politycznej i instytucji WE, pogłębienia więzi gospodarczych
w kierunku tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, poszerzenia zakresu kompetencji
wspólnotowych oraz ugruntowania wspólnej polityki rolnej i handlowej.
Wkrótce po tym, grupa członków Parlamentu Europejskiego przygotowała projekt
Traktatu o ustanowieniu Unii Europejskiej, który był bardzo daleko idącą propozycją,
przewidującą między innymi przyznanie Unii Europejskiej osobowości prawnej, podział
kompetencji między Unią a jej państwami członkowskimi na zasadzie subsydiarności,
podejmowanie decyzji w Radzie większością głosów i wspólne wykonywanie kompetencji
prawodawczych przez Radę i Parlament Europejski. Projekt ten został przyjęty przez
Parlament Europejski, nigdy jednak nie został wprowadzony w życie.
Równolegle do prac prowadzonych przez Parlament Europejski trwały dyskusje nad
przyszłością WE w Radzie Europejskiej. Szefowie państw i rządów, zgromadzeni
w czerwcu 1984 r. w Fontainebleau, postanowili utworzyć dwa komitety ad hoc: do spraw
zmian instytucjonalnych pod przewodnictwem Jamesa Dooga oraz do spraw narodów
Europy pod przewodnictwem Craxiego Pietro Adonina. Komitety przygotowały raporty
przedstawiające możliwy rozwój integracji. Raporty te stały się podstawą rokowań
między państwami członkowskimi, rozpoczętych 22 lipca 1985 r.
Negocjacje trwały do 17 lutego 1986 roku. W tym dniu dziewięć państw członkowskich
podpisało Jednolity Akt Europejski. 28 lutego Akt został podpisany przez trzy nowe
państwa członkowskie. Akt wszedł w życie 1 lipca 1987 roku.
Preambuła do Jednolitego Aktu Europejskiego z 1986 r.
Jego Królewska Mość Król Belgów, Jej Królewska Mość Królowa Danii, Prezydent
Republiki Federalnej Niemiec, Prezydent Republiki Greckiej, Jego Królewska Mość
Król Hiszpanii, Prezydent Republiki Francuskiej, Prezydent Irlandii, Prezydent
Republiki Włoskiej, Jego Królewska Wysokość Wielki Książę Luksemburga, Jej
Królewska Mość Królowa Niderlandów, Prezydent Republiki Portugalskiej, Jej
Królewska Mość Królowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
Północnej, kierowani wolą kontynuowania dzieła podjętego na podstawie Traktatów
ustanawiających Wspólnoty Europejskie oraz przeobrażenia całokształtu stosunków
między ich Państwami w Unię Europejską, zgodnie z Uroczystą Deklaracją ze
Stuttgartu z 19 czerwca 1983 roku, zdecydowani ustanowić Unię Europejską na
podstawie, po pierwsze, Wspólnot działających zgodnie z ich własnymi prawami,
oraz, po drugie, współpracy europejskiej między państwami-sygnatariuszami
w zakresie polityki zagranicznej, jak również wyposażyć tę Unię w niezbędne środki
do działania, zdecydowani wspólnie popierać demokrację, zgodnie z podstawowymi
prawami zagwarantowanymi w konstytucjach i ustawach państw członkowskich,
w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz
w Europejskiej Karcie Społecznej, a w szczególności wolność, równość
i sprawiedliwość społeczną, przekonani, że idea europejska, wyniki osiągnięte
w zakresie integracji gospodarczej i współpracy politycznej i potrzeba dalszego
rozwoju są zgodne z pragnieniami demokratycznych narodów Europy, dla których
Parlament Europejski wybierany w powszechnych wyborach jest niezbędnym forum
wyrażania ich woli, świadomi odpowiedzialności spoczywającej na Europie, która
coraz częściej dąży do wypowiadania się jednym głosem i do zgodnego
i solidarnego działania, mającego na celu skuteczniejszą ochronę wspólnych
interesów i niezależności, a zwłaszcza uwypuklania związanych z nimi zasad
demokracji oraz przestrzegania prawa i praw człowieka, tak aby razem przyczynić
się do zachowania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zgodnie
z zobowiązaniem podjętym przez nie w ramach Karty Narodów Zjednoczonych,
zdecydowani poprawiać sytuację gospodarczą i społeczną poprzez poszerzanie
zakresu wspólnej polityki oraz dążenie do osiągania nowych celów, a także
zapewniać sprawniejsze funkcjonowanie Wspólnot, poprzez umożliwienie ich
instytucjom wykonywanie ich uprawnień w warunkach najbardziej sprzyjających
interesom Wspólnoty, zważywszy, że na Konferencji w Paryżu, odbywającej się od
19 do 21 paz
dziernika 1972 roku, głowy państw lub szefowie rządów przyjęli za cel
stopniowe urzeczywistnianie Unii Gospodarczej i Walutowej, biorÄ…c pod uwagÄ™
załącznik do konkluzji Prezydencji Rady Europejskiej z Bremy, z dnia 6 i 7 lipca
1978 roku, oraz rezolucję Rady Europejskiej ogłoszoną w Brukseli, z dnia 5 grudnia
1978 roku w sprawie wprowadzeniu europejskiego systemu walutowego (ESW)
i związanych z tym kwestii, jak również mając na uwadze, iż na podstawie tej
uchwały Wspólnota i banki centralne państw członkowskich podjęły wiele kroków
mających na celu ustanowienie współpracy walutowej, postanowili uchwalić
niniejszy Akt
.
Jednolity Akt Europejski stanowił pierwszą istotną zmianę traktatów założycielskich.
Wyraz
nie zakreślał on cel, jaki stawiały przed sobą państw członkowskie, a mianowicie
przekształcenie całości łączących je stosunków w Unię Europejską, opartą o Wspólnoty
i wspólną politykę zagraniczną. JAE zdefiniował również pojęcie rynku wewnętrznego jako
 obszaru bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony wolny przepływ
towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu (art. 8A
Jednolitego Aktu Europejskiego) i wyznaczył termin jego realizacji na 31 grudnia 1992 r.
Po raz pierwszy nawiązano do utworzenia między państwami Unii Gospodarczej
i Walutowej. Ponadto, do systemu prawa wspólnotowego wprowadzono szereg zmian
zarówno instytucjonalnych, jak i materialnych. Najważniejsze z nich to:
Ż# zwiększenie uprawnień Parlamentu Europejskiego wskutek wprowadzenia procedur
współdziałania i współpracy Parlamentu z Radą przy przyjmowaniu aktów prawnych
w określonych dziedzinach,
Ż# poszerzenie katalogu spraw podlegających głosowaniu kwalifikowaną większością
głosów w Radzie,
Ż# stworzenie podstaw prawnych dla działania Rady Europejskiej, Europejskiej
Współpracy Politycznej oraz Sądu Pierwszej Instancji (utworzonego 1 stycznia
1989 roku),
Ż# rozwinięcie materialnych kompetencji Wspólnot, głównie w celu osiągnięcia wspólnego
rynku wewnętrznego do końca 1992 r., ponadto wprowadzono do TWE nowe tytuły:
o spójności ekonomicznej i społecznej, rozwoju badań i technologii i ochrony
środowiska,
Ż# wzmocnienie kompetencji wykonawczych i kontrolnych Komisji, głównie w zakresie
tworzenia rynku wewnętrznego,
Ż# uregulowanie, po raz pierwszy w Traktacie, formalnej współpracy politycznej państw.
4.6. Umowy z Schengen
Istotne ograniczenie dla swobodnego przepływu osób w ramach Wspólnot Europejskich
stanowiło istnienie kontroli na granicach między państwami członkowskimi. Jednocześnie
część państw była zdecydowanie przeciwna ich zniesieniu, w obawie o bezpieczeństwo
publiczne oraz silne związanie z suwerennością państwa kontroli granic i innych kwestii,
jak np. migracyjnych, azylowych, wizowych, współpracy policji, które musiałyby
towarzyszyć zniesieniu kontroli na granicach. W tej sytuacji pięć państw członkowskich
WE: Niemcy, Francja, Luksemburg, Belgia i Holandia, zawarło w 1985 r. umową
o stopniowym znoszeniu kontroli na wspólnych granicach, zwaną od miejsca, w którym
został podpisana umową z Schnegen. Umowa ta została zawarta poza wspólnotowym
porzÄ…dkiem prawnym.
Działania do których zobowiązywały się państwa-strony podzielone zostały na krótko-
i długoterminowe. Do pierwszej grupy należały ułatwienia kontrolne na granicach, m.in.
kontrola wzrokowa na granicy w stosunku do pojazdów przekraczających ją ze
zmniejszoną prędkością oraz  tam, gdzie było to możliwe  dokonywanie wspólnych
kontroli granicznych. Ułatwienia te dotyczyły nie tylko obywateli państw-stron umowy,
ale wszystkich obywateli państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Środki
długoterminowe to środki, które uznano za konieczne dla całkowitego zniesienia kontroli
na granicach wewnętrznych i wyrównania deficytu bezpieczeństwa, który mógłby
powstać. Umowa z Schengen nie określała jednak tych środków. Ich zdefiniowanie
nastąpiło dopiero w 1990 r. w konwencji wykonawczej do umowy z Schnegen. Konwencja
ta określiła konkretne działania w zakresie ochrony granic zewnętrznych, imigracji, wiz,
azylu, współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, które mają zostać podjęte
przez państwa członkowskie w związku ze zniesieniem kontroli na granicach. Obie umowy
weszły w życie 26 czerwca 1995 r. Z czasem do umów z Schengen przystąpiły również
inne państwa członkowskie, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Irlandii.
5. Od Wspólnot do Unii Europejskiej
5.1. Traktat z Maastricht i ustanowienie Unii Europejskiej
Jednolity Akt Europejski stał się nowym impulsem do pogłębiania więzi integracyjnych,
które miały doprowadzić do utworzenia Unii Europejskiej i ustanowienia między
państwami Unii Walutowej i Gospodarczej. Zbliżanie się terminu ustanowienia rynku
wewnętrznego powodowało konieczność podjęcia decyzji o przejściu do kolejnych etapów
integracji. W grudniu 1990 r. zwołano dwie równoległe konferencje międzyrządowe
 jednÄ… w sprawie unii politycznej, drugÄ… w sprawie Unii Gospodarczej i Walutowej.
Negocjacje między państwami członkowskimi  zwolennikami pogłębienia integracji
w sferze politycznej i państwami, które wyrażały obawy o tożsamość narodową
i suwerenność państw w unii politycznej o charakterze ponadnarodowym, wyraz
nie
pokazały, że nie da się zrealizować koncepcji unii bez wzajemnych ustępstw
i kompromisów. W efekcie ścierania się tych dwóch poglądów powstał Traktat o Unii
Europejskiej, podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 roku. Traktat ostatecznie wszedł
w życie po jego ratyfikowaniu przez wszystkie państwa członkowskie 1 listopada
1993 roku.
Preambuła do Traktatu o Unii Europejskiej z 1992 r.
Jego Królewska Mość Król Belgów, Jej Królewska Mość Królowa Danii, Prezydent
Republiki Federalnej Niemiec, Prezydent Republiki Greckiej, Jego Królewska Mość
Król Hiszpanii, Prezydent Republiki Francuskiej, Prezydent Irlandii, Prezydent
Republiki Włoskiej, Jego Królewska Wysokość Wielki Książę Luksemburga, Jej
Królewska Mość Królowa Niderlandów, Prezydent Republiki Portugalskiej, Jej
Królewska Mość Królowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
Północnej, zdecydowani przejść do nowego etapu procesu integracji europejskiej,
zapoczątkowanego ustanowieniem Wspólnot Europejskich, przywołując historyczne
znaczenie przezwyciężenia podziału kontynentu europejskiego oraz potrzebę
ustanowienia trwałych podstaw budowy przyszłej Europy, potwierdzając swe
przywiązanie do zasad wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka
i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, pragnąc pogłębić solidarność
między swymi narodami w poszanowaniu ich historii, kultury i tradycji, pragnąc
umocnić demokratyczny charakter i skuteczność działania instytucji, tak aby były
one w stanie lepiej spełniać, w jednolitych ramach instytucjonalnych, powierzone im
zadania, zdecydowani umocnić swe gospodarki, a także doprowadzić do ich zbliżenia
oraz do ustanowienia Unii Gospodarczej i Walutowej, w tym  zgodnie
z postanowieniami niniejszego Traktatu  wspólnej i stabilnej waluty, wyrażając
mocną wolę popierania postępu gospodarczego i społecznego swych narodów,
poprzez urzeczywistnienie rynku wewnętrznego oraz umacniania spójności i ochrony
środowiska naturalnego oraz prowadzenia polityk, które zapewnią, że integracji
gospodarczej towarzyszyć będzie równoczesny postęp w innych dziedzinach,
zdecydowani ustanowić obywatelstwo wspólne dla obywateli swych krajów,
zdecydowani realizować Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa, w tym
określać wspólną politykę obronną, która mogłaby z czasem prowadzić do wspólnej
obrony, wzmacniając w ten sposób tożsamość i niezależność Europy w celu
wspierania pokoju, bezpieczeństwa oraz postępu w Europie i na świecie,
potwierdzając swój cel ułatwienia swobodnego przepływu osób, przy zapewnieniu
bezpieczeństwa swym narodom, poprzez włączenie do niniejszego Traktatu
postanowień dotyczących wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych,
zdecydowani kontynuować proces tworzenia coraz ściślejszego związku między
narodami Europy, w którym decyzje są podejmowane jak najbliżej obywateli,
zgodnie z zasadą pomocniczości, mając na uwadze dalsze kroki, które należy
przedsięwziąć na rzecz rozwoju integracji europejskiej, postanowili ustanowić Unię
EuropejskÄ…
.
Ustanowiona traktatem z Maastricht Unia Europejska stanowiła kolejny etap integracji.
Nie zastąpiła ona Wspólnot Europejskich, które zachowały swoją podmiotowość prawną
i prawnomiędzynarodową. Stanowiła także pewną strukturę współpracy, którą przyjęło
się określać mianem filarowej. Współpraca państw oparta była na Wspólnotach
Europejskich (I filar UE) i uzupełniona o Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa
(II Filar UE) oraz współpracę w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych
(III filar UE). Główne cele, jakie państwa członkowskie postawiły przed Unią Europejską
to:
Ż# popieranie zrównoważonego i trwałego postępu gospodarczego i społecznego,
w szczególności przez utworzenie przestrzeni bez granic wewnętrznych, umacnianie
gospodarczej i społecznej spójności oraz ustanowienie Unii Gospodarczej i Walutowej,
obejmujÄ…cej docelowo jednÄ… walutÄ™,
Ż# potwierdzanie swojej tożsamości na arenie międzynarodowej, zwłaszcza przez
realizację Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, obejmującej docelowo
określanie wspólnej polityki obronnej, która mogłaby prowadzić do wspólnej obrony,
Ż# umacnianie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich przez
ustanowienie obywatelstwa Unii,
Ż# rozwijanie ścisłej współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw
wewnętrznych,
Ż# pełne zachowanie acquis communautaire (dorobku wspólnotowego) i jego rozwój.
Ustanowienie Unii Europejskiej nie wiązało się z utworzeniem nowej struktury
instytucjonalnej. Twórcy traktatów powierzyli realizację celów UE instytucjom
funkcjonującym dotychczas w ramach trzech wspólnot. Inna natomiast była metoda
realizacji zadań. W ramach II I III filaru UE Komisja Europejska miała znacznie
ograniczone kompetencje, Rada działała co do zasady jednomyślnie, Parlament
Europejski w zasadzie formalnie nie uczestniczył we współpracy, wyłączona byłą również
jurysdykcja Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Różnice te sprawiały, że Wspólna
Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz współpraca w zakresie wymiaru
sprawiedliwości i spraw wewnętrznych nazywane były filarami międzyrządowymi.
Ponadto Traktat z Maastricht wprowadził szereg zmian do traktatów założycielskich:
Ż# zmienił nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej na Wspólnotę Europejską,
Ż# poszerzył kompetencje wspólnotowe na nowe dziedziny: wizy, edukację, kulturę,
zdrowie publiczne, ochronę konsumentów, sieci transeuropejskie w transporcie,
energię, telekomunikację, politykę przemysłową, współpracę dla rozwoju,
Ż# wprowadził postanowienia dotyczące Unii Gospodarczej i Walutowej,
Ż# wprowadził obywatelstwo Unii Europejskiej, zgodnie z art. 8b TWE  Każda osoba
posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego staje się obywatelem Unii ,
obywatelom UE przyznane zostały następujące prawa: prawo swobodnego poruszania
się i przebywania na obszarze państw członkowskich, prawo do głosowania
i kandydowania w wyborach samorządowych oraz prawo kandydowania i głosowania
do Parlamentu Europejskiego w państwie, w którym się zamieszkuje, prawo do
ochrony przez władze dyplomatyczne i konsularne, prawo skargi do rzecznika praw
obywatelskich,
Ż# wzmocnił uprawnienia Parlamentu Europejskiego przez wprowadzenie procedury
współpracy oraz przyznanie prawa do zatwierdzenia członków Komisji Europejskiej i jej
przewodniczÄ…cego,
Ż# zwiększył liczę obszarów, w których decyzje podejmowane są kwalifikowaną
większością głosów,
Ż# powołał nowe organy: Rzecznika Praw Obywatelskich, Komitet Regionów i Europejski
Bank Centralny.
5.2. Rozwój terytorialny
W 1994 r. podpisany został traktat akcesyjny z czterema państwami: Austrią, Finlandią,
Norwegią i Szwecją. Społeczeństwo norweskie po raz drugi odrzuciło w referendum
możliwość przystąpienia do UE. W stosunku do pozostałych trzech państw traktat
akcesyjny wszedł w życie w 1995 r.
Jednocześnie po przemianach, jakie zaszły w Europie Środkowej i Wschodniej w 1989 r.
coraz bardziej realne stawało się rozszerzenie UE o byłe państwa socjalistyczne. Wnioski
o członkostwo złożyły kolejno: w kwietniu 1994 r. Węgry i Polska, w 1995 r. Rumunia,
Słowacja, Estonia, Litwa, Bułgaria, w 1996 r. Czech i Słowenia. Wcześniej, bo w 1990 r.,
wnioski o członkostwo złożyły Cypr i Malta. Do pierwszej fali negocjujących krajów
zaliczono, zgodnie z rekomendacjÄ… Komisji Europejskiej, Czechy, EstoniÄ™, PolskÄ™,
Słowenię i Węgry oraz Cypr. Negocjacje z tymi krajami rozpoczęły się 31 marca
1998 roku. Jako pierwsza grupa państw, które uznane zostały przez Komisję Europejską
za zdolne do sprostania wymaganiom zwiÄ…zanym z przystÄ…pieniem do UE negocjacje
w marcu 1998 r. rozpoczęły: Polska, Czechy, Cypr, Węgry, Słowenia i Estonia.
10 11 grudnia 1999 r. na szczycie Unii Europejskiej w Helsinkach oficjalnie zaproszono
do negocjacji kandydatów drugiej grupy: Bułgarię, Litwę, A
otwÄ™, RumuniÄ™, SÅ‚owacjÄ™ oraz
Maltę, znosząc zarazem podział kandydatów na grupy. Negocjacje z tymi kandydatami
rozpoczęły się 15 lutego 2000 r. Turcja uzyskała w Helsinkach status państwa
kandydującego do członkostwa w Unii Europejskiej. 12 marca 1998 r. w Londynie
rozpoczęły się negocjacje z pierwszą grupą państw.
5.3. Traktat amsterdamski
Mimo głębokich zmian, jakie wprowadzono w Maastricht, wiele kwestii pozostało
otwartych lub niesprecyzowanych. Sam Traktat o Unii Europejskiej przewidywał zwołanie
kolejnej konferencji międzyrządowej na 1996 r. Spotkanie inauguracyjne konferencji
odbyło się 29 marca 1996 roku w Turynie. Przedmiotem obrad było dalsze pogłębienie
procesów integracyjnych, przybliżenie Unii do obywateli oraz przygotowanie
instytucjonalne Unii Europejskiej do przyjęcia nowych członków. Podpisanie
opracowanego podczas konferencji międzyrządowej traktatu odbyło się 2 paz
dziernika
1997 roku. Po zakończeniu trwającej ponad półtora roku procedury ratyfikacyjnej, traktat
wszedł w życie 1 maja 1999 roku.
Oczekiwania, które łączono z nowym traktatem zostały pod wieloma względami
niespełnione. Przede wszystkim nie zdołano wypracować kompromisu dotyczącego reform
instytucjonalnych, koniecznych w obliczu rozszerzenia: nie udało się wypracować nowych
zasad podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów, nie doszło do
porozumienia co do zmiany liczby miejsc w Parlamencie Europejskim i nie zreformowano
składu Komisji Europejskiej. Zasadnicze reformy instytucjonalne zostały więc przesunięte
w czasie.
Mimo swojej niedoskonałości Traktat amsterdamski wprowadził do Traktatu o Wspólnocie
Europejskiej i Traktatu o Unii Europejskiej szereg istotnych zmian:
Ż# wzmocnił ochronę praw fundamentalnych przez wprowadzenie mechanizmu, który
pozwala na zastosowanie sankcji wobec państwa, które poważnie i stale dopuszcza się
naruszenia zasad ochrony praw człowieka, demokracji i rządów prawa,
Ż# przeniósł część zagadnień z filaru III do kompetencji wspólnotowych, tym samym
w TWE pojawił się nowy Tytuł IV: Wizy, azyl migracja i inne polityki związane ze
swobodnym przepływem osób, natomiast III filar obejmuje odtąd współpracę policyjną
i sÄ…dowÄ… w sprawach karnych,
Ż# wprowadził przepisy o tzw. ściślejszej współpracy, które pozwalają części państw
członkowskich, jeśli sobie tego życzą, pod pewnymi warunkami, pogłębić między sobą
integrację w określonej dziedzinie, współpraca państw nawiązana w ten sposób ma się
odbywać w ramach Unii Europejskiej i być otwarta dla pozostałych państw
członkowskich,
Ż# włączył dorobek Schengen w ramy Unii Europejskiej, w ten sposób zarówno umowy
z Schengen, jak i cały dorobek prawny powstały na ich podstawie stał się częścią
prawa Unii Europejskiej, a organy powołane przez umowy z Schengen zostały
zastąpione przez organy wspólnotowe.
5.4. Traktat nicejski
Kolejna konferencja międzyrządowa rozpoczęła się 14 lutego 1999 r. Jej zakres został
ograniczony w zasadzie do trzech zasadniczych problemów, bezpośrednio związanych ze
zbliżającym się rozszerzeniem: podziału głosów w Radzie i modyfikacji systemu
podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów, składu Komisji Europejskiej
(liczba komisarzy) oraz zakresu decyzji podejmowanych kwalifikowaną większością
głosów. Ponadto do agendy obrad włączono problematykę ściślejszej współpracy.
Państwa kandydujące zostały zaproszone do przedstawienia swojego stanowiska podczas
konferencji. Powstały w wyniku negocjacji Traktat nicejski został podpisany 26 lutego
2001 r. i wszedł w życie 1 lutego 2003 r.
Podstawowe zmiany instytucjonalne podzielone zostały na dwie części: w pierwszej
zostały określone zmiany, których wprowadzenie nie było związane bezpośrednio
z rozszerzeniem UE (zmiany te znalazły się w tekście zasadniczym traktatu), natomiast
zmiany związane z przyjęciem nowych członków (dotyczące składu, procedur głosowania
i podziału miejsc w instytucjach wspólnotowych) zostały umieszczone w protokole
i deklaracji w sprawie rozszerzenia UE.
Inne istotne zmiany wprowadzone Traktatem nicejskim dotyczyły reformy organów
sądowych, ściślejszej współpracy, Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz
rozszerzenia procedury podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów.
Jednocześnie z Traktatem nicejskim, Rada, Parlament Europejski i Komisja proklamowały
KartÄ™ Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Jest ona dokumentem o charakterze
politycznym, przygotowanym przez specjalnie w tym celu powołane przez Radę
Europejską obradującą w Kolonii w 1999 r., ciało  konwent złożony z 15 przedstawicieli
rządów państw członkowskich, przedstawiciela Komisji Europejskiej, 16 deputowanych do
Parlamentu Europejskiego i 30 przedstawicieli parlamentów narodowych. Krata stanowi
pierwszy w Unii Europejskiej katalog praw podstawowych, których ochronę deklaruje
zarówno Unia, jak i jej państwa członkowskie.
5.5. Zmiany terytorialne
Na szczycie UE w Kopenhadze oficjalnie zakończono negocjacje akcesyjne
z 10 państwami kandydującymi do UE. Traktat akcesyjny z Polską, Węgrami, Republiką
CzeskÄ…, SÅ‚owacjÄ…, SÅ‚oweniÄ…, LitwÄ…, A
otwą, Estonią, Maltą i Cyprem został podpisany
16 kwietnia 2003 r. Traktat akcesyjny jest aktem niezwykle skomplikowanym, liczÄ…cym
ponad 5000 stron. Składa się on z kilku części:
Ż# właściwego traktatu o przystąpieniu, który jest aktem bardzo krótkim, składającym się
z zaledwie kilku artykułów,
Ż# aktu przystąpienia, który reguluje najistotniejsze kwestie instytucjonalne i zawiera
szereg szczegółowych załączników,
Ż# aktu końcowego, w którym znajdują się liczne deklaracje złożone przez wszystkie
państwa członkowskie i przystępujące, część z nich lub jednostronnie przez
poszczególne państwa.
Właściwy traktat akcesyjny jest wspólny dla wszystkich 10 państw przystępujących do UE
w 2004 roku, w pozostałych dokumentach traktatu są części wspólne i części dotyczące
wyłącznie poszczególnych państw. Traktat akcesyjny wszedł w życie 1 maja 2004 r.
W przyszłości Unia Europejska ma powiększyć się o kolejna państwa. Nadal trwają
negocjacje z Rumunią i Bułgarią, państwami kandydującymi są Chorwacja i Turcja.
Rozpoczęcie negocjacji z Chorwacją planowane jest na 2005 r.
5.6. Dalszy rozwój integracji  projekt Traktatu ustanawiającego Konstytucję
dla Europy
W deklaracji zamieszczonej w aneksie do Traktatu nicejskiego przewidziano dalszÄ…
debatę na temat przyszłości Unii Europejskiej. Miała ona dotyczyć następujących kwestii:
Ż# uproszczenia traktatów bez istotnej zmiany ich treści, aby poprawić ich przejrzystość
i zrozumiałość,
Ż# bardziej przejrzystego i szczegółowego podziału kompetencji między Unią Europejską
i państwami członkowskimi, odzwierciedlającego zasadę subsydiarności,
Ż# statusu Karty Praw Podstawowych UE, przyjętej na szczycie w Nicei.
Ż# roli narodowych parlamentów w przyszłej konstrukcji europejskiej.
Rada Europejska, zebrana w Laeken (Belgia) w dniach 14 i 15 grudnia 2001 r.,
powierzyła zadanie przygotowania projektu reformy Unii Konwentowi Europejskimi,
w skład którego weszli przedstawiciele parlamentów i rządów państw członkowskich
i paÅ„stw przystÄ™pujÄ…cych. Przewodnictwo nad pracami konwentu objÄ…Å‚ Valéry Giscard
d Estaing. Wynik prac konwentu w postaci projektu Traktatu ustanawiajÄ…cego
Konstytucję dla Europy został przedstawiony Radzie Europejskiej zebranej w Salonikach
w czerwcu 2003 r. a w grudniu 2003 r. rozpoczęła prace konferencja międzyrządowa.
Porozumienie między państwami zostało osiągnięte dopiero w czerwcu 2004 r., a traktat
ustanawiający konstytucję dla Europy został podpisany 29 paz
dziernika 2004 r. Obecnie
Wyznajduje się on w trakcje ratyfikacji przez poszczególne państwa członkowskie.
COREPER (fr. Comite des Representants Permanents)  Komitet Stałych Przedstawicieli.
EBC  Europejski Bank Centralny.
ECU (ang. European Currency Unit) Europejska Jednostka Rozliczeniowa.
EJN (ang. European Judical Network)  Europejska Sieć Sądowa.
ESBC  Europejski System Banków Centralnych.
ETS  Europejski Trybunał Sprawiedliwości.
EURATOM  Europejska Wspólnota Energii Atomowej.
EUROJUST  Europejska Jednostka Współpracy Sądowej.
EUROPOL  Europejskie Biuro Policji.
EWG  Europejska Wspólnota Gospodarcza.
EWO  Europejska Wspólnota Obronna.
EWWiS  Europejska Wspólnota Węgla i Stali.
GATS (ang. General Agreement on Tariffs and Services)  Porozumienie Ogólne
w sprawie Taryf i Usług.
GATT (ang. General Agreement on Tariffs and Trade)  Porozumienie Ogólne w sprawie
Taryf i Handlu.
JAE  Jednolity Akt Europejski.
KBWE  Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
KE-S  Komitet Ekonomiczno-Społeczny.
KR  Komitet Regionów.
NATO (ang. North Atlantic Treaty Organization)  Organizacja Paktu
Pólnocnoatlantyckiego.
OBWE  Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
OECD (ang. Organisation of Economic Cooperation and Development)  Organizacja
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.
PE  Parlament Europejski.
PHARE (ang. Poland and Hungary Assistance in Restructuring Economies)  fundusze
pomocowe dla gospodarek na etapie transformacji.
RPO  Rzecznik Praw Obywatelskich.
TACIS (ang. Technical Assistance to the Commonwealth of Independent States) 
Pomoc Techniczna dla Wspólnoty Niepodległych Państw.
TEWG  Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.
TRIPS (ang. Agreement on Trade-Related Aspects of Intelectual Property Rights)
Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej.
TUE  Traktat o Unii Europejskiej.
TWE  Traktat o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej.
UE  Unia Europejska.
UGW  Unia Gospodarcza i Walutowa.
WE  Wspólnota Europejska.
WPZB  Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa.
WTO (ang. World Trade Organisation)  Åšwiatowa Organizacja Handlu.