Peters Ellis

Kroniki brata Cadfaela /Mnich 17

Pole Garncarza

Rozdział pierwszy

Minął tydzień od Jarmarku Świętego Piotra roku 1143 i powrócono znowu do rutyny

suchego i pogodnego sierpnia. Zżęte zboże zwieziono już do stodół, kiedy brat Mateusz,

piwniczy, przedstawił na kapitule sprawę, o której rozmawiał przed kilkoma dniami podczas

jarmarku z przeorem augustiańskiego klasztoru Świętego Jana Ewangelisty w Haughmondzie,

cztery mile na północny wschód od Shrewsbury. Haughmond był fundacją FitzAlana,

pozostającego w niełasce i wydziedziczonego od czasu obrony zamku w Shrewsbury przed

królem Stefanem, chociaż plotka głosiła, że wrócił znów do Anglii po ucieczce do Francji i

przebywa z wojskiem cesarzowej w Bristolu. Wielu jednak z jego miejscowych dzierżawców

pozostało lojalnych wobec króla, zachowali więc swoje ziemie, a Haughmond kwitł pod ich

patronatem. Z tym szanowanym sąsiadem prowadzono czasami, z wzajemną korzyścią,

interesy. Według brata Mateusza, była to jedna z takich okazji.

- Propozycja tej zamiany ziemi przyszła z Haughmondu - mówił - ale jest korzystna dla

obu klasztorów. Przedstawiłem już niezbędne dane ojcu opatowi i przeorowi Robertowi, mam

tu szkice obu pól, o których mowa, dużych i o podobnej jakości. To, które posiada nasz

klasztor, leży półtora mili za Haughton i jest otoczone z obu stron gruntami darowanymi

klasztorowi w Haughmondzie. Oczywiście korzystne dla nich będzie dodanie tego kawałka do

ich ziemi, dla wygody w użytkowaniu, oszczędności czasu i trudu chodzenia tam i z powrotem.

Pole zaś, które Haughmond chce wymienić na tamto, leży po tej stronie dworu w Longnerze,

zaledwie dwie mile od nas, ale o wiele za daleko od Haughmondu. Oczywiście rozsądek każe

rozważyć tę zamianę. Obejrzałem ten grunt i jest to uczciwa propozycja. Zalecam, byśmy ją

przyjęli.

- Jeśli to pole jest po tej stronie Longneru - odezwał się brat Ryszard, subprzeor, który

pochodził z drugiej strony tego dworu i znał okolicę - jak jest położone względem rzeki? Czy

nie jest zalewane?

- Nie. Severn płynie po jednej stronie, to prawda, ale brzeg jest wysoki, a łąka wspina

się stopniowo od rzeki do skraju równiny, gdzie jest osłaniający przed wiatrem pas drzew i

krzaków. To jest to samo pole, które brat Ruald dzierżawił jeszcze półtora roku temu. Są tam

dwie albo trzy glinianki nad brzegiem rzeki, ale chyba już wyczerpane. Obszar jest znany jako

Pole Garncarza.

Lekkie poruszenie obiegło kapitułę, wszystkie głowy zwróciły się w jednym kierunku,

a wszystkie oczy utkwiły na jedną przelotną chwilę w bracie Rualdzie. Szczupły, spokojny,

poważny człowiek o pociągłej, surowej twarzy o bardzo regularnych rysach, które nie

zdradzały jego wieku, wciąż jeszcze podchodził do godzin modlitwy niczym ktoś na wpół

pogrążony w jakimś osobistym zachwycie. Swoje końcowe śluby złożył zaledwie przed

dwoma miesiącami, a powołanie do życia w klasztorze odkrył po piętnastu latach małżeństwa i

dwudziestu pięciu wykonywania zawodu garncarza, na wpół wypalony w udręce, zanim

uzyskał zgodę i osiągnął spokój. Spokój, który zdawał się go teraz nie opuszczać ani na chwilę.

Wszystkie oczy mogły być zwrócone na niego, on zaś pozostawał całkowicie spokojny.

Wszyscy tu znali jego historię, która była dość zawikłana i dziwna, ale to mu nie przeszkadzało.

Był tam, gdzie chciał być.

- To dobre pastwisko - powiedział po prostu. - I może być uprawiane, jeśli trzeba. Leży

wysoko ponad poziomem wylewów. Tego drugiego pola oczywiście nie znam.

- Tamto może być nieco większe - zauważył brat Mateusz rzeczowo, wpatrując się w

swoje pergaminy z głową przechyloną na bok i zmrużonymi oczami - ale dzięki mniejszej

odległości oszczędzimy czas i wysiłek. Mówiłem już, że uważam to za uczciwą zamianę.

- Pole Garncarza - powiedział przeor Robert w zadumie. - Takie pole kupiono za

judaszowe srebrniki dla grzebania cudzoziemców. Ufam, że nazwa nie będzie złą wróżbą.

- Nazwano je tak z powodu mojego zawodu - wyjaśnił Ruald. - Ziemia jest niewinna.

Tylko użytek, jaki z niej czynimy, może ją splamić. Pracowałem tam uczciwie, zanim

zrozumiałem, gdzie jest moje prawdziwe miejsce. To dobra ziemia. Może być lepiej użyta niż

na taki warsztat i piec jak mój. Do tego wystarczy wąskie podwórze.

- A jaki jest do niej dostęp? - spytał brat Ryszard. - Pole leży po przeciwnej stronie rzeki

niż gościniec.

- Jest bród nieco w górę rzeki i prom jeszcze bliżej pola.

- Ta ziemia została podarowana Haughmondowi ledwie rok temu przez Eudona Blounta

z Longneru - przypomniał brat Anzelm. - Czy Blount jest stroną w tej zamianie? Nie ma

zastrzeżeń? A może go nie zawiadomiono?

- Pamiętajmy - wyjaśnił brat Mateusz, cierpliwy i znający całą sprawę - że Eudo Blount

starszy zginął na początku roku pod Wilton, osłaniając w tylnej straży odwrót króla. Panem

Longneru jest teraz jego syn, także Eudo. Tak, rozmawiano z nim. Nie ma żadnych zastrzeżeń.

Ten dar jest własnością Haughmondu do użytku dla ich korzyści, czemu oczywiście służy ta

zamiana. Z tamtej strony nie ma żadnych przeszkód.

- I żadnych ograniczeń sposobu użytkowania? - spytał rzeczowo przeor. - Umowa na

zwykłych warunkach? Obie strony mogą robić z polami, co zechcą? Budować, uprawiać czy

paść tam stada, wedle woli?

- To uzgodnione. Jeżeli chcemy orać, nie ma przeszkód.

- Wydaje mi się - powiedział opat Radulfus, patrząc przeciągle na skupione twarze

swojej trzódki - że usłyszeliśmy dosyć. Jeżeli ktoś ma coś jeszcze do dodania, niech mówi,

bardzo proszę!

W ciszy, która nastąpiła, wiele oczu zwróciło się znów w oczekiwaniu ku surowej

twarzy brata Rualda, który jako jedyny pozostawał milczący i niezaangażowany. Któż mógł

lepiej od niego znać zalety tego pola, gdzie przepracował tyle lat, albo kto mógł lepiej ocenić,

czy dobrze robią, przyjmując tę propozycję? Ale on już powiedział wszystko, co miał do

powiedzenia, i nie czuł potrzeby dodawania czegoś jeszcze. Kiedy odwrócił się od świata i

oddał się swemu upragnionemu powołaniu, pole, chata, warsztat i krewni przestali dla niego

istnieć. Nigdy nie mówił o swoim poprzednim życiu. Prawdopodobnie nigdy o nim nie myślał.

Przez wszystkie tamte lata błąkał się i był daleko od domu.

- Bardzo dobrze! - powiedział opat. - Najwyraźniej i my, i Haughmond zyskujemy na tej

zamianie. Mateuszu, naradź się z przeorem i napisz odpowiedni kontrakt, a gdy data zostanie

ustalona, poświadczymy go i opieczętujemy. Kiedy zostanie to załatwione, brat Ryszard i brat

Cadfael mogą obejrzeć tę ziemię i zdecydować o jej najlepszym wykorzystaniu.

Brat Mateusz zwinął swoje plany pewną ręką i z zadowolonym obliczem. Jego

zadaniem było czuwanie nad majątkiem i funduszami klasztoru, liczenie ziemi, plonów,

darowizn i zapisów oraz dochodów, które mogły przynieść klasztorowi Świętego Piotra i

Pawła. Oszacował Pole Garncarza z zawodową przenikliwością i spodobało mu się to, co

zobaczył.

- Nie ma innych spraw? - spytał opat Radulfus.

- Żadnych, ojcze!

- Zatem kapituła jest zamknięta - powiedział opat i wyszedł na wysuszoną w

sierpniowym słońcu trawę cmentarza.

Brat Cadfael udał się po nieszporach do miasta, w łagodniejsze słońce jasnego

wieczoru, by zjeść wieczerzę ze swoim przyjacielem Hugonem Beringarem i swoim

chrześniakiem Idzim. Miał on trzy i pół roku, był wysoki i silny, i był kimś w rodzaju

dobrotliwego tyrana dla wszystkich domowników. Ze względu na swój święty obowiązek

wobec chrześniaka, Cadfael miał pozwolenie na dość regularne odwiedziny w tym domu, a

jeśli czas spędzony z chłopcem wypełniony był bardziej zabawą niż poważnymi

napomnieniami odpowiedzialnego ojca chrzestnego, ani Idzi, ani jego rodzice nie uskarżali się

na to.

- On zwraca na ciebie więcej uwagi niż na mnie - powiedziała Alina, patrząc na nich z

uśmiechem. - Ale zmęczy cię, zanim ty zdołasz zmęczyć jego. Dobrze, że czas go wkrótce

kłaść do łóżka.

Była tak jasna, jak Hugo był ciemny, jasna jak pierwiosnek, drobna i odrobinę wyższa

niż jej mąż. Chłopiec był w podobny sposób szczupły, wysoki i lnianowłosy jak ona. Pewnego

dnia przerośnie ojca o głowę. Przepowiedział to sam Hugo, kiedy zobaczył swego nowo

narodzonego dziedzica. To zimowe dziecko przyszło na świat na Boże Narodzenie, niczym

najpiękniejszy podarunek świąteczny. Teraz trzylatek był pełen burzliwej energii zdrowego

szczeniaka i miał taką samą łatwość zasypiania, kiedy ta energia się wyczerpała. Alina zaniosła

go do łóżka, a Hugo i Cadfael zostali, siedząc przy winie i omawiając wydarzenia dnia.

- Pole Rualda? - spytał Hugo, kiedy usłyszał o przedmiocie porannych obrad kapituły. -

To duże pole po tej stronie Longneru, gdzie miał swoją zagrodę i warsztat? Pamiętam ten dar

dla Haughmondu. Byłem świadkiem. Było to w październiku zeszłego roku. Blountowie

zawsze byli dobrymi patronami Haughmondu. Kanonicy nie korzystali z tej ziemi. Będzie jej

lepiej w waszych rękach.

- Minęło wiele czasu, odkąd ostatni raz tam przechodziłem - powiedział Cadfael. -

Czemu to miejsce jest opuszczone? Kiedy Ruald wstąpił do klasztoru, nikt nie przejął jego

warsztatu, ale kanonicy z Haughmondu wynajęli komuś chatę.

- Tak, pewnej starszej wdowie. Co miała począć z ziemią? A teraz nawet ona odeszła do

domu córki w mieście. Warsztat splądrowano, a chata zamienia się w ruinę. Czas, żeby ktoś

zajął się tym miejscem. Kanonicy nawet nie zebrali siana w tym roku. Chętnie pozbędą się pola.

- Co wyjdzie na korzyść obu stronom - stwierdził Cadfael z namysłem. - I młody Eudo

Blount nie ma żadnych zastrzeżeń, jak donosi Mateusz, mimo że przeor z Haughmondu musiał

najpierw prosić o jego zgodę, skoro dar pochodzi od jego ojca. Szkoda - dodał z żalem - że

donator odszedł przedwcześnie do swego Stwórcy i nie ma go z nami, by rzekł choć słowo w tej

sprawie.

Eudo Blount senior zostawił Longner pod opieką syna i dziedzica zaledwie parę tygodni

po darowaniu pola klasztorowi i wyruszył zbrojnie, by się przyłączyć do armii króla Stefana,

oblegającego wówczas cesarzową i jej wojsko w Oksfordzie. Przeżył tę kampanię tylko po to,

żeby zginąć parę miesięcy później w niespodziewanej klęsce pod Wilton. Król nie po raz

pierwszy nie docenił swego najgroźniejszego przeciwnika, earla Roberta z Gloucesteru,

przeliczył się w ocenie szybkości ruchów przeciwnika i wpakował się z tylną strażą w

niebezpieczną sytuację. Wydostał się z niej cało jedynie dzięki heroicznej walce tylnej straży,

którą królewski rządca William Martel przypłacił wolnością, a Eudo Blount życiem. Stefan

zmuszony był zapłacić wysoką cenę za wykupienie Williama Martela. Nikt jednak na tym

świecie nie zdołałby zapłacić okupu za Eudona Blounta. Jego starszy syn został panem dworu.

Młodszy, jak sobie przypominał Cadfael, nowicjusz opactwa w Ramsey, przywiózł w marcu

ciało ojca do domu na pogrzeb.

- Dorodny, wysoki mąż - wspominał Hugo. - Nie miał więcej niż parę lat po

czterdziestce. I był przystojny! Żaden z jego synów mu nie dorównuje. Dziwnie się układa los.

Jego pani jest o kilka lat starsza i cierpi na jakąś chorobę, która zmieniła ją w cień i nie daje jej

wytchnienia od bólu, a jednak ona trwa, on zaś odszedł. Czy kiedyś nie prosiła cię o lekarstwa.

Pani z Longneru? Zapomniałem jej imienia.

- Donata - rzekł Cadfael. - Ma na imię Donata. Skoro o niej mówisz, w swoim czasie jej

dworka przychodziła do nas po leki na złagodzenie bólu, ale od ponad roku nie przychodzi.

Myślałem, że się jej polepszyło i nie potrzebuje już tych ziół. Niewiele mogłem dla niej zrobić.

Są choroby, wobec których moja skromna wiedza jest bezsilna.

- Widziałem ją, kiedy chowali Eudona - powiedział Hugo, spoglądając posępnie przez

otwarte drzwi hallu w letni zmierzch zbierający się nad jego ogrodem. - Nie, nie ma żadnej

poprawy. Między skórą a kośćmi ma tak mało ciała, że światło prześwieca przez jej dłoń, kiedy

ją podnosi, a twarz ma koloru lawendy. Eudo posłał po mnie, kiedy postanowił jechać do

Oksfordu na to oblężenie. Zastanawiałem się, jak on może zostawiać ją w takim stanie. Stefan

go nie wzywał, a nawet gdyby tak było, nie musiał jechać osobiście. Był tylko zobowiązany

wysłać zbrojnego jeźdźca na czterdzieści dni. On jednak uporządkował swoje sprawy,

przekazał dwór swemu synowi i pojechał.

- Mogło tak być - zauważył Cadfael - że nie mógł już znieść patrzenia co dzień na

cierpienie, któremu nie mógł zapobiec ani ulżyć.

Mówił bardzo cicho i Alina, wracająca właśnie do hallu, nie słyszała jego słów. Sam jej

widok, promiennie zadowolonej z życia, szczęśliwej żony i matki, przegonił wszystkie złe

myśli i kazał im obu otrząsnąć się z powagi, która mogła rzucić cień na jej pogodę. Przyszła, by

usiąść przy nich, choć raz z pustymi rękami, bo światło było za słabe do szycia czy przędzenia,

a ciepły, cichy wieczór zbyt piękny, by go płoszyć zapalaniem świec.

- Śpi twardo. Głowa mu opadała już przy modlitwie. Był jednak wystarczająco

ożywiony, żeby żądać swojej opowieści od Konstancji. Nie słyszy więcej niż parę słów, ale

zwyczaj jest zwyczajem. I ja także chcę mojej opowieści - powiedziała, uśmiechając się do

Cadfaela - zanim ci pozwolę odejść. Co nowego w opactwie? Od czasu jarmarku nie zaszłam

dalej niż do Matki Boskiej na mszę. Czy myślisz, że jarmark w tym roku się udał? Było chyba

mniej Flamandów, ale pięknych tkanin nie zabrakło. Udało mi się kupić grubą walijską wełnę

na zimowe stroje. Szeryf nie dba o to, co na siebie wkłada - mówiła z psotnym wyrazem twarzy

- ale ja nie chcę, żeby mój mąż chodził w powycieranym i za cienkim ubraniu. Czy uwierzysz,

że jego najlepsza domowa szata ma dziesięć lat i była dwa razy przerabiana, a jednak on nie

może się z nią rozstać?

- Starzy słudzy są najlepsi - rzekł Hugo z roztargnieniem. - Ale, prawdę mówiąc, to

tylko przyzwyczajenie. Możesz mi sprawiać nowe ubrania, moje serce, kiedy tylko chcesz. Co

do innych nowin, Cadfael mówi mi, że uzgodniono wymianę ziemi między Shrewsbury a

Haughmondem. Pole przy Longnerze, zwane Polem Garncarza, przechodzi do i opactwa. W

dobrym czasie na orkę, jeśli tak zdecydujecie, Cadfaelu.

- To możliwe - zgodził się Cadfael. - Przynajmniej w górnej części, ponad rzeką. Dolna

część to dobre pastwisko.

- Lubiłam kupować u Rualda - powiedziała z żalem Alina. - Był dobrym garncarzem.

Wciąż się zastanawiam, co mu kazało tak nagle porzucić świat dla klasztoru?

- Któż to wie? - Cadfael sięgnął pamięcią wstecz, co robił teraz rzadko, do tego

zwrotnego punktu swego życia, wiele lat temu. Po wszelkiego rodzaju podróżach, walkach,

znoszeniu upału, chłodu i trudu, po doświadczeniu przyjemności i bólów, tamta nagła

nieodparta tęsknota do zwrotu i wycofania się w spokój pozostała tajemnicą. To z pewnością

nie był odwrót, raczej jakieś wynurzenie się w świetle i pewności. Nigdy nie umiał tego

wyjaśnić ani opisać. Wszystko, co mógł powiedzieć, to że miał objawienie, zwrócił się w

stronę, którą mu wskazano, i przyszedł tam, gdzie był wzywany. - To się zdarza. Myślę, że

Radulfus miał z początku wątpliwości. Trzymał go w nowicjacie przez ponad rok. Jego żądanie

było niespodziewane, a nasz opat ma wszelkie skrajności w podejrzeniu. A poza tym ten

człowiek był przez piętnaście lat żonaty, a żona wcale się na to nie zgadzała. Ruald zostawił jej

wszystko, co mógł zostawić, i wszystkim tym wzgardziła. Walczyła o jego odzyskanie przez

wiele tygodni, ale on był niewzruszony. Po tym, jak został do nas przyjęty, nie została długo w

tej zagrodzie ani nie zabrała sobie niczego, co jej zostawił. Odeszła ledwie kilka tygodni

później, zostawiając otwarte drzwi i wszystko na miejscu, i znikła.

- Z innym mężczyzną, jak mówią wszyscy sąsiedzi - rzekł Hugo.

- Cóż - odparł rzeczowo Cadfael. - Jej własny ją opuścił. I bardzo boleśnie to odczuła,

wedle wszelkich oznak. Mogła wziąć sobie kochanka, żeby się zemścić. Czy widziałeś kiedyś

tę kobietę?

- Nie - orzekł Hugo. - Nie przypominam sobie.

- Ja widziałam - powiedziała Alina. - Pomagała mu na jego straganie w dni targowe i na

jarmarku. Nie w zeszłym roku, oczywiście. Wtedy on był w klasztorze, a ona już odeszła.

Mówiło się naturalnie, że Ruald ją porzucił, a plotka nigdy nie jest bardzo litościwa. Nie była

lubiana wśród kobiet na rynku, bo nigdy nie szukała przyjaciółek i nie pozwalała im się zbliżyć.

A poza tym, widzicie, była bardzo piękna i była cudzoziemką. On ją przywiózł przed laty z

Walii i nawet po tylu latach słabo mówiła po angielsku, i nigdy się nie starała zostać kimś

innym niż cudzoziemką. Zdawała się nie pragnąć nikogo prócz Rualda. Nic dziwnego, że

zgorzkniała, kiedy ją opuścił. Sąsiedzi mówili, że go znienawidziła, i zarzekali się, że ma

innego kochanka i radzi sobie bez męża. Ona jednak walczyła o niego do końca. Kobiety łatwo

przechodzą od miłości do nienawiści, kiedy czasami miłość nie zostawia im nic oprócz bólu. -

Alina zadumała się nad bólem innej kobiety z niezamierzoną powagą i otrząsnęła się na to

wspomnienie zmieszana. - Teraz ja plotkuję! Co sobie o mnie pomyślicie! A wszystko to działo

się przed rokiem i ona na pewno dawno się pocieszyła. Nic dziwnego, że wyrwała swe korzenie

- były tu dość płytkie, gdy Ruald odszedł - i wróciła do Walii, nie mówiąc nic nikomu. Z innym

mężczyzną czy sama, jakie to ma znaczenie?

- Kochanie - oświadczył Hugo, zarazem poruszony i rozbawiony. - Nigdy nie

przestaniesz mnie zadziwiać. Jak to się stało, że tyle wiesz o tej sprawie i tak się nią

przejmujesz?

- Widziałam ich razem i to wystarczyło. Przez stół na straganie łatwo było zauważyć,

jak jest oddana i szalona. Wy, mężczyźni - mówiła Alina ze zrezygnowaną tolerancją - widzicie

naturalnie przede wszystkim prawa mężczyzny, który robi, co zechce, wstępuje do klasztoru

albo wyrusza na wojnę. Ja jednak jestem kobietą i widzę, jak bardzo skrzywdzona została żona.

Czy nie miała żadnych praw w tej sprawie? Czy kiedy pomyśleliście, że on mógł swobodnie

odejść i zostać mnichem, ale jego odejście jej swobody nie dało? Ona nie mogła wziąć sobie

innego męża, bo ten, którego miała, mnich czy nie, nadal żył. Czy to uczciwe? Mam nadzieję,

że odeszła z kochankiem, zamiast żyć i trwać samotnie.

Hugo wyciągnął długie ramię i przygarnął żonę do siebie z czymś pośrednim między

śmiechem a westchnieniem.

- Jest wiele racji w tym, co mówisz, a ten świat jest pełen niesprawiedliwości.

- Przypuszczam, że to nie była wina Rualda - powiedziała Alina. - Chyba by ją uwolnił,

gdyby mógł. Stało się jednak. Mam nadzieję, że znalazła jakąś pociechę w życiu, gdziekolwiek

jest. I przypuszczam, że jeśli człowiek naprawdę jest owładnięty jakimś boskim natchnieniem,

nie może zrobić nic innego, niż posłuchać. Jakim on jest bratem, Cadfaelu? Czy to było

naprawdę coś, czemu nie mógł się oprzeć?

- Wydaje mi się - odpowiedział Cadfael - że tak było. Ten człowiek jest całkowicie

oddany Bogu. Naprawdę wierzę, że nie miał wyboru.

Urwał, bo trudno mu było znaleźć właściwe słowa dla stopnia samooddania, który był

dla niego nieosiągalny.

- On ma teraz bezpieczeństwo, którego nie naruszy dola czy niedola, bo dla niego

wszystko jest dobrem. Gdyby żądano od niego męczeństwa, zgodziłby się na nie z taką samą

pogodą jak na szczęście. To rzeczywiście byłoby szczęście, bo on nie zna niczego innego.

Wątpię, czy poświęca jakąś myśl tamtemu życiu, które prowadził przez czterdzieści lat, albo

żonie, którą poznał i opuścił. Nie, Ruald nie miał wyboru.

Alina wpatrywała się w niego wielkimi oczami, które były tak bystre w swojej

niewinności.

- Czy tak było z tobą - spytała - gdy przyszedł twój czas?

- Nie, ja miałem wybór. Podjąłem decyzję. Był to trudny wybór, ale trzymam się go. Nie

jestem świętym wybrańcem jak Ruald.

- Święty? - spytała Alina. - To mi się wydaje zbyt łatwe.

*

Umowa o zamianie ziemi między Haughmondem a Shrewsbury została spisana,

opieczętowana i poświadczona w pierwszym tygodniu września. Kilka dni później brat Cadfael

i brat Ryszard, subprzeor, poszli obejrzeć nowy nabytek i rozważyć jego wykorzystanie z jak

największym zyskiem dla opactwa. Poranek był mglisty, kiedy wyruszyli, ale zanim dotarli do

promu na rzece tuż powyżej pola, słońce już przeświecało przez mgiełkę. Ich sandały

zostawiały ciemny ślad na wilgotnej trawie przy brzegu. Za rzeką wznosił się drugi brzeg,

piaszczysty i stromy, podcięty tu i ówdzie przez prądy, z wąską płaszczyzną trawy i barierą

drzew i krzewów ponad nią. Kiedy zeszli z łodzi, szli kilka minut przez to pastwisko, a potem

stanęli na rogu Pola Garncarza, mając przed sobą na pochyłości całą jego przestrzeń.

Było to bardzo piękne miejsce. Od piaszczystej skarpy brzegu trawiaste zbocze

wznosiło się stopniowo ku naturalnej miedzy z ciernistych krzewów i brzóz na tle nieba. Oparta

o ten grzbiet, w dalszym końcu przycupnęła skorupa pustej chaty z rozgrodzonym ogrodem

dziczejącym w ogarniającej go głuszy niekoszonej trawy. Zboże, które Haughmond uznał za

niewarte zbierania, wyblakłe o tej wczesnojesiennej porze, dojrzało przed tygodniami, a wśród

pobielałych kłosów wciąż kwitły wszelkiego rodzaju łąkowe kwiaty, dzwonki, maki, stokrotki i

centurie, wraz ze świeżą zielenią pędów nowej trawy przebijających się przez korzenie

marniejącego plonu. Pod miedzą powyżej gąszcz jeżyn oferował owoce przechodzące właśnie

z czerwieni do czerni.

- Możemy to jeszcze ściąć i wysuszyć na ściółkę - powiedział brat Ryszard, rzuciwszy

wprawnym okiem na zaniedbaną przestrzeń - ale czy to warte zachodu? Możemy też zostawić

to na zmarnowanie i zaorać. Ta ziemia od pokoleń nie widziała pługu.

- To będzie ciężka praca - rzekł Cadfael, napawając się blaskiem słońca na odległych

białych pniach brzóz na grzbiecie wzgórza.

- Nie tak ciężka, jak możesz myśleć. Ziemia pod spodem to dobra, krucha gleba. My zaś

mamy zaprzęg silnych wołów, a pole jest dość długie, żeby zaprząc szóstkę do jarzma. Trzeba

nam głębokiej i szerokiej bruzdy w pierwszej orce. To będę polecał - powiedział brat Ryszard,

pewny swego rolniczego doświadczenia, i ruszył w górę grzbietu, tym samym instynktem

trzymając się miedzy, zamiast brodzić w trawie. - Powinniśmy zostawić dolny pas jako

pastwisko i zaorać ten górny poziom.

Cadfael był tego samego zdania. Pole, z którym się rozstali, leżące daleko za Haughton,

nadawało się lepiej pod hodowlę. Tutaj mogli zbierać plony pszenicy albo jęczmienia, a potem

przeganiać bydło z dolnego pastwiska na rżysko, żeby użyźnić ziemię na przyszły rok. To

miejsce podobało mu się, a jednak miało w sobie jakiś nieokreślony smutek. Resztki płotu przy

ogrodzie, kiedy tam doszli, splątane zarośla, w których zioła i chwasty walczyły o korzenie,

światło i przestrzeń, wejście bez drzwi i okna bez okiennic, wszystko to przypominało o

ludziach, którzy odeszli, i o opuszczonym miejscu, w którym żyli. Bez tych pozostałości

byłaby to scena pełna spokoju i zadowolenia. Nie sposób było jednak patrzeć na opuszczoną

zagrodę, nie myśląc o dwojgu ludzi, którzy przeżyli tu piętnaście lat, połączeni w bezdzietnym

małżeństwie, i o tym, że po wszystkich myślach i uczuciach, które dzielili, nie pozostał tu teraz

nawet ślad. Ani też zapamiętać to gołe, zrównane z ziemią miejsce, z którego wykradziono

każdy kamień, nie wspominając owego garncarza, który pracował tu kiedyś, ładując swój piec

garncarski i paląc w palenisku, teraz pustym i wystygłym. Z pewnością musiało tu istnieć

ludzkie szczęście, satysfakcja umysłu z wykonanej pracy rąk. Z pewnością były tu kiedyś żal,

gorycz i gniew, teraz jednak tylko chłodna, obojętna melancholia znaczyła pozostałości

dawnego życia w tym miejscu.

Cadfael odwrócił się plecami do tego rogu, który był kiedyś zamieszkany. Miał przed

sobą przestrzeń łąki, łagodnie parującą, w miarę jak słońce podnosiło poranną mgłę i rosę, z

jaskrawymi kolorami kwiatów kwitnących wśród traw. Ptaki muskały krzewy na miedzy i

trzepotały pośród drzew na grzbiecie, a wątłe wspomnienia ludzkiej obecności znikły z Pola

Garncarza.

- I cóż, jakie jest twoje zdanie? - spytał brat Ryszard.

- Myślę, że dobrze by było posiać oziminę. Głęboka orka teraz, potem druga, i zasiew

ozimej pszenicy z dodatkiem fasoli. Byłoby dobrze, gdybyśmy rozrzucili trochę marglu przed

drugą orką.

- Tak będzie najlepiej - zgodził się Ryszard z zadowoleniem i ruszył w dół stoku ku

zakrętowi rzeki połyskującej poniżej swych miniaturowych piaszczystych urwisk. Cadfael

poszedł za nim. Sucha trawa szeleściła wokół jego kostek w długich rytmicznych

westchnieniach, jakby po jakiejś zapamiętanej tragedii. Pomyślał, że dobrze będzie wzruszyć

ziemię tam na górze tak szybko jak to możliwe. Niech ozimina zazieleni się tam, gdzie stał

warsztat, a chatę trzeba będzie rozebrać albo umieścić w niej kogoś, kto zadba o ogród. Albo to,

albo zaorać wszystko. Lepiej zapomnieć, że była tu kiedyś zagroda i pole garncarza.

W pierwszych dniach października zaprzęg sześciu wołów opactwa wraz z ciężkim

pługiem koleśnym przeprawił się przez bród, wyciął i obrócił pierwszą bruzdę na Rualdowym

polu. Zaczęli od górnego rogu, blisko zrujnowanej chaty, a pierwsza bruzda pobiegła wzdłuż

grzbietu, pod gęstymi zaroślami jeżyn na miedzy. Poganiacz popędzał ociężałe woły. Krój ciął

głęboko murawę i glebę, lemiesz przecinał splątane korzenie, a odkładnica odrzucała darninę

niczym załamującą się falę, podnosząc czarną ziemię i wzbijając jej mocną woń. Brat Ryszard i

brat Cadfael przyszli oglądać początek pracy, opat Radulfus pobłogosławił pług, a wszystkie

wróżby były pomyślne. Pierwsza prosta bruzda znaczyła się wzdłuż pola głęboką czernią na tie

jesiennej bladości traw, oracz zaś, dumny ze swej sztuki, zakręcił długim zaprzęgiem po

zamaszystej krzywej, by go wprowadzić tak gładko jak to możliwe na kurs powrotny. Ryszard

miał rację, gleba nie była zbyt ciężka, a praca posuwała się szybko.

Cadfael odwrócił się plecami i stanął w pozbawionym drzwi wejściu do chaty,

wpatrując się w puste wnętrze. Przed rokiem, po tym, jak ta kobieta otrząsnęła pył tego miejsca

ze swych stóp i odeszła od tych szczątków swego życia szukać gdzie indziej nowego początku,

wszystkie ruchomości małżeństwa Rualda zostały usunięte za zgodą jego zwierzchniego pana z

Longneru i oddane bratu Ambrożemu, jałmużnikowi, do podziału między jego podopiecznych,

stosownie do ich potrzeb. Nic nie pozostało wewnątrz. W palenisku leżały jeszcze wystygłe

popioły, a w kątach liście nawiane przez wiatr i uleżałe tam jako gniazda zimujących jeży i

koszatek. Długie pędy jeżyn znalazły drogę z krzaków do pustego okna, a gałąź głogu kiwała

się nad jego ramieniem, w połowie bezlistna, ale usiana małymi czerwonymi owocami.

Pokrzywa i krzyżownik zakorzeniły się i rosły w szczelinach podłogi. Ziemi nie trzeba było

wiele czasu, żeby zatrzeć ślady ludzkiej obecności.

Usłyszał daleki krzyk z pola, ale myślał, że to tylko poganiacz krzyczy na swój zaprzęg,

dopóki Ryszard nie chwycił go za rękaw i nie powiedział mu ostro do ucha:

- Coś tam się stało! Patrz, stanęli. Coś wykopali - albo coś złamali - ach, byle nie krój! -

Wpadł w złość. Pług to kosztowne narzędzie, a okuty żelazem krój na nowym i

niesprawdzonym gruncie mógł się okazać podatny na uszkodzenia.

Cadfael odwrócił się, spoglądając tam, gdzie zaprzęg się zatrzymał, na drugim końcu

pola, gdzie wznosił się gąszcz krzewów. Prowadzili pług blisko niego, by w pełni wykorzystać

grunt. Woły stały teraz nieruchomo i cierpliwie w zaprzęgu, tylko o kilka kroków posunąwszy

się z nową bruzdą, podczas gdy poganiacz i oracz pochylali się, stykając głowami, nad czymś

leżącym w ziemi. Po chwili oracz zerwał się i pobiegł na oślep ku chacie, wymachując rękami i

potykając się w kępach trawy.

- Bracie Cadfaelu... bracie Cadfaelu... zechcesz przyjść? Chodź i zobacz! Tam coś jest!

Ryszard otwierał już usta, zirytowany tym nieskładnym wezwaniem, ale Cadfael rzucił

bystre spojrzenie na twarz oracza, wstrząśniętą i pełną niepokoju, i już biegł przez pole.

Czymkolwiek było to coś, najwyraźniej było nieprzewidziane i niezbyt mile witane, i ze swej

natury wymagało obecności wyższego autorytetu. Oracz biegł obok niego, wypowiadając

niespójne słowa nierzucające wiele światła na sprawę.

- Krój to wywlókł - jest więcej pod ziemią, trudno powiedzieć czego...

Poganiacz stał, czekając na nich z opuszczonymi bezradnie rękami.

- Bracie, my tu nie możemy decydować. Nie wiadomo, na cośmy natrafili. -

Poprowadził zaprzęg nieco w przód, żeby odsłonić to miejsce i pokazać, co tak dziwnego

przerwało im pracę. Tuż pod łagodną skarpą oznaczającą skraj pola, z krzakami żarnowca

pochylającymi się nad krzywizną bruzdy, gdzie pług zawrócił, krój wciął się głębiej i

wyciągnął wzdłuż bruzdy coś, co nie było korzeniem ani łodygą. Cadfael ukląkł i pochylił się,

by lepiej widzieć. Brat Ryszard, wstrząśnięty w końcu tą konsternacją, która odebrała mowę

jego ludziom i zmroziła ich w milczeniu, stał z tyłu i patrzył czujnie, jak Cadfael przesuwa dłoń

wzdłuż bruzdy, dotykając długich pasm wplątanych w krój i wydobytych na światło dzienne.

Włókna, ale wytworzone przez człowieka. Nie blade pasma korzeni wydłubane ze

skarpy, ale na wpół zgniłe pasma tkaniny, kiedyś czarnej albo ciemnobrązowej, teraz barwy

ziemi, lecz wciąż dość mocnej, by rozdzierać się w długie, postrzępione szmaty, gdzie żelazo

rozpruło fałdy, z których pochodziły. I coś więcej, wyciągnięte z nimi, a może z nich i leżące

wzdłuż bruzdy na długość męskiego przedramienia, długie i grube pasmo ciemnych włosów.

Rozdział drugi

Brat Cadfael wrócił sam do opactwa i poprosił o natychmiastową audiencję u opata

Radulfusa.

- Ojcze, coś nieprzewidzianego przysyła mnie do ciebie w pośpiechu. Nie kłopotałbym

cię niczym mniejszym, ale na Polu Garncarza nasz pług wyorał coś, czym musi się zająć

zarówno ten klasztor, jak i świeckie prawo. Jeszcze nie posunąłem się dalej. Potrzebuję twojej

zgody, żeby zawiadomić Hugona Beringara, i jeśli on się zgodzi, pójść dalej za tym, co

zostawiłem tak, jak to znaleźliśmy. Ojcze, pług wyorał na światło dzienne strzępy tkaniny i

pukiel ludzkich włosów. Kobiecych włosów, albo tak mi się wydaje. Są długie i mocne. Chyba

nigdy nieobcinane. I, ojcze, coś je mocno trzyma pod ziemią.

- Mówisz mi oto - powiedział Radulfus po długiej i ciężkiej chwili - że one wciąż

wyrastają z ludzkiej głowy.

Głos miał równy i zdecydowany. Niewiele było sytuacji, z którymi by się nie spotkał

przez ponad pięćdziesiąt lat. Nawet jeśli ta była pierwszą tego rodzaju, to nie najpoważniejszą,

z jaką się zmierzył. Zakonna enklawa była stale przenikana i uwarunkowana przez świat

zewnętrzny, gdzie wszystko jest możliwe. - W tej niepoświęconej ziemi pogrzebano jakąś

ludzką istotę. Bezprawnie.

- Tego się właśnie obawiam - odrzekł Cadfael. - Nie potwierdziliśmy tego jednak bez

twojej zgody i obecności szeryfa.

- Co zatem zrobiłeś? Jak zostawiłeś sprawy tam, na polu?

- Brat Ryszard ma to miejsce pod nadzorem. Orka trwa, ale orzą ostrożnie i z daleka od

tego miejsca. Przerwanie pracy nie było konieczne - stwierdził rzeczowo. - Nie chcemy też

zwracać uwagi na to, co tam znaleźliśmy. Nikt się nie zdziwi, widząc nas tam zajętych, bo orka

tłumaczy naszą obecność. A jeśli to nawet okaże się prawdą, może to być bardzo stara historia

sprzed naszych czasów.

- To prawda - powiedział opat, patrząc bystro w twarz Cadfaela. - Myślę jednak, że ty

nie wierzysz w taką łaskawość losu. Z tego, co wiem z zapisów, nigdy nie było tam w pobliżu

kościoła ani cmentarza. Proszę Boga, żeby nie było więcej takich odkryć, bo jedno wystarczy

aż nadto. Cóż, masz za sobą mój autorytet, zrób co trzeba.

Cadfael zrobił, co było trzeba. Najpilniejsze było zaalarmowanie Hugona i

zapewnienie, że świecki autorytet będzie świadkiem tego, co miało nastąpić. Hugo znał swego

przyjaciela wystarczająco, by nie mieć wątpliwości, nie zadawać pytań i nie tracić czasu na

wahanie. Od razu kazał siodłać konie, wziął ze sobą konnego sierżanta z garnizonu, na

wypadek gdyby był potrzebny posłaniec, i wyruszył z Cadfaelem do brodu na Severn i Pola

Garncarza.

Zespół wciąż pracował niżej na stoku, kiedy dojechali wzdłuż miedzy do miejsca, gdzie

brat Ryszard czekał przy krzakach żarnowca. Długie i kręte bruzdy w kształcie litery S

odznaczały się czernią na tle gęstej, splątanej bladości łąki. Tylko ten róg pod miedzą pozostał

dziewiczy, a pług po tym pierwszym złowróżbnym nawrocie orał na uboczu. Blizna po kroju

pozostała nagle zakończona, a długie, ciemne włókna rozciągały się wzdłuż bruzdy. Hugo

pochylił się, by spojrzeć i dotknąć. Włókna tkaniny rozpadały mu się w palcach, a długie pasma

włosów wiły się i trzymały razem. Kiedy je podniósł na próbę, wyślizgnęły mu się z rąk, wciąż

tkwiąc mocno w ziemi. Odstąpił, patrząc posępnie w głęboką bruzdę.

- Cokolwiek tu znaleźliście, najlepiej będzie to wydobyć. Wasz oracz jest zbyt chciwy

ziemi. Oszczędziłby nam kłopotu, gdyby skierował zaprzęg kilka kroków niżej.

Było już jednak za późno. Stało się i nie można było tego zakopać na nowo i zapomnieć.

Mieli ze sobą łopaty, motykę do ostrożnego wydobywania korzeni splątanych w istną matę po

długim niezakłóconym rozroście i sierp do ścinania zwisającego nad nimi żarnowca, który

krępował ich ruchy i zakrywał sekretne miejsce pochówku. Po kwadransie było już jasne, że ów

kształt pod ziemią ma rzeczywiście wymiary grobu, bo strzępy zgniłej tkaniny pojawiały się tu

i tam, równając do podnóża skarpy. Cadfael porzucił łopatę i ukląkł, by odrzucać ziemię

rękami. To nawet nie był głęboki grób, spowita tkaniną postać została raczej złożona w ukryciu

pod skarpą, gdzie porosła ją gruba darń, a krzaki pozostawiono, by osłaniały to miejsce.

Głębokość była dostateczna, by ciało mogło spoczywać w spokoju. Jakiś mniej sprawny pług

nie zawróciłby tak ciasno, a krój nie wciąłby się dość głęboko.

Cadfael przesunął dłoń po odsłoniętych zwojach czarnej tkaniny i wyczuł pod nią kości.

Długie rozdarcie, jakie zostawił krój, prześlizgnęło się po boku aż do głowy, gdzie wydostało

się z tkaniny pasmo włosów. Zmiótł na bok ziemię z miejsca, gdzie powinna być twarz. Od stóp

do głowy ciało było owinięte tą zgniłą wełnianą tkaniną, płaszczem albo pledem, ale nie miał

już żadnych wątpliwości, że to istota ludzka złożona tu skrycie pod ziemią. Bezprawnie, jak

powiedział Radulfus. Bezprawnie pogrzebana, bezprawnie umarła.

Cierpliwie odgrzebywali ziemię pokrywającą niewątpliwe zarysy ludzkiej postaci,

ostrożnie podkopali ciało z obu stron, aby je podnieść z grobu i ułożyć na trawie. Lekkie,

szczupłe i kruche, uniosło się w światło, przenoszone z zapartym tchem i dotykane ostrożnie,

bo przy każdym otarciu wełniane włókna kruszyły się i rozsypywały. Cadfael rozluźnił fałdy i

odwinął tkaninę, by odsłonić wysuszone szczątki.

Z pewnością była to kobieta, bo nosiła długą, ciemną suknię, bez paska i ozdób. Dziwne

wrażenie sprawiało to, że suknia została ułożona troskliwie w porządne fałdy, wciąż

zachowane pod pledem. którym ją owinięto na pochówek. Z twarzy została goła czaszka, ręce

wyłaniające się z długich rękawów były po prostu kośćmi utrzymanymi w miejscu przez

spowicie. Ślady wyschniętego i skurczonego ciała widać było na przegubach i obnażonych

kostkach u nóg. Jedynym, ostatnim, jakie jej zostało, wspomnieniem bujnego życia był ten

wielki wieniec czarnych włosów zaplecionych w warkocze, z których jedno pasmo zostało

wyciągnięte przez pług przy jej prawej skroni. Dziwne, ale najwyraźniej została godnie ułożona

do pogrzebu z dłońmi skrzyżowanymi na piersiach. Jeszcze dziwniejsze, że te dłonie zaciśnięte

były na prymitywnym krzyżu zrobionym z dwóch przyciętych patyków związanych kawałkiem

płótna.

Cadfael naciągnął ostrożnie skraje nadgniłego sukna z powrotem na czaszkę, z której te

czarne włosy wylewały się w tak niezwykłej obfitości. Zasłonięta trupia głowa budziła jeszcze

większy lęk. Odsunęli się od niej wszyscy czterej, patrząc w dół w milczącym zdziwieniu, bo w

obliczu tak spokojnej i skromnej śmierci litość i zgroza wydawały się równie niestosowne. Nie

mieli nawet ochoty pytać czy przyznawać, co było niezwykłego w jej pochówku, jeszcze nie

teraz. Ten czas przyjdzie, ale nie teraz, nie tutaj. Najpierw, bez komentarzy czy dziwienia się,

trzeba było robić co konieczne.

- I cóż? - spytał sucho Hugo. - Co teraz? Czy to podlega mojej jurysdykcji, bracia, czy

waszej?

Brat Ryszard, z twarzą nieco bledszą niż zwykle, odpowiedział z powątpiewaniem:

- Jesteśmy na ziemi opactwa. To jednak czyn niezgodny z prawem, a prawo to twoja

dziedzina. Nie wiem, czego będzie sobie życzył ojciec opat w tak niezwykłej sprawie.

- Będzie chciał, by sprowadzono ją do opactwa - powiedział z pewnością w głosie

Cadfael. - Kimkolwiek ona była, choćby dawno temu pogrzebana, jej dusza powinna być

zbawiona i należy się jej chrześcijański pogrzeb. Podnieśliśmy ją z ziemi opactwa i ziemi

opactwa należy ją zwrócić. Kiedy otrzyma ona to, co jej się należy - dodał z namysłem w głosie

- jeśli można to będzie ustalić.

- Można przynajmniej spróbować - rzekł Hugo i powiódł uważnym spojrzeniem po

ławie krzaków żarnowca i wokół ziejącej jamy, którą wycięli w murawie. - Zastanawiam się,

czy można tu jeszcze znaleźć coś złożonego w ziemi wraz z nią. Poszukajmy choć trochę dalej

i głębiej, a zobaczymy.

Pochylił się, by owinąć ciało rozsypującym się pledem, ale pierwsze dotknięcie

rozsypało włókna i posłało w powietrze chmurę pyłu.

- Trzeba nam lepszego całunu, jeśli mamy ją stąd zabrać, i noszy, jeśli ma być

przeniesiona w całości i nienaruszona, tak jak ją widzimy. Ryszardzie, bierz mego konia i

wracaj do ojca opata. Powiedz mu po prostu, że znaleźliście tu pogrzebane ciało, i przyślij

nosze, a także jakieś porządne nakrycie, żeby ją zabrać do klasztoru. To na razie wystarczy. Co

więcej wiemy? Nie zdawaj żadnego raportu, dopóki nie przyjedziemy.

- Zrobione! - zgodził się brat Ryszard z wyraźną ulgą. Jego wygodna natura nie była

stworzona do takich odkryć. Wolał życie uporządkowane, w którym wszystko zachowywało

się, jak powinno, i oszczędzało mu wysiłku cielesnego i umysłowego. Ruszył spiesznie pod

miedzę, gdzie kościsty siwek Hugona stał, skubiąc trawę, włożył ciężką stopę w strzemię i

dosiadł konia. Brakowało mu ostatnio praktyki wjeździe. Był młodszym synem rycerskiej

rodziny i w wieku lat szesnastu dokonał wyboru między służbą wojskową a klasztorną. Koń

Hugona, nietolerujący zwykle nikogo poza swoim panem, zgodził się bez oporów ponieść

swego jeźdźca po miedzy i w dół na łąkę.

- Może go jednak zrzucić przy brodzie - zauważył Hugo, śledząc oddalających się - jeśli

mu przyjdzie ochota. Cóż, zobaczmy co tu zostało do znalezienia.

Sierżant wkopywał się głęboko w skarpę pod szeleszczącymi krzakami żarnowca.

Cadfael odwrócił się od zmarłej, by zejść, podkasawszy habit, do jej grobu i ostrożnie zaczął

wyrzucać łopatą luźną gliniastą glebę i pogłębiać jamę, w której przedtem leżała.

- Nic - powiedział w końcu, klęcząc na ziemi, teraz już twardo ubitej i zmieniającej

kolor na bledszy. Gleba odsłaniała warstwę gliny. - Widzisz to? Niżej przy rzece Ruald miał

dwa albo trzy miejsca, gdzie kopał glinę. Podobno się wyczerpały, przynajmniej te z łatwym

dostępem. Tu nie kopano od dawna. Nie trzeba kopać głębiej, bo nic tam nie ma do znalezienia.

Poszukamy jeszcze po bokach, ale chyba mamy już wszystko.

- Więcej niż dosyć - powiedział Hugo, ocierając pobrudzone ręce o gęstą, sprężystą

murawę - ale za mało, by jej nadać imię albo określić wiek.

- Albo krewnych, albo dom - zgodził się posępnie Cadfael - albo powód śmierci. Nie

możemy tu nic więcej zrobić. Zobaczyłem, co było do zobaczenia, i wiem, jak była ułożona.

To, co pozostało do zrobienia, lepiej uczynić na osobności, po zastanowieniu się i z

wiarygodnymi świadkami.

Po godzinie przybyli brat Winfryd i brat Urien, idąc wzdłuż miedzy z noszami i

naręczem pledów. Ostrożnie podnieśli niewielką kupkę kości i ułożyli wokół nich strzępy

tkaniny, a potem wszystko nakryli, zasłaniając przed spojrzeniami. Sierżant Hugona został

odesłany do garnizonu na zamku. W milczeniu i pieszo skromny orszak pogrzebowy wyruszył

do opactwa.

- To kobieta - mówił Cadfael w zaciszu opackiej rozmównicy, zdając sprawę, jak

należało, opatowi Radulfusowi. - Złożyliśmy ją w kaplicy pogrzebowej. Wątpię, czy jest coś,

co umożliwi jej rozpoznanie, nawet jeśli zmarła niedawno, co mi się wydaje

nieprawdopodobne. Taką suknię bez ozdób i bez paska, kiedyś czarną, a teraz spłowiałą,

mogłaby nosić każda żona chałupnika. Nie miała butów ani klejnotów, nic, co by jej nadało

imię.

- Jej twarz...? - spytał opat, ale z powątpiewaniem, nie spodziewając się niczego.

- Ojcze, jej twarz jest teraz obrazem śmierci. Nie zostało nic, co pozwoli komuś

powiedzieć: „To żona, siostra albo kobieta, którą znałem”. Nic poza tym, być może, że miała

bujne czarne włosy, ale ma je wiele kobiet. Była średniego wzrostu. Jej wiek możemy tylko

odgadywać, i to z grubsza. Sądząc po włosach, nie była stara, ale też chyba nie była młodą

dziewczyną. Kobieta w kwiecie wieku, między dwudziestym piątym a czterdziestym rokiem

życia. Któż to odgadnie?

- Czy nie ma w niej niczego szczególnego? Niczego, co ją wyróżnia? - spytał Radulfus.

- Sposób jej pochowania - odrzekł Hugo. - Bez żałoby, bez pogrzebu, złożona

bezprawnie w niepoświęconej ziemi. A jednak... Cadfael ci to powie. Albo, jeśli zechcesz,

ojcze, możesz to sam zobaczyć, bo zostawiliśmy ją leżącą tak, jak ją znaleźliśmy.

- Dochodzę do przekonania - powiedział z namysłem Radulfus - że muszę rzeczywiście

zobaczyć tę zmarłą. Ale skoro tyle zostało powiedziane, możecie mi powiedzieć, co tak

niezwykłego było w jej tajnym pochówku. A jednak...?

- A jednak, ojcze, została ułożona prosto i godnie, z zaplecionymi włosami, z rękami

złożonymi na piersiach, z krzyżem z dwóch związanych patyków z żywopłotu czy krzaka.

Ktokolwiek złożył ją w ziemi, zrobił to, okazując szacunek.

- Najgorsi z ludzi mogą odczuwać lęk przy takim uczynku - powiedział opat, marszcząc

brwi nad tym dowodem rozdwojenia czyichś myśli. - Był to jednak czyn dokonany w mroku i

skrycie.

Implikuje to jeszcze gorszy czyn, także dokonany w mroku. Jeśli jej śmierć była

naturalna i nie było w niej niczyjej winy, czemu nie było księdza ani pogrzebu? Nie

powiedziałeś dotąd, Cadfaelu, że ta biedna istota została zabita równie bezprawnie, jak była

pochowana, aleja tak powiadam. Jaki mógł być inny powód złożenia jej w ziemi skrycie i bez

błogosławieństwa? I nawet ten krzyż dany jej przez grabarza został wycięty z gałązek

żywopłotu, nie do rozpoznania jako czyjaś własność, żeby nie wskazać mordercy. Z tego, co

mówicie, wszystko, co mogło nadać jej tożsamość, zostało usunięte z jej ciała, by sekret

pozostał sekretem nawet teraz, gdy pług wydobył ją na światło i dał możliwość łaski.

- To rzeczywiście tak wygląda - powiedział poważnie Hugo - ale ponieważ Cadfael nie

znalazł żadnych obrażeń, żadnych złamanych kości, nic nie wskazuje, jak umarła. Po tak

długim czasie w ziemi cios noża może ujść niezauważony, ale nie widzieliśmy żadnego takiego

śladu. Kark nie był złamany ani czaszka pęknięta. Cadfael nie sądzi, że została uduszona.

Wygląda, jakby zmarła w łóżku - nawet we śnie. Nikt jednak wtedy nie grzebałby jej

potajemnie, ukrywając wszystko, co ją odróżnia od innych kobiet.

- Nikt, to prawda! Nikt nie narażałby swej duszy, chyba że z jakichś rozpaczliwych

powodów.

Opat pogrążył się na kilka chwil w myślach, rozważając problem, który tak dziwnie

wpadł mu w ręce. Łatwo będzie oddać tej pokrzywdzonej umarłej to, co się należy jej

nieśmiertelnej duszy. Nawet za bezimienną można odmówić modlitwy, odśpiewać mszę i dać

jej chrześcijański pogrzeb, kiedyś jej odmówiony, i chrześcijański grób. Sprawiedliwość tego

świata także jednak domagała się rozpoznania. Spojrzał na Hugona. Jeden urząd oceniał drugi.

- Co mówisz ty, Hugonie? Czy ta kobieta została zamordowana?

- W obliczu tego, co wiemy, i tego, czego nie wiemy - powiedział ostrożnie Hugo - nie

śmiem przyjąć, że jest inaczej. Nie żyje, złożono ją w ziemi bez rozgrzeszenia. Dopóki nie

znajdę powodu, by myśleć lepiej o tym uczynku, widzę to jako morderstwo.

- Widzę zatem jasno - rzekł Radulfus po krótkim zastanowieniu - że nie wierzycie, by

leżała długo w grobie. Od dawna nie było tu żadnej niesławy i nie musimy się martwić o nic,

poza naprawą szkody wyrządzonej jej duszy. Sprawiedliwość boska sięga przez stulecia i czeka

na swój czas przez stulecia, ale nasza jest bezsilna poza naszym pokoleniem. Ile czasu minęło

od jej śmierci? Jak sądzicie?

- Mogę tylko zaryzykować, i to nieśmiało - odrzekł Cadfael. - To może być nie więcej

niż rok, a może trzy, cztery albo i pięć lat, ale nie więcej. Ona nie jest jakąś ofiarą z dawnych

czasów. Żyła i oddychała niedawno.

- Więc nie mogę umyć rąk - powiedział Hugo z goryczą.

- Nie. Nie bardziej niż ja. - Opat położył nagle na stole swe długie, silne dłonie i wstał. -

Jeden więcej powód, żebym ją zobaczył i uznał swój obowiązek wobec niej. Chodźmy

popatrzeć na naszego wymagającego gościa. Jestem jej to winny, zanim ją złożymy w ziemi z

lepszymi tym razem wróżbami. Kto wie, może coś, jakiś drobiazg, przypomni tę kobietę

komuś, kto ją kiedyś znał.

Woń ziemi wisiała wokół niej w zamkniętej przestrzeni, ale tłumił ją chłód kamieni, a

spokój i stosowność jej spoczynku przemogły niepokojącą obecność śmierci, tak pośpiesznie

wydobytej znów na światło dzienne i przed ludzkie oczy.

Opat Radulfus zbliżył się do niej bez wahania i ściągnął okrywające ją prześcieradło,

przewieszając je dla wygody przez ramię. Stał przez kilka minut, badając szczątki zmrużonymi

oczami, od czarnych włosów do szczupłych, nagich kości stóp, którym z pewnością pomogli w

tym obnażeniu się jacyś drobni i skryci mieszkańcy miedzy. Najdłużej patrzył na białe kości

twarzy, ale nie znalazł nic, co by ją wyróżniało z długich pokoleń jej zmarłych sióstr.

- Tak. Dziwne - powiedział na poły do siebie. - Ktoś z pewnością potraktował ją z

czułością i szanował jej prawa, nawet jeśli nie miał odwagi ich zapewnić. Jeden człowiek ją

zabił, a inny pogrzebał? Myślicie, że jakiś ksiądz? Ale po co ukrywać jej śmierć, jeśli nie było

w niej niczyjej winy? Czy to możliwe, że ten sam człowiek zabił ją i pogrzebał?

- Takie rzeczy się zdarzają - rzekł Cafael.

- Może kochanek? Jakiś niezawiniony fatalny przypadek? Chwila przemocy

natychmiast odżałowana? Ale nie, nie byłoby potrzeby ukrywania tego, jeśli to było wszystko.

- I nie ma śladu przemocy - przypomniał Cadfael.

- Jak zatem umarła? Nie z powodu choroby, bo wtedy leżałaby na cmentarzu,

rozgrzeszona i poświęcona. Jak inaczej? Od trucizny?

- To możliwe. Albo pchnięta sztyletem, który dosięgnął serca, nie pozostawiając śladu

na kościach, które są całe i proste.

Radulfus ułożył na powrót prześcieradło, wygładzając je starannie.

- Widzę, że niewiele tu można zrobić, by dopasować do niej twarz czy imię kogoś

żyjącego. Trzeba jednak próbować i tego. Jeżeli tu była żywa w ciągu ostatnich pięciu lat, ktoś

ją dobrze znał i będzie wiedział, gdzie ją ostatnio widziano, a potem zauważył jej nieobecność.

Wróćmy zatem i rozważmy starannie wszystkie możliwości, jakie nam przyjdą na myśl.

Dla Cadfaela było jasne, że pierwsza i najbardziej złowieszcza możliwość już przyszła

opatowi na myśl i wywołała głęboki niepokój. Kiedy znaleźli się znów za zamkniętymi

drzwiami rozmównicy opata, odcięci od świata, to imię musiało paść.

- Dwa pytania czekają na odpowiedź - zaczął Hugo, przejmując inicjatywę. - Kim ona

była? A jeśli nie można na to odpowiedzieć, kim mogła być? I drugie: czy jakaś kobieta znikła

z okolicy w ciągu ostatnich paru lat bez śladu i bez słowa?

- O jednej takiej - powiedział ciężko opat - wiemy na pewno. A samo miejsce aż nazbyt

pasuje.

Nikt jednak nigdy nie podawał w wątpliwość tego, że ona odeszła z własnej woli.

Trudno mi było wyrazić zgodę w przypadku Rualda, a żona nigdy się na to nie zgodziła. Nie

można jednak było powstrzymać brata Rualda przed pójściem za pragnieniem jego duszy, tak

jak nie można powstrzymać wschodu słońca. Kiedy już byłem go pewny, nie miałem wyboru.

Żałuję, że jego żona nigdy się nie pocieszyła.

Wymówiono więc jego imię. Być może nikt nie przypominał sobie imienia tej kobiety.

Wielu żyjących w tych murach nigdy jej nie widziało ani nie słyszało o niej, dopóki jej mąż nie

doznał objawienia, nie stanął w bramie i zażądał przyjęcia.

- Muszę prosić o twoją zgodę - rzekł Hugo - by mu kazać obejrzeć to ciało. Nawet jeśli

to naprawdę jego żona, może nie być w stanie tego potwierdzić, ale trzeba, żeby spróbował.

Pole było ich, zagroda była jej domem po tym, jak ją zostawił. - Milczał długą chwilę,

wpatrując się w zamyśloną twarz opata. - Po tym, jak Ruald tu wstąpił, a zanim zaczęto mówić,

że odeszła z innym, czy był tam wysyłany? Znajdowały się tam rzeczy, które jej oddał, mogły

być dokonywane jakieś uzgodnienia. Czy wiadomo, że się z nią spotkał po pierwszym

rozstaniu?

- Tak - odpowiedział z miejsca Radulfus. - Odwiedzał ją dwa razy w pierwszych dniach

swego nowicjatu, ale w towarzystwie brata Pawła. Jako przełożony nowicjuszy, Paweł martwił

się o spokój jego umysłu, nie mniej niż o spokój tej kobiety, i robił, co mógł, żeby ją przekonać

do uznania powołania Rualda. Na próżno! Ale chodził tam z Pawłem i wracał z Pawłem. Nie

wiem nic o innej okazji, kiedy mógł ją widzieć albo z nią mówić.

- Nie chodził do pracy w polu albo w innej sprawie blisko tamtego pola?

- To już ponad rok temu - zauważył rozsądnie opat. - Nawet Pawłowi byłoby trudno

powiedzieć, gdzie Ruald służył przez cały ten czas. Zwykle podczas nowicjatu był w

towarzystwie przynajmniej jednego brata, czasem kilku, kiedy był wysyłany do pracy poza

enklawę. Niewątpliwie jednak - powiedział, obdarzając Hugona skupionym spojrzeniem -

zamierzasz sam go wypytać.

- Za twoim pozwoleniem, ojcze, tak.

- Teraz, zaraz?

- Jeśli pozwolisz, tak. Nie wszyscy jeszcze wiedzą, co znaleźliśmy. Najlepiej zabrać go

bez uprzedzenia. Nie będzie wiedział, że musi kłamać. We własnej obronie - powiedział Hugo

z emfazą - gdyby później potrzebował obrony.

- Poślę po niego - rzekł Radulfus. - Cadfaelu, zechciej go znaleźć i może, jeśli szeryf

uzna to za właściwe, zaprowadzisz go wprost do kaplicy? Jak mówicie, niech przyjdzie w

nieświadomości, dla własnego dobra. A teraz przypominam sobie coś, co rzekł, kiedy po raz

pierwszy mówiono o tej zamianie ziemi. „Ziemia jest niewinna”, powiedział. „Tylko użytek,

jaki z niej czynimy, może ją splamić”.

Brat Ruald był doskonałym przykładem posłuszeństwa, tej strony reguły, która

sprawiała Cadfaelowi najwięcej kłopotu. Wziął sobie kiedyś do serca obowiązek

natychmiastowego posłuszeństwa wszystkim rozkazom zwierzchników, jakby to były nakazy

boskie - „bez niezdecydowania i bez narzekania”, a z pewnością bez pytania dlaczego, co było

u Cadfaela początkowo wręcz instynktowne, z czasem opanowane, ale nie zapomniane.

Wezwany przez Cadfaela, starszego wiekiem i w powołaniu, Ruald poszedł za nim bez pytania

do kaplicy pogrzebowej, nie wiedząc nic więcej niż to, że opat i szeryf żądają jego obecności.

Nawet na progu kaplicy, nagle skonfrontowany z postacią spoczywającą na marach,

świecami, Hugonem i Radulfusem naradzającymi się cicho po przeciwległej stronie

kamiennego bloku, Ruald nie zawahał się. Zbliżył się i stał, czekając na to, czego od niego

zażądają, całkowicie posłuszny i doskonale pogodny.

- Wzywałeś mnie, ojcze.

- Jesteś z tych stron - powiedział opat - i do niedawna dobrze znałeś wszystkich swoich

sąsiadów. Możesz nam być pomocny. Mamy tu, jak widzisz, ciało znalezione przypadkiem i

nikt z nas nie potrafi nadać tej zmarłej imienia. Przekonaj się, czy możesz to zrobić. Podejdź

bliżej.

Ruald posłuchał i stanął, ufnie patrząc na zasłoniętą postać, Radulfus zaś jednym

szybkim ruchem ściągnął płótno i odkrył ułożone kości i bezcielesną twarz w splotach czarnych

włosów.

Z pewnością Ruald doznał wstrząsu na ten nieoczekiwany widok, ale fale litości,

niepokoju i troski, które przebiegły po jego twarzy, nie były niczym więcej niż zmarszczkami

na spokojnym stawie. Nie odwrócił oczu, ale nadal oglądał ją sumiennie od głowy do stóp i

znów wracał do twarzy, jakby przez długie wpatrywanie się mógł odtworzyć oczami duszy

ciało, które kiedyś pokrywało nagą kość.

Kiedy w końcu spojrzał na opata, zrobił to z lekkim zdziwieniem i zrezygnowanym

smutkiem.

- Ojcze, nie ma tu nic, co można by rozpoznać i nazwać.

- Spójrz jeszcze raz - rzekł Radulfus. - Mamy tu kształt, wzrost, kolor włosów. To była

kobieta, ktoś musiał jej kiedyś być bliski, być może mąż. Są sposoby rozpoznania niezależne od

rysów twarzy. Czy nie ma w niej nic poruszającego jakieś wspomnienie?

Nastało długie milczenie, podczas którego Ruald posłusznie powtórzył dokładne

oględziny każdego skrawka, który ją ubierał, i splecionych dłoni wciąż ściskających

prowizoryczny krzyż. Potem powiedział raczej ze smutkiem niż z rozczarowaniem:

- Nie, ojcze. Przykro mi. Nic tu nie ma. Czy to poważna sprawa? Bóg zna wszystkie

imiona.

- To prawda - przyznał Radulfus - że Bóg wie, gdzie leżą wszyscy zmarli, nawet ci

pochowani skrycie. Muszę ci powiedzieć, bracie Rualdzie, gdzie znaleziona została ta kobieta.

Wiesz, że dziś rano zaczęła się orka na Polu Garncarza. Po nawrocie z pierwszej bruzdy, pod

miedzą i częściowo pod osłoną krzaków, zaprzęg opactwa wyciągnął strzęp wełnianej tkaniny i

pukiel czarnych włosów. To pole było kiedyś twoje, pan szeryf zaś kazał zabrać stamtąd zmarłą

i sprowadzić ją tutaj. Teraz, zanim ją zakryję, spójrz jeszcze raz i powiedz, że nic w niej nie

woła do ciebie imieniem, jakie nosiła.

Cadfaelowi śledzącemu ostry profil Rualda wydało się, że jedynie w tej chwili jego

spokojem wstrząsnęła prawdziwa zgroza, nawet wina, chociaż wina bez strachu, z pewnością

nie przed tą śmiercią fizyczną, ale przed śmiercią uczucia, od którego odwrócił się kiedyś

plecami, nie oglądając się za siebie. Pochylił się nad zmarłą i wpatrywał w nią w skupieniu, a

pot zrosił mu czoło i wargi. Światło świec pochwyciło lśnienie jego twarzy. To końcowe

milczenie trwało długie chwile, zanim spojrzał, blady i drżący, w twarz opata.

- Ojcze, niech mi Bóg wybaczy grzech, że cię nie zrozumiałem aż do tej chwili. Żałuję

teraz tego, co widzę jako swój brak. Nic tu do mnie nie przemawia. Nie czuję nic, patrząc na

nią. Ojcze, jeśli nawet to naprawdę była Generys, moja żona Generys, nie rozpoznaję jej.

Rozdział trzeci

W rozmównicy opata, jakieś dwadzieścia minut później, odzyskał swój spokój, spokój

rezygnacji nawet wobec własnych wad i błędów, ale nie przestał oskarżać sam siebie.

- Na własny użytek uzbroiłem się przeciw niej. Cóż to za człowiek, który odcina się od

uczucia trwającego pół życia i przez rok nie czuje nic? Wstydzę się, że mogłem stać przy tych

marach, patrzeć na te szczątki kobiety i być zmuszonym mówić: to nie to. Nic się nie poruszyło

w moim sercu. A co do oczu i umysłu, cóż może być takiego w tych kościach, by przemówić do

kogokolwiek?

- Chyba tyle - powiedział surowo opat - ile przemawia do wszystkich. Została

pogrzebana w niepoświęconej ziemi, bez obrządku pogrzebowego, potajemnie. Stąd tylko mały

krok do wniosku, że spotkała ją śmierć z ludzkiej ręki, równie potajemna co

niepobłogosławiona. Zmarła wymaga ode mnie należnej, choć spóźnionej troski ojej duszę, a

od świata wymierzenia sprawiedliwości za jej śmierć. Ty złożyłeś swoje zeznanie i wierzę w to,

że nie umiesz powiedzieć, kim ona była. Skoro jednak została znaleziona w ziemi będącej

kiedyś w twoim posiadaniu, przy zagrodzie, z której odeszła twoja żona i do której nigdy nie

wróciła, jest rzeczą naturalną, że szeryf ma do ciebie pytania. Podobnie jak może je mieć i do

wielu innych, zanim ta sprawa nie zostanie rozwiązana.

- Rozumiem to - powiedział z pokorą Ruald - i odpowiem na wszystkie. Chętnie i

zgodnie z prawdą.

I tak zrobił, nawet z żałosną skwapliwością jakby chciał się ubiczować za to dopiero

uświadomione sobie zaniedbanie żony i radowanie się własnym spełnieniem pragnień, gdy ona

zakosztowała jedynie goryczy i desperacji.

- Słuszne było, że poszedłem, gdzie byłem wzywany, i wypełniałem, co na mnie

nałożono, ale że oddałem się swojej radości i całkiem zapomniałem o jej pokrzywdzeniu, to

było złe. Teraz przyszedł dzień, kiedy nie mogę sobie przypomnieć nawet jej twarzy ani jej

ruchów, tylko ten niepokój, który we mnie zostawiła, zbyt długo niezauważany, teraz palący do

żywego. Gdziekolwiek może ona być, ma swój odwet. Przez ostatnie sześć miesięcy - wyznał z

żalem - nie modliłem się nawet ojej spokój. Nie myślałem o niej wcale, bo byłem szczęśliwy.

- Odwiedziłeś ją dwa razy, jak wiem - rzekł Hugo - po tym jak zostałeś tu przyjęty jako

postulant.

- Z bratem Pawłem, co on poświadczy. Miałem środki, które ojciec opat pozwolił mi

oddać jej na życie. Zostały legalnie przekazane. To była pierwsza okazja.

- Kiedy to było?

- Dwudziestego ósmego maja zeszłego roku. A w pierwszych dniach czerwca znowu

poszliśmy tam do zagrody, po tym jak zebrałem sumę ze sprzedaży mojego koła i narzędzi.

Miałem nadzieję, że może się pocieszyła i że mi wybaczy, ale tak się nie stało. Walczyła ze mną

przez te tygodnie, żeby mnie znowu mieć u swego boku jak dawniej. Ale tamtego dnia zwróciła

się przeciw mnie z gniewem i nienawiścią, wzgardziła wszystkim, co było moje, i krzyczała, że

mogę odejść, bo ma kochanka godnego miłości, a wszelka czułość, jaką dla mnie kiedyś miała,

zmieniła się w gorycz.

- Powiedziała ci to? - spytał ostro Hugo. - Że ma innego kochanka? Wiem, że krążyła

taka plotka, kiedy opuściła chatę i odeszła potajemnie. Ty jednak usłyszałeś to z jej własnych

ust?

- Tak, powiedziała to. Była rozgoryczona tym, że kiedy nie udało jej się zatrzymać mnie

przy sobie, nie mogła też się mnie pozbyć i być wolną w oczach świata, bo nadal byłem jej

mężem, kamieniem młyńskim u jej szyi. Nie mogąc temu przeszkodzić, bierze sobie wolność

siłą, powiedziała, bo ma kochanka wartego sto razy więcej niż ja, i na skinienie pójdzie za nim

na koniec świata. Brat Paweł był tego świadkiem - oświadczył wprost Ruald. - On wam to

powie.

- I to był ostatni raz, kiedy ją widziałeś?

- To był ostatni raz. Przed końcem tamtego czerwca odeszła.

- A od tamtego czasu byłeś kiedy na tym polu?

- Nigdy. Pracowałem na ziemi opactwa, przeważnie w Gaye, ale tamto pole dopiero

niedawno stało się własnością opactwa. Na początku października zeszłego roku zostało

oddane Haughmondowi. Eudo Blount z Longneru, który był moim zwierzchnikiem, uczynił z

niego dar dla nich. Nie sądziłem, że znowu zobaczę to miejsce albo usłyszę o nim.

- Albo o Generys - wtrącił łagodnie Cadfael i przyglądał się, jak szczupła twarz Rualda

ściągnęła się w przelotnym skurczu bólu i wstydu. I nawet to znosił z oddaniem, pewien

radości, która teraz nigdy go nie opuszczała. - Mam pytanie - powiedział Cadfael - za

pozwoleniem ojca opata. Czy przez te wszystkie lata, które z nią spędziłeś, miałeś kiedyś

powód do narzekania na lojalność i wierność twojej żony albo na miłość, którą ci okazywała?

Ruald odpowiedział bez namysłu:

- Nie! Zawsze była wierna i oddana. Aż za bardzo oddana! Wątpiłem, czy kiedykolwiek

zdołam jej w tym dorównać. Zabrałem ją z jej rodzinnej ziemi - mówił Ruald, mając prawdę

przed oczami i ledwie zauważając tych, którzy go słuchali - do obcego kraju z nieznanym

językiem i zwyczajami. Dopiero teraz widzę, o ile więcej mi dała, niż mogłem jej kiedykolwiek

odpłacić.

Był wczesny wieczór, prawie czas na nieszpory, kiedy Hugo zażądał konia, którego brat

Ryszard rozważnie ulokował w stajni, wyjechał ze strażnicy przy bramie na Podgrodzie i przez

chwilę zastanawiał się, czy skręcić w lewo i pojechać do swego domu w mieście, czy w prawo

i kontynuować poszukiwanie prawdy aż do zmierzchu. Błękitna mgiełka podnosiła się już nad

rzeką, a niebo było zaciągnięte, pozostała jednak jeszcze godzina albo więcej światła, dość

czasu, żeby pojechać do Longneru i zamienić parę słów z młodym Eudonem Blountem.

Wątpliwe, czy zwracał uwagę na Pole Garncarza, odkąd zostało przekazane Haughmondowi,

ale jego dwór leżał blisko niego, za grzbietem wzgórza, i jacyś jego ludzie mogli prawie co

dzień chodzić tamtą drogą. Warto było zapytać.

Skierował się do brodu, opuszczając gościniec przy hospicjum Świętego Idziego, i

pojechał polną ścieżką wzdłuż brzegu rzeki, pozostawiając częściowo zaorany stok wysoko po

lewej stronie. Za miedzą graniczną tej nowej ziemi ornej wznosił się nad łąką łagodny

zalesiony stok, a na polanie w środku tego pasa drzew stał dwór w Longnerze, niezagrożony

wylewami rzeki. Niskie przyziemie było z tyłu zagłębione w stoku, a kamienne schody

prowadziły stromo w górę do drzwi hallu na górnym poziomie mieszkalnym. Kiedy Hugo

wjechał w otwartą bramę, jakiś stajenny idący przez podwórze ze stajni podszedł dziarsko, by

przejąć wodze i spytać, jaką ma sprawę do pana.

Eudo Blount usłyszał głosy na dole i wyszedł do drzwi hallu zobaczyć, kto przyjechał.

Był dobrym znajomym szeryfa hrabstwa i powitał go serdecznie. Ten młody człowiek, wesoły

i otwarty z natury, był od roku panem tego majątku i dobrze się czuł ze swoimi ludźmi i w

uporządkowanym świecie dookoła. Heroiczna śmierć ojca i jego pogrzeb przed siedmioma

miesiącami, choć smutne, także ugruntowały i umocniły wzajemne zaufanie i szacunek, jakim

nowy młody pan cieszył się wśród dzierżawców i służących. Najprostszy poddany dzierżący

skrawek ziemi Blountów był dumny z tych kilku wybranych rycerzy Martela, którzy osłaniali

odwrót króla pod Wilton i zginęli w tej bitwie. Młody Eudo miał zaledwie dwadzieścia trzy lata

i był niedoświadczony, nieobyty w świecie, tak mocno związany z tą ziemią jak każdy poddany

w jego majątku. Był przystojnym, dobrze zbudowanym młodzieńcem o jasnej cerze i gęstych

kasztanowych włosach. Zarządzanie potencjalnie bogatym majątkiem, nieco uszczuplonym w

czasach jego dziada, było dla niego prawdziwą radością. Robił dobrą robotę i można było się

spodziewać, że zostawi majątek swemu ewentualnemu następcy w lepszym stanie, niż go

odziedziczył po ojcu. Hugo przypomniał sobie, że młody człowiek jest dopiero od trzech

miesięcy żonaty, i nadal promieniał szczęściem.

- Przybywam w sprawie, którą trudno nazwać dobrą nowiną - oznajmił Hugo bez

wstępów - ale chyba nie powinna też sprawić wam kłopotu. Opactwo wysłało dziś rano swój

zaprzęg z pługiem na Pole Garncarza.

- Słyszałem o tym - odrzekł pogodnie Eudo. - Mój człowiek, Robin, widział ich

przybycie. Będę rad ujrzeć plony z tego pola, chociaż nie jest już moje.

- Z pierwszego plonu, jaki wydało, nikt się nie ucieszył - powiedział wprost Hugo. -

Pług wyorał ciało pod miedzą. Mamy w kaplicy pogrzebowej w opactwie ciało kobiety - a

przynajmniej jej kości.

Młody człowiek przerwał nalewanie wina swemu gościowi tak gwałtownie, że dzban

drgnął, polewając mu rękę czerwienią. Zwrócił na Hugona okrągłe, niebieskie oczy i patrzył ze

zdumieniem.

- Ciało kobiety? Jak to, pochowanej tam? Kości, powiadasz - jak długo zatem leżała? I

kto to może być?

- Któż to wie? Kości są wszystkim, co mamy, ale to jest kobieta. Albo kiedyś była.

Martwa być może od pięciu lat, jak mi powiedziano, ale nie dłużej, a zapewne znacznie krócej.

Czy kiedyś widzieliście tam obcych albo czy działo się tam coś, co zwróciło waszą uwagę?

Wiem, że nie macie potrzeby pilnować tego miejsca - przez cały zeszły rok należało do

Haughmondu - ale że jest tak blisko, twoi ludzie mogli zauważyć jakichś intruzów. Nie masz

żadnych podejrzeń?

Eudo pokręcił przecząco głową.

- Nie byłem tam od czasu, jak mój świętej pamięci ojciec darował to pole klasztorowi.

Mówiono mi, że sypiali tam w chacie jacyś włóczędzy podczas jarmarku i ktoś mieszkał zeszłej

zimy, ale nie wiem kto. Nie donoszono mi o żadnych szkodach, tyle wiem. Bardzo dziwnie mi

to wygląda.

- I nam wszystkim - zgodził się z żalem Hugo i przyjął puchar z rąk gospodarza. W hallu

zaczęło robić się ciemno i zapalono już ogień. Za otwartymi drzwiami światło zbłękitniało od

mgły, przez którą przebijał bladozłoty zachód słońca. - Czy nie słyszałeś o jakiejś kobiecie

zaginionej w tych stronach w ciągu ostatnich paru lat?

- Nie, o żadnej. Moi ludzie żyją wszędzie dookoła, więc wiedzieliby, a i do moich uszu

doszłoby to dość szybko. Albo do mego ojca, gdy jeszcze żył. Wiedział o wszystkim, co tu się

działo. Przychodzili do niego ze wszystkim, bo wiedzieli, że nie zostawi nikogo bez pomocy.

- Wiem o tym - potwierdził serdecznie Hugo.

- Nie zapominaj jednak, że była jedna kobieta, która wyszła ze swego domu i odeszła

bez słowa. I to właśnie z tamtej zagrody.

Eudo wpatrywał się w niego wielkimi oczami z jawnym niedowierzaniem i nawet

zaczynał się uśmiechać na tę myśl.

- Kobieta Rualda? Nie myślisz chyba o tym! Wszyscy wiedzieli ojej odejściu, to nie był

żaden sekret. Czy naprawdę myślisz, że to było tak niedawno? Ale nawet gdyby było i ta biedna

kobieta już by się zmieniła w kości, to szaleństwo! Generys odeszła z innym i trudno mieć jej to

za złe, kiedy zrozumiała, że choć on był wolny, by pójść za swą skłonnością, ona jest nadal

związana. Wdowy mogą wychodzić za mąż, ale ona nie była wdową. Chyba nie przypuszczasz,

że to Generys macie w tej kostnicy?

- Jestem całkiem zagubiony - wyznał Hugo.

- To miejsce jednak i ten czas, i sposób, w jaki się rozstali, muszą dawać do myślenia.

Dotąd niewielu o tym wie, ale wkrótce wieść się rozejdzie i usłyszysz ją wszędzie. Byłoby

lepiej, gdybyś mógł zasięgnąć języka między twoimi ludźmi, bo może któryś z nich zauważył,

że coś się dzieje potajemnie na tamtym polu albo że jakieś podejrzane typy kryją się w tej

chacie. Zwłaszcza zaś, czy były z nimi kobiety. Gdyby udało się nam zidentyfikować tę

kobietę, byłby to wielki krok naprzód.

Wyglądało na to, że Eudo pogodził się do tego czasu z realnością tej śmierci i że

traktował ją poważnie, choć niejako coś, co mogłoby zakłócić jego własną uporządkowaną

egzystencję. Siedział zamyślony, patrząc na Hugona ponad pucharami z winem i rozważając

możliwe implikacje.

- Czy myślisz, że tej kobiecie zadano śmierć po kryjomu? Czy Rualdowi może grozić

takie podejrzenie? Nie wierzę, żeby mógł zrobić coś złego. Wypytam moich ludzi i dam ci

znać, gdybym znalazł coś godnego uwagi, ale gdyby coś tam było, już bym o tym wiedział

wcześniej.

- Mimo wszystko, zrób mi tę grzeczność. Jakiś drobiazg, który ujdzie czyjejś uwagi,

może nabrać znaczenia, kiedy w grę wchodzi śmierć. Wezmę pod uwagę wszystko, co wiem o

udziale w tym Rualda. On widział, co znaleźliśmy - powiedział posępnie Hugo - i nie mógł

powiedzieć tak ani nie, i nie można go winić, bo trudno by było rozpoznać ją teraz nawet

komuś, kto żył z nią wiele lat.

- Nie mógł skrzywdzić swojej żony - oświadczył stanowczo Eudo. - Był już w

klasztorze od trzech albo czterech tygodni, a może dłużej, kiedy ona żyła jeszcze w tej

zagrodzie, zanim odeszła. To jakaś inna biedaczka trafiła na rozbójników i została

zamordowana dla szat, które nosiła.

- Chyba nie - odparł kwaśno Hugo. - Była porządnie ubrana, prosto ułożona, a dłonie

miała złożone na piersi na krzyżyku zrobionym z gałązek żywopłotu. A co do przyczyny

śmierci, nie ma na niej żadnego śladu, żadnej złamanej kości. To mógł być nóż. Kto to może

wiedzieć? Została jednak pochowana z pewnym szacunkiem i troską. To właśnie dziwne.

Eudo kręcił głową, marszcząc brwi nad tą coraz bardziej zdumiewającą zagadką.

- A może pochował ją jakiś ksiądz? - zaryzykował z powątpiewaniem. - Mógł znaleźć ją

martwą. Ale przecież z pewnością podniósłby alarm i zabrałby ją do kościoła.

- Niektórzy - rzekł Hugo - wkrótce powiedzą: „A może zrobił to mąż?”. Może ostro się

pokłócili i ona popchnęła go najpierw do gwałtu, a potem do wyrzutów sumienia. Nie, nie ma

jeszcze potrzeby martwić się o Rualda. Przebywał zawsze w towarzystwie gromady braci w

czasie, gdy jego żona była widziana po raz ostatni cała i zdrowa. Zestawimy z ich zeznań

wszystkie jego wyjścia, odkąd rozpoczął nowicjat. I cofniemy się o kilka lat, szukając innych

zaginionych kobiet. - Wstał, patrząc na zapadający za drzwiami zmierzch. - Powinienem już

wracać. Zabrałem ci zbyt wiele czasu.

Eudo wstał wraz z nim, usłużny i poważny.

- Dobrze zrobiłeś, przychodząc najpierw tu. Wypytam moich ludzi, możesz być pewny.

Nadal czasem wydaje mi się, jakby to pole było jeszcze moją ziemią. Nie oddaje się ziemi,

nawet Kościołowi, nie mając uczucia, że zostawiamy tam korzenie. Chyba trzymałem się z dala

od niego, żeby się nie złościć, bo leżało odłogiem. Byłem rad, słysząc o zamianie. Wiem, że

opactwo zrobi z niego lepszy użytek. Prawdę mówiąc, zdziwiło mnie, że ojciec zdecydował się

dać je Haughmondowi, wiedząc, że będą mieli trudności w korzystaniu z niego. - Podążał za

Hugonem ku drzwiom wyjściowym, kiedy nagle zatrzymał się i obejrzał na zasłonięte drzwi w

kącie wielkiej sali. - Hugonie, czy zechciałbyś zajść na chwilę do mojej matki i zamienić z nią

parę słów, skoro już tu jesteś? Ona już nie wychodzi z domu i ma bardzo niewielu gości. Nie

była na zewnątrz od pogrzebu mojego ojca. Gdybyś zajrzał do niej na chwilę, sprawiłbyś jej

przyjemność.

- Ależ oczywiście. - Hugo zawrócił od razu.

- Nie mów jej tylko nic o tej zmarłej. To ją jedynie zmartwi, bo tamta ziemia jeszcze tak

niedawno należała do nas, a Ruald był naszym dzierżawcą... Bóg wie, że ona ma dosyć

cierpień. Staramy się nie dopuszczać do niej złych wieści ze świata, tym bardziej kiedy wieść

nadchodzi z tak bliska.

- Ani słowa - zgodził się Hugo. - Jak ona się czuje, odkąd ostatnio ją widziałem?

Młody człowiek pokręcił głową.

- Nic się nie zmienia. Tyle że dzień po dniu robi się coraz chudsza i bledsza, ale nie

skarży się. Sam zobaczysz. Wejdź do niej! - Ujął skraj zasłony i ściszył głos, by słyszał go tylko

Hugo. Najwyraźniej nie chciał wchodzić razem z gościem; jego pełna życia młodość była

bezradna w obliczu choroby. Można mu było wybaczyć odwracanie wzroku. Kiedy otworzył

drzwi bawialni i przemówił do kobiety wewnątrz, jego głos stał się nienaturalnie łagodny i

powściągliwy, jakby zwracał się do kogoś obcego, nieprzystępnego, ale komu należy okazać

uczucie.

- Matko, oto jest Hugo Beringar, który nam składa wizytę.

Hugo minął go i wszedł do małego pokoju ogrzewanego piecykiem na węgiel drzewny

ustawionym na kamiennej płycie i oświetlonego pochodnią umocowaną na ścianie. Pod jej

światłem owdowiała pani na Longnerze siedziała na ławie pod ścianą, wyprostowana, podparta

poduszkami i pledami, mimo swej nieruchomości dominująca w tym pomieszczeniu. Miała

zaledwie czterdzieści pięć lat, ale długa, wyniszczająca choroba postarzała ją, przyprawiając o

siwiznę i wycieńczenie niepasujące do jej wieku. Miała przed sobą kądziel i zwijała wełnę

dłonią, która wyglądała na kruchą jak zwiędły liść, ale była cierpliwa i sprawna. Podniosła

wzrok przy wejściu Hugona z uśmiechem zaskoczenia i położyła wrzeciono u stóp ławy.

- Ależ, panie mój, jak to miło z twojej strony! Minęło sporo czasu, odkąd cię ostatnio

widziałam.

- To było na pogrzebie jej męża, siedem miesięcy temu. Podała mu dłoń, lekką niczym

zawilec i równie chłodną, kiedy ją całował. Jej oczy, wielkie, ciemnoniebieskie i zapadnięte

głęboko, przyglądały mu się z przenikliwą inteligencją. - Do twarzy ci z twoim urzędem -

powiedziała. - Odpowiedzialność ci służy. Nie jestem tak próżna, żeby myśleć, iż odbyłeś tę

drogę, aby mnie zobaczyć, kiedy masz tyle na głowie. Miałeś jakąś sprawę do Eudona?

Cokolwiek cię sprowadza, jesteś bardzo mile widziany.

- Nie tracę czasu - odpowiedział z przemyślaną rezerwą. - Tak, miałem sprawę do

Eudona. Nic, co musiałoby cię niepokoić. Nie powinienem cię męczyć zbyt długo i nie chcę z

tobą rozmawiać o interesach. Jak się czujesz? Czy jest coś, czego ci trzeba, albo czy mogę ci

być w czymś pomocny?

- Moje potrzeby są zaspokajane, zanim zdążę poprosić - powiedziała Donata. - Eudo to

dobra dusza, ja zaś mam szczęście z tą córką, którą mi sprowadził. Czy wiesz, że ta dziewczyna

jest już w ciąży? I tak silna i zdrowa jak dobry chleb, z pewnością da mu synów. Eudo dobrze

sobie radzi. Być może brak mi zewnętrznego świata od czasu do czasu. Mój syn jest wciąż

zajęty pomnażaniem swego majątku, zwłaszcza teraz, gdy oczekuje syna. Kiedy mój pan żył,

spoglądał poza własne ziemie. Przywykłam słyszeć o każdym sukcesie lub porażce króla. Wiatr

wiał stamtąd, gdzie był Stefan. A co się teraz dzieje na świecie?

Nie zabrzmiało to dla Hugona jak szukanie ochrony przed najazdami z zewnętrznego

świata, z bliska czy z daleka, ale zaczął ostrożnie, pamiętając o niepokojach jej syna.

- W naszej jego części bardzo niewiele. Earl Gloucesteru jest zajęty przekształcaniem

południowego zachodu w twierdzę cesarzowej. Oba stronnictwa troszczą się o to, co mają, i w

tej chwili żadna ze stron nie chce walczyć. My tu siedzimy z dala od walki. Mamy szczęście!

- To brzmi, jakbyś miał bardzo różne nowiny z innych stron. Ach, daj spokój, Hugonie,

skoro już tu jesteś, nie odmówisz mi chyba odrobiny świeżego powiewu spoza Eudonowej

palisady? On mnie otula poduszkami, ale ty nie musisz. - I rzeczywiście, Hugonowi wydawało

się, że nawet jego nieoczekiwane towarzystwo przydało nieco słabych kolorów jej zapadniętej

twarzy i iskier jej głęboko osadzonym oczom.

- Jest mnóstwo nowin z innych stron - przyznał kwaśno. - Aż za wiele, by król miał

dobry humor. W Saint Albans wszystko poszło źle. Zdaje się, że połowa wielmożów oskarżyła

earla Esseksu o zdradzieckie układy z cesarzową i spisek dla obalenia króla, on zaś został

zmuszony do zrzeczenia się swego zwierzchnictwa nad Tower, swego zamku i ziem w

Esseksie. To albo szubienica, on zaś nie był jeszcze gotowy umierać.

- I naprawdę się ich zrzekł? To bardzo gorzkie poniżenie dla takiego męża jak Godfryd

de Mandeville - powiedziała zdumiona. - Mój mąż nigdy mu nie ufał. Mówił, że to wyniosły

arogant. Zmieniał przedtem strony aż nazbyt często, możliwe więc, że znowu planował taką

zmianę. Dobrze, że go w porę przyparto do muru.

- Mogło tak być, ale kiedy mu odebrano ziemie, puszczono go wolno, on zaś ruszył do

swego kraju i zebrał wokół siebie wszystkich wyrzutków z tamtych stron. Splądrował

Cambridge. Złupił wszystko, co było tego warte, kościoły i wszystko inne, zanim podpalił

miasto.

- Cambridge? - spytała z niedowierzaniem wstrząśnięta pani domu. - Ośmielił się

napaść na takie miasto jak Cambridge? Król musi z pewnością wyruszyć przeciw niemu. Nie

można mu pozwolić plądrować i palić do woli.

- To nie będzie łatwe - powiedział ponuro Hugo. - Ten człowiek zna Moczary jak

własną kieszeń. Nie będzie prostą sprawą wydać mu walną bitwę w takim kraju.

Pochyliła się, by podnieść wrzeciono, które potrąciła stopą. Dłoń nawijająca przędzę

była słaba i przejrzysta, a powieki na wpół opuszczone nad zapadniętymi oczami marmurowo

białe i żyłkowane niczym płatki przebiśniegu. Jeśli czuła ból, nie zdradzała tego, ale poruszała

sig z wysiłkiem i ostrożnie. Jej usta były zacięte w wyrazie powściągliwości i wytrwałości.

- Mój syn jest tam na Moczarach - powiedziała spokojnie. - Mój młodszy syn.

Pamiętasz, że przywdział habit. We wrześniu zeszłego roku wstąpił do klasztoru w Ramsey.

- Tak, pamiętam. Kiedy przywiózł ciało twego pana, by je pochować, w marcu,

zastanawiałem się, czy się wtedy nie rozmyśli. Nie powiedziałbym, że twój Sulien nadaje się na

mnicha. Z tego, co przedtem widziałem, miał wielki apetyt na życie w świecie. Myślałem, że po

sześciu miesiącach może zmienić zdanie. Ale nie, wrócił, kiedy wypełnił swoje zadanie.

Patrzyła na niego przez chwilę w milczeniu, unosząc powieki znad wciąż błyszczących

oczu. Nikły uśmiech musnął jej usta i zaraz zgasł.

- Miałam nadzieję, że zostanie, skoro znowu był w domu. Wrócił jednak. Wydaje się, że

nie ma rady na powołanie.

Zabrzmiało to jak stłumione echo nieugiętego odwrócenia się Rualda od świata, żony i

małżeństwa i wciąż dźwięczało w uszach Hugona, kiedy pożegnał się z Eudonem na mrocznym

dziedzińcu, dosiadł konia i jechał zamyślony do domu. Przypominał sobie, że z Cambridge do

Ramsey jest zaledwie dwadzieścia mil. Dwadzieścia mil na północny zachód, nieco dalej od

Londynu i forpoczty wojsk Stefana. Nieco głębiej w prawie niedostępnych Moczarach i ze

zbliżającą się zimą. Gdy wściekły wilk w rodzaju de Mandeyille’a założy swoją bazę gdzieś na

tych podmokłych pustkowiach, trzeba będzie wszystkich sił Stefana, żeby go stamtąd

wykurzyć.

Brat Cadfael przychodził na Pole Garncarza jeszcze kilka razy podczas trwania orki, ale

nie było więcej nieoczekiwanych znalezisk. Oracz i jego zaprzęg wołów zachowywali

ostrożność przy każdym nawrocie pod skarpą, bojąc się dalszych wstrząsów, ale bruzdy

odkładały się jedna za drugą, gładkie, czarne i niewinne. Te słowa wciąż przychodziły na myśl.

„Ziemia jest niewinna - mówił Ruald. - Tylko użytek, jaki z niej czynimy, może ją splamić”.

Tak, ziemia i wiele innych rzeczy, wiedza, zręczność, siła, wszystkie one są niewinne, dopóki

nie splami ich zły użytek. Cadfael myślał w roztargnieniu, w chłodnym, jesiennym pięknie tego

wielkiego pola, opadającego łagodnie w dół spod pasma krzaków jeżyn i drzew, ograniczonego

po obu stronach przez nietknięte miedze, o człowieku, który kiedyś pracował tu przez wiele lat

i wypowiedział tamto usprawiedliwienie ziemi, na której trudził się i z której kopał swoją glinę.

Otwarty, porządny, łagodny, dobry robotnik i uczciwy obywatel, tak by powiedzieli wszyscy,

którzy go znali. Jak dobrze może jednak poznać człowiek swego bliźniego? O Rualdzie, kiedyś

garncarzu, teraz benedyktyńskim mnichu ze Shrewsbury, wyrażono już mnóstwo bardzo

różnych opinii. Zmiana tonu następowała szybko.

Opowieść o kobiecie pogrzebanej i znalezionej na Polu Garncarza stała się bowiem

powszechnie znana i omawiana w całej okolicy, a kogo plotka miałaby dotyczyć najpierw, jeśli

nie kobiety, która przeżyła tam piętnaście lat w końcu znikła, nie mówiąc nikomu ani słowa? A

gdzie szukać winnego, jeśli nie w mężu, który ją porzucił dla habitu?

Sama zmarła, kimkolwiek mogła być, została już ponownie pochowana, z łaski opata, w

skromnym kącie cmentarza, z całym należnym ceremoniałem oprócz nadania jej imienia. Co

do parafii, sytuacja domeny w Longnerze była szczególna, bo należała ona kiedyś do biskupów

Chesteru, którzy nadali swoje miejscowe włości, jako zewnętrzne i izolowane, parafii Świętego

Chada w Shrewsbury. Że jednak nikt nie wiedział, czy ta kobieta była parafianką, czy obcym

przechodniem, Radulfus uznał za prostsze i bardziej ludzkie dać jej miejsce na ziemi opactwa i

załatwić przynajmniej jeden problem z wielu, które ze sobą przyniosła.

Jeśli jednak ona w końcu spoczęła, nie spoczął nikt inny.

- Nie zrobiłeś żadnego ruchu, żeby się nim zająć - mówił Cadfael do Hugona w zaciszu

swej pracowni w herbarium pod koniec długiego dnia. - Nawet go zbytnio nie wypytywałeś.

- Nie było jeszcze potrzeby - odparł Hugo. - Jest całkiem bezpieczny tam, gdzie jest,

gdybym go potrzebował. On się stąd nie ruszy. Sam widziałeś: przyjmuje wszystko jako, w

najgorszym razie, sprawiedliwą karę Bożą - och, niekoniecznie za morderstwo, po prostu za

wszystkie grzechy, które w sobie na nowo odnajduje - albo w najlepszym razie jako próbę

swojej cierpliwości i wiary. Gdybyśmy wszyscy uznali go za winnego, zniesie to potulnie i z

wdzięcznością. Nie, raczej będę nadal odnotowywał wszystkie jego wyjścia i wejścia od

wstąpienia do klasztoru. Gdybym znalazł powód, by go podejrzewać, wiem, gdzie go znaleźć.

- A dotąd nie znalazłeś takiego powodu?

- Ani jednego więcej od pierwszego dnia. I żadna inna kobieta nie znikła z miejsca,

gdzie powinna być. To miejsce, możliwe okoliczności, ten ich spór, gniew, wszystko to

przemawia przeciw Rualdowi i przekonuje, że to Generys. Ale Generys była żywa po tym, jak

on zamknął się w enklawie, a ja nie znalazłem żadnej okazji, kiedy mógł ją spotkać, poza tymi

dwiema z bratem Pawłem. Czy to jednak niemożliwe, żeby jeden raz wyszedł sam i poszedł do

niej wbrew rozkazom? Jestem bowiem pewien, że Radulfus chciał końca tej goryczy. Te ramy -

mówił Hugo zirytowany i znużony - są aż nazbyt pełne Rualda i Generys, a ja nie mogę znaleźć

nic innego, co by do nich pasowało.

- Ale ty w to nie wierzysz - stwierdził Cadfael z uśmiechem.

- Ani wierzę, ani nie wierzę. Nadal się rozglądam. Ruald wytrzyma. Jeśli go wezmą na

języki, jest tu bezpieczny. A jeśli osądzą go niesprawiedliwie, może to przyjąć jako karę i

czekać cierpliwie na uwolnienie od niej.

Rozdział czwarty

Ósmego października szary ranek zaczął się mżawką ledwie wyczuwalną na twarzy, ale

po chwili przenikającą na wskroś wilgocią. Mieszkańcy Podgrodzia szli do swych zajęć,

zakrywając głowy workami. Młody człowiek, idący wolno gościńcem obok końskiego targu,

naciągnął kaptur na czoło i wyglądał bardzo podobnie do tych, którzy musieli udać się rano do

pracy bez względu na pogodę. To, że nosił benedyktyński habit, nie budziło zainteresowania.

Brano go za jednego z miejscowych mnichów, który poszedł w jakiejś sprawie opactwa do

hospicjum Świętego Idziego i wracał teraz na sumę i na kapitułę. Miał długie nogi, ale dreptał,

jakby jego stopy w sandałach były równie poobcierane co ubłocone, a jego habit podkasany

prawie do kolan ukazywał muskularne, kształtne nogi, gładkie i młode, umazane błotem aż do

kostek. Wyglądało na to, że musiał zajść dalej niż do hospicjum, idąc po mniej uczęszczanych i

mniej wygodnych drogach niż te na Podgrodziu.

Był niezbyt wysoki, ale szczupły i kanciasty niczym młodzik, który jeszcze sobie nie

radzi z ciałem mężczyzny, tak jak roczne źrebaki, niezgrabne i skoczne. Widok takiego

młodzika, stąpającego zdecydowanie, lecz ostrożnie, i poruszającego się z wysiłkiem, wydał

się Cadfaelowi dziwny. Obejrzał się z zakrętu ścieżki do ogrodu w drodze do swojej pracowni

właśnie w chwili, gdy młody człowiek skręcał do furtki przy strażnicy, i chód tamtego przykuł

jego wzrok, zanim zauważył w przybyszu cokolwiek innego. Spóźniona ciekawość skłoniła go

do drugiego spojrzenia, w samą porę, by spostrzec, że wchodzący, choć najwyraźniej brat,

zatrzymał się, by pomówić z furtianem, jak mógłby to zrobić obcy pytający o kogoś, kto ma tu

władzę. Widocznie brat nie z tego klasztoru i nikt znajomy, jak stwierdził Cadfael po

przyjrzeniu mu się. Jeden zrudziały czarny habit jest podobny do drugiego, zwłaszcza z

podniesionym kapturem, ale Cadfael umiał rozpoznać każdego członka tej wspólnoty, mnicha z

chóru, nowicjusza, rządcę czy postulanta z większej odległości niż przez szerokość dziedzińca,

a ten chłopak nie był żadnym z nich. Nie, żeby było w tym coś dziwnego, bo brat z innego

klasztoru Zakonu mógł być wysłany w jakiejś sprawie tu, do Shrewsbury. Było jednak coś w

tym przybyszu, co go wyróżniało. Przyszedł pieszo, a oficjalni wysłannicy domów zakonnych

zwykle jechali wierzchem. On zaś, sądząc po jego wyglądzie, przeszedł na obolałych nogach i

zmęczony jakąś znaczną odległością.

Uprzykrzony grzech ciekawości nie był jedynym powodem, dla którego Cadfael

zmienił plany i poszedł przez dziedziniec do strażnicy. Była już pora przygotowywać się do

mszy, a z powodu deszczu wszyscy, którzy musieli wychodzić na zewnątrz, robili to

najszybciej i najkrócej, jak to było możliwe, i zmykali z powrotem pod dach. Na dziedzińcu nie

było nikogo, kto mógłby zgłosić chęć przekazania wiadomości albo odprowadzenia gościa.

Musiał jednak przyznać, że ciekawość też odegrała swoją rolę. Podszedł do tych dwóch przy

bramie z bystrym okiem i gotów do rozmowy.

- Potrzebujesz przewodnika, bracie? Mogę w czymś pomóc?

- Nasz brat mówi, że ma polecenie - wyjaśnił furtian - zgłosić się najpierw do ojca

opata, zgodnie z rozkazem jego opata. Ma sprawę do przekazania, zanim będzie mógł

odpocząć.

- Opat Radulfus jest jeszcze w swej kwaterze - powiedział Cadfael - bo go tam przed

chwilą zostawiłem. Mogę cię wprowadzić. Był sam. Jeśli to poważna sprawa, przyjmie cię

natychmiast.

Młody człowiek zsunął z głowy mokry kaptur i otrząsnął krople wody z tonsury, nieco

zbyt długiej, i z głowy pokrytej dziwacznym nowym zarostem, kędzierzawym i

złotobrunatnym. Tak, musiał być długo w drodze, idąc wytrwale ze swego klasztoru,

gdziekolwiek mógł on się znajdować. Twarz miał owalną, zwężającą się nieco od szerokiego

czoła do świadczącego o uporze, wysuniętego podbródka pokrytego złotawym meszkiem

niczym jego niegolona czaszka. Musiał być zmęczony, ale długa droga zdawała mu się nie

zaszkodzić, bo miał zarumienione policzki i czysty, jasny błękit oczu, którymi patrzył wprost

na Cadfaela.

- Rad będę, jeśli mnie przyjmie - odpowiedział - bo muszę pozbyć się śladów podróży,

ale zobowiązano mnie, by najpierw przekazać moje brzemię jemu, i muszę zrobić, co mi

kazano. Tak, to sprawa poważna dla Zakonu - i dla mnie, chociaż to się nie liczy - dodał,

otrząsając wraz z wilgocią z kaptura i szkaplerza rozważanie własnych problemów.

- On może myśleć inaczej - powiedział Cadfael. - Chodźmy jednak i przekonajmy się. -

Poprowadził gościa żwawo przez wielki dziedziniec ku kwaterze opata, zostawiając furtiana w

spokoju w jego stróżówce, gdzie nie dokuczał mu deszcz.

- Jak długo jesteś w drodze? - spytał Cadfael młodego człowieka utykającego u jego

boku.

- Siedem dni. - Głos tamtego był niski, czysty i pasujący do innych dowodów jego

młodości. Cadfael uznał, że nie skończył jeszcze dwudziestu lat.

- Wysłano cię samego w tak długą drogę? - zdziwił się.

- Bracie, wszystkich nas rozesłano. Wybacz mi, że zachowam, co mam do powiedzenia,

by przekazać to najpierw ojcu opatowi. Wolałbym powiedzieć to raz i zostawić wszystko w

jego rękach.

- Możesz to zrobić z całym zaufaniem - zapewnił go Cadfael i nie pytał o nic więcej.

Słowa tamtego nasuwały myśl o kryzysie, a w młodym głosie pojawiła się nuta powściąganej

desperacji.

Cadfael wprowadził gościa bez ceremonii do poczekalni w kwaterze opata i zastukał w

półotwarte drzwi rozmównicy. Głos opata, zaabsorbowany czymś i nieobecny, wezwał go do

wejścia. Radulfus miał przed sobą plik dokumentów, zaznaczając jakieś miejsce długim

palcem, i tylko na krótko podniósł wzrok, by zobaczyć, kto przyszedł.

- Ojcze, jakiś młody brat z dalekiego klasztoru naszego Zakonu przybywa z rozkazem

swego opata, by przekazać ci ważną wiadomość. Jest tu za drzwiami. Czy mogę go wpuścić?

Radulfus podniósł wzrok ze zmarszczonym jeszcze czołem, porzucając to, czym się

zajmował, i poświęcił całą uwagę tej niespodziewanej sprawie.

- Z jakiego dalekiego klasztoru?

- Nie pytałem - odrzekł Cadfael - on zaś nie powiedział. Polecono mu przekazać

wszystko tobie. Był jednak w drodze siedem dni, żeby do nas dotrzeć.

- Wprowadź go - rzekł opat i odsunął swoje pergaminy na bok stołu.

Młody człowiek wszedł, złożył głęboki ukłon opatowi i jakby jakaś pieczęć na jego

myślach i języku została przełamana, nabrał tchu i nagle zaczął wylewać z siebie słowa, cisnące

się i kotłujące jak tryskająca krew.

- Ojcze, przynoszę bardzo złą nowinę z opactwa w Ramsey. Ojcze, w Esseksie i na

Moczarach ludzie zmienili się w diabły. Godfryd de Mandeville zajął nasze opactwo, by było

jego twierdzą, i wyrzucił nas jak żebraków na drogi, tych, którzy jeszcze żyją. Opactwo

Ramsey stało się jaskinią złodziei i morderców.

Nie zaczekał nawet na pozwolenie, by mówić ani by przekazać swą nowinę w porządku

pytań i odpowiedzi, a Cadfael ledwie zaczął zamykać drzwi za sobą, trzeba przyznać, że powoli

i z nadstawionymi uszami, kiedy głos opata uciął ostro wypowiedź chłopca.

- Czekaj! Zostań z nami, Cadfaelu. Mogę pilnie potrzebować posłańca. - Do chłopca

powiedział zaś szorstko: - Nabierz tchu, mój synu. Usiądź, zastanów się, zanim przemówisz, i

daj mi usłyszeć zrozumiałą opowieść. Po siedmiu dniach tych kilka minut nie ma znaczenia.

Najpierw, nie mieliśmy tu dotąd żadnych wieści o tym. Jeśli tak długo do nas szedłeś, dziwię

się, że to nie doszło szybciej do uszu szeryfa. Czy ty pierwszy uszedłeś z życiem z tej napaści?

Chłopiec poddał się, drżąc, naciskowi dłoni Cadfaela i opadł posłusznie na ławę pod

ścianą.

- Ojcze, miałem wielkie trudności z przedostaniem się przez linie de Mandeville’a i

miałby je każdy inny wysłannik. Zwłaszcza ktoś na koniu, kogo można by posłać do

królewskich szeryfów, nie wydostałby się żywy. Oni zabierają każdego konia, każde zwierzę,

każdy łuk czy miecz z trzech hrabstw. Ktoś na koniu ściągnąłby ich na siebie jak wilki. Mogę

być pierwszy, bo nie miałem nic, co by było warte trudu zabicia mnie. Hugo Beringar może

jeszcze nic nie wiedzieć.

To proste użycie imienia Hugona poderwało zarówno Cadfaela, jak i Radulfusa. Opat

obrócił się ostro, by przyjrzeć się młodej twarzy wzniesionej ku niemu z ufnością.

- Znasz tu pana szeryfa? Jakże to?

- To jest powód - jeden z powodów - dla którego mnie tu przysłano, ojcze. Stąd

pochodzę. Nazywam się Sulien Blount. Mój brat jest panem Longneru. Ty mnie nigdy nie

widziałeś, ale Hugo Beringar dobrze zna moją rodzinę.

„Więc to jest - pomyślał Cadfael, nagle oświecony, badając na nowo chłopca od stóp do

głów - ów młodszy brat, który przed rokiem postanowił wstąpić do zakonu benedyktynów, a

pod koniec września wyruszył do Ramsey, by zostać nowicjuszem, w tym samym czasie, kiedy

jego ojciec oddał Pole Garncarza opactwu w Haughmondzie. Dziwię się, że wybrał

benedyktynów, a nie augustianów. Mógł pójść wraz z polem i żyć spokojnie pośród kanoników

w Haughmondzie. Czy jednak - zreflektował się Cadfael, spoglądając w dół na tonsurę

młodego człowieka z jej nowym, ciemnozłotym puchem w pierścieniu wilgotnych

ciemnobrunatnych włosów - powinienem spierać się z wyborem, który pochlebia memu

własnemu? Spodobały mu się, jak i mnie, umiarkowanie, zdrowy rozsądek i ludzka życzliwość

świętego Benedykta”. Nieco kłopotliwe było, że ta refleksja prowadziła do innego, równie

natrętnego pytania: czemu aż w Ramsey? Czemu nie tu, w Shrewsbury?

- Hugo Beringar dowie się ode mnie niezwłocznie - powiedział opat uspokajająco - o

wszystkim, co możesz mi powiedzieć. Mówisz, że de Mandeville zajął Ramsey? Kiedy to się

stało i jak?

Sulien oblizał wargi i przedstawił rozsądnie i dość spokojnie obraz, który nosił w

myślach przez siedem dni.

- To było dziewiątego dnia wstecz od dzisiaj. Wiedzieliśmy, zarówno my, jak i cała

okolica, że earl wrócił na swoje dawne ziemie i zbierał tych, którzy mu dawniej służyli, i

wyjętych spod prawa chętnych, by mu służyć na wygnaniu. Nie wiedzieliśmy jednak, gdzie są

jego siły, i nie byliśmy uprzedzeni o jego zamiarach wobec nas. Wiecie, że Ramsey jest prawie

wyspą, z jedną tylko groblą do przejścia suchą nogą. To dlatego zostało wybrane na miejsce

odosobnienia.

- I niewątpliwie dlatego earl go pożądał - powiedział ponuro Radulfus. - Tak, wiemy o

tym.

- Czy jednak musieliśmy kiedykolwiek strzec tej grobli? I jak mielibyśmy jej strzec

zbrojnie, będąc braćmi, nawet gdybyśmy wiedzieli o napaści? Ich były tysiące. - Sulien

najwyraźniej przemyślał to, co mówił o liczbach. - Przyszli i objęli opactwo w posiadanie.

Wypędzili nas na dziedziniec, a potem za bramę, zabierając wszystko prócz habitów. Spalili

część enklawy. Tych, którzy stawiali opór, pobili albo zabili. Do tych, którzy zwlekali z

odejściem już po opuszczeniu wyspy, strzelali z łuków. Zamienili nasz dom zakonny w jaskinię

zbójców i oprawców, zapełnili go bronią i uzbrojonymi ludźmi i z tej twierdzy wychodzą, by

rabować, plądrować i zabijać. Nikt na całe mile wokół nie może uprawiać swego pola ani

trzymać w domu niczego, co ma jakąś wartość. Tak się to stało, ojcze, a ja to widziałem.

- A wasz opat? - spytał Radulfus.

- Ojciec Walter jest naprawdę dzielnym człowiekiem, ojcze. Na drugi dzień poszedł

sam do ich obozu i podpalił kilka namiotów głownią z ich ogniska. Ogłosił ekskomunikę ich

wszystkich i dziw, że go nie zabili, tylko wyśmiali i puścili wolno, nie czyniąc mu żadnej

szkody. De Mandeville zabrał wszystkich z pobliskich dworów opactwa i wcielił do garnizonu,

ale te, które leżały dalej, zostawił w spokoju, więc opat poprowadził tam większość braci. Był

bezpieczny, kiedy wyruszyłem do Peterborough. To miasto nie jest jeszcze zagrożone.

- Jak to się stało, że nie zabrał i ciebie? Rozumiem, że zawiadamiał ludzi króla, ale

czemu akurat w tym hrabstwie?

- Mówiłem o tym wszędzie, gdzie przychodziłem, ojcze. Mój opat wysłał mnie tu

jednak dla mego dobra, bo mam własny kłopot. Poszedłem z tym do niego z obowiązku - mówił

Sulien z zastanowieniem i ze spuszczonym wzrokiem - a że to zniszczenie spadło na nas, zanim

mój problem mógł być rozstrzygnięty, wysłał mnie tu, żebym poddał się twojemu sądowi i

przyjął od ciebie radę albo pokutę, albo rozgrzeszenie, gdy osądzisz, co mi się należy.

- To więc jest sprawa między nami dwoma - powiedział szybko opat - i może poczekać.

Mów, co możesz więcej powiedzieć o tym terrorze na Moczarach. Wiemy o Cambridge, ale

jeśli ten człowiek ma teraz bezpieczną bazę w Ramsey, jakie jeszcze miejscowości mogą być

zagrożone?

- Wprowadził się tam niedawno - odpowiedział Sulien - i pobliskie wioski ucierpią

pierwsze. Nie ma chaty zbyt skromnej, żeby nie wymuszono na jej dzierżawcy jakiejś daniny

albo nie zabrano mu życia czy zdrowia, gdyby nie miał nic poza tym. Wiem jednak, że opat

lęka się o Ely, które jest łakomym kąskiem w kraju tak dobrze znanym earlowi. Będzie

pozostawał na podmokłych terenach, gdzie żadna armia nie zdoła go zmusić do bitwy.

Ten sąd został wyrażony z podniesioną głową i błyskiem w oku wskazującym, że mówi

raczej adept sztuki wojennej niż zakonny nowicjusz. Radulfus zauważył to i wymienił długie

nieme spojrzenie z Cadfaelem ponad ramieniem młodego człowieka.

- Dobrze więc! Jeśli to wszystko, co nam możesz powiedzieć, niech to zostanie zaraz

przekazane Hugonowi Beringarowi. Cadfaelu, zechciej się tym zająć. Zostaw brata Suliena ze

mną i przyślij tu brata Pawła. Weź konia, a kiedy wrócisz, przyjdź do nas.

Brat Paweł, przełożony nowicjuszy, przyprowadził ponownie Suliena do rozmównicy

opata pół godziny później jako całkiem innego młodzika, umytego do czysta, ogolonego i w

suchym habicie. Włosy miał wyszczotkowane, choć buntowniczo długie kędziory nie zostały

jeszcze doprowadzone do porządku. Stanął przed opatem z wszelkimi oznakami pokory i

szacunku, ale wciąż z tym samym prostym i pewnym siebie spojrzeniem jasnych, niebieskich

oczu.

- Zostaw nas, bracie Pawle - powiedział Radulfus. A chłopca, kiedy drzwi zamknęły się

cicho za Pawłem, zapytał: - Czy coś jadłeś? Jeszcze nie pora na posiłek w refektarzu, a ty chyba

nie jadłeś śniadania?

- Nie, ojcze, bo wyszedłem przed świtem. Brat Paweł dał mi chleb i piwo, dziękuję.

- Przejdźmy zatem do tego, co cię trapi, cokolwiek to może być. Nie musisz stać. Wolę,

żebyś się czuł i mówił swobodnie, jakbyś rozmawiał z opatem Walterem.

Sulien usiadł posłusznie, ale sztywno, mając jeszcze na sercu to, o czym mówił w tak

żarliwych słowach. Siedział wyprostowany ze spuszczonymi oczami, a splecione palce

pobielały mu na knykciach.

- Ojcze, w końcu września zeszłego roku wstąpiłem do Ramsey jako postulant.

Starałem się wykonywać sumiennie, co przyrzekłem, ale pojawiły się nieprzewidziane

trudności i musiałem stawić czoła rzeczom, o których nigdy nie myślałem. Po tym, jak

opuściłem dom, mój ojciec przyłączył się do armii króla i był przy nim pod Wilton. Zapewne

wiesz, że zginął tam w tylnej straży, osłaniając odwrót króla. Mnie przypadło jechać tam w

marcu, zabrać jego ciało i przywieźć je do domu na pogrzeb. Miałem pozwolenie mego opata i

wróciłem w wyznaczonym dniu. Ale... Trudno jest mieć dwa domy, kiedy nie porzuciło się

jeszcze całkiem tego pierwszego i nie zaakceptowało do końca tego drugiego, a potem było się

zmuszonym odbyć raz jeszcze podróż tam i z powrotem. Potem zaś doszło w Ramsey do sporu,

który nas podzielił. Opat Walter oddał na jakiś czas swój urząd bratu Danielowi, który w żaden

sposób nie sprawdził się na jego miejscu. To już zostało rozstrzygnięte, ale był to czas rozdarcia

i zmartwienia. Teraz mój rok nowicjatu dobiega końca, ja zaś nie wiem, co robić ani czego

chcę. Prosiłem mojego opata o dodatkowy czas, zanim złożę moje końcowe śluby. Kiedy

spadła na nas ta katastrofa, opat uznał, że najlepiej będzie posłać mnie tu, do moich braci w

zakonie w Shrewsbury, i oto poddaję się twoim rządom i przewodnictwu, dopóki nie ujrzę

jasno mojej drogi.

- Nie jesteś już pewny swego powołania? - spytał opat.

- Nie, ojcze, nie jestem już pewny. Szarpią mną dwa przeciwne wiatry.

- Opat Walter nie ułatwił ci wyboru - zauważył opat, marszcząc brwi. - Przysłał cię tu,

gdzie jesteś bardziej wystawiony na oba.

- Ojcze, wierzę, że uznał to za jedynie słuszne. Tu jest mój dom, ale on mi nie

powiedział: idź do domu. Przysłał mnie tu, gdzie mogę wciąż podlegać dyscyplinie, którą

wybrałem, a jednak odczuwać silny pociąg do miejsca i rodziny. Czemu miałoby to być dla

mnie proste - spytał Sulien, podnosząc nagle swe otwarte, błękitne oczy, niezachwianie dzielne

i głęboko zatroskane - jeśli ostateczna odpowiedź będzie jedynie słuszna? Nie mogę się jednak

zdecydować, bo już samo oglądanie się za siebie każe mi się wstydzić.

- Nie ma powodu - odparł Radulfus. - Nie jesteś pierwszym ani nie będziesz ostatnim,

kto się ogląda za siebie, i nie będziesz pierwszym ani ostatnim, kto zawraca, jeśli taki będzie

twój wybór. Człowiek ma tylko jedno życie i jedną naturę, by je oddać w służbę Bogu, a gdyby

prowadziła do tego tylko jedna droga, celibat w klasztorze, ustałoby rozmnażanie się i

narodziny, świat zostałby wyludniony i ani w Kościele, ani poza nim nie oddawano by czci

Bogu. To każe człowiekowi zajrzeć w głąb siebie i zwrócić się ku najlepszemu z możliwych

zastosowań tych talentów, jakie otrzymał od swego Stwórcy. Nie ma nic złego w

kwestionowaniu tego, co kiedyś uznałeś za odpowiednie dla ciebie, jeżeli teraz okazuje się

błędem. Odłóż na bok wszelkie myśli o tym, że coś cię wiąże. Nie chcemy cię wiązać. Nikt, kto

nie jest wolny, nie może dać niczego dobrowolnie.

Młody człowiek zwrócił się ku opatowi w milczeniu, z jasnym wzrokiem i zaciśniętymi

ustami, badając raczej swego mentora niż siebie. Potem powiedział z zastanowieniem:

- Ojcze, nie jestem pewien nawet własnych uczynków, ale chyba nie miałem słusznych

powodów, żeby prosić o przyjęcie do Zakonu. Chyba dlatego wstyd mi teraz myśleć o

opuszczeniu go.

- To samo w sobie, mój synu - odrzekł Radulfus - może być powodem, dla którego

Zakon powinien opuścić ciebie. Wielu wstępuje z niewłaściwych powodów, a później

pozostaje dla właściwych, ale pozostanie wbrew przekonaniu z uporu i z dumy byłoby

grzechem. - Uśmiechnął się, widząc, jak brwi chłopca ściągają się w zakłopotaniu. - Czy cię

wprawiłem w jeszcze większe zakłopotanie? Nie pytam, dlaczego wstąpiłeś, choć myślę, że

mogła to być ucieczka od świata, nie zaś pragnienie wejścia w świat wewnątrz. Jesteś młody, z

tego zewnętrznego świata widziałeś dotąd niewiele i możesz błędnie osądzać to, co widziałeś.

Teraz nie ma pośpiechu. Na razie masz swoje miejsce pośród nas, ale z dala od innych

nowicjuszy. Nie chciałbym ich trapić twoimi zmartwieniami. Odpocznij kilka dni, módl się o

wskazanie drogi, miej wiarę, że będzie ci wskazana, a potem wybieraj. Bo wybór musi być twój

i nikt ci tego nie odbierze.

- Najpierw Cambridge - mówił Hugo, krocząc po wewnętrznym dziedzińcu zamku

długimi, niecierpliwymi krokami i rozważając nowiny z Moczarów. - Teraz Ramsey. A Ely jest

zagrożone! Twój młody człowiek ma rację - to będzie łakomy kąsek dla takiego wilka jak de

Mandeville. Powiem ci, Cadfaelu, że każę obejrzeć wszystkie kopie, miecze i łuki w zbrojowni

i wybiorę kilku dobrych chłopców, gotowych do akcji. Stefan czasem zaczyna za wolno, bo ma

w sobie wrodzone lenistwo, póki się nie ożywi, ale teraz będzie musiał działać. Powinien był

skręcić kark de Mandeville’owi, kiedy miał go w ręku. Ostrzegano go wystarczająco często.

- Chyba ciebie nie wezwie - powiedział rozsądnie Cadfael - nawet gdyby zdecydował

się wystawić nową armię, by wykurzyć te wilki. Może wezwać ludzi z sąsiednich hrabstw.

Będzie ich potrzebował szybko.

- I będzie ich miał szybko - odparł Hugo. - Będą gotowi wyruszyć, kiedy tylko przyśle

wiadomość. To prawda, że król nie musi ściągać ludzi z granicy, bo Chesterowi nie wierzy tak

samo jak Esseksowi i na Chester z pewnością przyjdzie kolej. Tak czy owak, ja będę gotowy na

wezwanie. Jeśli musisz wracać, Cadfaelu, podziękuj ode mnie opatowi za wiadomości.

Postawimy zbrojmistrzów i grotników do pracy i przygotujemy konie. Nie szkodzi, jeśli to się

okaże niepotrzebne. Garnizonowi przyda się trochę ruchu od czasu do czasu. - Skierował się ku

bramie, odprowadzając przyjaciela i wciąż marszcząc brwi nad tym nowym powikłaniem i tak

trudnej sytuacji Anglii.

- To dziwne, Cadfaelu, jak się splata życie wielkich i małych. De Mandeville bierze

odwet na wschodzie i wysyła tego chłopaka z Longneru do domu nad walijską granicą. Czy nie

powiedziałbyś, że los wyświadczył mu przysługę? Może tak być. Nie znałeś go przedtem,

prawda? Nigdy mi nie wyglądał na postulanta.

- O ile wiem - powiedział ostrożnie Cadfael - on jeszcze nie złożył ślubów. Mówił, że

jego opat kazał mu przyjść do Radulfusa z jakimś nierozstrzygniętym strapieniem. Może się

wystraszył, bo kończy się czas jego nowicjatu. To się zdarza. Wrócę tam i zobaczę, jakie

Radulfus ma plany co do niego.

Kiedy Cadfael wrócił do rozmównicy opata, jak mu kazano, wyjaśniło się, jakie plany

miał Radulfus wobec tej strapionej duszy. Opat siedział już wtedy sam za stołem, a ich gość

został odesłany z bratem Pawłem, żeby odpoczął po długim marszu i otoczony opieką, chociaż

nietutejszy, zajął miejsce między równymi sobie.

- Potrzeba mu kilku dni spokoju - powiedział opat. - I czasu na modlitwę i

zastanowienie, bo wątpi w swoje powołanie, a prawdę mówiąc, ja także. Nie wiem jednak nic o

jego stanie umysłu i jego zachowaniu, kiedy poczuł chęć wstąpienia do klasztoru, i nie mogę

osądzić szczerości jego motywów wtedy ani jego zastrzeżeń teraz. To jest coś, co musi

rozstrzygnąć on sam. Ja mogę jedynie dopilnować, żeby nie spotkał go żaden nowy smutek

albo wstrząs rozpraszający jego myśli, kiedy powinien mieć jasną głowę. Nie chcę, żeby mu

stale przypominano o losie Ramsey ani żeby go gnębiono rozmowami o tej sprawie na Polu

Garncarza. Przede wszystkim pozwólmy mu w spokoju i samotności zastanowić się nad

własnym przeznaczeniem. Powiem bratu Witalisowi, żeby wpuścił go zaraz, jak tylko będzie

znowu gotów do widzenia się ze mną. Tymczasem jednak może byłoby dobrze, gdybyś go

wziął do pomocy w swoim herbarium, z dala od braci, z wyjątkiem nabożeństw. W refektarzu i

w dormitorium brat Paweł będzie go miał na oku, ale podczas godzin pracy najlepiej mu będzie

z tobą, który już znasz jego sytuację.

- Myślałem - odpowiedział Cadfael, pocierając z zastanowieniem czoło - że on wie o

obecności Rualda tutaj. Ten młodzik zdecydował się na klasztor w Ramsey parę miesięcy po

wstąpieniu do nas Rualda, który był przez całe życie dzierżawcą Blountów i ich bliskim

sąsiadem. Hugo mówił mi, że ten Sulien od dziecka bywał w jego warsztacie i był ulubieńcem

ich obojga, bo nie mieli własnych dzieci. Czy nie mówił o Rualdzie i nie prosił o widzenie się z

nim? A jeśli go odszuka?

- Dobrze zrobi. Ma do tego prawo i nie zamierzam go długo izolować. Jego głowę

zaprzątają chyba jednak losy Ramsey i jego własne kłopoty i nie myśli o innych sprawach. Nie

złożył jeszcze końcowych ślubów - mówił Radulfus, rozważając z rezygnacją i niepokojem

wszystkie udręki młodzika. - Możemy tylko zapewnić mu schronienie i spokój. Jego wola i

jego czyny nadal należą do niego. A co do tego cienia, który wisi nad Rualdem - jaki byłby

pożytek z ignorowania tej groźby? Jeżeli ich stosunki były takie, jak powiada Hugo, będzie to

jeden więcej smutek dla tego młodego człowieka. Można to odwlec o dzień czy dwa, ale

wkrótce wyjdzie to na jaw. On jest dorosły. Nie możemy ujmować należnych mu ciężarów.

Rano drugiego dnia po swoim przybyciu Sulien spotkał się z Rualdem, a był przy tym

tylko Cadfael. Na każdym nabożeństwie widział go w kościele wśród innych braci, a raz czy

dwa pochwycił jego wzrok i uśmiechnął się do niego przez mroczną przestrzeń prezbiterium,

ale otrzymał tylko przelotne roztargnione spojrzenie pełne słodyczy, jakby tamten widział go

przez woal zdumienia i zachwytu, w których nie ma miejsca na dawne znajomości. Teraz

wyszli w tej samej chwili na wielki dziedziniec, kierując się do południowych drzwi klasztoru,

Sulien z ogrodu, z Cadfaelem o krok za nim, Ruald od strony infirmerii. Sulien szedł

sprężystym krokiem młodego człowieka i okrążył róg żywopłotu tak pośpiesznie, że prawie się

zderzyli, ocierając się rękawami. Obaj zatrzymali się gwałtownie i cofnęli o krok,

przepraszając. Tu, na otwartej przestrzeni, pod niebem noszącym jeszcze bladozłote ślady

jasnego wschodu słońca, spotkali się jak pokorni śmiertelnicy.

- Sulien! - Ruald rozpostarł ramiona z serdecznym uśmiechem, zachwycony, i objął na

chwilę młodego człowieka, przyciskając swój policzek do jego policzka. - Widziałem cię

pierwszego dnia w kościele. Jakże się cieszę, że tu jesteś, cały i zdrowy!

Sulien stał przez chwilę niemy, przyglądając się starszemu mężczyźnie od stóp do głów,

urzeczony pogodą szczupłej twarzy i dziwnym wrażeniem osiągnięcia celu i zaspokojenia. Nie

był taki nigdy przedtem, w warsztacie, w chacie, w małżeństwie ani wśród ludzi. Cadfael,

stojący z boku przy zakręcie żywopłotu i mający oko na tych dwóch, ujrzał Rualda takim, jakim

go widział Sulien. Człowieka pewnego słuszności swego wyboru i promieniującego nieskalaną

radością na wszystko wokół. Komuś nieświadomemu cienia i groźby wiszących nad tym

mężczyzną musiał wydawać się kimś doskonale szczęśliwym. I rzeczywiście taki był.

Zdumiewające!

- A ty? - spytał Sulien, wciąż przyglądając się i wspominając. - Co u ciebie? Jesteś

zdrów? I zadowolony? Ale przecież widzę, że jesteś!

- U mnie wszystko dobrze - odrzekł Ruald. - Nawet bardzo dobrze, lepiej, niż na to

zasługuję. - Ujął młodego człowieka za rękę i zawrócili razem ku kościołowi. Cadfael szedł za

nimi wolniej, poza zasięgiem głosu. Z ich wyglądu sadząc, Ruald mówił o zwykłych rzeczach,

jak brat z bratem. Znał powód ucieczki Suliena z Ramsey, jak znała go cała enklawa, ale

wyraźnie nie wiedział nic o zachwianej wierze chłopca w powołanie i tak samo wyraźnie nie

zamierzał nic mówić o podejrzeniu i możliwym zagrożeniu wiszącymi nad jego głową. Z tyłu

wyglądali, sprężysty młodzik i cierpliwy mężczyzna w średnim wieku, jak ojciec i syn idący

ramię przy ramieniu do tej samej pracy. Ten starszy po ojcowsku nie chciał, by jego okryty

cieniem los był chmurą na jasnym horyzoncie wiary, którą przywoływał jego syn.

- Ramsey się odbuduje - oświadczył Ruald z pewnością w głosie. - Zło zostanie

wypędzone, chociaż możemy potrzebować cierpliwości. Modliłem się za twojego opata i braci.

- Ja też - powiedział Sulien smutno - przez całą drogę. Mam szczęście, że się

wydostałem z tej grozy. Najgorzej jest tym biedakom z wiosek, którzy nie mają gdzie uciekać,

by się schronić.

- Modlimy się i za nich. Nadejdzie czas rozrachunku.

Cień południowej kruchty zamknął się nad nimi i zatrzymali się niezdecydowanie przed

rozejściem się, bo Ruald szedł do swojej stalli w prezbiterium, a Sulien na swoje ciemne

miejsce wśród nowicjuszy, nim Ruald przemówił. Głos miał wciąż równy i cichy, ale z jakiejś

głębszej studni uczuć przyjął daleki, jękliwy ton podobny do odległego dzwonu.

- Czy miałeś może jakieś wieści o Generys po jej odejściu? Albo czy wiesz o kimś, kto

miał?

- Nie, ani słowa - odrzekł Sulien zaskoczony.

- Ja też nie. Nie zasługuję na to, ale powiedzieliby mi, gdyby coś było o niej wiadomo.

Była ci oddana od małego. Myślałem, że może... Bardzo bym chciał wiedzieć, że wszystko u

niej dobrze.

Sulien stał ze spuszczonymi oczami, milcząc przez długą chwilę. Potem powiedział

bardzo cicho:

- I ja bym chciał. Bóg wie jak bardzo!

Rozdział piąty

Brat Jeremiasz nie był zadowolony, że w enklawie działo się coś, o czym nie był w pełni

poinformowany. Czuł, że w sprawie tego nowicjusza, uciekiniera z Ramsey, nie wszystko

zostało otwarcie powiedziane. Prawda, że opat Radulfus złożył w kapitule jasne oświadczenie

dotyczące losu Ramsey i terroru na Moczarach, wyrażając nadzieję, że młody brat Sulien, który

przyniósł tę wiadomość i szuka tu schronienia, znajdzie chwilę ciszy i spokoju, by dojść do

siebie po ciężkich doświadczeniach. Był w tym rozsądek i uprzejmość, to pewne. Wszyscy

jednak dowiedzieli się już, kim jest Sulien, i nie mogli nie powiązać jego powrotu ze sprawą tej

zmarłej znalezionej na Polu Garncarza i gęstniejącym cieniem wiszącym nad głową brata

Rualda. Zastanawiali się też, czy został on wprowadzony we wszystkie szczegóły tej tragedii i

co by te wieści dla niego oznaczały. Co myśli o byłym dzierżawcy ziemi jego rodziny? Czy to

dlatego opat zadbał o zapewnienie mu spokoju i ciszy i dopilnował, by jego codzienne zajęcia

nie wymagały zbyt licznego towarzystwa?

I co powiedzieli sobie Sulien i Ruald, kiedy się spotkali, co mówiło ich zachowanie?

Teraz już wszyscy wiedzieli, że się spotkali. Wszyscy widzieli ich wchodzących na

mszę do kościoła obok siebie, pogrążonych w cichej rozmowie, i patrzyli, jak się rozchodzą na

swoje miejsca bez zmiany wyrazu twarzy, a potem odchodzą do swoich zajęć wolnym krokiem

i ze spokojnym obliczem. Brat Jeremiasz patrzył chciwie, ale nie był przez to mądrzejszy. To

go boleśnie dotknęło. Był dumny z tego, że wie o wszystkim, co się dzieje wewnątrz opactwa

Świętego Piotra i Pawła i w jego okolicy, a jego reputacja by ucierpiała, gdyby nie zbadał tej

niejasnej sprawy. Nadto jego status mógł nie mniej ucierpieć w oczach przeora Roberta.

Godność Roberta nie pozwalała mu na wtykanie jego arystokratycznego nosa w ciemne kąty,

ale właśnie dlatego oczekiwał, że ktoś będzie go informował. Jego cienkie srebrne brwi mogły

się zmarszczyć, co wiązało się z nieprzyjemnymi następstwami, gdyby jego zaufane źródło

okazało się zawodne.

Kiedy więc brat Cadfael wyruszył po południu z pełną torbą, by odwiedzić nowego

pacjenta w hospicjum Świętego Idziego i uzupełnić tam apteczkę, zostawiając herbarium

swoim dwom pomocnikom, z których brat Winfryd kopał na widoku opustoszałe grządki

warzywne, szykując je do zimy, brat Jeremiasz wykorzystał okazję i udał się z wizytą na

własny rachunek.

Nie poszedł oczywiście bez powodu. Brat Piotr potrzebował cebuli na stół opata, a

świeżo wykopane warzywa suszyły się właśnie na tacach w spiżarni Cadfaela. W zwykłych

okolicznościach Jeremiasz wysłałby kogoś, ale tego dnia poszedł sam.

W pracowni herbarium młody Sulien przebierał skrzętnie ziarna fasoli na

przyszłoroczny zasiew, odrzucając podejrzane i zbierając te najlepsze w glinianym garnku,

prawie na pewno wykonanym przez brata Rualda w jego poprzednim życiu. Jeremiasz

przyjrzał mu się ostrożnie, stając w drzwiach, zanim wszedł, by mu przerwać pracę. Te

oględziny tylko pogłębiły podejrzenia, że dzieje się coś, o czym on sam nie jest wystarczająco

poinformowany. Po pierwsze, głowę Suliena wciąż porastały nowe jasnobrunatne kędziory, co

dzień bujniejsze i przedstawiające niestosowny obraz, rażący Jeremiaszowe poczucie

przyzwoitości. Czemu nie ogolono mu znowu przyzwoicie głowy, jak wszystkim braciom? Do

tego wykonywał swoje proste zajęcie z pogodą i pewną ręką, najwyraźniej całkiem

nieporuszony tym, czego musiał się już dotąd dowiedzieć z ust Rualda. Jeremiasz nie mógł

sobie wyobrazić, by tych dwóch przeszło razem wielki dziedziniec przed mszą bez jednego

słowa o zamordowanej kobiecie znalezionej na polu, które było własnością ojca chłopca, a

które dzierżawił Ruald we własnej osobie. To był główny temat plotek i spekulacji. Czy mogli

go nie poruszyć? A ten chłopiec i jego rodzina mogli udzielić poważnego poparcia

człowiekowi zagrożonemu oskarżeniem o morderstwo, gdyby zdecydowali się za nim ująć.

Jeremiasz, na miejscu Rualda, szukałby usilnie takiego poparcia i przy pierwszej okazji

wyłożył tę historię. Przyjął za pewnik, że Ruald zrobił to samo. A jednak ten niezgłębiony

młodzik stał oto tutaj i przebierał nasiona, najwyraźniej nie myśląc o niczym i panując nawet

nad napięciem wywołanym wydarzeniami w Ramsey.

Sulien odwrócił się, gdy cień gościa padł do wnętrza, podniósł wzrok na twarz

Jeremiasza i czekał w obowiązkowym milczeniu, aż usłyszy, czego się od niego żąda. Nie

rozróżniał jeszcze tutejszych braci, a z tym szczupłym, niskim mężczyzną nie zamienił dotąd

ani słowa. Pociągła, blada twarz i pochyłe ramiona nadawały Jeremiaszowi wygląd starszego,

niż był, a młodsi bracia mieli obowiązek być usłużni i posłuszni starszym.

Jeremiasz poprosił o cebulę, a Sulien poszedł do składu i przyniósł kilka

najdorodniejszych, skoro miały pójść do kuchni opata. Jeremiasz zagadnął życzliwie:

- Jak sobie radzisz teraz, pośród nas, po tych wszystkich przejściach? Czy ci się dobrze

układa z bratem Cadfaelem?

- Bardzo dobrze, dziękuję - odpowiedział ostrożnie Sulien, niepewny, co myśleć o tym

troskliwym gościu, którego powierzchowność raczej nie budziła zaufania, a głos, choć

świadczący o sympatii, szczególnie sympatyczny nie był. - Mam szczęście, że tu jestem.

Dziękuję Bogu za oswobodzenie.

- To bardzo właściwe. Obawiam się jednak, że nawet tu są sprawy, które muszą cię

trapić. Chciałbym, żebyś trafił do nas w szczęśliwszych okolicznościach.

- To prawda, ja także! - zapewnił Sulien gorąco, wciąż mając w pamięci najazd na

Ramsey.

To brzmiało zachęcająco. Zdawało się, że młody człowiek był mimo wszystko w

nastroju do zwierzeń, gdyby go do tego skłonić.

- Współczuję ci - powiedział słodkim głosem Jeremiasz. - To musi być wstrząs, po tak

strasznych ciosach wrócić do domu i zastać tu złe wieści. Ta śmierć, nowo ujawniona, a co

gorsza rzucająca czarny cień podejrzenia na naszego brata tak dobrze znanego twej rodzinie...

Mówił o tym z taką pewnością siebie, że nie zauważył, iż Sulien nagle zesztywniał.

- Śmierć? - przerwał chłopak. - Jaka śmierć?

Jeremiasz zamrugał i otworzył usta, tak niespodziewanie powstrzymany w pół zdania, i

zajrzał w twarz rozmówcy, podejrzewając nieszczerość. Niebieskie oczy patrzyły jednak na

niego z tak kryształową czystością, że nawet Jeremiasz, mistrz w rozpoznawaniu wykrętów u

innych, nie mógł wątpić w ich szczere zdumienie.

- Czy to znaczy - zapytał z niedowierzaniem Jeremiasz - że Ruald ci nie powiedział?

- Nie powiedział o czym? Nic o śmierci, to pewne! Nie wiem, o czym mówisz, bracie!

- Przecież szedłeś z nim na mszę dziś rano - nie ustępował Jeremiasz. - Widziałem was.

Rozmawialiście ze sobą.

- Tak, rozmawialiśmy, ale nie o złych wieściach, nie o śmierci. Znam Rulada, odkąd

nauczyłem się chodzić - odpowiedział Sulien. - Byłem rad go spotkać i zobaczyć, że jest pewny

swojej wiary i szczęśliwy. O jakiej śmierci mówisz? Wyjaśnij mi to, proszę.

Jeremiasz myślał przedtem, że uzyska informacje, a tymczasem musiał się nimi dzielić.

- Myślałem, że już na pewno o tym wiesz. Nasz zaprzęg wyorał ciało kobiety

pierwszego dnia orki na Polu Garncarza. Pochowanej tam bezprawnie, bez pogrzebu - szeryf

uważa, że ją zabito. Pierwsza myśl, jaka mi się nasunęła, to ta, że musi to być kobieta, która

była żoną brata Rualda, kiedy żył w świecie. Myślałem, że wiesz to od niego. Nic ci nie

powiedział?

- Nie, ani słowa - powiedział Sulien. Głos miał równy i niemal oddalony, jakby

wszystkie jego myśli zostały pochwycone przez tę ponurą prawdę i wycofane w głąb jego

umysłu, by zataić natychmiastowe rozważanie jej pełnego znaczenia. Jego niebieskie,

nieprzeniknione oczy wciąż wpatrywały się w Jeremiasza. - Że to musi być żona Rualda,

powiadasz? Zatem nie wiadomo? Ani on, ani nikt inny nie może rozpoznać tej kobiety?

- Nie można było jej rozpoznać. Nie zostało nic, co mógłby ktoś zidentyfikować.

Znaleźli tylko nagie kości. - Blade policzki Jeremiasza ściągnęły się na samą myśl o oglądaniu

takiego memento moń. - Martwa od zeszłego roku, jak sądzą. Może dłużej, nawet aż od pięciu

lat. Ziemia różnie traktuje ciała.

Sulien stał sztywny i niemy, przyswajając tę wiedzę z twarzą nieruchomą jak maska. W

końcu zapytał:

- Czy dobrze rozumiem, że ta śmierć rzuca podejrzenia na brata z tego domu? Masz na

myśli Rualda?

- A czy można tego uniknąć? - spytał rzeczowo Jeremiasz. - Jeżeli to naprawdę ona,

gdzie należałoby najpierw szukać? Nie wiemy o żadnej innej kobiecie, która odwiedzała to

miejsce. Wiemy, że ta jedna zniknęła stamtąd bez słowa. Czy jednak żywa czy martwa, kto to

może wiedzieć?

- To niemożliwe - powiedział bardzo stanowczo Sulien. - Gdy ona zniknęła, Ruald był

już od ponad miesiąca w opactwie. Hugo Beringar o tym wie.

- I potwierdza to, co jednak nie znaczy, że to niemożliwe. Odwiedzał ją potem dwa razy

w towarzystwie brata Pawła, w sprawie rzeczy, które tam zostawił. Kto może być pewny, że jej

nie odwiedzał samotnie? Nie był więźniem w enklawie. Wychodził z innymi do pracy w Gaye i

gdzie indziej. Kto może zaręczyć, że współbracia nigdy nie stracili go z oczu? W każdym razie

- mówił Jeremiasz z nieco złośliwą satysfakcją - szeryf jest zajęty ustalaniem wszystkich zadań

brata Rualda poza bramami podczas pierwszych dni jego nowicjatu. Jeśli będzie

usatysfakcjonowany, nigdy się nie spotkają. Jeśli nie, Ruald jest tu i tu będzie czekać. Nie

wymknie się.

- To szaleństwo - oświadczył chłopiec bardzo spokojnym nagle głosem. - Choćby nawet

były zeznania wielu świadków, nie uwierzyłbym, że on mógł ją skrzywdzić. Uznałbym ich za

łgarzy, bo go znam. Tego by nie mógł zrobić. Nie zrobił tego! - powtórzył Sulien dobitnie.

- Bracie, to tylko domniemanie! - Jeremiasz wyprostował się na całą swą wysokość,

choć i tak był prawie o głowę niższy od niego. - To grzech dawać się zwodzić przez ludzkie

uczucia w obronie brata. Prawda i sprawiedliwość mają pierwszeństwo przed zwyczajnymi

ułomnymi skłonnościami. Mówi o tym rozdział sześćdziesiąty dziewiąty Reguły. Jeśli znasz

Regułę tak, jak powinieneś, wiesz, że taka stronniczość ją obraża.

Nie można było powiedzieć, że Sulien opuścił wzrok albo schylił głowę przed tą

przyganą, i z pewnością usłyszałby znacznie dłuższy wykład, gdyby czujne ucho Jeremiasza

nie wychwyciło w tej chwili dźwięku głosu Cadfaela. Przystanął on o kilkanaście kroków dalej

na ścieżce, by zamienić parę słów z bratem Winfrydem, który właśnie czyścił łopatę i odkładał

narzędzia po robocie”. Jeremiasz nie miał ochoty ciągnąć tej rozmowy w obecności innych

osób, a już najmniej Cadfaela, któremu być może powierzono tego niezdyscyplinowanego

pomocnika właśnie po to, by go uchronić przed dowiedzeniem się zbyt wielu rzeczy za szybko.

I by sprawy zostały, jak były.

- Można ci jednak wybaczyć - powiedział wielkodusznie - skoro to dotarło do ciebie tak

nagle i w czasie ciężkiej próby. Nie powiem nic więcej.

Pożegnał się nieco pośpiesznie, ale wciąż z godnością, i zdążył przejść z tuzin kroków

za drzwiami, kiedy spotkał go Cadfael. Zamienili parę słów, co trochę zdziwiło Cadfaela. Taka

braterska uprzejmość Jeremiasza sugerowała zakłopotanie, jeśli nie nieczyste sumienie.

Kiedy Cadfael wszedł do pracowni, Sulien zbierał do miski odrzucone wcześniej ziarna,

by dodać je do kompostu. Nie obejrzał się, gdy jego mentor wszedł. Znał ten głos, tak jak znał

ten krok.

- Czego chciał Jeremiasz? - spytał Cadfael z umiarkowanym zainteresowaniem.

- Cebuli. Brat Piotr go przysłał.

Nikt poniżej statusu przeora Roberta nie wysyłał nigdzie Jeremiasza. Swoje usługi

zachowywał na okazje, kiedy mogły mu przynieść względy albo korzyści, a kucharz opata,

rudowłosy i wojowniczy przybysz z północy, nie miał mu nic do zaoferowania, nawet gdyby

mu sprzyjał, a tak nie było.

- Mogę uwierzyć, że brat Piotr potrzebował cebuli. Ale czego chciał Jeremiasz?

- Dowiedzieć się, jak mi się układa z tobą - odpowiedział Sulien z zastanowieniem. - A

przynajmniej o to mnie pytał. A ty, Cadfaelu, wiesz, jak ze mną jest. Nie jestem jeszcze pewien,

co powinienem robić, ale zanim się zdecyduję na odejście czy pozostanie, czas chyba, bym

pomówił znów z ojcem opatem. Powiedział, że mogę przyjść, kiedy będę tego potrzebował.

- Idź teraz, jeśli chcesz - powiedział Cadfael, przyglądając się z uwagą silnym dłoniom,

które zmiatały z ławy jakieś odpadki, i młodej surowej twarzy, która równie skwapliwie

skrywała się w cieniu. - Jest dość czasu przed nieszporami.

*

Opat Radulfus uważnie przypatrywał się swemu petentowi. W ciągu trzech dni chłopiec

zmienił się, co było całkowicie zrozumiałe. Jego wyczerpanie minęło, krok miał pewny i

sprężysty, z rysów twarzy zniknęło zmęczenie i napięcie, a z oczu odbicie niebezpieczeństwa i

zgrozy. Nie było jeszcze wiadomo, czy odpoczynek rozstrzygnął jego problem, ale z pewnością

nie było nic niezdecydowanego w jego postawie czy sposobie, w jaki wysuwał swój dość

pokaźny podbródek.

- Ojcze - powiedział otwarcie. - Przychodzę cię prosić o pozwolenie na odwiedzenie

mojej rodziny i domu. To chyba uczciwe, bym był równie otwarty na wpływy z zewnątrz.

- Myślałem - odparł Radulfus łagodnie - że przychodzisz, by mi powiedzieć o

rozstrzygnięciu twego strapienia i że się zdecydowałeś. Jest coś takiego w twojej twarzy.

Wygląda na to, że się pośpieszyłem.

- Nie, ojcze, nie jestem jeszcze pewny. I nie zgłoszę się na nowo, dopóki nie będę.

- Chcesz więc odetchnąć powietrzem Longneru, zanim postanowisz o swym życiu, i

pozwolić domownikom i krewnym przemówić do ciebie, jak tutaj przemawia nasze życie. Nie

chciałbym, żeby było inaczej - rzekł opat. - Możesz złożyć wizytę. Idź swobodnie. Lepiej nawet

tam przenocuj, przemyśl, co możesz zyskać, a co stracić. Możesz potrzebować więcej czasu.

Kiedy będziesz gotów, kiedy będziesz pewny, przyjdź i powiedz mi, jaką drogę obrałeś.

- Przyjdę, ojcze - odpowiedział Sulien w sposób, jakiego się nauczył przez rok swego

nowicjatu w Ramsey, uległym i pełen szacunku, ale niespokojne oczy były skupione na jakimś

odległym celu widocznym tylko dla niego, albo tak się wydawało opatowi, który był równie

biegły w czytaniu mnisiej twarzy, jak Sulien w ukrywaniu się za nią.

- Idź zatem zaraz, jeśli chcesz. - Wspomniał długą drogę, jaką musiał odbyć ostatnio ten

młody człowiek, i dodał: - Weź muła ze stajni, jeśli masz zamiar ruszać zaraz. Dojedziesz przy

świetle dziennym. I powiedz bratu Cadfaelowi, że masz pozwolenie zostać do jutra.

- Tak zrobię, ojcze. - Sulien skłonił się i odszedł z pośpiechem, któremu Radulfus

przyglądał się z rozbawieniem i z pewnym żalem. Chłopiec wart był zatrzymania, gdyby się do

tego naprawdę skłaniał, ale Radulfus zaczynał sądzić, że już go utracił. Był już raz przedtem w

domu, po wyborze klasztoru, żeby przywieźć na pogrzeb ciało ojca po klęsce pod Wilton,

został przy tej okazji kilka dni, a jednak wybrał powrót do swego powołania. Miał od tego

czasu siedem miesięcy, żeby się rozmyślić, a teraz ten nagły pośpiech z odwiedzeniem

Longneru, niewynikający tym razem z synowskiego obowiązku, wydawał się opatowi

znaczącym dowodem podjętej już decyzji.

Cadfael przemierzał właśnie dziedziniec, idąc do kościoła na nieszpory, kiedy Sulien

podszedł do niego z nowiną.

- To naturalne - powiedział serdecznie Cadfael - że chcesz zobaczyć matkę i brata. Idź z

naszymi najlepszymi życzeniami i niech Bóg pobłogosławi twój wybór, cokolwiek

postanowisz.

Jego przypuszczenia, gdy obserwował wyjazd chłopca z bramy, były jednak takie same

jak Radulfusa. Sulien Blount nie był stworzony do życia zakonnego, choćby nawet bardzo się

starał uwierzyć w swój błędny wybór. Noc spędzona w domu rodzinnym, we własnym łóżku i

w otoczeniu krewnych przesądzi tę sprawę.

Ten wniosek pozostawiał bez odpowiedzi uparte pytanie nękające myśli Cadfaela przez

całe nieszpory. Co mogło popchnąć tego chłopca do wstąpienia do klasztoru?

Sulien wrócił następnego dnia w porze mszy z bardzo poważnym obliczem i

zdecydowaniem, wyglądając z jakiegoś powodu na dojrzalszego o całe lata niż wtedy, gdy tu

przybył po trudach i zgrozie, które znosił z męską siłą i determinacją. Młodzik, odporny, choć

wrażliwy, spędził przedtem dwa dni w towarzystwie Cadfaela, człowieka poważnego i

rzeczowego, więc wróciwszy z Longneru, udał się do niego po mszy. Nadal nosił habit, ale jego

absurdalna tonsura z ciemnymi kędziorami na czubku głowy w pierścieniu zbyt długich

ciemnobrunatnych włosów sprawiała niestosowne wrażenie szyderstwa nawet wtedy, gdy miał

poważną minę. „Najwyższy czas - pomyślał Cadfael, który zaczynał go lubić - żeby wrócił tam,

gdzie jego miejsce”.

- Chcę się widzieć z ojcem opatem - oświadczył Sulien.

- Tak przypuszczałem - odpowiedział Cadfael.

- Czy zechcesz pójść ze mną?

- A czy to potrzebne? Czuję, że to, co masz do powiedzenia, dotyczy ciebie i twego

przełożonego, ale nie sądzę, żeby był zaskoczony.

- Jest jeszcze coś, co muszę mu powiedzieć - odparł Sulien bez uśmiechu. - Byłeś tu,

kiedy przybyłem, i byłeś posłem do szeryfa z nowinami, które przywiozłem. Wiem od mojego

brata, że masz zawsze posłuch u Hugona Beringara, i wiem teraz to, czego wcześniej nie

wiedziałem. Wiem, co się stało, kiedy zaczęła się orka, i co znaleziono na Polu Garncarza.

Wiem, co wszyscy myślą i mówią, ale wiem też, że to nie może być prawda. Chodź ze mną do

opata Radulfusa. Chcę, żebyś nadal był świadkiem, a on może potrzebować posłańca jak

poprzednio.

Jego zachowanie było tak naglące, a żądanie tak ostre, że Cadfael zrezygnował z

zadawania pytań.

- Skoro nalegasz, chodźmy!

Zostali wpuszczeni bez pytania do rozmównicy opata. Niewątpliwie Radulfus

spodziewał się, że Sulien poprosi o posłuchanie zaraz po mszy. Jeśli był zdziwiony, że chłopiec

przyprowadził ze sobą protektora, czy to jako adwokata w obronie jego decyzji, czy po prostu

jako mentora, któremu został przydzielony na próbę, nie pozwolił sobie na okazanie tego w

żaden sposób.

- I cóż, mój synu? Mam nadzieję, że w domu wszystko dobrze? Czy ci to pomogło w

znalezieniu drogi?

- Tak, ojcze. - Sulien stał przed nim nieco sztywno, z wyrazem powagi na bladej twarzy.

- Przychodzę prosić o twoje pozwolenie na opuszczenie zakonu i powrót do mego brata.

- To twój ostateczny wybór? - spytał opat tym samym łagodnym głosem. - Tym razem

nie masz wątpliwości?

- Żadnych, ojcze. Byłem w błędzie, kiedy prosiłem o przyjęcie, teraz to wiem.

Porzuciłem obowiązki, żeby odejść, szukając spokoju. Mówiłeś, ojcze, że to musi być moja

własna decyzja.

- 1 nadal to mówię - potwierdził opat. - Nie usłyszysz ode mnie ani słowa przygany.

Jesteś jeszcze młody, ale o rok starszy, niż byłeś, kiedy szukałeś schronienia w klasztorze, i

chyba mądrzejszy.

O wiele lepiej służyć całym sercem na innym polu niż bez przekonania i z

wątpliwościami w zakonie. Widzę, że jeszcze nie zdjąłeś habitu - powiedział i uśmiechnął się.

- Nie, ojcze! - Godność młodzieńca była nieco urażona tą sugestią. - Jak mógłbym, nie

mając twojej zgody? Nie jestem wolny, póki mnie nie zwolnisz.

- Zwalniam cię. Byłbym rad, gdybyś zdecydował się zostać, ale wierzę, że tak będzie

dla ciebie lepiej, a świat może jeszcze mieć z ciebie pociechę. Idź z moją zgodą i służ, gdzie ci

serce każe.

Zwrócił się ku stołowi, gdzie więcej spraw tego świata czekało, aż się nimi zajmie,

dając do zrozumienia, że posłuchanie jest skończone, ale bez żadnych oznak pośpiechu czy

odprawienia ich. Sulien jednak pozostał na miejscu, a jego skupione spojrzenie powstrzymało

ruch opata i zmusiło do spojrzenia uważniej na tego, którego właśnie zwolnił.

- Czy jest jeszcze coś, o co chcesz nas prosić? Nasze modlitwy masz zapewnione.

- Ojcze - zaczął Sulien, a ten zwrot wybiegł mu w naturalny sposób na usta - teraz, gdy

mój kłopot minął, widzę, że wplątałem się w sieć kłopotów innych ludzi. Mój brat powiedział

mi w domu to, czego mi tu oszczędzono, przypadkiem albo świadomie. Dowiedziałem się, że

gdy się zaczęła orka na polu, które mój ojciec darował w zeszłym roku Haughmondowi, a

Haughmond zamienił je na bardziej dostępną ziemię przed dwoma miesiącami, pług wyorał

kobiece ciało pogrzebane tam od jakiegoś czasu. Nie tak dawnego jednak, żeby nie pytać o

sposób, czas i przyczynę śmierci. Mówi się wszędzie, że to żona brata Rualda, którą zostawił,

by wstąpić do Zakonu.

- Może tak się wszędzie mówi - odpowiedział opat, stając naprzeciw młodego

człowieka z poważną twarzą i zmarszczonymi brwiami - ale nigdzie się tego nie wie. Nikt nie

może powiedzieć, kim ona była. Nie ma sposobu, by się tego dowiedzieć ani też, jaka ją

spotkała śmierć.

- Ale za tymi murami mówi się i wierzy w co innego - utrzymywał twardo Sulien. - A

kiedy dowiedziano się o tym strasznym znalezisku, czy można było uniknąć tej myśli? Kobieta

znaleziona tam, gdzie zniknęła bez słowa inna kobieta. Co można było pomyśleć jak nie to, że

to jedna i ta sama osoba? To prawda, że wszyscy mogą się mylić. Właściwie, na pewno się

mylą. Słyszałem jednak, że tak myśli i Hugo Beringar, a kto może mieć mu to za złe? Ojcze, to

oznacza, że oskarżenie pada na Rualda. Już mi mówiono, że pogłoska obwinia go o

morderstwo, a nawet mówi o zagrożeniu jego życia.

- Plotka niekoniecznie stanowi autorytet - odparł cierpliwie opat. - Z pewnością nie

może mówić za pana szeryfa. Jeżeli bada on czyny Rualda, spełnia swój obowiązek, jak wiele

innych, kiedy powstaje potrzeba. Jak rozumiem, sam brat Ruald o niczym ci nie powiedział, bo

nie musiałbyś się dowiadywać o tym po raz pierwszy w domu od brata. Jeżeli on się nie martwi,

czy ty musisz martwić się o niego?

- Ale, ojcze, to właśnie chcę powiedzieć! - Sulien zarumienił się z wrażenia. - Nikt nie

musi się o niego martwić. Zaprawdę, jak rzekłeś, nikt nie może powiedzieć, kim jest ta kobieta,

ale oto jest ktoś, kto może powiedzieć z absolutną pewnością, kim ona nie jest! Mam bowiem

dowód, że Rualdowa żona Generys jest cała i zdrowa - a przynajmniej była przed trzema

tygodniami.

- Widziałeś ją? - spytał z pewnym niedowierzaniem Radulfus.

- Nie, co to, to nie! Ale mam coś lepszego. - Sulien wsunął dłoń głęboko pod swój habit

pod szyją i wyciągnął coś małego, co nosił skrycie na rzemyku wokół szyi. Ściągnął wisiorek

przez głowę i podał do obejrzenia na otwartej dłoni, jeszcze ciepły od jego ciała, prosty srebrny

pierścień z małym żółtym kamieniem, jakie się czasem znajduje w górach Walii i na granicy.

Niewiele wart sam w sobie, wspaniały dzięki znaczeniu, jakie mu przypisywano. - Ojcze,

wiem, że przechowuję go bezprawnie, ale nie robiłem tego w Ramsey, przysięgam. Weź go i

przyjrzyj się!

Radulfus posłał mu długie, badawcze spojrzenie, zanim wyciągnął dłoń i podniósł

pierścień, obracając go tak, by światło padło na jego wewnętrzną powierzchnię. Jego proste

czarne brwi ściągnęły się. Znalazł to, co Sulien chciał mu pokazać.

- G i R splecione ze sobą. Surowe, ale wyraźne. To stara robota - krawędzie są stępione

i zmatowiałe, ale ktokolwiek to ryto wał, ciął głęboko. - Spojrzał w rozpaloną twarz Suliena. -

Skąd to masz?

- Od jubilera z Peterborough, po tym jak uciekliśmy z Ramsey, a opat Walter kazał mi

przyjść tu do was. To był zupełny przypadek. Byli w mieście kupcy, którzy bali się zostać,

kiedy usłyszeli, jak blisko jest de Mandeville i jakimi siłami dysponuje. Ci wyprzedawali się i

wynosili. Inni jednak mieli twardsze serca i zamierzali zostać. Był wieczór, kiedy dotarłem do

miasta, a miałem polecenie do złotnika z Priestgate, który mógł mnie przenocować. To twardy

człowiek, który nie ustąpiłby przed wyjętymi spod prawa rabusiami, a był dobrym patronem

Ramsey. Kosztowności miał dobrze ukryte, ale wśród drobiazgów w jego sklepie ujrzałem ten

pierścień.

- I rozpoznałeś go? - spytał opat.

- Pamiętałem go z dawnych czasów, kiedy byłem dzieckiem. Nie pomyliłbym go z

innym, nawet nie patrząc na ten podpis. Pytałem go, gdzie i kiedy wpadł mu w ręce, a on

powiedział, że jakaś kobieta przyniosła mu go przed dziesięcioma dniami, by go sprzedać, bo

chcieli się wynieść z mężem jak najdalej od maruderów de Mandeville’a i zamieniali, co mogli,

na pieniądze. Tak robiło wielu ludzi, którzy chcieli opuścić miasto. Pytałem go, jak wyglądała,

a on mi ją opisał nieomylnie. Ojcze, przed trzema tygodniami Generys była cała i zdrowa w

Peterborough.

- A jak uzyskałeś ten pierścień? - spytał Radulfus łagodnie, ale przyglądając się ostro

twarzy chłopca. - I po co? Nie miałeś wtedy powodu, żeby wiedzieć, że może mieć tu wielkie

znaczenie.

- Nie, żadnego. - Cadfael spostrzegł, że ledwie widoczny rumieniec wpełznął na

policzki Suliena, ale nieruchome spojrzenie niebieskich oczu pozostało takie jak zawsze, nawet

w obliczu pytania czy przygany. - Zwróciłeś mnie światu, więc mogę i chcę już mówić jako

ktoś spoza tych murów. Ruald i jego żona byli bliskimi przyjaciółmi mojego dzieciństwa, a

kiedy przestałem już być dzieckiem, to oddanie rosło i osiągnęło dojrzałość razem z moim

ciałem. Musiano ci już powiedzieć, że Generys była piękna. To, co do niej czułem, nie dotykało

jej wcale, bo nigdy się o tym nie dowiedziała. Ale dopiero po jej odejściu pomyślałem i miałem

nadzieję, przyznaję, że złudną, iż klasztor i habit przywrócą mi spokój. Miałem zamiar

uczciwie spłacić ten dług, ale ty go umorzyłeś. Kiedy jednak zobaczyłem i wziąłem do ręki

pierścień, o którym wiedziałem, że jest jej, zapragnąłem go. To takie proste.

- Ale nie miałeś pieniędzy, żeby go kupić - zauważył Radulfus tym samym spokojnym

tonem, powstrzymując się od oceny.

- On mi go dał. Powiedziałem mu to, co teraz powiedziałem tobie. Być może więcej -

powiedział Sulien z nagłym uśmiechem, który trwał tylko chwilę w poważnych poza tym

oczach. - Tylko jeden wieczór spędziłem w jego towarzystwie. Nigdy go chyba nie zobaczę ani

on mnie. Takie spotkanie dwóch ludzi pozwala czasem na wyznania, jakich nie usłyszałaby

nawet matka. I dał mi ten pierścień.

- A czemu nie oddałeś go, albo przynajmniej nie pokazałeś Rualdowi, kiedy spotkałeś

się z nim tutaj?

- To nie dla Rualda wybłagałem go u złotnika - odparł Sulien - ale dla pocieszenia

samego siebie. A co do pokazania go i opowiedzenia, skąd go mam, nie wiedziałem aż do teraz,

że wisi nad nim jakiś cień ani że jest jakaś umarła, niedawno pochowana, którą uważa się za

Generys. Odkąd tu przybyłem, rozmawiałem z nim tylko raz i było to nie więcej niż kilka minut

po drodze na mszę. Wydawał mi się szczęśliwy i zadowolony. Czemu miałbym budzić dawne

wspomnienia? Jego przybycie tu odbyło się z radością, ale i z bólem. Pomyślałem, że lepiej

zostawić jego obecne szczęście w spokoju. Teraz jednak musi się dowiedzieć. Może było mi

przeznaczone zwrócić mu ten pierścień, ojcze. Chętnie ci go przekażę.

Nastała krótka przerwa, podczas której opat zagłębił się w rozważaniach nad wpływem

wiadomości na obecnych i tych jeszcze niewłączonych do sprawy. Potem zwrócił się do

Cadfaela:

- Bracie, zechciej przekazać Hugonowi Beringarowi moje pozdrowienia i poproś go,

żeby zajechał tu z tobą. Zostaw wiadomość, gdybyś go nie zastał. Dopóki on o tym nie usłyszy,

nie należy tego mówić nikomu, nawet bratu Rualdowi. Sulienie, nie jesteś już bratem tego

klasztoru, ale mam nadzieję, że zostaniesz jako mój gość, dopóki nie opowiesz swojej historii

jeszcze raz w mojej obecności.

Rozdział szósty

Hugo był na zamku, gdzie Cadfael znalazł go w zbrojowni sprawdzającego zapasy stali

i zdecydowanego na wypad przeciwko anarchii w Esseksie. Podszedł do sprawy bardzo

poważnie i starał się być gotów do wyruszenia w ciągu jednego dnia, kiedy król da taki rozkaz.

Rzadko żądano od niego gotowości do działania i rad był z przygotowań. Mógł mieć spory

zastęp wybranych ludzi gotowych do drogi w ciągu kilku godzin od nadejścia wezwania. Nie

było pewności, że otrzyma je szeryf hrabstwa tak odległego od spustoszonego kraju Moczarów,

ale taka możliwość istniała. Hugonowe poczucie porządku i zdrowego rozsądku było urażone

samym istnieniem Godfryda de Mandeville’a i jemu podobnych.

Pozdrowił Cadfaela zdawkowo i nadal przyglądał się krytycznie zbrojmistrzowi

kształtującemu młotem jakiś miecz. Naglące zaproszenie opata puściłby pewnie mimo uszu,

gdyby Cadfael nie pobudził jego uwagi, dodając:

- Chodzi o te zwłoki, które znaleźliśmy na Polu Garncarza. Zobaczysz, że sytuacja się

zmieniła.

To sprawiło, że Hugo odwrócił szybko głowę.

- Jak zmieniła?

- Przyjedź i posłuchaj tego chłopaka, który ją zmienił. Zdaje się, że młody Sulien Blount

przyniósł coś więcej niż złe wieści z Moczarów. Opat chce go wysłuchać ponownie w twojej

obecności. Jeśli jest tam jakiś istotny ślad, który on przeoczył, ty go z pewnością zauważysz, a

potem możecie się naradzić, bo wygląda na to, że jedna droga jest zamknięta. Chodźmy do koni

i w drogę.

Po drodze przez miasto i przez most na Podgrodzie Cadfael podzielił się wstępnie

pewną nowiną jako zapowiedzią tego, co miało nastąpić.

- Brat Sulien zdecydował się na powrót do świata. Miałeś rację, że on się nie nadaje na

mnicha. Doszedł do tego samego wniosku, nie tracąc zbyt wiele ze swej młodości.

- I Radulfus się z tym pogodził? - zdziwił się Hugo.

- Myślę, że go w tym wyprzedził. To dobry chłopiec i bardzo się starał, ale sam mówi,

że wstąpił do zakonu z błędnych powodów. Teraz wróci do życia, do którego był przeznaczony.

Możesz go mieć w swoim garnizonie, zanim wszystko się dokona, bo jeśli porzuca jedno

powołanie, będzie potrzebował innego. To nie jest chłopak, który będzie się wylegiwał

bezczynnie na ziemi swego brata.

- Tym bardziej - dodał Hugo - że Eudo jest świeżo po ślubie, a za rok albo dwa będzie

miał synów. Nie ma tam miejsca dla młodszego brata. On mi wygląda na obiecującego

młodzika. Dobrze zbudowany, ma niezły zasięg rąk i dobrze wygląda na koniu.

- Jego matka będzie rada mieć go w domu, to pewne - zauważył Cadfael. - Mało ma w

życiu radości, jak wynika z tego, co mi mówiłeś. Powrót syna wiele dla niej znaczy.

Obiecujący młodzik wciąż był zamknięty z opatem, kiedy Hugo wszedł do rozmównicy

z Cadfaelem następującym mu na pięty. Tamci dwaj wyglądali na czujących się ze sobą

swobodnie, gdyby nie wrażenie lekkiego napięcia w postawie Suliena, który siedział

wyprostowany, opierając się plecami o drewnianą wykładzinę ściany. Odegrał swoją rolę w

połowie i czekał na jej dopełnienie, czujny i z szeroko otwartymi oczami.

- Tu obecny Sulien - powiedział opat - ma coś ważnego do powiedzenia. Pomyślałem,

że lepiej będzie, jeśli usłyszysz to wprost od niego, bo możesz mieć pytania, które mnie nie

przyszły na myśl.

- W co wątpię - zaprzeczył uprzejmie Hugo, siadając w miejscu, z którego mógł widzieć

wyraźnie twarz młodego człowieka w świetle z okna. Minęło właśnie południe i trwała

najjaśniejsza godzina pochmurnego dnia. - Dobrze, że posłałeś po mnie tak szybko. Wiem, że

chodzi o sprawę tej zmarłej kobiety. Cadfael nie powiedział mi nic więcej. Słucham, Sulienie.

Co masz do powiedzenia?

Sulien opowiedział raz jeszcze swoją historię, krócej niż poprzednio, ale tymi samymi

słowami. Nie było niezgodności ani trzymania się schematu. Słowa przychodziły mu z

łatwością. Kiedy skończył, usiadł, jak siedział przedtem, z krótkim westchnieniem, i

zakończył:

- Nie może zatem być żadnych podejrzeń wobec brata Rualda. Czy słyszano kiedy o

jakiejś innej kobiecie przy nim niż Generys? A że Generys jest cała i zdrowa, kimkolwiek jest

ta znaleziona, to nie może być ona.

Hugo położył pierścień na dłoni. Inicjały były wyraźnie widoczne w świetle. Siedział,

patrząc z namysłem na pierścień.

- I to twój opat polecił ci szukać schronienia u tego złotnika?

- Tak było. Jest on znany jako dobry przyjaciel benedyktynów z Ramsey.

- A jego nazwisko? I gdzie jest w mieście jego sklep?

- Nazywa się Jan Hinde, a sklep ma na Priestgate, w pobliżu mennicy. - Odpowiedzi

padały bez namysłu, nawet ochoczo.

- No cóż, Sulienie, zdaje się, że uwolniłeś Rualda od wszelkich trosk o tę tajemnicę i tę

śmierć, a mnie pozbawiłeś jednego podejrzanego, o ile można było o coś podejrzewać tego

człowieka. Nigdy nie był prawdopodobnym złoczyńcą, prawdę mówiąc, ale ludzie są ludźmi -

nawet mnisi są ludźmi - a tylko bardzo nieliczni nie są w stanie zabić. To zależy od okazji,

potrzeby, gniewu, samotności. To było możliwe, ale nie żałuję, że ta możliwość upadła. Zdaje

się, że musimy szukać wszędzie jakiejś zaginionej kobiety. A czy Ruald już o tym wie? - spytał,

podnosząc wzrok na opata.

- Jeszcze nie.

- Poślijcie teraz po niego.

- Bracie - zwrócił się opat do Cadfaela. - Zechciej znaleźć Rualda i poprosić go, żeby tu

przyszedł.

Cadfael poszedł z tą misją pogrążony w myślach. Dla Hugona oznaczało to powrót do

początku i oderwanie od spraw króla w czasie, gdy wolałby się na nich skupić. Niewątpliwie

starał się przedtem ustalić inne tożsamości zmarłej, ale niezaprzeczalnie Generys była

najbardziej oczywistą możliwością. Teraz jednak, po tym niespodziewanym zdarzeniu,

przynajmniej opactwo Świętego Piotra i Pawła mogło odetchnąć spokojniej. Co do samego

Rualda, będzie wdzięczny raczej z powodu tej kobiety niż ze względu na siebie. Pełnia jego

zaklętego spokoju, tak odległego od tego, co mogli osiągnąć jego bardziej ułomni bliźni, była

cudem, który trwał. Cokolwiek Bóg mu nakazał, było dobre. Nawet męczeństwo nie

zmieniłoby biegu jego myśli.

Cadfael znalazł go w sklepionym podziemiu refektarza, gdzie piwniczy, brat Mateusz,

miał swoje podręczne składy. Przydzielono mu Rualda jako człowieka praktycznego i o

zręcznych rękach, nie zaś scholara czy artystę. Wezwany do rozmównicy opata, obmył ręce z

kurzu, zostawił swoją robotę i zgłosił bratu Mateuszowi w jego kantorku na końcu

południowego krużganku, że jest wzywany i dokąd, a potem poszedł za Cadfaelem posłusznie i

bez zadawania pytań. Ruald nigdy o nic nie pytał ani się nie dziwił, Cadfael pomyślał jednak, że

w obecnych okolicznościach może on upaść na duchu na widok autorytetu świeckiego ramię w

ramię z zakonnym, obu siedzących z surowymi minami i utkwionymi w nim oczami. Jeśli

widok tego podwójnego trybunału, czekającego na jego wejście, wstrząsnął jego pogodą na

progu rozmównicy, nie okazał tego w zachowaniu ani obliczu. Skłonił się spokojnie i czekał, aż

się do niego zwrócą. Za jego plecami Cadfael zamknął drzwi.

- Posłałem po ciebie, bracie - powiedział opat - bo wyszło na jaw coś, co możesz

rozpoznać.

Hugo podał mu pierścień na wyciągniętej dłoni.

- Czy go poznajesz, Rualdzie? Weź go i obejrzyj. To wcale nie było konieczne. Już

otwierał usta, by odpowiedzieć na sam widok pierścienia w dłoni Hugona. Wziął go jednak

posłusznie i od razu obrócił, by światło padło z boku na splecione inicjały, wycięte niezgrabnie

wewnątrz. Nie potrzebował tego do rozpoznania. Pragnął tego i przyjął z wdzięcznością jako

znak zarówno zapamiętanej zgody, jak i nadziei na przyszłe pocieszenie i wybaczenie. Cadfael

widział, jak lekkie drżenie ciepła i obietnicy łagodzi spokojne linie szczupłej twarzy.

- Znam go dobrze, panie mój. Należy do mojej żony. Dałem go jej przed ślubem, w

Walii, gdzie znaleziony był ten kamień. Skąd się tu wziął?

- Najpierw niech mam jasność - jesteś pewien, że to jej pierścień? Nie może być takiego

drugiego?

- To niemożliwe. Może być druga para ludzi o takich inicjałach, zgoda, ale te

wycinałem sam, a słaby ze mnie rytownik. Znam każdą linię i każdą niedokładność tej roboty.

Widziałem, jak te jasne cięcia matowieją z biegiem lat. Ten pierścień widziałem ostatnio na

dłoni Generys. Nie ma nic pewniejszego pod słońcem. Gdzie ona jest? Wróciła? Czy mogę z

nią mówić?

- Tu jej nie ma - odpowiedział Hugo. - Ten pierścień został znaleziony w sklepie

złotnika w Peterborough, a złotnik oświadczył, że kupił go od jakiejś kobiety ledwie dziesięć

dni wcześniej. Sprzedająca potrzebowała pieniędzy, żeby się przenieść z tamtego miasta w

jakieś miejsce bezpieczniejsze do życia z powodu tej anarchii, jaka się rozpętała na Moczarach.

Opisał ją. Zdaje się, że to naprawdę ta sama kobieta, która była poprzednio twoją żoną.

Nadzieja wschodziła powoli i ostrożnie na pozbawionej urody twarzy człowieka w

średnim wieku, ale w końcu chmury się rozproszyły i Ruald obrócił się do opata Radulfusa z

tak promiennym zapałem, że blade słoneczne światło z okna zdawało się tylko odbiciem jego

radości.

- Więc nie umarła! Jest cała i zdrowa! Ojcze, czy mogę pytać dalej? Bo to jest cudowne!

- Pewnie, że możesz - odpowiedział opat. - I to naprawdę jest cudowne.

- Panie mój szeryfie, skąd się tu wziął ten pierścień, skoro był kupiony i sprzedany w

Peterborough?

- Przyniósł go ktoś, kto przybył ostatnio z tamtych stron do tego domu. Widzisz go tu, to

Sulien Blount. Znasz go.

Ruald odwrócił się, by utkwić wzrok w młodym człowieku, niemym i nieruchomym,

stojącym nieco z boku, jakby chciał wycofać się z widoku i nie mógł zniknąć w tak małym

pomieszczeniu, ale przynajmniej miał nadzieję uniknąć zbyt bliskiej obserwacji, pozostając

nieruchomym i ukrywając swą zbyt przejrzystą twarz i szczere oczy. Wymienili jakieś dziwne,

badawcze spojrzenie i żaden nie poruszył się ani nie przemówił, by przełamać napięcie.

Cadfael słyszał w swoich myślach pytania, które nie zostały zadane: „Czemu nie pokazałeś mi

tego pierścienia? Jeżeli z powodów, które odgaduję, nie miałeś na to ochoty, mogłeś mi

przynajmniej powiedzieć, że miałeś o niej wiadomość, że jest cała i zdrowa”. Ale Ruald

powiedział tylko, nie odwracając oczu od twarzy Suliena:

- Nie mogę go zatrzymać. Wyrzekłem się posiadania. Dziękuję Bogu, że go zobaczyłem

i że spodobało mu się zachować Generys bezpiecznie. Modlę się, żeby miał ją nadal w swej

opiece.

- Amen - odpowiedział Sulien prawie niedosłyszalnie. Ten dźwięk był zaledwie

westchnieniem, ale Cadfael widział, jak jego zacięte usta drżą.

- Jest twój, bracie, masz prawo go oddać, jeśli nie zatrzymać - powiedział opat, mierząc

tych dwóch przenikliwym wzrokiem, który ważył i rozważał, ale powstrzymywał się od

osądzania. Ten chłopiec już mu wyznał, dlaczego nabył ten pierścień i dlaczego chciał go

zatrzymać. Ten przedmiot, mały sam w sobie, wielki przez to, co mógł oznaczać, odegrał już

swoją rolę i nie miał dalszego znaczenia. Chyba że, być może, w odstąpieniu go. - Możesz z

nim zrobić, co uznasz za stosowne.

- Jeśli pan szeryf dłużej go nie potrzebuje - powiedział Ruald - oddaję go Sulienowi,

który chciał go mieć. Przyniósł mi najlepszą nowinę, jaką mogłem otrzymać, i tę cząstkę

spokoju umysłu, jakiej nawet ten dom nie mógł mi przywrócić. - Uśmiechnął się nagle,

rozjaśniając nieurodziwą, pociągłą twarz, i podał pierścień Sulienowi. Chłopiec wyciągnął

rękę, by go wziąć, powoli, niemal niechętnie. Kiedy się dotknęli, na jego policzki wypłynął

gorący rumieniec, on zaś odwrócił wyniośle twarz od światła, by tę zdradę złagodzić.

„Tak się więc rzeczy mają - pomyślał Cadfael, nagle oświecony. Nie zadano żadnych

pytań, bo nie było trzeba. Ruald musiał patrzeć, jak młodszy syn jego pana wbiega i wybiega z

jego warsztatu i domu prawie od urodzenia, i widzieć go w wieku dojrzewania i zapowiedzi

wieku męskiego, zawsze blisko tej tajemniczej i niepokojącej kobiety. Obcej, która dla niego

nie była obcą, która utrzymywała dystans, ale nie wobec niego, istoty, o której wszyscy mówili,

że jest bardzo piękna, ale nie dla wszystkich była także bliska i miła. Dzieci miały swoje prawa

tam, gdzie innych nie dopuszczano. To jej nie dotykało, jak utrzymywał Sulien, bo nie

wiedziała o tym. Ruald jednak wiedział. Nie ma potrzeby, żeby chłopiec rozwodził się nad

swymi motywami albo prosił o wybaczenie za obronę tego, co było dla niego bezcenne.

- Dobrze więc - rzekł Hugo. - Niech tak będzie. Nie mam więcej pytań. Rad jestem,

Rualdzie, widzieć, że osiągnąłeś spokój myśli. Ty przynajmniej nie musisz się już martwić.

Żaden cień nie pada już na ciebie ani na ten dom zakonny, a ja muszę szukać gdzie indziej. Jak

słyszę, Sulienie, postanowiłeś opuścić Zakon? Zostaniesz teraz w domu, gdybym chciał jeszcze

z tobą porozmawiać?

- Tak - odrzekł Sulien, wciąż nieco sztywny i broniący swej godności. - Będę tam, kiedy

zechcesz mnie wezwać.

Cadfael zastanawiał się jednak, gdy opat odprawił tak Rualda, jak Suliena krótkim

znakiem błogosławieństwa i wyszli wszyscy razem, jaka myśl skłoniła chłopca do użycia słowa

„kiedy”. On spodziewałby się raczej,Jeśli zechcesz mnie wezwać”. Czy tamten miał

przeczucie, że pewnego dnia z jakiegoś powodu zażąda się od niego czegoś więcej?

- To oczywiste, że się kochał w tej kobiecie - powiedział Hugo, kiedy zostali sami we

trzech. - To się zdarza! Trzeba pamiętać, że jego matka choruje już z osiem lat, zmieniając się

stopniowo w tę kruchą istotę, jaką jest dziś. Ile lat mógł mieć ten chłopak, kiedy to się zaczęło?

Zaledwie dziesięć. Był jednak przywiązany i serdecznie witany w zagrodzie Rualda na długo

przedtem. Chłopiec nie widzi świata poza jakąś miłą i ładną kobietą przez wiele niewinnych lat,

a potem w jego ciele budzi się mężczyzna i w jego umyśle także. W końcu bierze górę jedno

albo drugie. Ten chłopiec, jak sobie wyobrażam, oddał władzę umysłowi, ustawił swą miłość

na cokole - na ołtarzu raczej, jeśli pozwolisz mi użyć tego słowa, ojcze - i ubóstwiają w

milczeniu.

- Mówi, że tak było - zgodził się sucho Radulfus. - Ona się nigdy o tym nie dowiedziała.

To jego słowa.

- Jestem skłonny w to uwierzyć. Widzieliście, że był czerwony jak piwonia, kiedy zdał

sobie sprawę, że Ruald go przejrzał. Czy on nigdy nie był zazdrosny o swoją żonę, ten Ruald?

Wszyscy zdają się zgadzać, że ona była bardzo piękna. Czy po prostu przywykł do chłopca i

uważał go za nieszkodliwego?

- Raczej, sądząc z wszystkich wypowiedzi - podsunął poważnie Cadfael - uważał swoją

żonę za niewzruszenie lojalną.

- Krąży jednak pogłoska, że powiedziała mu o kochanku, na końcu, kiedy uparł się, że

ją zostawi.

- Nie tylko plotka tak mówi - przypomniał im opat stanowczo. - On sam to mówi.

Podczas jego ostatniej wizyty u niej z bratem Pawłem, który to potwierdza, powiedziała mu, że

ma kochanka bardziej godnego miłości i tej czułości, jaką miała zawsze dla niego, swego męża,

który to wszystko zniszczył.

- Tak powiedziała - zgodził się Cadfael - ale czy to prawda? Mówiła jednak coś

złotnikowi o sobie i swoim mężu, o ile pamiętam.

- Kto to wie? - Hugo podrzucił ręce w górę. - Ale nie miała powodu, by kłamać

złotnikowi. Pewne jest tylko, że nasza zmarła to nie Generys. I że możemy zapomnieć o

Rualdzie i wszystkich innych, którzy mogli mieć coś wspólnego z Generys. Będę szukał innej

kobiety i innego powodu morderstwa.

- A jednak nie mogę przełknąć tego - mówił Hugo, idąc do bramy z Cadfaelem u boku -

że on zaraz przy ich spotkaniu nie wygadał, że ta kobieta jest cała i zdrowa. Kto ma większe

prawo, żeby o tym wiedzieć, niż jej mąż, nawet jeśli został mnichem. A jaka nowina mogła być

pilniejsza niż ta?

- Nie wiedział jeszcze wtedy o zmarłej kobiecie ani że Ruald jest o coś podejrzany -

podsunął Cadfael i sam był zdziwiony, słysząc jak mało przekonująco to brzmi.

- To przyznaję. Wiedział jednak jak nikt inny, że Ruald musi myśleć o niej nieustannie,

zastanawiając się, jak sobie radzi i czy żyje, czy też umarła. Byłoby rzeczą naturalną zawołać:

„Nie martw się o Generys, ma się dobrze”. Nie musiał wiedzieć więcej, a jego zadowolenie

byłoby zupełne.

- Ten chłopak sam się w niej kochał - zaryzykował na próbę Cadfael. - Może

pozazdrościł Rualdowi takiej satysfakcji.

- Czy on ci wygląda na takiego zazdrośnika? - zaprotestował Hugo.

- Powiedzmy więc, że jego myśli wciąż były zajęte losem Ramsey i jego ucieczką

stamtąd. To wystarczyło, by usunąć na bok mniej istotne sprawy.

- Odzyskanie pierścienia nastąpiło po Ramsey - przypomniał Hugo - i było dość ważne,

by opanować jego myśli.

- To prawda. I szczerze mówiąc, sam się nad tym zastanawiam. Trudno ocenić

rozumowanie kogoś znajdującego się pod presją. To sam pierścień ma znaczenie. Należał do

niej, a Ruald, który go jej dał, rozpoznał go natychmiast. Sprzedała go w potrzebie. Cokolwiek

dziwnego mogło być w zachowaniu Suliena, przyniósł ten dowód. Generys żyje, a Ruald jest

uwolniony od możliwych zarzutów. Co więcej musimy wiedzieć?

- Dokąd się teraz zwrócić? - powiedział posępnie Hugo.

- Nie masz niczego więcej? Co z tą wdową, którą ulokowali tam kanonicy, po tym, jak

Eudo dał im pole?

- Widziałem ją. Żyje teraz u córki w mieście, w pobliżu zachodniego mostu. Mieszkała

tam krótko, bo zasłabła, a mąż jej córki zabrał ją stamtąd i zostawił pusty dom. Wszystko

jednak było wtedy w porządku i nie słyszałem o żadnych kłopotach, póki tam była, ani o

żadnych obcych w tamtej stronie, z dala od gościńca. Mówiło się jednak, że jacyś wędrowcy

czasami tam nocują, zwłaszcza podczas jarmarku. Eudo z Longneru obiecał wypytać swoich

ludzi, czy widzieli, że coś się tam dzieje bez pozwolenia, ale jeszcze nie miałem od niego

wiadomości.

- Gdyby były jakieś plotki - zauważył Cadfael - Sulien przyniósłby je wraz ze swoją

opowieścią.

- Musimy więc szukać gdzieś dalej. - Hugo miał agentów, którzy właśnie to robili,

odkąd zaczęła się sprawa, nawet jeśli uwaga jego samego była zwrócona ku nagłemu

skomplikowaniu interesów króla.

- Możemy przynajmniej ustalić przedział czasu - rozważał Cadfael. - Dopóki wdowa

tam mieszkała, wydaje się niemożliwe, żeby inni mogli tam wyrządzać szkody. Nie mieliby

darmowego noclegu. To daleko od gościńca, więc nie ma przechodniów, a jakaś para szukająca

sielanki nie wybrałaby zamieszkanego miejsca spośród tylu innych pól. Kiedy wdowa się

wyniosła, miejsce nadawało się dla jakichś skrytych celów, a także wcześniej, zanim ją tam

umieścili kanonicy... Którego dokładnie dnia Generys odeszła i zostawiła drzwi otwarte i

popiół w palenisku?

- Wiemy to z dokładnością do trzech dni - powiedział Hugo, zatrzymując się przy

otwartej furcie w bramie. - Pastuch z Longneru przechodził brzegiem rzeki dwudziestego

siódmego czerwca i widział ją w ogrodzie. Ostatniego czerwca sąsiadka z północnej strony

grzbietu - to najbliżsi sąsiedzi, jakich mieli, oddaleni o ponad pół mili - zaszła tam po drodze do

promu. Niezupełnie po drodze, ale to plotkara i szukała nowin o skandalu. Zastała drzwi

otwarte, dom pusty, a palenisko wygasłe. Odtąd nikt nie widział żony Rualda w tych stronach.

- A umowa, która dała to pole Haughmondowi, została spisana i poświadczona w

październiku. Ty byłeś świadkiem. Którego to było?

- Siódmego. Stara wdowa po kowalu wprowadziła się trzy dni później. Trochę rzeczy

do tej pory rozkradziono, kociołek i narzutę z łóżka, i złodzieje wyłamali zamek w drzwiach,

żeby wejść. O tak, bywali tam goście, ale wtedy nie było większych szkód. Dopiero później

splądrowali to miejsce do czysta z wszystkiego, co było warte zachodu.

- Zatem od trzydziestego czerwca do dziesiątego października - podsumował Cadfael -

można było tam popełnić morderstwo i pogrzebać ciało i nikt by się niczego nie dowiedział. A

kiedy ta stara kobieta wyniosła się do córki w mieście?

- To zima ją wygnała - odrzekł Hugo. - Zasłabła koło Bożego Narodzenia, w czasie

mrozu. Szczęściem dla niej, ma dobrego zięcia. Gdy przyszła ostra zima, zaglądał do niej, a

kiedy leżała bezradna, wywiózł ja do miasta, żeby zamieszkała z nimi. Od tego czasu zagroda

stoi pusta.

- Więc i od początku tego roku mogły się tam dziać straszne rzeczy bez żadnych

świadków. A jednak - mówił Cadfael - myślę, naprawdę myślę, że ona przeleżała w ziemi rok i

więcej, i została tam złożona, kiedy ziemia nadawała się do kopania, nie podczas mrozów.

Wiosną tego roku? Nie, to za krótki czas. Popatrz wstecz, Hugonie. Chyba zostało to zrobione

w jakimś czasie między końcem czerwca a dziesiątym października zeszłego roku. Dość dawno

temu, żeby ziemia się uleżała, a korzonki urosły, pogrubiały i splotły się w ciągu kilku pór roku.

A jeśli jacyś włóczędzy korzystali z chaty, kto by zaglądał pod krzaki żarnowca na miedzy?

Myślę, że ten, kto ją pogrzebał, przewidział, że pewnego dnia ten grunt może być zaorany, i

złożył ją tam, gdzie jej sen nie powinien zostać zmącony. Gdyby nawrót był mniej oszczędny, o

krok czy dwa, nigdy byśmy jej nie znaleźli.

- Życzyłbym sobie - wyznał Hugo z kwaśną miną - żebyście jej nie znaleźli. Ale tak,

znaleźliście ją. Żyła i umarła, i nie uciekniemy od niej, kimkolwiek by była. I choć nie wiem,

dlaczego jest tak ważne, żeby przywrócić jej imię i zażądać rachunku od tego, kto ją złożył tam

na waszym polu, nie będzie odpoczynku dla ciebie ani dla mnie, dopóki to nie zostanie

zrobione.

Było rzeczą dobrze znaną, że wszystkie plotki z okolicy, w przeciwieństwie do tych

kipiących wesoło w samym mieście, docierały najpierw do hospicjum Świętego Idziego, o

dobre pół mili przez Podgrodzie, na wschodnim skraju tego przedmieścia. Ci, którzy zwykle

odwiedzali to dobroczynne schronienie, byli pozbawionymi korzeni bywalcami dróg,

żebrakami, wędrownymi robotnikami z nadzieją na pracę albo przeciwnie, kieszonkowcami,

złodziejaszkami i oszustami z nadzieją na uniknięcie pracy, kalekami i chorymi zdanymi na

miłosierdzie, trędowatymi potrzebującymi opieki. Jedynym plonem, jaki zbierali w swych

wędrówkach, były nowiny, a używali ich jako środka płatności, by wzbudzić zainteresowanie.

Brat Oswin prowadził to hospicjum pod nominalnym kierownictwem pewnego świeckiego,

który rzadko tu zachodził ze swego domu na Podgrodziu. Przywykł do codziennego ruchu

przychodzących i odchodzących i potrafił odróżnić prawdziwych biednych i nieszczęśliwych

od drobnych, godnych pożałowania oszustów. Fałszywi kalecy zdarzali się rzadko, ale miał

dobre oko i w takich przypadkach. Zanim powołano go do obecnej służby, był przez jakiś czas

pomocnikiem Cadfaela w herbarium, i nauczył się od niego czegoś więcej niż tylko

przyrządzania leczniczych napojów i maści.

Trzeciego dnia po rewelacjach Suliena Cadfael spakował medykamenty, o które prosił

brat Oswin, i ruszył z pełną torbą przez Podgrodzie uzupełnić apteczkę u Świętego Idziego. To

zadanie wykonywał regularnie co dwa albo trzy tygodnie, w miarę potrzeb. Jesień zbliżała się

wielkimi krokami i ludzie z dróg zaczynali myśleć o zimowej pogodzie i zastanawiać się, gdzie

znajdą wsparcie i schronienie w najgorszym czasie. Liczba bezdomnych jeszcze nie wzrosła,

ale wszyscy wędrowcy układali już swoje plany przetrwania. Cadfael szedł bez pośpiechu

ulicą, wymieniając pozdrowienia przez otwarte drzwi domów, z roztargnieniem i

przyjemnością przyglądając się dzieciom bawiącym się w słońcu w towarzystwie

nieodstępnych psów z Podgrodzia. Był w nastroju kontemplacyjnym, pasującym do jesiennego

powietrza i opadających liści. Odłożył na chwilę wszelkie myśli o problemie Hugona i wrócił z

lekkim poczuciem winy do swoich zakonnych obowiązków. Małe, gryzące wątpliwości

zamieszkujące tył jego głowy, zostały chwilowo uśpione, nawet jeśli ich sen był lekki.

Dotarł do miejsca, gdzie drogi się rozwidlały, a długi niski dach hospicjum wznosił się

za łagodnym trawiastym zboczem i ogrodzeniem z wikliny, z przysadzistą wieżą kościółka

czuwającą nad wszystkim. Brat Oswin wyszedł do kruchty, żeby go powitać, jak zawsze

wielki, wesoły i wylewny. Kędziory jego tonsury jeżyły się od spotkań z niskimi gałęziami

drzew owocowych, a na ramieniu miał kosz późnych, twardych gruszek, które można było

przechowywać aż do Bożego Narodzenia. Od czasu, kiedy zaczął pomagać Cadfaelowi w

herbarium, nauczył się kontrolować swe pełne wigoru ciało i żywy umysł. Nie tłukł już

wszystkiego, czego dotknął i nie potykał się w pośpiechu. Prawdę mówiąc, odkąd przeszedł do

hospicjum, prześcignął wszystkie nadzieje Cadfaela. Jego wielkie dłonie i silne ramiona lepiej

się nadawały do podnoszenia chorych i niesprawnych niż do sporządzania tabletek i pigułek,

był jednak wystarczająco kompetentny w podawaniu leków, które przynosił mu Cadfael.

Okazał się też czułym i wesołym pielęgniarzem, nigdy nietracącym spokoju, nawet przy

najtrudniejszych i najniewdzięczniejszych pacjentach.

Razem z Cadfaelem zapełnili półki szafki z medykamentami, zamknęli jej sekrety na

klucz i wyszli do hallu. Palił się tu ogień, bo listopad był na progu, a niektórzy goście byli zbyt

niedołężni, by się swobodnie poruszać. Niektórzy nie mieli już nigdy opuścić tego miejsca,

dopóki nie zostaną wyniesieni na cmentarz. Zdolni do pracy przebywali w sadzie, zbierając

ostatnie owoce.

- Mamy nowego pacjenta - powiedział Oswin. - Dobrze by było, gdybyś go zobaczył i

potwierdził prawidłowość mojej kuracji. Trzeba powiedzieć, że to obrzydliwy starzec z

plugawą gębą. Przybył tu tak zawszony, że położyłem go w stodole, z dala od pozostałych.

Nawet teraz, kiedy jest oczyszczony z robactwa i przebrany, lepiej, żeby był trzymany osobno.

Jego wrzody mogą zakazić innych. Jego złośliwy język z pewnością może wyrządzać szkody.

Ma na pieńku z całym światem.

- Ten cały świat zrobił zapewne wszystko, by na to zasłużyć - zgodził się ze smutkiem

Cadfael. - Zawsze jednak będą wśród nas nienawistnicy. Gdzie go znalazłeś?

- Przywlókł się tu przed czterema dniami. Z tego, co mówi, sypiał po okolicznych

wioskach w lesie, żebrząc o jedzenie, gdzie mógł, i zapewne kradnąc, gdy zabrakło

dobroczyńców. Mówi, że tu i tam miał coś do roboty podczas jarmarku, ale chyba były to jakieś

kradzieże na własny rachunek, bo z jego wyglądem nie zatrudniłby go żaden szanujący się

kupiec. Chodź i sam zobacz!

Stodoła hospicjum była przestronnym i nawet wygodnym miejscem, ciepłym i pełnym

woni letniego siana i dojrzałych jabłek. Ów plugawy starzec niewątpliwie był w lepszym

stanie, niż kiedy tu przybył. Jego łóżko ustawiono w kącie najmniej narażonym na przeciągi.

Siedział zgarbiony na swoim sienniku niczym jakiś nastroszony ptak, z rozczochraną siwą

głową wtuloną w szerokie kiedyś ramiona. Sądząc po złośliwym skrzywieniu, którym powitał

odwiedzających, jego paskudny charakter nie uległ wielkiej zmianie. Twarz miał zapadniętą i

pomarszczoną niczym maska podejrzenia i pogardy, a spośród blizn i na wpół zaleczonych

wrzodów spoglądały na nich małe, błyszczące, złośliwe oczka.

Szata, w którą go ubrano, była za duża na to ciało umniejszone z wiekiem. Cadfael

pomyślał, że celowo taką wybrano, żeby nie drażniła wrzodów, które widniały na

pomarszczonej szyi i ramionach. Pod spód podłożono kawałek płótna, by złagodzić dotyk

wełny.

- Zakażenie ustępuje - powiedział cicho Oswin do ucha Cadfaela. A do starca, kiedy się

zbliżyli, rzekł: - I cóż, wujaszku, jak się czujesz w ten piękny poranek?

Bystre stare oczy spojrzały na nich z ukosa, zatrzymując się na Cadfaelu.

- Wcale nie lepiej na widok was dwóch zamiast jednego - odpowiedział głosem

niespodziewanie silnym i głębokim jak na kogoś tak sponiewieranego. Przesunął się na skraj

łóżka, zerkając ciekawie. - Ja cię znam - powiedział i wyszczerzył zęby, jakby to rozpoznanie

dawało mu nie tyle przyjemność, ile przewagę nad możliwym przeciwnikiem.

- Skoro tak mówisz - zgodził się Cadfael, przyglądając się z uwagą uniesionej twarzy -

chyba i ja sobie ciebie skądś przypominam. Jeśli tak, było to w lepszych okolicznościach.

Obróć twarz do światła. - Badał stan wrzodów, ale chcąc nie chcąc, przyglądał się też rysom

twarzy i oczom tamtego, żółtawym i jasnym, osadzonym w gniazdach zmarszczek, śledzącym

go przez cały czas badania. Wokół miejsca zakażenia widać było nieforemne zaskorupienie

zaleczonych wrzodów. - Czemu na nas narzekasz, skoro jest ci tu ciepło, masz co jeść, a brat

Oswin troszczy się o twoje zdrowie jak należy? Twój stan się poprawia i dobrze o tym wiesz.

Bądź cierpliwy przez dwa lub trzy tygodnie, a pozbędziesz się kłopotu.

- A potem mnie stąd wyrzucicie - narzekał gorzko pełnym życia głosem. - Znam to! To

mój los na tym świecie. Wyleczyć mnie i wyrzucić, żebym znowu okrył się wrzodami i gnił.

Zawsze to samo. Gdy tylko znajdę dach nad głową, przychodzi jakiś łajdak i wygania mnie

kopniakami, żeby go mieć dla siebie.

- To się tu nie może zdarzyć - zauważył spokojnie Cadfael, zakładając płótno z

powrotem na miejsce na chudej szyi. - Ten tu brat Oswin dopilnuje tego. Daj mu się leczyć i nie

myśl o tym, gdzie będziesz spał i co będziesz jadł, póki nie wyzdrowiejesz. Potem przyjdzie

czas myśleć o takich sprawach.

- Ładna mowa, ale to się skończy jak zawsze. Nie mam szczęścia. Dobrze wam -

mruczał, wpatrując się w Cadfaela - rozdawać ułomki chlebów jako jałmużnę u bramy, kiedy

macie ich mnóstwo i tęgi dach nad głową, i suche łóżka. A potem mówicie Bogu, żeście

pobożni. Dużo was obchodzi, gdzie biedak złoży głowę!

- Więc to tam cię widziałem - przypomniał sobie Cadfael - w przeddzień jarmarku.

- A ja ciebie. I co z tego miałem? Chleb, polewkę i miedziaka do wydania.

- Do wydania na piwo - odgadł z uśmiechem Cadfael. - A gdzie złożyłeś głowę tamtej

nocy?

I w inne noce jarmarku? Takich jak ty lokowaliśmy w stodole.

- Wtedy jeszcze nie sypiałem w waszych murach. Poza tym znałem miejsce w pobliżu,

chatę, gdzie nikt nie mieszkał. Byłem tam w zeszłym roku, kiedy ten rudy diabeł handlarz

przyszedł z dziewuchą i wykopał mnie. I gdzie skończyłem? Pod żywopłotem na polu. Nie dał

mi nawet kąta przy piecu do wypalania. Chciał mieć wszystko dla siebie, do figli z tą

dziewuchą. Tłukli się po całych nocach jak dzikie koty. Słyszałem ich.

Zaczął posępnie mamrotać, nieświadomy nagłego zamilknięcia Cadfaela.

- Ta chata - powiedział Cadfael powoli - z piecem garncarskim, gdzie to było?

- Za rzeką, patrząc stąd, blisko Longneru. Nikt tam już nie pracuje. To ruina!

- I tam spędzałeś noce jarmarku tego roku?

- Teraz dach przecieka - powiedział starzec z żalem. - W zeszłym roku był cały.

Myślałem, że mi tam będzie dobrze. Ale taki mój los, przeganiają mnie jak psa przybłędę,

żebym się trząsł pod żywopłotem.

- Opowiedz mi o zeszłym roku. Ten, kto cię wyrzucił, był handlarzem, który przybył na

jarmark? Był w tej chacie do końca jarmarku?

- On i ta kobieta. - Starzec pojął, że wiadomość budzi nagłe zaciekawienie, i zaczął

cieszyć się tym uczuciem, niezależnie od nadziei na jakąś korzyść. - Dzika, czarnowłosa istota,

wcale nie lepsza niż jej mężczyzna. Ani trochę! Oblała mnie zimną wodą, kiedy próbowałem

się tam wślizgnąć z powrotem.

- Czy widziałeś ich odchodzących? Czy byli razem?

- Nie, byli tam jeszcze, kiedy zostałem domokrążcą razem z kimś, kto kupił więcej, niż

mógł sam unieść.

- A w tym roku? Czy widziałeś tego człowieka na jarmarku w tym roku?

- O, tak, był tam - powiedział starzec obojętnie. - Nie miałem z nim do czynienia, ale go

tam widziałem.

- A ta kobieta? Czy jeszcze z nim była?

- Nie, nie widziałem jej ani razu w tym roku. Zawsze był sam albo z chłopakami z

gospody, a kto go wie, gdzie spał! Chata garncarza nie była już dla niego dość dobra. O niej

słyszałem, że była akrobatką i śpiewaczką, wędrowną jak i on. Jej imienia nigdy nie słyszałem.

Lekki nacisk na,jej” nie uszedł ucha Cadfaela. Z uczuciem, że podnosi pokrywkę

dzbana, który może zawierać niebezpieczne odkrycia, zapytał:

- Ale jego imię znasz?

- Och, zna je każdy na straganach i w piwiarniach. On zwie się Brytryk, a pochodzi z

Ruiton. Kupuje na rynku w mieście i obnosi towar po tej części hrabstwa i po Walii. Stale jest w

ruchu, ale nie odchodzi daleko. Dobrze mu idzie, jak słyszałem!

- Cóż - powiedział Cadfael z długim, powolnym westchnieniem - życz mu powodzenia,

a pomożesz własnej duszy. Ty masz swoje kłopoty, a Brytryk swoje, nie lżejsze. Jedz,

odpoczywaj i rób, co ci każe brat Oswin, a twoje brzemię wkrótce będzie lżejsze. Tego trzeba

życzyć wszystkim.

Skulony na swym łóżku starzec przyglądał im się zmierzającym do wyjścia. Cadfael

ujął zasuwę, kiedy głos z tyłu, tak dziwnie głęboki i dźwięczny, zawołał za nimi:

- Muszę mu to oddać, jego suka była piękna, nawet jeśli była przeklęta.

Rozdział siódmy

Mieli więc teraz wiarygodne imię, zaklęcie poruszające pamięć. Imiona są potężną

magią. W ciągu dwóch dni od wizyty Cadfaela u Świętego Idziego, sumiennie zrelacjonowanej

Hugonowi przed końcem dnia, dowiedzieli się dosyć o handlarzu z Ruiton, żeby zapełnić

kronikę. Wystarczyło szepnąć imię Brytryka w dowolne ucho na jarmarku i końskim targu,

żeby otwierały się usta i zaczynały mleć języki. Wydawało się, że nie wiedziano jedynie, iż

podczas zeszłorocznego jarmarku nocował w chacie na Polu Garncarza, opuszczonej wówczas

od ledwie miesiąca i będącej w bardzo dobrym stanie. Nie wiedziano o tym nawet w sąsiednim

dworze w Longnerze. Ten potajemny lokator był nieobecny za dnia ze swoim towarem, tak

samo jak jego kobieta, zarabiająca zabawianiem tłumów, a byli na tyle dyskretni, by zamykać

drzwi i dbać o porządek. Jeżeli, jak powiadał starzec, spędzali większość czasu, walcząc ze

sobą, toczyli te walki za zamkniętymi drzwiami. I nikt z Longneru nie chodził do opuszczonej

chaty na polu od zniknięcia Generys. Chłód i pustka opanowały to miejsce, bo ci, którzy znali je

jako zamieszkane, unikali go, odwracali od niego twarze. Tylko ten nieszczęsny starzec

próbował tam szczęścia w poszukiwaniu zacisznego schronienia i został wyrzucony przez

silniejszego pretendenta.

Wdowa po kowalu, drobna, starsza osoba o błyszczących okrągłych oczach,

przypominających oczy drozda, nadstawiła uszu, słysząc imię Brytryka.

- Och tak, zachodził do nas, kiedy mieszkałam z moich chłopem przy kuźni w Sutton.

Zaczynał skromnie, ale chodził po wioskach regularnie, a wiesz, że człowiek nie może co

tydzień bywać w mieście. Brałam od niego sól. Wykonywał dobrą robotę i nie bał się ciężkiej

pracy, kiedy był trzeźwy, ale szalał, kiedy był pijany. Pamiętam, że go widziałam na jarmarku

w zeszłym roku, ale nie rozmawiałam z nim. Nie wiedziałam, że sypiał w zagrodzie garncarza.

Nie znałam wtedy tamtej chaty. Po dwóch miesiącach przeor posłał mnie tam, żebym zadbała o

to miejsce. Mój chłop nie żył już od wiosny, więc prosiłam w Haughmondzie, żeby mi znaleźli

jaką pracę. Kowal zrobił dla nich wiele dobrej roboty i wiedziałam, że mnie przeor nie odtrąci.

- A kobieta? - spytał Hugo. - Wędrowna akrobatka, jak mi mówiono, ciemnowłosa,

bardzo przystojna. Czy go z nią widziałaś?

- Miał ze sobą dziewczynę - przyznała wdowa po chwili zastanowienia - bo tego dnia

byłam w sklepie rybnym przy gospodzie Wata, na rogu targu końskiego, a ona przyszła go

zabrać, zanim przepije cały swój dzienny zysk i połowę jej, jak mówiła. To pamiętam.

Hałasowali, on się robił potem coraz bardziej kłótliwy, ale ona mu dorównywała. Obrzucali się

wyzwiskami, ale potem wyszli przytuleni do siebie, a ona podtrzymywała go, kiedy się potykał.

Przystojna? - Wdowa rozważyła to i prychnęła z powątpiewaniem. - Niektórzy mogą tak

myśleć. Zuchwała, idąca dużymi krokami, czarnooka, chuda i tak giętka jak łozina.

- Brytryk był też w tym roku na jarmarku, jak słyszałem - powiedział Hugo. - Czy go

widziałaś?

- Tak, był tu. Dobrze mu się wiodło, sądząc po wyglądzie. Powiadają, że być

wędrownym kramarzem, to dobre zajęcie, jeśli jesteś chętny do pracy. Dajcie mu rok czy dwa,

a wynajmie stragan, jak to robią kupcy, i będzie płacił opactwu.

- A kobieta? Była z nim jeszcze?

- Nie widziałam jej. - Nie była głupia, a na milę od Shrewsbury nie było już chyba

nikogo, kto nie słyszał o odnalezieniu zmarłej. Oczywista odpowiedź z jakiegoś powodu nie

była zadowalająca, skoro dochodzenie trwało, a nawet nabrało intensywności. - Aleja przez te

trzy dni tylko raz zeszłam na Podgrodzie. Inni byli tam codziennie i przez całe dnie, oni będą

wiedzieli. Ja jej nie widziałam. Bóg jeden wie, co on z nią zrobił - powiedziała wdowa i

przeżegnała się statecznie i z rozwagą, oddalając złe znaki od swej niewrażliwej na ciosy cnoty.

- Wątpię jednak, czy znajdziecie kogoś, kto ją widział od zeszłorocznego jarmarku.

- Och, tak, ten chłop! - powiedział mistrz William Rede, starszy świecki rządca

opactwa, który zbierał należne opłaty od kupców i rzemieślników wystawiających towary na

jarmarku. - Tak, wiem, kogo macie na myśli. Łajdak z niego, ale znam o wiele gorszych.

Powinien wnosić jakąś małą opłatę, bo ładunek przynosił taki, że Herkules by go ledwie uniósł.

Wiecie, jak to jest. Kiedy ktoś ustawia stragan na trzy dni, sprawa jest prosta. Wiadomo, gdzie

go znaleźć. Płaci, co się należy, i nie traci czasu. Ale gość, który nosi swój towar na plecach,

widzi cię z daleka i idzie gdzie indziej, a ty możesz stracić więcej czasu na pogoń za nim, niż

jest warta jego marna opłata. Bawić się w ciuciubabkę między setką straganów pełnych

kupujących i sprzedających to nie dla mnie, więc mu to uchodziło płazem. Niewielka strata, a z

czasem go dostanę, bo interes się rozwija. Nic więcej o nim nie wiem.

- Czy była z nim w tym roku kobieta? - spytał Hugo. - Ciemnowłosa, przystojna,

żonglerka i akrobatka?

- O ile mi wiadomo, nie. W zeszłym roku była kobieta, która z nim jadła i piła, i chyba to

ta, którą macie na myśli. Jestem pewien, że dawała mu znaki, kiedy nadchodziłem. Ale nie w

tym roku. Przyniósł więcej towarów, więc myślę, że go znajdziecie w gospodzie Wata, bo musi

gdzieś je składać. Tam się dowiecie więcej.

Walter Renold oparł gołe, tęgie ramiona na wielkiej beczce, którą właśnie wtoczył bez

wysiłku w kąt izby, i spojrzał sponad niej na Hugona spokojnym wzrokiem.

- Brytryk? Tak, nocuje u mnie podczas jarmarku. Przyniósł w tym roku ciężki ładunek i

pozwoliłem mu go złożyć na poddaszu. Czemu nie? Wiem, że się wymiguje z opłat dla

opactwa, ale strata pensa ich nie zrujnuje. Opat nie patrzy zbyt surowo na małych ludzi. Nie,

żeby Brytryk był taki znowu mały. To wielki, silny chłop, rudy, czasem awanturuje się po

pijanemu, ale w ogóle to dobry chłopak.

- W zeszłym roku była z nim kobieta - mówił Hugo. - Wiem, że nie mieszkał wtedy u

ciebie, ale jeśli tu pił, musiałeś ich widzieć. Pamiętasz ją?

Wat już ją sobie przypomniał, wprawiło go to w rozbawienie.

- Och, tak! Trudno zapomnieć, kiedy się ją raz widziało. Wiła się jak wierzbowa

gałązka, tańczyła jak marcowe jagniątko i grała na piszczałce. Łatwej w noszeniu i lepszej niż

rebek, chyba że jesteś mistrzem. A ona była praktyczna, pilnowała pieniędzy, które mieli.

Mówiła o małżeństwie, ale wątpię, by go doprowadziła kiedy do drzwi kościoła. Może za

często o tym mówiła, bo w tym roku przyszedł sam. Nie wiadomo, gdzie ją zostawił, ale ona

poradzi sobie, gdziekolwiek się znajdzie.

To miało bardzo gorzki wydźwięk dla Hugona, biorąc pod uwagę możliwość, którą

miał na myśli. Zdawało się, że Wat nie uczynił jeszcze tego skojarzenia, które przyszło do

głowy wdowie. Zanim jednak zdołał spytać o coś więcej, Wat zaskoczył go, dodając:

- Gunnilda, tak ją zwał. Nie wiem, skąd pochodziła - wątpię, czy on to wie - ale ona jest

pięknością.

To także zabrzmiało dziwnie, kiedy Hugo przypomniał sobie nagie kości. Coraz żywiej

rysowała się w ich wyobraźni postać tej kobiety, dzikiej, giętkiej, ciężko pracującej i błąkającej

się po drogach, której mroczny blask zapalił błysk podziwu w oczach niemłodego właściciela

gospody po roku albo więcej niewidzenia jej.

- Nie widziałeś jej od tej pory, tu ani gdzie indziej?

- A czy ja bywam gdzie indziej? - odpowiedział dobrodusznie Wat. - Wcześnie

skończyłem wędrowanie. Rad jestem z tego, co mam. Nie, nigdy więcej nie widziałem tej

dziewczyny. Nie słyszałem, żeby wspominał o niej w tym roku, skoro o tym mowa. Sądząc po

tym, ile myśli o swojej zeszłorocznej przyjaciółce - powiedział Wat - mogłaby równie dobrze

nie żyć.

- Tyle więc mamy - powiedział Hugo, podsumowując to pokrótce Cadfaelowi w

zacisznym odosobnieniu pracowni herbarium. - Brytryk jest jedynym, o którym wiemy, że się

zadomowił w zagrodzie Rualda. Mogli być inni, ale o nikim takim nie wiemy. Ponadto była tam

z nim kobieta, a ich związek był według wszystkich relacji burzliwy, ona nalegała na

małżeństwo, a on nie był skłonny dać się przekonać. A w tym roku nie tylko przyszedł na

jarmark sam, ale jej nikt nigdzie nie widział, jej, która żyła z jarmarków, targów, wesel i

podobnych zabaw. To nie jest dowód, ale wymaga odpowiedzi.

- I ona ma imię - powiedział z namysłem Cadfael. - Gunnilda. Ale nie ma domu.

Przychodzi znikąd i odchodzi donikąd. Możesz jedynie pracowicie szukać ich obojga, ale on

powinien być łatwiejszy do znalezienia. Sądzę, że już uczuliłeś wszystkich swoich ludzi, żeby

się za nim rozglądali.

- Zarówno po całym hrabstwie, jak i za granicą - odpowiedział Hugo. - Powiadają, że

jego obchody nie sięgają daleko, z wyjątkiem podróży do miast dla zakupu takich towarów jak

sól i przyprawy.

- A teraz mamy listopad, sezon na targi i jarmarki się skończył, ale pogoda wciąż

dopisuje, jest ciepło i sucho. On jeszcze podróżuje między wioskami, sądzę jednak - rozważał

Cadfael - że niezbyt daleko. Jeżeli wciąż ma bazę w Ruiton, uda się w tę stronę, kiedy przyjdzie

mróz i śnieg i będzie się rozsądnie trzymał o kilka mil od wsi.

- O tej porze roku - powiedział Hugo - on przypomina sobie, że ma w Ruiton matkę i

wraca tam na zimę.

- A ty każesz komuś czekać tam na jego przyjście?

- Jeśli nam dopisze szczęście, możemy go zgarnąć wcześniej. Znam Ruiton, bo leży

zaledwie osiem mil od Shrewsbury. Jego podróże przez walijskie wioski sprowadzą go na

wschód przez Knockin wprost do domu. W tamtych stronach jest wiele osad, może więc

sprzedawać dalej, póki pogoda się nie zmieni i wciąż być blisko domu. Gdzieś tam go

znajdziemy.

Gdzieś tam go rzeczywiście znaleźli, zaledwie trzy dni później. Jeden z sierżantów

Hugona wypatrzy! wędrownego kramarza przy pracy we wioskach po walijskiej stronie

granicy i zaczekał dyskretnie po angielskiej stronie, aż przekroczy tę granice i skieruje się do

Meresbrook i Knockin w drodze do domu. Hugo miał oczy otwarte na swych kłopotliwych

sąsiadów z Powys i tak samo jak nie tolerował żadnego naruszenia angielskiego prawa po

swojej stronie granicy, skrupulatnie nie dawał im okazji do skarg, że wykroczył przeciw

walijskiemu prawu po ich stronie. Jego stosunki z Owainem Gwyneddem na północnym

zachodzie były przyjacielskie, co respektowano po obu stronach, ale Walijczycy z Powys byli

niekarni i niepewni. Nie prowokował ich, ale też nie pobłażał, gdy mu sprawiali kłopoty.

Sierżant czekał więc, aż niczego niepodejrzewająca zwierzyna przekroczy starą groblę, która

oznaczała granicę, nieco zapadniętą i zaniedbaną, ale wciąż widoczną. Pogoda była nadal

dobra, chodzenie po drogach wcale miłe, ale wyglądało na to, że nosidła Brytryka są puste,

skieruje się więc ku domowi zadowolony z przychodu. Jeżeli miał jakieś zapasy w Ruiton,

może je sprzedawać sąsiadom i w pobliskich osadach.

Wkroczył do hrabstwa, pogwizdując pogodnie i okładając długą laską przydrożne

trawy. Przed wioską natknął się na patrol, dwóch lekkozbrojnych z garnizonu Shrewsbury,

którzy wzięli go z obu stron pod ramiona, pytając beznamiętnym tonem, czy ma na imię

Brytryk. Był z niego potężny chłop, o pół głowy wyższy niż tamci dwaj, i mógłby im się

wyrwać, gdyby zechciał, ale wiedział, kim są i kogo reprezentują, więc powstrzymał się od

zbędnego kuszenia losu. Zachowywał się ostrożnie i dyskretnie, przyznał się wesoło do swego

imienia i z rozbrajającą niewinnością spytał, czego sobie życzą.

Nie byli gotowi powiedzieć mu nic więcej niż to, że szeryf chce go widzieć w

Shrewsbury, a ich powściągliwość i skuteczność, z jaką go trzymali, mogły go skłonić do

przemyślenia raz jeszcze próby wyrwania się, ale wtedy było już za późno. Dwaj ich kompani

zjawili się znikąd, by się do nich przyłączyć, podchodząc spokojnym krokiem z pobocza drogi,

ale z łukami w pogotowiu, a wyglądali na ludzi, którzy wiedzą, jak ich używać. Myśl o strzale

w plecy nie pociągała Brytryka. Postanowił pogodzić się z sytuacją. Wielka szkoda, bo Walia

była tylko o ćwierć mili za plecami. Jeśli jednak miało dojść do najgorszego, później mogła

nadarzyć się lepsza okazja do ucieczki, gdyby teraz pozostał uległy.

Zabrali go do Knockin i dla zaoszczędzenia czasu znaleźli mu zapasowego konia. Do

Shrewsbury przybyli przed nadejściem nocy i ulokowali go bezpiecznie w celi na zamku. Przez

cały ten czas okazywał żywy niepokój, ale nie strach, a jego niewyjawiająca niczego twarz

skrywała rozważanie wszelkich wykroczeń, za jakie można by go winić. Jeśli tak było, wyniki

zdawały się go raczej dziwić, niż wyjaśniać albo niepokoić. Zawiodły wysiłki wydostania

informacji od tych, którzy go pojmali. Teraz mógł tylko czekać, bo szeryfa nie było chyba w

pobliżu.

Tak się składało, że szeryf był na wieczerzy u opata, razem z przeorem Robertem i

panem dworu w Upton, który właśnie obdarował opactwo prawem połowu ryb w rzece Tern,

granicy jego posiadłości. Kontrakt został spisany i opieczętowany przed nieszporami, a Hugo

był jednym ze świadków. Upton było królewszczyzną, a przy takiej transakcji potrzebna była

zgoda i aprobata królewskiego urzędnika. Wysłannik z zamku miał dość rozumu, by czekać

cierpliwie, aż towarzystwo wstanie od stołu. Dobra wiadomość mogła czekać tak samo jak zła,

a podejrzany był bezpieczny w kamiennych murach.

- To ten człowiek, o którym mówiłeś? - spytał Radulfus, kiedy usłyszał, z czym

przychodzi posłaniec. - Ten, o którym wiadomo, że korzystał w zeszłym roku z zagrody brata

Rualda?

- Ten sam - potwierdził Hugo. - Jedyny, o którym wiemy, że korzystał z tej chaty.

Wybacz, ojcze, ale muszę jechać i zobaczyć, co się da z niego wydobyć, zanim zdąży

odetchnąć i pozbierać myśli.

- Chodzi mi o sprawiedliwość tak samo jak tobie - oświadczył opat. - Nie żądam życia

tego czy innego człowieka, ale chcę rozliczenia za życie tej kobiety. Idź, oczywiście. Mam

nadzieję, że tym razem zbliżymy się do prawdy. Bez tego nie może być rozgrzeszenia.

- Czy mogę zabrać ze sobą brata Cadfaela, ojcze? To on pierwszy szepnął mi słowo o

tym człowieku i wie najlepiej, co mu powiedział ten starzec od Świętego Idziego. Może

dostrzec szczegóły, które umkną mnie.

Przeor Robert pokręcił swym patrycjuszowskim nosem na tę sugestię i zacisnął z

dezaprobatą wąskie wargi. Uważał, że Cadfaelowi o wiele za często pozwala się na taki stopień

swobody poza enklawą, który obrażał jego ścisłą interpretację reguły. Opat Radulfus skinął

jednak głową na znak zgody.

- Z pewnością bystry świadek nie zaszkodzi. Tak, weź go ze sobą. Wiem, że ma

doskonałą pamięć i nos wyczulony na wszelkie niezgodności. Był przy tej sprawie od początku

i chyba ma prawo być do końca.

Tak więc wracający z wieczerzy w refektarzu Cadfael, zamiast sumiennie pójść na

collatio w kapitule albo mniej sumiennie przypomnieć sobie o jakimś pilnym zajęciu w

pracowni, by uniknąć nudnego czytania w wykonaniu brata Franciszka, na którego przypadała

kolej, został oderwany od tej rutyny, żeby pójść z Hugonem przez miasto do zamku i tam

zobaczyć więźnia.

Był taki, jak go opisał starzec, wielki, rudy, zdolny wyrzucić nawet znacznie

potężniejszych intruzów niż ten parszywy stary wagabunda i, dla nieuprzedzonego oka, dość

przystojny, żeby zjednać sobie pełną wigoru i niezależną kobietę, znającą ulicę jak on sam. W

każdym razie na jakiś czas. Gdyby byli razem dość długo, żeby zacząć ze sobą walczyć, mógł

użyć tych wielkich żylastych rąk o jeden raz za wiele i przekonać się, że zabił, chociaż

nieumyślnie. A gdyby kiedyś wpadł w prawdziwą wściekłość, co sugerował gąszcz jego

ognistych włosów, mógł zabić i z premedytacją. Tutaj, w celi, gdzie Hugo zdecydował się z

nim spotkać, siedział oparty szerokimi ramionami o ścianę, sztywno wyprostowany, z twarzą

równie kamienną jak ta ściana, gdyby nie czujne oczy, które odpierały pytania i pytających

nieugiętym spojrzeniem. Cadfael uznał, że to człowiek, który bywał już nieraz w kłopotach i

umie sobie z nimi radzić. Nic śmiertelnie groźnego zapewne, jakaś sarna upolowana nielegalnie

tu i tam, jakaś ukradziona kura, nic, o czym nie można by rozmawiać poza sądem w tych nieco

niezorganizowanych czasach, kiedy królewscy leśnicy nie mieli czasu ani chęci na wdrażanie

rygorów prawa leśnego.

Co zaś do obecnej sytuacji, nie można było powiedzieć, jakie lęki, jakie spekulacje

krążyły mu po głowie, ile zgadywał i jakie gorączkowe zestawy kłamstw układał,

przeczuwając, co mogą mu zarzucić. Czekał, nie protestując, tak napięty, że nawet jego włosy

zdawały się stać dęba. Hugo zamknął drzwi celi i przyjrzał mu się bez pośpiechu.

- Cóż, Brytryku - tak masz na imię? Odwiedzałeś jarmark opactwa przez te dwa ostatnie

lata?

- Dłużej - odpowiedział Brytryk. Głos miał niski, opanowany i nie używał więcej słów,

niż to było konieczne. - Ogółem sześć lat. - Rzucony w bok błysk niespokojnych oczu

pochwycił w kącie celi nieruchomą postać Cadfaela w habicie. Może przypomniał sobie opłaty,

których unikał, i zastanawiał się, czy opat nie miał dość przymykania oka na drobnych

szalbierzy.

- Chodzi nam o zeszły rok. Nie tak dawno temu, żeby cię zawiodła pamięć. W wigilię

Świętego Piotra w Okowach i przez trzy następne dni wystawiałeś towary na sprzedaż. Gdzie

spędzałeś noce?

Teraz się zgubił, i to go czyniło jeszcze ostrożniejszym, ale odpowiedział bez zbędnego

zastanawiania:

- Dowiedziałem się o chacie, która stała pusta. Na jarmarku opowiadano, jak to garncarz

umyślił sobie zostać mnichem, a jego żona odeszła i zostawiła opuszczony dom. Za rzeką, przy

Longnerze. Pomyślałem, że to nic złego tam się schronić. Czy dlatego tu jestem? Ale czemu

teraz, po roku? Niczego nie ukradłem. Zostawiłem wszystko, jak było. Chciałem mieć tylko

dach nad głową i mieć się gdzie wygodnie położyć.

- Samotnie? - spytał Hugo.

Tym razem obyło się bez zastanawiania. Już skalkulował, że na te same pytania musieli

odpowiadać inni, zanim położono na nim rękę, by odpowiadał za siebie.

- Miałem ze sobą kobietę. Zwała się Gunnilda. Wędrowała po jarmarkach i targach,

zarabiała na życie, zabawiając ludzi. Spotkałem ją w Coventry i przez jakiś czas byliśmy

razem.

- A kiedy jarmark się skończył? Zeszłoroczny jarmark? Czy wtedy odeszliście razem i

nadal dotrzymywaliście sobie towarzystwa?

Zwężone oczy Brytryka przemknęły z jednej twarzy na drugą i nie znalazły żadnej

pomocnej wskazówki. Powoli powiedział:

- Nie. Rozeszliśmy się. Wybierałem się na zachód. Najlepiej mi się handluje w

nadgranicznych wioskach.

- A gdzie i kiedy się z nią rozstałeś?

- Zostawiłem ją tam w chacie, gdzieśmy spali. Czwartego sierpnia, wcześnie rano.

Ledwie się rozjaśniło, kiedy wyruszyłem. Ona zamierzała iść stamtąd na wschód, nie

potrzebowała przekraczać rzeki.

- Nie znalazłem nikogo w mieście ani na Podgrodziu - powiedział Hugo w zamyśleniu -

kto by ją potem widział.

- Nie musieli - odparł Brytryk. - Jak powiedziałem, wybierała się na wschód.

- A ty jej nigdy więcej nie widziałeś? Nigdy nie starałeś się jej odszukać przez pamięć

dawnej życzliwości?

- Nigdy nie miałem okazji. - Zaczynał się pocić, cokolwiek mogło to oznaczać. -

Przypadkowe spotkanie, to nie było nic więcej. Ona poszła swoją drogą, a ja swoją.

- A nie poróżniliście się czasem? Żadnych kłótni, rękoczynów? Zawsze byliście łagodni

i mili dla siebie, Brytryku? Są o tobie całkiem inne relacje - oświadczył Hugo. - Był ktoś

jeszcze, kto szukał noclegu w tej chacie. Starzec, którego wyrzuciłeś, ale nie uszedł daleko.

Słyszał, kiedy się biliście po nocach. Burzliwe partnerstwo, powiadał. Ona nalegała, żebyś się z

nią ożenił, czy nie tak? A małżeństwo nie było ci na rękę. Co się stało? Czy była zbyt

uciążliwa? Albo zbyt gwałtowna? Taka dłoń jak twoja na jej ustach albo na jej szyi mogła ją

bardzo łatwo uciszyć.

Brytryk wparł się głową w kamienną ścianę niczym zwierzę zagonione w kąt. Drżące

krople potu wystąpiły mu na czoło pod grzywą rudych włosów. Wycedził przez zęby głosem

pozbawionym tchu, więznącym mu w gardle.

- To szaleństwo... szaleństwo... Mówię wam, że ją tam zostawiłem chrapiącą, żywą i

pełną energii jak zawsze. O co chodzi? Co sobie o mnie myślisz, panie mój? Co myślisz, że

zrobiłem?

- Powiem, Brytryku, co myślę, że zrobiłeś. Na tegorocznym jarmarku nie było

Gunnildy, nieprawdaż? Nikt też nie widział jej w Shrewsbury, odkąd ją zostawiłeś na polu

Rualda. Myślę, żeście się pokłócili i pobili o jeden raz za wiele którejś nocy, chyba tej ostatniej,

i Gunnilda tego nie przeżyła. Myślę też, że ją pogrzebałeś tamtej nocy pod miedzą, żeby ją pług

opactwa wyorał tej jesieni. Bo tak było! Kobiece kości, Brytryku, i kobiece czarne włosy, burza

włosów na czaszce.

Brytryk wydał cichy zdławiony dźwięk. Dech mu zaparło, jakby uderzyła go w piersi

jakaś żelazna pięść. W końcu zdołał wykrztusić szeptem zrozumiałym raczej z ruchu warg:

- Nie... nie... nie! Nie Gunnilda, nie!

Hugo zostawił go w spokoju, dopóki nie odzyskał tchu i rozsądku, i dał mu czas, żeby

się zastanowił, uwierzył i rozważył swoje położenie. Bo umiał się szybko opanować i uznać,

choć z wysiłkiem, że szeryf nie kłamał, iż to był powód jego zatrzymania i uwięzienia tu, i

trzeba pomyśleć o obronie.

- Nigdy jej nie skrzywdziłem - powiedział w końcu, powoli i stanowczo. - Zostawiłem

ją śpiącą. Nigdy potem nie widziałem jej na oczy. Była żywa i zdrowa.

- Kobiece ciało, Brytryku, co najmniej od roku w ziemi. Czarne włosy. Gunnilda była

podobno czarnowłosa.

- Bo była. Bo jest, gdziekolwiek się znajduje. Jak wiele kobiet na tych ziemiach. Kości,

któreście znaleźli, nie mogą należeć do Gunnildy.

Hugonowi zbyt łatwo wymknęło się, że wszystko, co mają, to szkielet, nie do

rozpoznania z twarzy czy kształtów. Teraz Brytryk wiedział, że jest bezpieczny.

- Mówię prawdę, panie mój - powiedział - że była cała i zdrowa, kiedy się wymknąłem

i zostawiłem ją w tej chacie. Nie zaprzeczam, że stała się zbyt pewna siebie. Kobiety chcą

posiadać mężczyznę i to się staje irytujące. Dlatego właśnie wstałem wcześnie, kiedy jeszcze

twardo spała, i ruszyłem sam na zachód, żeby się jej pozbyć bez wrzasków i bez walki. Nie,

nigdy jej nie skrzywdziłem. Ta biedaczka, którą znaleźliście, musi być jakąś inną kobietą. To

nie Gunnilda.

- Jaką inną kobietą, Brytryku? W samotnym miejscu, opuszczonym przez lokatorów?

Czemu ktoś miałby w ogóle tam chodzić, a tym bardziej tam umierać?

- Skąd mam wiedzieć, panie mój? Usłyszałem o tym miejscu dopiero w przeddzień

jarmarku. Nie wiem nic o sąsiadach z tamtej strony rzeki. Szukałem tylko miejsca do spania. -

Teraz już wziął się w garść, wiedząc, że nie da się nazwać po imieniu tej wiązki kobiecych

kości, choćby i z czarnymi włosami na czaszce. Może go to nie uratuje, ale da mu jakąś kruchą

osłonę przed winą i przed śmiercią, mógł bowiem powtarzać zaprzeczenia tak długo i tak

uparcie, jak będzie trzeba. - Nigdy nie skrzywdziłem Gunnildy. Zostawiłem ja całą i zdrową...

- Co o niej wiesz? - zapytał nagle Cadfael, zmieniając temat tak raptownie, że Brytryk

na chwilę został wytrącony z równowagi i przestał trzymać się zaprzeczeń. - Jeśli była twoją

towarzyszką, pewnie dowiedziałeś się, skąd pochodzi, gdzie ma krewnych, jaki ma plan

podróży. Mówisz, że żyje, a przynajmniej, że ją zostawiłeś żywą. Gdzie jej szukać, żeby tego

dowieść?

- Cóż, nigdy wiele nie mówiła. - Wahał się, niepewny, i najwyraźniej mało o niej

wiedział, bo chętnie by się wygadał na dowód swej dobrej woli wobec prawa. Nie miał też

czasu na ułożenie zgrabnego zestawu kłamstw, by skierować ich uwagę do jakiegoś odległego

rejonu, gdzie mogła prowadzić swe wędrowne życie. - Spotkałem ją w Coventry. Przyszliśmy

stamtąd razem, ale nie była rozmowna. Chyba nie była dalej na południu, ale nie mówiła, skąd

jest, i nigdy nie wspominała o krewnych.

- Mówiłeś, że się wybierała na wschód po tym, jak ją zostawiłeś. Skąd to jednak możesz

wiedzieć? Ona tego nie mówiła i nie zgadzała się na rozstanie, bo nie musiałbyś się wykradać

tak wcześnie, żeby jej umknąć.

- Mówiłem nieściśle - wykręcał się Brytryk - przyznaję. Wierzyłem - wciąż wierzę w jej

odejście na wschód, kiedy zobaczyła, że mnie nie ma. Nie było sensu zabierać jej do Walii z jej

śpiewaniem i akrobacjami. Ale zaprawdę, przyrzekam wam, że jej nie skrzywdziłem.

Zostawiłem ją żywą.

I taka była jego prosta, uparta odpowiedź na wszystkie dalsze pytania, i ta jedyna

prośba, którą wstawiał między swoje wytrwałe zaprzeczenia.

- Panie mój, traktuj mnie uczciwie. Rozgłoś, że jest poszukiwana, każ to ogłosić na

mieście, proś podróżnych, żeby zanieśli wiadomość tam, dokąd idą, żeby mogła się do ciebie

odezwać i wykazać, że nadal żyje. Ja nie skłamałem. Jeśli ona usłyszy, że jestem oskarżony o

jej śmierć, pojawi się. Nigdy jej nie skrzywdziłem. Powie wam to.

- Rozgłosimy jej imię i zobaczymy, czy się zjawi - zgodził się Hugo, kiedy zamknęli

Brytryka w jego kamiennej celi i wracali do wartowni przy zamkowej bramie. - Bardzo wątpię,

czy ktoś pokroju Gunnildy zechce zbliżyć się do prawa, nawet dla ratowania gardła Brytryka.

Co o nim sądzisz? Przeczenia same w sobie są niewiele warte, a on ma coś na sumieniu, i to coś

wspólnego z tamtym miejscem i tamtą kobietą. Pierwsze, co wykrzyknął, kiedyśmy go

przypisali do miejsca, brzmiało: „Niczego nie ukradłem! Zostawiłem wszystko, jak było!”.

Zakładam więc, że coś ukradł. Kiedy wspomniałem o śmierci Gunnildy, przestraszył się,

dopóki jak głupiec nie wygadałem, że to tylko kości. Potem już wiedział, jak należy działać, i

zaczął nalegać, żebyśmy jej szukali. To dobrze wygląda i brzmi, ale on chyba wie, że nigdy nie

zostanie odnaleziona. Albo raczej, on wie aż za dobrze, że już została odnaleziona, a miał

nadzieję, że to się nigdy nie stanie.

- I zatrzymasz go w zamknięciu? - spytał Cadfael.

- Na pewno! I pójdę jego tropem wszędzie tam, gdzie był od tamtego czasu, wypytując

każdego właściciela gospody, barmana czy sklepikarza, który z nim miał do czynienia. Musi

gdzieś być ktoś, kto potrafi wypełnić godzinę czy dwie jego życia - I jej. Każę go trzymać, póki

nie poznam prawdy, takiej czy innej. Czemu pytasz? Masz coś do dodania, co mi umknęło? Nie

odrzucę niczego, co ci przyjdzie na myśl.

- To tylko myśl - powiedział z roztargnieniem Cadfael. - Niech dojrzewa dzień czy dwa.

Kto wie, może nie musisz czekać zbyt długo na prawdę.

Następnego rana, w niedzielę, Sulien Blount przyjechał z Longneru na mszę do opactwa

i przywiózł ze sobą wytrzepany, wyszczotkowany i porządnie złożony habit, w którym odszedł

do domu po zwolnieniu przez opata.

We własnej tunice i spodniach, płóciennej koszuli i dobrych skórzanych butach,

sprawiał wrażenie, jakby czuł się mniej swobodnie niż w habicie, tak świeże było jego

uwolnienie po ponad roku nowicjatu. Nie odzyskał jeszcze swobodnego kroku młodego

człowieka nieskrępowanego strojem zakonnym. Nie wyglądał też, o dziwo, na beztroskiego ani

na szczęśliwszego po podjęciu decyzji. Podbródek miał zacięty, a zmarszczka między prostymi

brwiami świadczyła o powadze myśli. Pierścień zbyt długich włosów został przystrzyżony, a

ciemnozłote loki w jego wnętrzu były już dość długie, by się stopić z brunatnymi. Wysłuchał

mszy z tym samym poważnym skupieniem, jakie okazywał w zakonie, przekazał habit, z

którego zrezygnował, pokłonił się opatowi Radulfusowi i przeorowi Robertowi i poszedł do

ogrodu ziołowego poszukać brata Cadfaela.

- Proszę, proszę! - powiedział Cadfael. - Myślałem, że wkrótce do nas zajrzysz. I jak

znajdujesz sprawy w świecie? Nie widzisz powodów, żeby zmienić zamiar?

- Nie! - odparł z mocą chłopak i chwilę nie miał nic więcej do powiedzenia. Rozglądał

się po otoczonym wysokim murem ogrodzie, po jego porządnych, wzorzystych grządkach,

teraz trochę przerzedzonych po utracie liści, z łodygami tymianku ciemnymi niczym druty. -

Podoba mi się tu, u ciebie. Ale nie, nie wróciłbym. Zrobiłem błąd, uciekając, i nie popełnię go

ponownie.

- Jak się czuje twoja matka? - spytał Cadfael, zgadując, że to ona może być źródłem tego

nieuleczalnego żalu, przed którym Sulien usiłował przedtem uciec. Dla młodego człowieka

nieuniknione przyglądanie się ciągłej udręce i okrutnie powolnemu zbliżaniu się śmierci mogło

być nie do zniesienia. Hugo opisał bowiem jej obecny stan bardzo wyraźnie. Jeśli tak się miały

sprawy, chłopiec starał się teraz to wynagrodzić i nieść w tym domu swoją część brzemienia, z

pewnością trochę ją odciążając.

- Marnie - odpowiedział Sulien bez ogródek. - Ale ona nigdy się nie skarży. To jest tak,

jakby jakaś głodna bestia wgryzała się w jej ciało od wewnątrz. Niektóre dni są nieco lepsze od

innych.

- Mam zioła, które mogą zrobić coś z tym bólem - powiedział Cadfael. - Korzystała z

nich jakiś czas temu.

- Wiem. Mówiliśmy jej o tym, ale ona teraz ich nie chce. Mówi, że ich nie potrzebuje.

Mimo to - dodał cieplejszym tonem - daj mi ich trochę, może ją przekonam.

Wszedł za Cadfaelem do pracowni, pod szeleszczące wiązki suszonych ziół zwisające z

krokwi, i usiadł na drewnianej ławie, podczas gdy Cadfael napełniał flaszkę syropem ze swoich

wschodnich maków, uśmierzającym ból i sprowadzającym sen.

- Może jeszcze nie słyszałeś - powiedział Cadfael odwrócony plecami - że szeryf

trzyma w więzieniu człowieka za morderstwo kobiety, którą mieliśmy za Generys, póki nam

nie dowiodłeś, że to niemożliwe. Zwie się Brytryk, jest wędrownym handlarzem. Działa w

nadgranicznych wioskach, a w zeszłym roku sypiał w zagrodzie Rualda podczas Jarmarku

Świętego Piotra.

Usłyszał za plecami ciche poruszenie, jakby plecy Suliena przesunęły się po drewnianej

ścianie, nie padło jednak żadne słowo.

- Wygląda na to, że miał tam z sobą kobietę, niejaką Gunnildę, akrobatkę i śpiewaczkę

występującą na jarmarkach. I nikt jej nie widział od zakończenia tamtego jarmarku. Mówią o

niej czarnowłosa. Mogłaby być tą biedaczką, którą znaleźliśmy. Hugo Beringar tak uważa.

- Co na to mówi ten Brytryk? Nie przyznał się do tego? - spytał Sulien cichym, nieco

spiętym głosem.

- Powiedział, że zostawił tam tę kobietę rano po skończonym jarmarku całą i zdrową i

potem już jej nie widział.

- I mogło tak być - stwierdził rzeczowo Sulien.

- To możliwe. Ale tej kobiety nikt odtąd nie widział. Nie przyszła na tegoroczny

jarmark i nikt nic o niej nie wie. I jak słyszałem, byli znani z kłótni, nawet dochodziło do

wymiany ciosów. A z niego potężny chłop, i zapalczywy, co go mogło zaprowadzić za daleko.

Nie chciałbym - powiedział z rozmysłem Cadfael - być na jego miejscu, bo myślę, że jego wina

zostanie udowodniona. Chyba długo nie pożyje.

Odwrócił się dopiero teraz. Chłopiec siedział nieruchomo, z oczami utkwionymi w

obliczu Cadfaela. Tonem bezstronnej litości, bez szczególnego wzruszenia powiedział:

- Biedaczysko! Chyba nie miał zamiaru jej zabić. Jak powiedziałeś, że miała na imię ta

dziewczyna akrobatka?

- Gunnilda. Wołano ją Gunnilda.

- Musi to być ciężkie życie, chodzenie po drogach - powiedział Sulien z zadumą -

zwłaszcza dla kobiety. Nie tak złe w lecie, ale co oni muszą robić w zimie?

- To, co wszyscy żonglerzy - odrzekł Cadfael rzeczowo. - O tej porze roku zaczynają

myśleć o tym, który dwór mógłby ich przyjąć w najgorszą pogodę w zamian za ich śpiew i

granie. A na wiosnę znowu są na gościńcu.

- Tak, sądzę, że kąt przy ogniu i obiad przy najskromniejszym nawet stole muszą być

najmilej widziane, kiedy spadnie śnieg - zgodził się obojętnie Sulien i wstał, by przyjąć

flaszeczkę, którą zakorkował Cadfael. - Teraz będę już wracał. Eudonowi przyda się pomoc w

stajni. I dziękuję ci, Cadfaelu. Za to i za wszystko.

Rozdział ósmy

Trzy dni później jakiś koniuszy wjechał w zamkową bramę z kobietą na poduszce za

siodłem i zsadził ją z konia na zewnętrznym dziedzińcu, by pomówiła ze strażą. Skromnie, ale z

pewnością siebie, spytała o szeryfa i dała do zrozumienia, że ma ważną sprawę i że ten, kogo

szuka, sam to potwierdzi.

Hugo wyszedł ze zbrojowni w samej koszuli i skórzanym kaftanie, a żar i dym

paleniska kowala unosiły się wokół niego. Kobieta patrzyła na niego z taką samą ciekawością

jak on na nią, bo zaskoczył ją jego młody wygląd. Nie widziała nigdy przedtem szeryfa

hrabstwa i spodziewała się kogoś starszego i bardziej dbającego o swą godność niż ten zgrabny,

szczupły chłopak jeszcze przed trzydziestką, czarnowłosy i z czarnymi brwiami, który

wyglądał bardziej na czeladnika zbrojmistrza niż na królewskiego urzędnika.

- Chciałaś ze mną mówić, pani? Wejdź, proszę, i powiedz mi, czego ci trzeba?

Poszła za nim spokojnie do małej poczekalni w wartowni, ale zawahała się przez

chwilę, gdy ją poprosił, by usiadła, jakby jej sprawa musiała najpierw zostać przedstawiona,

zanim mogła poczuć się swobodnie.

- Panie mój, to chyba ty chcesz czegoś ode mnie, jeśli to prawda, co słyszałam. -

Mówiła jak kobieta ze wsi, a w głosie wyczuwało się pewną szorstkość i surowość, jak gdyby w

swoim czasie nadużywała go albo forsowała. Nie była tak młoda, jak o niej z początku myślał,

miała ze trzydzieści pięć lat, ale była przystojna, trzymała się prosto i poruszała z gracją. Nosiła

porządną ciemną suknię, stateczną i skromną, a włosy miała upięte i skryte pod białym

czepkiem. Doskonały obraz cnotliwej żony mieszczanina albo towarzyszki dobrze urodzonej

pani. Hugo nie umiał natychmiast odgadnąć, co miała wspólnego z jego obecnymi sprawami,

ale chętnie czekał na objaśnienie.

- A co takiego słyszałaś? - spytał.

- Na rynku mówią, że zamknąłeś handlarza imieniem Brytryk za zabójstwo kobiety,

która mu towarzyszyła jakiś czas w zeszłym roku. Czy to prawda?

- Zupełna prawda - odrzekł Hugo. - Czy masz coś do powiedzenia w tej sprawie?

- Mam, panie mój! - Oczy miała na wpół przesłonięte gęstymi, długimi rzęsami,

spoglądając na niego rzadko i na krótko. - Mam powody, żeby nie życzyć Brytrykowi jak

najlepiej, ale nie życzę mu też źle. Był dobrym towarzyszem przez jakiś czas, a choć się

rozeszliśmy, nie chcę, żeby wisiał za morderstwo, którego nie popełnił. Jestem tu więc we

własnej osobie, by dowieść, że żyję. A na imię mam Gunnilda.

*

- I na Boga, to dowiedzione! - rzekł Hugo, przedstawiając całą tę niebywałą historię

kilka godzin później, w wolnej godzinie popołudnia w pracowni Cadfaela. - Nie ma

wątpliwości, że to Gunnilda. Powinieneś zobaczyć twarz tego handlarza, kiedy ją

wprowadziłem do jego celi, a on przyglądał się jej godnej postaci, a potem z bliska jej twarzy.

Zrobił głupią minę i trudno mu było uwierzyć, ale wychrypiał: „Gunnilda”, kiedy tylko

odzyskał dech. Och, to ta sama kobieta, nie ma wątpliwości, ale tak zmieniona, że nie mógł

uwierzyć własnym oczom. I nie powiedział nam wszystkiego o tamtej swojej porannej

ucieczce. Nic dziwnego, że się wykradł i zostawił ją śpiącą. Zabrał jej pieniądze do ostatniego

pensa razem ze swoimi. Wiedziałem, że ma coś na sumieniu, i to coś związanego z tą kobietą. I

miał, bo obrabował ją ze wszystkiego, co miała wartościowego. Musiała przeżyć ciężkie chwile

zeszłej jesieni i w zimie.

- Wygląda na to - powiedział Cadfael - że ich dzisiejsze spotkanie mogło być znowu

burzliwe.

- Cóż, był tak ucieszony z jej przybycia, że tylko dziękował, obiecywał wynagrodzenie

krzywd, przymilał się i prawił pochlebstwa. A ona odmawia oskarżenia go o kradzież. Chyba

chciał ją namówić znowu do wędrownego życia, ale ona nie myśli o tym wcale. To nie dla niej!

Wezwała koniuszego, ten wsadził ją na konia i odjechali.

- A Brytryk? - Cadfael mieszał w zamyśleniu w garnku, który cicho bulgotał na ruszcie

z boku piecyka. Ostry zapach ziela szanty uderzył ich w nozdrza. Było już kilku kaszlących

wśród starych, słabowitych braci w infirmerii Edmunda.

- Został zwolniony i odszedł, bardzo spokorniały, chociaż trudno zgadnąć, jak długo to

potrwa. Nie ma powodu trzymać go dłużej. Będziemy mieli na niego oko, ale jeśli zaczyna

działać uczciwie - no, prawie uczciwie! - może mieć tym razem dość rozumu, by przestrzegać

prawa. Nawet opactwo może dostać swoją opłatę, jeśli zjawi się na jarmarku w przyszłym roku.

Oto jednak zostaliśmy, Cadfaelu, z historią zataczającą koło bardzo zgrabnie i wiarygodnie, by

uwolnić nie tylko jednego możliwego mordercę, ale i drugiego. Czy można w to uwierzyć?

- Takie rzeczy się zdarzały - powiedział Cadfael - ale nieczęsto.

- A czy ty w to wierzysz?

- Wierzę, że to się zdarzyło. Ale że się zdarzyło przypadkiem, co do tego się waham.

Nie - poprawił się zdecydowanie - w to nie wierzę.

- Że jedna uważana za martwą kobieta wróciła do życia, dobrze. Ale czy i druga

również? I czy teraz mamy spodziewać się, że trzecia, jeśli znajdziemy jakąś trzecią, umrze

albo ożyje ponownie? A przecież wciąż mamy tę jedną skrzywdzoną duszę oczekującą

sprawiedliwości, i jeśli nie czyjejś śmierci, to przynajmniej modlitwy za nią i przypomnienia jej

imienia. Bo ona jest martwa i żąda rozliczenia.

Cadfael wysłuchał z respektem i afektem tej mowy, która mogła wyjść z ust opata

Radulfusa, ale została wygłoszona z młodzieńczą i świecką pasją. Hugo nieczęsto pozwalał

sobie na oburzenie, a przynajmniej nie głośne.

- Hugonie, czy powiedziała ci, jak i gdzie usłyszała o Brytryku w twoim więzieniu?

- Raczej wymijająco. Powiedziała, że mówiono o tym na rynku. Nie pomyślałem -

zirytował się Hugo - żeby pytać bardziej szczegółowo.

- A minęły zaledwie trzy dni, odkąd ogłosiłeś, o co jest podejrzany, i podałeś jej imię.

Nowina podróżuje szybko, ale jak daleko mogła zajść w tym czasie? To może mieć znaczenie.

Zakładam, że Gunnilda opowiedziała ci o sobie? O tej odmianie losu? Nie wyjawiłeś mi

jeszcze, gdzie teraz mieszka i służy.

- Otóż wydaje się, że w jakiś sposób Brytryk wyświadczył jej przysługę, zostawiając ją

bez grosza w zagrodzie Rualda. Był wtedy sierpień, koniec jarmarku. Nie było łatwo coś

zarobić i ledwie zdołała przetrwać jesienne miesiące bez żadnych oszczędności, a pamiętasz -

powinieneś, Bóg to wie! - że zima przyszła wczesna i ostra. Zrobiła to, co robią wędrowni

muzycy, zaczęła wcześnie szukać jakiegoś dworu, gdzie mogło być miejsce dla dobrego

minstrela na zimę. Powszechna praktyka, ale i ryzyko, możesz wygrać albo marnie na tym

wyjść.

- Tak - przytaknął Cadfael, raczej sobie niż przyjacielowi. - Tak mu też powiedziałem.

- Poszczęściło jej się. Trafiła do dworu Withington w tych grudniowych śniegach.

Dzierży go Idzi Otmere jako królewszczyznę, odkąd ziemie FitzAlana zostały skonfiskowane,

a ma on młodą rodzinę, która chętnie powitała minstrela na święta Bożego Narodzenia. Co

więcej, młodsza córka właśnie skończyła osiemnaście lat, a że spodobała jej się Gunnilda, która

umie układać włosy i biegle włada igłą, wzięła ją sobie jako pokojówkę. Powinieneś zobaczyć

jej wykwintny chód i maniery. Jest użyteczna swojej pani, która jest dla niej wszystkim.

Gunnilda nigdy nie wróci na drogi i jarmarki, bo ma za wiele rozsądku. Naprawdę, Cadfaelu,

powinieneś ją zobaczyć na własne oczy.

- Rzeczywiście, chyba powinienem - powiedział w zamyśleniu Cadfael. - Cóż,

Withington nie jest daleko, niewiele dalej niż Upton, ale jeżeli pani Gunnilda nie przyjechała do

miasta na wczorajszy rynek albo ktoś nie wpadł do Withington z nowiną dnia, plotka zdaje się

biec przez pola i przez rzekę z własnej woli. Przyznaję, że czasem lata ona szybciej niż ptaki,

przynajmniej w mieście i na Podgrodziu, ale trzeba jej dnia albo więcej, żeby dotrzeć do dalej

leżących wsi. Chyba że ktoś wyrusza w pośpiechu, by ją zanieść.

- Przyniesiona z rynku czy niesiona z wiatrem dotarła aż do Withington - rzekł Hugo. -

Z korzyścią dla Brytryka. Nie mam teraz pomysłu, w którą stronę się zwrócić, ale lepsze to niż

szczucie niewinnego. Nie ustąpię jednak i nie pozwolę zostawić tej sprawy bez rozstrzygnięcia.

- Nie ma potrzeby - odrzekł Cadfael - myśleć w takich kategoriach. Zaczekaj jeszcze

parę dni i zajmij się tymczasem sprawami króla. Być może mamy jeszcze jakiś pozostawiony

trop.

Cadfael poszedł do kwatery opata przed nieszporami i poprosił o posłuchanie. Z

pewnym oporem przedstawił swoją prośbę, świadomy, że udzielana mu swoboda często

wykraczała poza to, na co pozwalała Reguła, i nie do końca pewny swych zamiarów. Zaufanie,

które opat w nim pokładał, było samo w sobie brzemieniem.

- Ojcze, sądzę, że Hugo Beringar odwiedzi cię dziś po południu i opowie, co się

wydarzyło w związku z tym człowiekiem, Brytrykiem. Ta kobieta, którą widziano w jego

towarzystwie przed rokiem, rzeczywiście zniknęła ze swych zwykłych miejsc, ale nie za

sprawą śmierci. Pojawiła się, by pokazać, że nie zrobił jej krzywdy, on zaś został uwolniony.

- Tak, wiem o tym - odrzekł Radulfus. - Hugo był u mnie przed godzina. Mogę tylko

być rad, że ten człowiek nie jest winny morderstwa i może iść wolny własną drogą. Nadal

spoczywa na nas jednak odpowiedzialność za tę zmarłą i nasze poszukiwania muszą trwać.

- Ojcze, przyszedłem prosić o pozwolenie na wyjazd jutro. Kilka godzin wystarczy. Są

pewne pytania w związku z tym uwolnieniem, na które trzeba odpowiedzieć. Nie wspominałem

Hugonowi Beringarowi, że powinien podjąć takie dochodzenie, po części dlatego, że ma on

głowę zajętą sprawami króla, a po części dlatego, że mogę się mylić w swoich

przypuszczeniach, i jeśli tak się okaże, nie trzeba go nimi kłopotać. A jeśli się okaże, że są

podstawy dla moich wątpliwości - powiedział bardzo poważnie Cadfael - będę musiał złożyć tę

sprawę w jego ręce.

- A czy wolno - rzekł opat po chwili namysłu i z gorzkim uśmiechem, który przemknął

mu przez usta - zapytać, jakie to wątpliwości?

- Rad bym nic nie mówić - powiedział otwarcie Cadfael - dopóki sam nie znajdę

odpowiedzi. Bo jeśli mam zostać zwykłym podejrzliwym starcem, nazbyt skorym do widzenia

jakichś pokrętnych praktyk tam, gdzie ich nie ma, wolałbym nie wciągać nikogo innego w to

bagno ani rzucać fałszywych oskarżeń, które łatwiej wygłosić, niż wycofać. Bądź cierpliwy do

jutra.

- Powiedz mi tylko jedno - rzekł Radulfus. - Mam nadzieję, że w tym, co masz na myśli,

nic nie wskazuje znów brata Rualda?

- Nie, ojcze, wprost przeciwnie.

- To dobrze! Nie mogę uwierzyć, że zrobił coś złego.

- Jestem pewien, że nie zrobił - oświadczył stanowczo Cadfael.

- Więc przynajmniej on może mieć spokój.

- Tego nie powiedziałem. - A gdy opat utkwił w nim ostre i przenikliwe spojrzenie,

mówił dalej: - Wszyscy w tym klasztorze dzielimy troskę i żal z powodu tej istoty pochowanej

w ziemi opactwa bez imienia, bez należnych obrządków i bez rozgrzeszenia. W tej sprawie,

póki się ona nie rozstrzygnie, nikt z nas nie może mieć spokoju.

Radulfus milczał przez długą chwilę, przyglądając się uważnie Cadfaelowi, a potem

poruszył się raptownie i powiedział rzeczowo: - Zatem im szybciej, tym lepiej. Weź muła ze

stajni, jeśli ta podróż jest za długa na dojście i powrót za dnia. Dokąd się wybierasz, jeśli wolno

o to spytać?

- Niedaleko - odpowiedział Cadfael - ale oszczędzę czas, jeśli pojadę. Tylko do dworu

w Withington.

Cadfael wyruszył nazajutrz rano, zaraz po prymie, na sześciomilową przejażdżkę do

dworu, w którym Gunnilda znalazła schronienie przed przeciwnościami losu. Przeprawił się

promem przez rzekę powyżej Longneru i po drugiej stronie pojechał wzdłuż strumyka, który

wpadał tam do Severn, ze wznoszącymi się po obu stronach polami. Przez ćwierć mili mógł

widzieć po prawej stronie długi szereg drzew i krzaków, za którymi leżało Pole Garncarza,

przekształcone teraz w nowo zaorany płaskowyż z łagodnym zboczem łąki poniżej.

Pozostałości chaty zostały już rozebrane, ogród uprzątnięty, teren wyrównany. Cadfael nie

chciał tego oglądać.

Droga prowadziła przez otwarte pola do wioski Upton, łagodnie się wznosząc. Dalej był

dobrze przetarty szlak przez dalsze dwie mile do Withington po żyznej i zielonej równinie.

Dwa strumyki wiły się między domami wioski, by połączyć się na jej południowym skraju i

spłynąć do rzeki Tern. Kościółek pośród zieleni należał do opactwa, podobnie jak jego sąsiad w

Upton, dar biskupa de Clintona dla benedyktynów sprzed kilku lat. Po drugiej stronie wioski,

nieco odsunięty od strumyka, leżał dwór za niską palisadą, otoczony stodołami, oborami i

stajniami. Przyziemie było z bali, jeden koniec mieszkalnego piętra z kamienia, a krótki,

stromy bieg schodów prowadził do drzwi hallu, stojących otworem o tej wczesnej roboczej

godzinie dnia, kiedy piekarz i mleczarka mają pełne ręce roboty.

Cadfael zsiadł przy bramie i wprowadził muła bez pośpiechu na podwórze, rozglądając

się przy okazji. Jakaś służąca szła z wielkim skopkiem mleka z obory do mleczarni i zatrzymała

się na jego widok, ale poszła dalej, kiedy ze stajni wyłonił się koniuszy i podszedł szybko, by

przejąć uzdę muła.

- Wczesna pora na podróż, bracie. Czym możemy służyć? Mój pan wyjechał już do

Rodington. Czy mamy go zawrócić, jeśli masz do niego sprawę? Jeśli jednak bez pośpiechu

zaczekasz, aż wróci, z pewnością cię przyjmie. Jego drzwi są zawsze otwarte przed habitem.

- Nie zakłócę planu dnia zajętemu człowiekowi - zapewnił Cadfael. - Chodzi tylko o

podziękowanie waszej młodej pani za jej uprzejmość i pomoc w pewnej trudnej sprawie, i jeśli

będę mógł złożyć jej me podziękowanie, wracam zaraz do Shrewsbury. Nie znam jej imienia, a

wiem, że twój pan ma gromadkę dzieci. Pani, którą chcę widzieć, może być najstarsza. To ta,

która ma dworkę zwaną Gunnilda.

Tym sposobem to imię dotarło do koniuszego. Gunnilda miała już w tym domu

wyrobioną i uznaną pozycję. Jeśli nawet były dawniej szepty i żale wśród innych pokojówek

nad przemianą wędrownej akrobatki w ulubioną dworkę, zostały już zapomniane, co jasno

dowodziło zdrowego rozsądku Gunnildy.

- Och, tak, to pani Pernel - powiedział koniuszy i obrócił się, przywołując

przechodzącego chłopca, żeby zabrał muła do stajni. - Jest w domu, chociaż moja pani

wyjechała z panem, bo ma sprawę z młynarzową w Rodington. Wejdź, a ja ci przywołam

Gunnildę.

Głosy przelatujące przez podwórze ustąpiły miejsca, kiedy weszli po schodach do drzwi

hallu, cieńszym głosikom i dziecięcym śmiechom. Dwaj chłopcy w wieku lat dwunastu i ośmiu

wypadli z otwartych drzwi na schody, skacząc po dwa i trzy stopnie, prawie przewracając

Cadfaela i odzyskując równowagę, by pognać z wrzaskiem na pola. Za nimi śpieszyła

dziewczynka, pięcio - czy sześcioletnia, unosząca swe spódniczki pulchnymi rączkami i

wołająca do braci, by na nią zaczekali. Koniuszy pochwycił ją zręcznie i postawił u stóp

schodów, ona zaś popędziła za chłopcami najszybciej, jak mogła, na swych małych nóżkach.

Cadfael obrócił się na chwilę na schodach, patrząc za nią. Kiedy znów się odwrócił,

podejmując wspinaczkę, jakaś starsza dziewczyna stała w wejściu, patrząc na niego z

uśmiechem i zdziwieniem.

Nie była to oczywiście Gunnilda, lecz jej pani. Hugo mówił, że właśnie skończyła

osiemnaście lat. Osiemnaście lat i jeszcze niezamężna ani, jak się zdawało, zaręczona, być

może z powodu skromnego posagu i braku stosunków jej ojca, ale może i dlatego, że była

najstarsza z tej gromadki dzieci i bardzo cenna dla domu. Dziedziczenie było zapewnione przy

dwóch zdrowych synach i dwóch córkach, których wyposażenie mogło obciążyć zasoby

Idziego Otmere’a, nie było więc pośpiechu. Z jej miłym wyglądem i wyraźnym ciepłem

charakteru nie będzie potrzebowała dużego posagu, jeśli się trafi odpowiedni chłopak.

Nie była wysoka, ale zgrabnie zaokrąglona, i zdawała się promieniować jakimś

cielesnym blaskiem, jakby całe jej ciało, od jasnobrązowych włosów do drobnych stóp

uśmiechało się tak jak jej oczy i usta. Twarz miała okrągłą, oczy szeroko rozstawione i szeroko

otwarte w promiennej szczerości, jej usta były pełne i namiętne, a zarazem rezolutnie

stanowcze, choć właśnie rozchylały się w uśmiechu. W ręku trzymała podniesioną z podłogi

drewnianą lalkę siostrzyczki.

- Oto jest pani Pernel - powiedział wesoło koniuszy i odstąpił o krok. - Pani, ten zacny

brat chciałby zamienić z tobą słowo.

- Ze mną? - spytała, otwierając oczy jeszcze szerzej. - Witaj, bracie, wejdź, proszę. Czy

naprawdę chodzi o mnie? Nie o moją matkę?

Jej głos pasował do roztaczanej przez nią jasności, wysoki i wesoły jak u dziecka, ale

melodyjny.

- Cóż, przynajmniej możemy - powiedziała, śmiejąc się - słyszeć, co do siebie mówimy,

kiedy nie ma dzieci. Podejdź, proszę, do ławy okiennej i spocznij.

W alkowie, gdzie usiedli, część okiennic była zamknięta, ale zawietrzna pozostała

otwarta. Tego rana prawie nie było wiatru i choć niebo zasnuwały chmury, światło było jasne.

Siedzieć naprzeciw tej dziewczyny było jak patrzeć na zapaloną lampę. Na tę chwilę mieli cały

hall dla siebie, chociaż Cadfael słyszał głosy z korytarza i z kuchni, a także z podwórza.

- Przybywasz ze Shrewsbury? - spytała.

- Z pozwoleniem mego opata - odpowiedział Cadfael - by ci przekazać podziękowanie

za tak szybkie przysłanie twojej dworki Gunnildy do pana szeryfa. Uwolniłaś z więzienia

człowieka podejrzanego o spowodowanie jej śmierci. Zarówno mój opat, jak i szeryf są twoimi

dłużnikami. Ich celem jest sprawiedliwość. Pomogłaś im uniknąć niesprawiedliwości.

- Ależ nie mogłyśmy postąpić inaczej - powiedziała po prostu - kiedy się

dowiedziałyśmy, że zaszła taka potrzeba. Nikt by przecież nie zostawił jakiegoś biedaka w

więzieniu o dzień dłużej niż to konieczne, skoro nie zrobił nic złego.

- A skąd się dowiedziałaś, że zaszła taka potrzeba? - spytał Cadfael. To właśnie pytanie

przyjechał zadać, ona zaś odpowiedziała na nie wesoło i otwarcie, nie podejrzewając jego

prawdziwego znaczenia.

- Powiedziano mi to. Właściwie, jeśli jest w tym czyjaś zasługa, to nie nasza, a tego

młodego człowieka, który powiedział mi o tej sprawie, bo pytał wcześniej wszędzie o

Gunnildę, czy spędziła ostatnią zimę w jakimś domu w tej części hrabstwa. Nie spodziewał się,

że ją tu znajdzie, i to zadomowioną, ale było to dla niego wielką ulgą. Wysłałam ją do

Shrewsbury z koniuszym, i to było wszystko, co zrobiłam. On jeździł tu i tam, wypytując o nią,

żeby się dowiedzieć, czy żyje, i prosić jąo ujawnienie się, bo była uważana za zmarłą.

- Taka troska o sprawiedliwość to jego wielka zasługa - powiedział Cadfael.

- To prawda! - przyznała gorąco. - Nie byliśmy pierwsi, których odwiedził. Zajechał aż

do Cressage, zanim przybył do nas.

- Czy wiesz, jak się nazywa?

- Przedtem nie wiedziałam. Powiedział mi, że zwie się Sulien Btount, z Longneru.

- Czy pytał wprost o ciebie?

- Och, nie! - Była zaskoczona i ubawiona, on zaś nie był pewien, czy nie jest w pełni

świadoma dziwnej natarczywości jego pytań, ale nie widziała powodu, by się powstrzymywać

od odpowiedzi. - Pytał o mojego ojca, ale ojciec był w polu, a ja byłam na podwórzu, kiedy

wjechał. Tylko przypadkiem rozmawiał ze mną.

Cadfael pomyślał, że był to szczęśliwy przypadek, skoro przyniósł nieoczekiwaną

pociechę człowiekowi w udręce.

- A kiedy się dowiedział, że znalazł kobietę, której szuka, czy prosił o rozmowę z nią?

Czy też zostawił to tobie?

- Tak, rozmawiał z nią. W mojej obecności powiedział jej o handlarzu w więzieniu, i że

musi ona ujawnić się i dowieść, iż on nie zrobił jej krzywdy. 1 chętnie to zrobiła.

Była teraz raczej poważna niż uśmiechnięta, ale nadal otwarta, bezpośrednia i

ożywiona. Widać było po jej oczach, że spostrzegła jakiś głębszy cel tego wypytywania i

zastanawiała się nad jego implikacjami, ale też widać było, że nawet po tym spostrzeżeniu nie

znalazła powodu, by się wycofywać czy mówić wymijająco, skoro prawda nie mogła przynieść

szkody. Zadał więc bez wahania ostatnie pytanie:

- Czy miał sposobność mówić z nią sam na sam?

- Tak - odpowiedziała Pernel. Jej oczy, rozszerzone i utkwione w twarzy Cadfaela,

miały kolor złocistego, rozświetlonego słońcem brązu, jaśniejszego niż jej włosy. - Dziękowała

mu i wyszła z nim na podwórze, kiedy wsiadał na konia i odjeżdżał. Ja byłam w środku z

dziećmi, bo właśnie przyszły i zbliżała się pora wieczerzy. Nie chciał jednak zostać.

Prosiła go zatem. Polubiła go. Nadal bardzo go lubiła i zastanawiała się, choć bez

żadnych złych przeczuć, czego ten mnich ze Shrewsbury mógł się doszukiwać w posunięciach,

wspaniałomyślności i zaangażowaniu Suliena Blounta z Longneru.

- Nie wiem, o czym mówili, ale jestem pewna, że nie było w tym nic złego.

- Chyba się domyślam - powiedział Cadfael. - Młody człowiek prosił ją pewnie, żeby

nie wspominała szeryfowi, że to on jej szukał, ale żeby mówiła, iż słyszała plotki o ciężkiej

sytuacji Brytryka i o swej rzekomej śmierci. Nowiny się rozchodzą. Mogła to w końcu

usłyszeć, ale myślę, że nie tak szybko.

- Tak. - Pernel zarumieniła się i rozjaśniła. - Mogłam się domyślić, że on nie chce żadnej

nagrody za swoje dobre serce. Czy zrobiła to, o co prosił?

- Zrobiła. Nie można jej mieć tego za złe. Miał prawo ją o to prosić.

A może nie tylko prawo, ale i powód! Cadfael chciał już wstać, żeby jej podziękować za

poświęcony mu czas i pożegnać się, ale podniosła dłoń, by go powstrzymać.

- Nie możesz odejść bez pokrzepienia się w naszym domu. Jeśli nie chcesz zostać i zjeść

z nami w południe, pozwól przynajmniej, że każę Gunnildzie podać nam wina. Ojciec kupił

francuskie wino na jarmarku.

I już była na nogach, idąc przez hall do drzwi i wołając, zanim zdążył się zgodzić albo

podziękować. Pomyślał, że to uczciwe. Sam dostał od niej to, czego chciał, a teraz ona chciała

czegoś od niego.

- Nie musimy nic mówić Gunnildzie - powiedziała cicho, wracając. - Miała ciężkie

życie, więc lepiej go nie wspominać. Jest mi dobrą przyjaciółką i służącą i kocha dzieci.

Kobieta, która weszła z kuchni i spiżarni z butelką i szklankami, była wysoka i można

była nazwać ją raczej chudą niż szczupłą, ale jej ruchy w ciemnej prostej sukni wciąż były

płynne i falujące. Owalna twarz ujęta w biały kornet była łagodna i miała oliwkową cerę, a

ciemne oczy, które spojrzały na Cadfaeła ze spokojną, lecz ostrożną ciekawością, a na Pernel z

czułością i prawie jak na swoją własność, były wciąż piękne i pięknie oprawione. Usłużyła im

zgrabnie i dyskretnie się wycofała. Gunnilda dotarła do przystani, z której nie zamierzała

odpływać, a już na pewno nie na zaproszenie wagabundy takiego jak Brytryk. Nawet kiedy jej

pani wyjdzie za mąż, jej młodsza siostra będzie potrzebowała opieki, a być może pewnego dnia

sama Gunnilda kogoś poślubi. Będzie to spokojne, praktyczne małżeństwo dwojga

starzejących się domowników, którzy służyli razem dość długo, by wiedzieć, że przeżyją ze

sobą przyjemnie resztę życia.

- Sam widzisz - powiedziała Pernel - że warto było ją przyjąć i że jest bardzo

zadowolona. A teraz - ciągnęła, nie ukrywając, co ją najbardziej interesuje - opowiedz mi o tym

Sulienie Blouncie. Myślę bowiem, że musisz go znać.

Cadfael zaczerpnął tchu i opowiedział jej wszystko, co jego zdaniem powinna wiedzieć

o tym byłym benedyktynie, o jego domu i rodzinie, i o jego ostatecznym wyborze świeckiego

świata. Z historii Pola Garncarza wspomniał tylko o jego przejściu etapami z rąk Blountów we

władanie opactwa i o tym, że przy orce wyłoniło ciało jakiejś zmarłej, której tożsamość stara się

teraz wyjaśnić prawo. To się zdawało wystarczającym powodem, żeby syn tego rodu

zainteresował się sprawą osobiście i nie szczędził trudów, by wydobyć niewinnego z kręgu

podejrzeń. Sam opat okazał troskę, a także jego wysłannik, ten podstarzały mnich, który

siedział teraz z Pernel w niszy okiennej, streszczając całą tę niepokojącą historię.

- I jego matka jest tak bardzo chora? - Pernel słuchała uważnie z oczami pełnymi

współczucia. - Ależ się musi cieszyć, że jej syn zdecydował się, mimo wszystko, wrócić do

domu.

- Starszy syn ożenił się w lecie - powiedział Cadfael - więc jest w domu młoda kobieta,

żeby się nią opiekować i pocieszać. Ale tak, z pewnością będzie szczęśliwa, mając znów

Suliena w domu.

- To niedaleko - zastanawiała się półgłosem Pernel. - Jesteśmy prawie sąsiadami. Czy

myślisz, że pani Donata czuje się na siłach przyjmować gości? Jeśli nie może wychodzić, musi

się czasem czuć samotna.

Cadfael pożegnał się, mając w uszach tę delikatną sugestię wypowiedzianą ciepłym,

pogodnym, dziewczęcym głosem, a w oczach jasną, ufną twarz tej dziewczyny,

przeciwieństwo choroby, samotności i bólu. Cóż, dlaczego nie? Nawet gdyby pojechała tam

raczej w poszukiwaniu tego młodego człowieka niż dobroczynnego wpływu, jaki jej wigor i

czar mogły wywrzeć na wyniszczonej chorobą szlachetnej pani, jej obecność mogła zdziałać

cuda.

Wracał, jadąc bez pośpiechu przez jesienne pola. Zamiast skręcić w bramę opactwa,

pojechał dalej przez most do miasta poszukać na zamku Hugona.

Było jasne, odkąd zaczął się wspinać po pochylni do zamkowej bramy, że wydarzyło

się coś, co wywołało wewnątrz wielkie poruszenie. Dwa puste wozy wjeżdżały ze

skrzypieniem pod górę w głęboki łuk bramy, a wewnątrz wrzała taka krzątanina między

hallem, stajniami, zbrojownią i składami, że Cadfael siedział przez wiele minut na swym mule,

niezauważony przez kręcących się ludzi, rozważając sytuację i zastanawiając się nad

nieuniknionym jej znaczeniem. Nie było żadnego zamieszania, wszystko zdawało się celowe i

dokładne. Zarządzone i zaplanowane przygotowania były u szczytu.

Zsiadł, a Will Strażnik, najstarszy i najbardziej doświadczony z sierżantów Hugona,

przerwał na chwilę kierowanie ruchem na dziedzińcu wewnętrznym i podszedł, by mu

wyjaśnić sytuację.

- Mamy wymarsz jutro rano. Wieść przyszła zaledwie przed godziną. Zajdź do niego,

bracie, jest w wieży bramnej.

Powiedziawszy to, odszedł, przyzywając woźnicę drugiego wozu na wewnętrzny

dziedziniec, i zniknął za wozem, by dopilnować załadunku. Kolumna zaopatrzeniowa musiała

być gotowa do wymarszu jeszcze dziś, zbrojni zaś mieli wyjechać w ślad za nią o brzasku.

Cadfael zostawił muła stajennemu i wszedł do wartowni w wieży bramnej. Hugo wstał

zza stołu na jego widok, zgarnął papiery i zepchnął je na bok.

- Stało się, jak przewidywałem. Król musiał wystąpić przeciw temu człowiekowi, żeby

zachować twarz, bo nie mógł dłużej siedzieć i nic nie robić. Chociaż wie tak samo jak ja -

przyznał Hugo, przejęty i wzburzony - że szanse zmuszenia Godfryda de Mandeville’a do

rozstrzygającej bitwy są nikłe, dopóki ma bezpieczne szlaki zaopatrzenia w Esseksie, nawet

jeśli przyjdzie czas, że nie wydusi więcej zboża ani bydła z Moczarów. A on te wszystkie

ponure połacie otoczone wodą zna jak linie własnej dłoni. Cóż, wyrządzimy mu tyle szkody, ile

się da, i może zamkniemy go w środku, jeżeli nie zdołamy wypłoszyć. Tak czy owak, Stefan

zwołał wojska do Cambridge i zażądał mojego towarzystwa na jakiś określony czas, i będzie je

miał, tak dobre jak to, którego mu dostarczają jego Flamandowie. A jeśli go nie dopadnie atak

niecierpliwości, którym nas czasem zaskakuje, będziemy w Cambridge przed nim.

Uwolniwszy się od najpilniejszych zajęć, skoro o wszystko zadbano z wyprzedzeniem,

Hugo spojrzał uważniej w twarz przyjaciela i spostrzegł, że kurier króla Stefana nie był

jedynym gościem, który chce się dzielić doniosłymi nowinami.

- Proszę, proszę! - powiedział łagodnie. - Widzę, że masz zmartwienia nie mniejsze niż

jego miłość król. A ja już prawie pozwoliłem ci dźwigać samemu to brzemię. Siadaj i opowiedz

mi, co nowego. Mamy czas, zanim będę musiał ruszać.

Rozdział dziewiąty

- Przypadek nie wchodzi tu w grę - powiedział Cadfael, opierając się łokciami o stół. -

Miałeś rację. Historia powtarza się nie bez powodu, bo ta sama ręka wepchnęła ją dwukrotnie

tam, gdzie ten sam umysł tego chciał. Dwukrotnie! Miałem to w pamięci, więc poddałem

próbie. Postarałem się, żeby chłopiec dowiedział się, że jest inny podejrzany o tę śmierć. Chyba

też odmalowałem niebezpieczeństwo grożące Brytrykpwi w zbyt ciemnych barwach. Chłopiec

wziął sobie do serca tę prawdę, którą mu podsunąłem, że ludzie z gościńców rozglądają się za

ciepłą przystanią na zimę, i wyruszył na przeszukanie okolicy, żeby sprawdzić, czy niejaka

Gunnilda nie znalazła kąta w jakimś dworze. Zauważ, że tym razem nie mógł wiedzieć, czy ona

żyje. Nie wiedział nic poza tym, co mu powiedziałem. Miał szczęście i odnalazł ją. Ale

dlaczego, nigdy o niej nie słysząc i nigdy jej dotąd nie widząc, miałby być poruszony losem

Brytryka?

- Właśnie - zgodził się Hugo, mierząc go wzrokiem przez stół. - Chyba że wiedział, iż

nasza umarła nie była i nie mogła być Gunnildą. A skąd mógłby to wiedzieć? Bo wie aż za

dobrze, kim ona naprawdę była. I co się jej przydarzyło.

- Albo wydaje mu się, że wie - zauważył Cadfael.

- Cadfaelu, zaczyna mnie interesować ten wasz niedoszły brat. Zobaczmy, co tu mamy.

Mamy młodzika, który nagle, wkrótce po tym, jak żona Rualda znika ze swego domu, decyduje

się całkiem niespodziewanie opuścić swój dom i przywdziać habit, nie w pobliżu, gdzie go

znają, u was albo w Haughmondzie, w klasztorze i w zakonie, które jego rodzina zawsze

wspierała, ale daleko stąd, w Ramsey. Usuwając się ze sceny wydarzeń dla niego bolesnych?

Może nawet niebezpiecznych? Wraca do domu pod przymusem, kiedy Ramsey staje się

jaskinią zbójców, i może być prawdą, że wraca pełen wątpliwości, czy mądrze zrobił, idąc do

klasztoru. A czego się tu dowiaduje? Że znaleziono ciało kobiety pogrzebane na ziemi, która

należała kiedyś do jego rodziny i że powszechnie uważa się ją za zaginioną żonę Rualda, a

Rualda za jej mordercę. Co wtedy robi? Opowiada jakąś historię na dowód, że Generys jest cała

i zdrowa. Dostatecznie daleko, by się nie dało jej łatwo odnaleźć, zważywszy na obecny stan

kraju, ale on ma dowód. Ma pierścień, który należał do niej, pierścień, który sprzedała w

Peterborough - długo po tym, jak stąd znikła. Zatem to ciało nie może być jej.

- Ten pierścień - powiedział Cadfael - był niewątpliwie jej. Ruald poznał go od razu,

cieszył się i był niezmiernie wdzięczny za wiadomość, że jest cała i zdrowa i że najwidoczniej

dobrze sobie radzi bez niego. Widziałeś go tak samo jak ja. Jestem pewien, że nie ma w nim

podstępu ani fałszu.

- I ja tak uważam. Nie sądzę, żebyśmy wracali do Rualda, chociaż Bóg wie, czy nie

wracamy do Generys. Popatrz jednak, co się dzieje potem! Poszukiwanie ujawnia jeszcze

jednego człowieka, który wedle wszelkich oznak może być winny zabójstwa innej kobiety

zaginionej w tym samym miejscu. I znowu Sulien Blount, kiedy szczęśliwym trafem słyszy o

tym z twoich ust, jest zainteresowany tą sprawą i wyrusza na ochotnika, by wytropić także tę

kobietę i wykazać, że ona żyje. I, na Boga, miał dość szczęścia, by ją znaleźć, wyzwalając w ten

sposób Brytryka, jak przedtem wyzwolił Rualda. A teraz powiedz mi, Cadfaelu, ale szczerze,

co ci to wszystko mówi?

- Mówi - przyznał uczciwie Cadfael - że kimkolwiek jest ta kobieta, Sulien Blount jest

winny i zamierza walczyć o swe życie, ale nie kosztem Rualda czy Brytryka, czy innego

niewinnego. To chyba leży w jego charakterze. Mógł zabić. Nie pozwoli jednak, żeby kogoś

innego za to powieszono.

- Tak odczytujesz te znaki? - Hugo przyglądał mu się uważnie, unosząc czarne brwi, z

gorzkim uśmiechem w kąciku wyrazistych ust.

- Tak odczytuję te znaki.

- Ale w to nie wierzysz.

Było to raczej stwierdzenie niż pytanie, i wyrażone bez zdziwienia. Hugo znał

wystarczająco dobrze Cadfaela, by zgadywać odczucia, których on sam jeszcze sobie nie

uświadamiał. Cadfael rozważał to bardzo poważnie przez kilka chwil. Potem oświadczył

bezstronnie:

- W obliczu faktów to logiczne, możliwe, a nawet prawdopodobne. Jeżeli to, mimo

wszystko, Generys, co się wydaje znowu prawie pewne, była ona w powszechnej opinii bardzo

piękną kobietą. To prawda, że mogłaby być matką tego chłopaka i że znał ją od dzieciństwa, ale

on sam prawie powiedział, że uciekł do Ramsey, ponieważ czuł się winny i pełen bólu, boją

kochał. To się zdarza wielu młodym chłopcom, pierwsze bolesne doświadczenie miłosne z

kobietą od dawna znajomą i kochaną w inny sposób, z kobietą spoza jego pokolenia i poza jego

zasięgiem. Jeśli jednak było w tym coś więcej niż tylko ucieczka od nierozwiązywalnych

problemów i nieuleczalnego bólu? Wspomnij tę sytuację, kiedy mąż, którego kochała i któremu

ufała, odszedł od niej, zostawiając ją związaną z nim, ale samotną! W furii i rozgoryczeniu na

taką dezercję porywcza kobieta mogła zapragnąć zemsty na wszystkich mężczyznach, nawet na

tym podatnym na zranienie młodziku. Uwieść go, pocieszyć się w jego pełnych uwielbienia

psich oczach, a potem go rzucić. Taką zniewagę młodzi w swych pierwszych bólach miłosnych

biorą śmiertelnie poważnie. To mogła jednak być jej śmierć. Wystarczający powód do ucieczki

ze sceny i od świata do odległego klasztoru, z dala nawet od widoku drzew, które osłaniały jej

dom.

- To logiczne - powiedział Hugo, powtarzając słowa Cadfaela - możliwe i wiarygodne.

- Moim jedynym zastrzeżeniem - zgodził się Cadfael - jest, że w to nie wierzę. Nie z

jakichś uzasadnionych powodów - po prostu nie wierzę.

- Twoje zastrzeżenia - powiedział filozoficznie Hugo - zawsze mnie powściągały i

kazały stąpać bardzo ostrożnie. Tak samo teraz. Mam jednak inny pomysł: a jeśli Sulien miał

ten pierścień w posiadaniu przez cały czas, od rozstania z Generys - żywą lub umarłą? A jeśli

sama mu go dała? Odrzuciła dar miłosny swego męża rozgoryczona jego odejściem? Rzuciła

go najniewinniejszemu i najżałośniejszemu kochankowi, jakiego kiedykolwiek miała. A sama

mówiła, że ma kochanka.

- Gdyby ją zabił - rzekł Cadfael - czy zatrzymałby jej dar?

- Mógłby! O, tak, mógłby doskonale. Takie rzeczy są znane, kiedy miłość najbardziej

demoniczna rodzi nienawiść jako innego diabła, by walczyły między sobą. Tak, myślę, że mógł

zatrzymać pierścień, nawet przez rok ukrywając go przed opatem i spowiednikiem, i

wszystkimi innymi w Ramsey.

- Przysiągł Radulfusowi - przypomniał sobie nagle Cadfael - że tego nie zrobił. Mógł

skłamać, ale nie skłamałby niepotrzebnie, bez żadnego powodu.

- Czy już mu nie przyznaliśmy dobrego powodu do kłamstwa? Jeśli przez cały czas miał

ten pierścień, nadeszła chwila, kiedy trzeba było dla dobra Rualda przedstawić go jako dowód

wraz z fałszywą historią o jego kupnie. Jeżeli to naprawdę fałszywa historia. Nie ma na to

dowodu - mówił Hugo, gryząc się z braku nadziei na przypadek. - Mógłbym już prawie -

prawie - przestać myśleć o Sulienie.

- Pozostaje pytanie - powiedział powoli Cadfael - dlaczego nie powiedział Rualdowi od

razu przy pierwszym spotkaniu, że ma wiadomość o Generys i że jest cała i zdrowa. Nawet

gdyby chciał zatrzymać pierścień dla siebie, mógł to powiedzieć człowiekowi, dla którego

byłoby to wielką ulgą. Nie zrobił tego jednak.

- Chłopak nie wiedział wtedy - przypomniał Hugo - że znaleźliśmy tę zmarłą i że cień

podejrzenia pada na Rualda. Wieść o żonie nie była pilna, dopóki nie usłyszał w Longnerze

całej historii. Mógł właściwie myśleć, że lepiej dać spokój tej sprawie, skoro Ruald jest

szczęśliwy tam, gdzie jest.

- Nie jestem całkiem pewny - mówił wolno Cadfael, sięgając pamięcią do krótkiej

chwili spotkania z Sulienem jako pomocnikiem w herbarium - że nie wiedział o tej sprawie

przed powrotem do domu. Tego samego dnia, kiedy prosił o zgodę na odwiedzenie Longneru i

rodziny, Jeremiasz był z nim w ogrodzie, bo go spotkałem, gdy wychodził. Spieszył się i był

milszy niż zwykle. Zastanawiam się, czy nie mówili wtedy o kościach kobiety i o zagrożonej

reputacji mężczyzny. Tego samego wieczoru Sulien poszedł do opata i dostał pozwolenie na

wyjazd do Longneru. Kiedy wrócił na drugi dzień, zgłosił zamiar wystąpienia z zakonu,

przyniósł pierścień i opowieść o tym, skąd go ma.

Hugo bębnił cicho palcami po stole, zmrużywszy oczy w zamyśleniu.

- Co najpierw? - zapytał.

- Najpierw poprosił o zwolnienie i je otrzymał.

- Myślisz, że łatwiej było człowiekowi zwykle prawdomównemu skłamać opatowi

potem niż przedtem?

- Twoje myśli nie różnią się od moich - powiedział posępnie Cadfael.

- Cóż - rzekł Hugo, otrząsając się z trosk. - Dwie rzeczy są pewne. Pierwsza, że

jakakolwiek jest prawda o Sulienie, to drugie odkrycie jest udowodnione. Widzieliśmy

Gunnildę i mówiliśmy z nią. Żyje, kwitnie i nie ma najmniejszego zamiaru wracać znowu do

swoich wędrówek. A skoro nie mamy powodu wiązać Brytryka z jakąś inną kobietą, niech idzie

wolno i bezpiecznie, i niech się szczęści im obojgu. A ta druga pewna rzecz, Cadfaelu: sam fakt

drugiego odkrycia stawia to pierwsze pod wielkim znakiem zapytania. Nie widzieliśmy

Generys! Pierścień czy nie pierścień, wątpię, czyją kiedy znowu zobaczymy. A jednak, a

jednak - Cadfael w to nie wierzy! Nie w to, co widzimy, jakim się teraz wydaje.

- Jeszcze jedno jest pewne - przypomniał mu z powagą Cadfael - że masz wyjechać

jutro rano i że sprawa króla nie może czekać, więc nasza sprawa musi. Co chcesz, żeby było

zrobione, zanim znów będziesz mógł się tym zająć? Da Bóg, może niezadługo.

Obaj wstali, słysząc turkot ładownych wozów wyjeżdżających spod łuku bramy. Łoskot

kół odbity echem od kamieni dolatywał niczym z jaskini.

Oddział pieszych łuczników wyruszył z tym taborem pierwszy. Kopijnicy dogonią ich

w Coventry, gdzie zmieniano konie.

- Nie mów nic Sulienowi ani w ogóle nikomu - rzekł Hugo - ale zważaj na to, co nastąpi.

Powiedz Radulfusowi, ile chcesz, on umie trzymać język za zębami. Niech młody Sulien

odetchnie, jeśli potrafi. Wątpię, żeby sypiał spokojnie, nawet jeśli oczyścił morderców przede

mną, albo wierzy, modli się, ma nadzieję, że tak jest. Gdybym go potrzebował, będzie tu, kiedy

przyjdzie czas.

Wyszli razem na zewnętrzny dziedziniec i tam przystanęli, żeby się pożegnać.

- Gdyby mnie długo nie było - powiedział Hugo - odwiedzisz Alinę?

Nie było mowy, i być nie mogło, o tak drobnych sprawach jak ta, że ludzie giną nawet w

przypadkowych lokalnych potyczkach, jakich może nie zabraknąć na Moczarach. W ten sposób

zginął Eudo Blount starszy w straży tylnej w zasadzce pod Wilton przed niecałym rokiem.

Niewątpliwie Godfryd de Mandeville, ekspert od zmiany barw, nadal uważał, że go cenią i

zabiegają o niego, i wolał zachować pole manewru, unikając bitwy z siłami króla i nie zabijając

nikogo o statusie barona. Nie zawsze jednak mógł dyktować warunki starcia, nawet na

własnym podmokłym gruncie. A Hugo nie był kimś, kto dowodzi zza pleców innych.

- Odwiedzę - zapewnił serdecznie Cadfael.

- A Bóg zachowa was oboje, tak samo jak tych chłopców, którzy z tobą jadą.

Hugo poszedł z nim do bramy, z ręką na ramieniu przyjaciela. Byli tego samego

wzrostu i mogli iść równym krokiem. W cieniu łuku bramy zatrzymali się.

- Jeszcze coś mi przyszło na myśl - rzekł Hugo - a z pewnością i tobie, chociaż tego nie

mówisz. Z Cambridge do Peterborough nie jest daleko.

- A więc stało się - powiedział posępnie opat Radulfus, kiedy Cadfael zdał mu po

nieszporach sprawę ze swych działań. - Po raz pierwszy od czasu Lincoln król wzywa Hugona

na zgrupowanie wojsk. Mam nadzieję, że okaże się to większym sukcesem. Bóg da, że ta

sprawa nie będzie wymagać ich długiej nieobecności.

Cadfael nie mógł sobie wyobrazić, aby ta konfrontacja była łatwa albo szybka. Nigdy

nie widział Ramsey, ale Sulien opisał mu to miejsce, wyspę otoczoną naturalną potężną fosą,

przeciętą tylko jedną wąską groblą, której łatwo mogła bronić garstka ludzi. Słaba była nadzieja

na łatwy podbój. A choć maruderzy de Mandeville’a musieli opuszczać swą twierdzę, by

plądrować, mieli przewagę, bo byli miejscowi, znali wszystkie podmokłe kryjówki w tym

niegościnnym, otwartym krajobrazie i zagrożeni mogli wycofać się na bagna.

- Mamy już listopad - odrzekł - i nadciąga zima. Wątpię, by można zrobić coś więcej,

niż zagnać tych banitów na ich Moczary i przynajmniej trochę ograniczyć szkody, które mogą

wyrządzić. Mówi się, że biedacy z tamtych stron nie mogą już więcej znieść. My tu jednak

mamy earla Chesteru za sąsiada, a król Stefan nie wierzy w jego lojalność, myślę więc, że

odeśle Hugona i jego ludzi do domu, żeby zabezpieczyć hrabstwo i granicę, kiedy tylko będzie

mógł. Może mieć nadzieję na szybki cios i szybką śmierć. Nie widzę teraz innego końca dla de

Mandeville’a mimo jego zręczności w zmianie stron. Tym razem posunął się za daleko.

- Smutna to konieczność - stwierdził ponuro Radulfus - życzyć sobie śmierci człowieka,

ten jednak zadał śmierć wielu innym, pokornym i bezbronnym, w tak okropny sposób, że

zdobędę się na modlitwę o jego rychły koniec i zmiłowanie dla jego sąsiadów. Inaczej nie

będzie pokoju ani gospodarki na tych spustoszonych ziemiach. Tymczasem jednak, Cadfaelu,

utknęła sprawa tej śmierci bliżej nas. Czy Hugo mianował Alana Herbarda kasztelanem na czas

swej nieobecności?

Zastępca Hugona był młody, gorliwy i obiecujący. Miał dotąd małe doświadczenie w

prowadzeniu garnizonu, ale wspierali go sierżanci ze starszego pokolenia, by umacniać jego

władzę, gdyby było trzeba.

- Tak. A Will Strażnik nadstawia ucha na każde słowo, które może się przydać nowemu

dowództwu, chociaż dostał polecenie, jak i ja, trzymać język za zębami i nie wywoływać wilka

z lasu. Widzisz jednak, ojcze, że sam fakt pojawienia się tej kobiety za sprawą Suliena podaje w

wątpliwość historię, którą nam najpierw opowiedział. Za pierwszym razem przyznaliśmy, że

jest w pełni wiarygodna i nie ma powodu, by w nią wątpić. Ale po raz drugi, z tej samej ręki,

takie samo odkrycie? Nie, to nie był przypadek i niełatwo w to uwierzyć. Sulien nie może

znieść, by Ruald czy Brytryk zostali napiętnowani jako mordercy, i zadaje sobie wiele trudu, by

wykazać, że to niemożliwe. Jak może być tak pewny ich niewinności? Chyba tylko jeśli wie,

kto jest naprawdę winny? Albo przynajmniej wierzy, że wie?

Radulfus spojrzał na niego z nieprzeniknionym obliczem i powiedział wprost to, czego

ani Cadfael, ani Hugo nie ujęli dotąd w słowa:

- Albo on sam nim jest!

- To pierwsza i logiczna myśl, która mi się nasunęła - przyznał Cadfael. - Czułem

jednak, że nie mogę jej przyjąć. Dotąd mogę co najwyżej przyjąć, że jego zachowanie każe

mocno wątpić w jego niewiedzę o tej śmierci, jeśli nie w jego niewinność. W przypadku

Brytryka nie ma wątpliwości. Tym razem nie jest to sprawa czyjegoś gołosłownego

oświadczenia. Ta kobieta wystąpiła we własnej osobie i mówiła za siebie. Żyje, jest szczęśliwa

i wdzięczna. Nikt nie musi szukać jej w tym grobie. To do pierwszego wyjaśnienia musimy

wrócić i przyjrzeć mu się ponownie. Na to, że Generys jest jeszcze na tym świecie, mamy tylko

słowo Suliena. Ona nie wystąpiła. Ona nie przemówiła. Jak dotąd wszystko, co mamy, to

pogłoska. Słowa jednego człowieka o tej kobiecie, pierścieniu i tak dalej.

- Chociaż mało go znam - rzekł Radulfus - nie sądzę, że Sulien jest z natury kłamcą.

- Ja też tak uważam. Wszyscy ludzie jednak, nawet ci, co nie są kłamcami z natury,

mogą być zmuszeni do kłamstwa, kiedy widzą przemożną potrzebę. I obawiam się, że to zrobił,

żeby uwolnić Rualda od ciężaru podejrzenia. Ponadto - mówił Cadfael, sięgając do dawnych

doświadczeń z omylnymi ludźmi spoza enklawy - jeżeli kłamią oni z tak rozpaczliwego

powodu, będą to robić dobrze, lepiej niż ci, którzy nie przywiązują do tego wagi.

- Argumentujesz jak ktoś, kto mówi z doświadczenia - powiedział Radulfus sucho, ale z

cieniem uśmiechu. - Cóż, jeśli słowa jednego człowieka nie mogą być dłużej akceptowane bez

dowodu, nie widzę, jak moglibyśmy posunąć nasze dochodzenie poza twoje, jak dotąd”.

Równie dobrze możemy dać temu spokój, dopóki Hugo jest nieobecny. Nie mów nic nikomu z

Longneru ani bratu Rualdowi. W ciszy i spokoju szepty słychać wyraźnie, a szelest liścia ma

znaczenie.

- Mnie zaś przypomniał Hugo przy pożegnaniu - Cadfael podniósł się z westchnieniem,

by udać się do refektarza - że nie jest daleko z Cambridge do Peterborough.

Następny dzień był poświęcony świętej Winifredzie, było to więc ważne święto w

opactwie Świętego Piotra i Pawła, chociaż dzień jej przeniesienia i umieszczenia na ołtarzu w

kościele, dwudziesty drugi czerwca, obchodzono bardziej uroczyście. Święto w środku lata

zapewniało lepszą pogodę procesjom i dłuższe światło dzienne niż trzeci listopada, kiedy dzień

jest krótki i zbliża się zima.

Cadfael wstał wcześnie rano, na długo przed prymą, włożył sandały i szkaplerz i

wykradł się z ciemnego dormitorium nocnymi schodami, gdzie lampka paliła się przez całą

noc, by oświetlać potykającym się i niepewnie stąpającym w półśnie stopom zejście do

kościoła na godzinki i laudy. Ta długa sala z niskimi przegrodami oddzielającymi celę od celi

pełna była cichych dźwięków niczym jakaś krypta zaludniona przez dobre duchy. Ciche

westchnienia, mimowolne dławienia przypominające łkania w jakimś nostalgicznym śnie,

niepewne poruszenia kogoś na wpół obudzonego, mocne chrapanie czyjegoś wielkiego ciała

śpiącego bez żadnych snów, a przy końcu tej długiej sali głęboki milczący sen przeora Roberta,

usatysfakcjonowanego swymi czynami i słowami, nienękanego wątpliwościami i

niestraszonego przez sny. Przeor zwykle spał tak twardo, że łatwo było wstać i wymknąć się

bez obawy zakłócenia mu snu. W swoim czasie Cadfael robił to z mniej godnych pochwały

powodów niż tego szczególnego poranku. To samo uczyniło być może kilku z tych niewinnie

śpiących wokół niego.

Zszedł cicho po schodach do wnętrza kościoła, ciemnego, pustego i obszernego,

oświetlonego tylko wiecznymi lampkami na ołtarzach, gwiazdeczkami pod ciemnymi

sklepieniami. Jego pierwszym celem, kiedy tylko wstawał tak jak teraz, mając wolny czas, był

zawsze ołtarz Świętej Winifredy z jej srebrnym relikwiarzem, gdzie zatrzymywał się na małą,

czułą i pełną szacunku pogawędkę ze swoją rodaczką. Rozmawiał z nią zawsze po walijsku, co

wprowadzało mile widzianą poufałość, tak że mógł prosić o wszystko i nigdy nie czuł się

odepchnięty. Czuł, że nawet bez jego wstawiennictwa jej łaska i protekcja towarzyszy

Hugonowi do Cambridge, ale nie zaszkodzi wspomnieć o tej potrzebie. Nie miało znaczenia, że

smukłe kości Winifredy nadal leżały w ziemi w Gwytherin w północnej Walii, wiele mil stąd,

gdzie dokonała się jej posługa. Święci są bezcieleśni, jednak ich obecność może sięgać

wszędzie i dotykać wszystkiego, czego pragnie dotknąć ich szczodrobliwość i łaskawość.

Tego właśnie rana przyszło Cadfaelowi na myśl, by szepnąć słowo także za Generys, tą

obcą, ciemnowłosą kobietą, także Walijką, której piękny, niepokojący cień nawiedzał

wyobraźnię wielu innych poza jej mężem, który ją opuścił. Czy przeżywała resztę życia z dala

od swego kraju, w miejscach, których nie zamierzała odwiedzać, wśród ludzi, których nie

pragnęła poznać, czy też leżała tu, w cichym kącie cmentarza, usunięta z ziemi opactwa, by

spocząć w ziemi opactwa; myśl o niej była mu bliska i musiała z pewnością poruszyć czułe

serce tej świętej, która uciekła na podobne wygnanie. Cadfael przedstawił z ufnością jej

sprawę, klęcząc na najniższym stopniu ołtarza Winifredy, gdzie brat Rhun, kiedy wzięła go za

rękę i uleczyła jego kalectwo, złożył swe odrzucone kule.

Gdy wstał, pierwszy słaby brzask łagodzący ciemność przeszedł w blady, perłowy ślad

światła, rysując wyraźnie wysokie kształty okien nawy i wyczarowując z mroku filary,

sklepienia i ołtarz. Cadfael przeszedł przez nawę do zachodnich drzwi, nigdy niezamykanych,

chyba tylko w czasie wojny albo zagrożenia, i wyszedł na schody, by spojrzeć wzdłuż

Podgrodzia ku mostowi i miastu.

Nadchodzili. Była jeszcze ponad godzina do prymy i tylko pierwsze słabe światło

pozwalało na wyjazd, ale już słyszał głuchy tętent kopyt na moście. Usłyszał zmianę kroku, gdy

wyjechali na grunt Podgrodzia, i zobaczył coś jakby ożywienie w ciemności, ruch pozbawiony

formy, zanim jeszcze słabe błyski migotliwego światła na stali nadały kształt końskim

uprzężom i wydobyły z mroku ludzi. Żadnych pełnych zbroi, tylko proporce na kopiach, dwie

trąbki do praktycznego zastosowania i fachowo wykonana lekka broń, z którą jechali.

Trzydzieści kopii i pięciu konnych łuczników. Pozostali łucznicy poszli naprzód z

zaopatrzeniem. Hugo dobrze służył królowi Stefanowi, bo tworzyli bardzo godną kompanię,

zapewne liczniejszą, niż żądano.

Cadfael śledził ich przejazd, z Hugonem na czele, na ulubionym kościstym siwku. Były

wśród nich znajome twarze zaprawionych w służbie żołnierzy garnizonu, synowie rodzin

kupieckich z miasta mający wprawę w strzelaniu z łuku do tarcz pod murami zamku i młodzi

dziedzice dworów z hrabstwa. W normalnych czasach dwór w królewskich dobrach był

zobowiązany wystawić jednego jeźdźca z koniem na czterdziestodniową służbę pod Oswestry

przeciw Walijczykom. Krytyczne sytuacje, takie jak obecna anarchia we wschodniej Anglii

podważały normalność, ale jakaś długość służby musiała być zastrzeżona nawet teraz. Cadfael

nie pytał, przez ile dni ci ludzie będą narażali życie.

Wśród kopijników jechał Nigel Apsley, przystojny i na dobrym koniu. Cadfael

pamiętał, że zaledwie przed trzema laty ten chłopak próbował zdrady i niewątpliwie pragnął

teraz zatrzeć to wspomnienie dzięki pilnej służbie. Cóż, Hugo widział celowość wykorzystania

go. Pewnie dobrze zapamiętał lekcję i nie był skory znowu się odłączać. A był z niego zręczny

i silny chłop, wart swego miejsca.

Przejechali, z głuchym tętentem kopyt na ubitej, suchej ziemi gościńca, i odgłos ten

cichł w dali wzdłuż muru enklawy. Cadfael patrzył za nimi, póki prawie nie zanikli w mroku, a

potem na zakręcie gościńca nie znikli całkiem za wysokim murem świętego okręgu. Światło

nadchodziło niechętnie, bo na niebie wisiały nisko ciężkie chmury. Zanosiło się na mroczny i

posępny dzień, być może później deszczowy. Deszcz był ostatnią rzeczą, której król Stefan

mógł sobie życzyć na Moczarach, bo ograniczał dostęp od lądu i wikłał wszystkie ścieżki

prowadzące przez mokradła. Utrzymanie armii w polu kosztuje mnóstwo pieniędzy i choć król

wezwał tym razem wielu ludzi do ich obowiązkowej służby, nadal opłacał wielką kompanię

najemników flamandzkich, znienawidzonych przez ludność i niecierpianych nawet przez tych

Anglików, którzy walczyli obok nich. Obaj rywale w tej niekończącej się rozprawie o koronę

korzystali z Flamandów, dla nich zaś właściwą stroną była ta, która im płaciła, i mogli równie

łatwo przejść na stronę przeciwną, jeżeli zapłaciła więcej. Cadfael znał jednak w swoim czasie

wielu najemników, którzy wiernie dotrzymywali raz zawartych umów, podczas gdy baronowie

i carlowie tacy jak de Mandeville zmieniali strony łatwo niczym blaszane koguciki na wietrze,

szukając własnej korzyści.

Odjechali, Hugo i jego mała dzielna kompania, nawet ostatnie słabnące drżenie ziemi

pod nimi ucichło. Cadfael odwrócił się i wszedł przez wielkie zachodnie drzwi z powrotem do

kościoła.

Była tam jeszcze jedna postać poruszająca się cicho wokół ołtarza parafialnego,

milczący cień w ciemności rozjaśnianej nadal tylko przez wieczne lampki. Cadfael poszedł za

nim do prezbiterium i przyglądał się, jak tamten zapala skręcony ze słomy stoczek od

czerwonego ognia i zapala ołtarzowe świece przygotowane do prymy. Ten obowiązek

wypełniano po kolei, a Cadfael nie miał pojęcia, czyja kolej wypada dzisiaj, póki nie posunął

się prawie do dotknięcia tamtego człowieka, stojącego spokojnie z podniesioną głową i

patrzącego na ołtarz. Wyprostowana postać, szczupła, lecz muskularna, z dużymi zgrabnymi

dłońmi założonymi u pasa i z głęboko osadzonymi, szeroko otwartymi oczyma skupionymi w

jakimś marzeniu. Brat Ruald słyszał za sobą zbliżające się kroki, ale nie czuł potrzeby

odwracania głowy. Czasami wydawał się prawie nieświadomy istnienia innych, dzielących z

nim to wybrane życie i miejsce ucieczki od świata. Dopiero gdy Cadfael stanął tuż przy nim,

rękaw w rękaw, a jego ruch wprawił świece w migotanie, Ruald obejrzał się z krótkim

westchnieniem, wyrwany z marzeń.

- Wcześnie wstałeś, bracie - powiedział uprzejmie. - Nie możesz spać?

- Wstałem, żeby zobaczyć wyjazd szeryfa z kompanią - odpowiedział Cadfael.

- Już wyjechali? - Ruald zaczerpnął tchu, z podziwem kontemplując sposób życia i

dyscyplinę całkiem obce jego poprzedniemu czy obecnemu powołaniu. Pół życia, na które

mógł liczyć, spędził jako biegły w rzemiośle, z jakiegoś niejasnego powodu najmniej cenionym

z rzemiosł, choć dla Cadfaela było tajemnicą, dlaczego uczciwi garncarze mieli tak niski status.

Teraz resztę życia miał spędzić tu, służąc Bogu. Nigdy nawet nie strzelał do celu dla zabawy,

jak to robili regularnie młodzieńcy z kupieckich rodzin Shrewsbury, ani nie walczył na kije czy

na tępe miecze na placu ćwiczeń. - Ojciec opat będzie się modlił codziennie o ich szczęśliwy i

rychły powrót - powiedział. - I tak samo ksiądz Bonifacy w parafii.

Powiedział to jak ktoś oferujący pociechę duszy w ciężkim zmartwieniu, które nie

dotyczyło go wcale. Cadfael uświadomił sobie, jak ograniczone życie ma za sobą tamten, i z

wdzięcznością spojrzał wstecz na własne, na jego głębię i szerokość. I nagle wydało mu się, że

cała pasja, jaka była w małżeństwie tego człowieka, cała krew, jaka płonęła w żyłach tego

małżeństwa, musiała pochodzić od tamtej kobiety.

- Trzeba wierzyć - powiedział krótko - że wrócą w tej samej liczbie, w jakiej wyruszyli.

- O, tak - zgodził się potulnie Ruald - ale kto mieczem wojuje, od miecza ginie, jak

mówi Pismo.

- Nie znajdziesz biegłego szermierza, który by na to nie przystał. Może być o wiele

gorzej.

- To chyba prawda - przyznał z powagą Ruald. - Wiem, że mam do odpokutowania

rzeczy równie straszne jak przelewanie krwi. Nawet szukając tego, czego Bóg ode mnie chciał,

czy nie zabiłem? Nawet jeżeli ona jeszcze żyje tam na wschodzie, czy nie odebrałem jej chęci

do życia? Nie wiedziałem wtedy o tym. Nie widziałem nawet wyraźnie jej twarzy, bo

zrozumiałbym, jak bardzo ją zraniłem. I teraz oto nie mam pewności czy dobrze zrobiłem, idąc

za tym, co miałem za jakieś święte wezwanie, i czy nie powinienem był zrzec się tego dla jej

dobra. Być może Bóg mnie poddał próbie. Powiedz mi, Cadfaelu, który żyłeś w świecie,

podróżowałeś, znasz te skrajności, do których ludzie mogą być popchnięci na dobre czy na złe.

Czy myślisz, że był kiedyś człowiek gotów zrzec się nawet nieba, by pozostać z kochającą go

duszą w czyśćcu?

Stojącemu obok Cadfaelowi ten niepozorny, ograniczony człowiek wydał się nagle

wyższy i bardziej materialny, a może sprawiła to siła i jasność światła wpadającego przez okna

i przyćmiewającego świece na ołtarzu. Z pewnością ten miły, skromny głos nigdy nie był tak

wymowny.

- Dla Boga nie ma rzeczy niemożliwych - odpowiedział z namysłem. - Wątpię jednak,

by żądano od ciebie aż tego.

- Za trzy dni - powiedział Ruald łagodniej, przyglądając się płomieniom świec,

wysokim, równym i złocistym - mamy dzień świętego Illtuda. Jesteś Walijczykiem, więc

wiesz, co się o nim opowiada. Miał żonę, szlachetną panią, która chciała żyć z nim prostym

życiem w trzcinowej chacie nad rzeką Nadafan. Anioł polecił mu opuścić żonę, wstał więc

wczesnym rankiem i wypchnął ją samotną w świat, bardzo szorstko, jak się powiada, i udał się,

by przyjąć mnisią tonsurę od świętego Dyfriga. Nie byłem szorstki, ale to właśnie mój

przypadek, bo odszedłem od Generys. Cadfaelu, jeśli mogę spytać, czy to anioł mi to polecił,

czy diabeł?

- Stawiasz pytanie - odpowiedział Cadfael - na które tylko Bóg zna odpowiedź, i na tym

musisz poprzestać. Z całą pewnością inni przed tobą otrzymali to wezwanie i byli mu posłuszni.

Sam wielki earl, który ufundował ten klasztor i spoczywa tu między ołtarzami, porzucił swoją

panią i przywdział habit przed śmiercią. - Zaledwie trzy dni przed śmiercią i za zgodą jego

żony, ale nie było potrzeby, by o tym wspominać w tej chwili.

Nigdy dotąd Ruald nie otwierał tych zamkniętych miejsc swej duszy, w których

ukrywał swą żonę nawet przed własnym wzrokiem, najpierw z powodu głębi swego pragnienia

świętości, następnie zaś przez ludzką zawodność pamięci i uczucia, która utrudniała nawet

przypomnienie sobie rysów jej twarzy. Konwersja spadła na niego niczym ogłuszający cios,

który przytępił wszystkie doznania, teraz zaś, we właściwym czasie, wracał do życia i

wspomnienie wypełniło jego duszę ostrym i dojmującym bólem. Być może nigdy nie

otworzyłby serca i nie mówił o niej, gdyby nie ta pozaczasowa i bezosobowa samotność z

jednym tylko świadkiem.

Mówił bowiem jakby do siebie, wyraźnie i po prostu, raczej przywołując z pamięci, niż

opowiadając.

- Nie miałem zamiaru zranić jej - Generys... Nie miałem innego wyboru, jak odejść, ale

są różne sposoby odejścia. Nie byłem mądry. Nie byłem zręczny, nie zrobiłem tego dobrze.

Zabrałem ją od jej rodaków i przez te wszystkie lata zadowalała się tak małą nagrodą jak

mężczyzna, którym byłem, nie pragnąc niczego więcej. Nie umiałem jej dać nawet dziesiątej

części, nawet dziesięciny, tego wszystkiego, co ona dawała mnie.

Cadfael stał nieruchomy, słuchał, kiedy ten cichy głos ciągnął swoje treny.

- Była brunetką, bardzo ciemną, bardzo piękną. Wszyscy tak o niej mówili, ale teraz

widzę, że nikt naprawdę nie wiedział jak piękną, bo dla świata na zewnątrz była jak

zawoalowana i tylko ja widziałem jej twarz nieosłoniętą. I być może dzieci - im mogła się

ukazywać bez zasłony. Nie mieliśmy dzieci, nie zostaliśmy pobłogosławieni. To ją uczyniło

czułą i kochającą dla dzieci naszych sąsiadów. Nie jest jeszcze w wieku, w którym nie mogłaby

mieć własnych. Kto wie, czy z innym mężczyzną nie będzie miała jeszcze potomka.

- A ty byłbyś szczęśliwy? - spytał Cadfael jak najciszej, żeby nie zerwać tego wątku.

- Byłbym szczęśliwy. Byłbym całkiem szczęśliwy. Czemu miałaby pozostać jałowa,

kiedy ja dostąpiłem spełnienia? Albo związana, kiedy ja jestem wolny? Nie pomyślałem o tym,

kiedy naszła mnie ta tęsknota.

- I wierzysz, że powiedziała ci prawdę, ostatnim razem, mówiąc, że ma kochanka?

- Tak - odrzekł Ruald po prostu i bez wahania. - Nie, żeby nie mogła mnie wtedy

okłamać, bo byłem głupi i ciężko ją obraziłem. Teraz rozumiem, że nawet odwiedzając ją

potem, obraziłem ją. Wierzę z powodu tego pierścienia. Pamiętasz go? Ten pierścień, który

Sulien przyniósł ze sobą, kiedy wrócił z Ramsey.

- Pamiętam go - rzekł Cadfael.

Dzwon dormitorium właśnie dzwonił, budząc braci na prymę. W jakimś odległym kącie

ich świadomości dzwonił bardzo słabo i bardzo daleko i żaden z nich nie zwracał na to uwagi.

- Nigdy nie zdjęła go z palca, odkąd go jej włożyłem. Nie sądziłem, że da się go zsunąć

po tak długim czasie. Wiem, że za pierwszym razem, kiedy odwiedziłem ją z bratem Pawłem,

nosiła go jak zawsze. Ale za drugim razem... Zapomniałem, ale teraz rozumiem. Nie miała go

na palcu, kiedy ją widziałem po raz ostatni. Zdjęła wraz z tym pierścieniem z palca nasze

małżeństwo i dała komuś innemu, jak zdjęła mnie ze swego życia i ofiarowała je tamtemu. Tak,

wierzę, że Generys miała kochanka. Godnego miłości, jak powiedziała. Z całego serca mam

nadzieję, że się taki dla niej okazał.

Rozdział dziesiąty

Pośród ceremonii, nabożeństw i czytań dnia świętej Winifredy jakaś uparta i

niepokorna cząstka umysłu Cadfaela zajmowała się wbrew jego woli sprawami, które nie miały

nic wspólnego ze szczerym uwielbieniem, jakie miał dla swej ukochanej świętej. Myślał o niej

zawsze jak o dziewczynie, którą była w swym pierwszym krótkim życiu tak okrutnie

zakończonym: siedemnastoletniej, świeżej, pięknej i promiennej, przepełnionej dobrocią i

słodyczą. Taka była woda z jej studni, zawsze pieniąca się i czysta, nigdy niezamarzająca,

promieniująca zdrowiem ciała i ducha. Wolałby, żeby jego umysł był w tym dniu całkowicie

nią wypełniony, ale jego myśli wracały uparcie do pierścienia Rualda i do jasnego śladu na

palcu, z którego Generys go ściągnęła, opuszczając męża tak, jak on ją opuścił.

Stało się oto jeszcze jaśniejsze, że naprawdę był tam inny mężczyzna. Wyglądało na to,

że wyjechała z nim, żeby osiąść w Peterborough albo gdzieś w tamtych stronach, może w

jakimś miejscu jeszcze bardziej narażonym na okrucieństwa barbarzyńców de Mandeville’a. A

gdy zaczęło się panowanie morderstw i terroru, ona i ten mężczyzna wykopali swe płytkie

korzenie, zamienili na pieniądze, co mieli cennego, i oddalili się od zagrożenia, pozostawiając

pierścień, na który natrafił młody Sulien i przywiózł do domu, uwalniając dzięki temu Rualda.

W to przynajmniej wierzył Ruald. Każde słowo, które wypowiedział tamtego dnia przed

ołtarzem, nosiło znamię szczerości. Teraz wiele zależało od tych czterdziestu mil między

Cambridge a Peterborough. Nie tak znów mała odległość, mimo wszystko, ale jeśli sprawy

króla potoczą się pomyślnie i uzna on wkrótce za możliwe zwolnienie ludzi, którzy mogli być

lepiej wykorzystani, mając na oku earla Chesteru, przejazd po drodze przez Peterborough nie

będzie wielkim nadkładaniem drogi do domu.

Jeśli odpowiedź będzie potwierdzać każde słowo opowieści Suliena, to Generys

rzeczywiście jeszcze żyje. Nie została opuszczona w samotności, a tamta zmarła na Polu

Garncarza nadal pozostanie bezimienna. Czemu jednak w tym przypadku miałby Sulien działać

tak zdecydowanie, by dowieść, że Brytryk, który był dla niego nikim, jest równie niewinny jak

Ruald? Skąd mógł wiedzieć i dlaczego w ogóle dopuścił tę możliwość, że handlarz jest

niewinny? Albo że kobieta imieniem Gunnilda żyje czy może być żywa?

Jeśli jednak odpowiedź będzie przecząca i Sulien nigdy nie spędził nocy u złotnika w

Peterborough, nigdy nie wyprosił u niego pierścienia, ale zmyślił całą tę opowieść w obronie

Rualda i poparł ją pierścieniem, który miał przez cały czas w posiadaniu, wtedy z pewnością

uplótł sobie sznur na własną szyję, tak pracowicie rozwiązując więzy kogoś innego.

Dotąd jednak nie było żadnej odpowiedzi ani sposobu przyśpieszenia jej, i Cadfael

robił, co mógł, żeby zwracać należytą uwagę na nabożeństwo, ale dzień świętej Winifredy

minął wśród roztargnionych myśli. W następnych dniach zajmował się swoją pracą w

herbarium świadomie, choć bez zwykłego szczerego skupienia. Był milczący i nieco

roztargniony wobec brata Winfryda, któremu spokojne usposobienie i chłopięcy zapał do pracy

pozwalały szczęśliwie godzić się ze zmiennymi nastrojami innych i nie tracić równowagi

ducha.

Cadfael zastanawiał się nad pierwszą częścią listopadowego kalendarza, która

wydawała się zaludniona przez walijskich świętych. Ruald przypomniał mu, że szósty dzień

był poświęcony świętemu Illtudowi, który posłuchał rozkazu swego anioła z takim pośpiechem

i tak mało zastanawiając się nad uczuciami swej żony w tej sprawie. W angielskich domach nie

doznawał zapewne szczególnej czci, ale już święty Tysilio, którego dzień przypadał ósmego,

miał całkiem spore znaczenie tu, na granicy Powys, a jego kult rozciągał się na sąsiednie

hrabstwa. Ośrodkiem jego posługi był bowiem główny kościół Powys w Meifod, a święty

słynął ze swych cnót wojskowych tak samo jak z pobożności. Walczył po stronie chrześcijan w

bitwie pod Maserfield przy Oswestry, kiedy to poganie pojmali i zamęczyli świętego króla

Oswalda. Jego dzień był obchodzony z należytą czcią, a Walijczycy z miasta i Podgrodzia

przychodzili na poranną mszę w pokaźnej liczbie. Mimo to brat Cadfael nie spodziewał się

uczestnictwa jeszcze jednej pobożnej z okolicy.

Wjechała w bramę przy strażnicy sporo przed mszą, siedząc za starszym koniuszym, i

została postawiona z szacunkiem na bruku przez młodszego koniuszego, który jechał za nią na

drugim tęgim koniu, mając dworkę Gunnildę za plecami. Obie kobiety wygładzały przez

chwilę swe spódnice, nim przeszły skromnie do kościoła, pani przodem, a dworka posłusznie

krok za nią. Tymczasem dwaj koniuszowie zamienili parę słów z furtianem i odprowadzili

konie na dziedziniec stajni. Doskonały obraz młodej kobiety przestrzegającej wszystkich zasad

rządzących jej zachowaniem i poruszeniami, z jej dwórką jako towarzyszką i stróżką oraz

koniuszymi jako eskortą. Pernel postarała się, żeby ta wyprawa poza jej zwykłe otoczenie była

aż nazbyt poprawna we wszystkich szczegółach, by przyciągać komentarze. Mogła być

najstarsza z potomstwa w Withington, ale była jeszcze bardzo młoda i trzeba było powściągać

jej wrodzoną otwartość i śmiałość. Należało przyznać, że robiła to w dobrym stylu i z

wdziękiem, mając godną wspólniczkę w doświadczonej Gunnildzie.

Przeszły przez wielki dziedziniec ze złożonymi rękami i spuszczonymi skromnie

oczami i znikły w południowych drzwiach kościoła, ani razu nie ryzykując wymiany spojrzeń z

którymś z żyjących w celibacie, poruszających się po dziedzińcu wokół nich.

„Jeżeli chodzi jej o to, co mam na myśli - pomyślał Cadfael, przyglądając się idącym -

będzie potrzebowała całej światowej mądrości Gunnitdy, żeby wspierała jej rozsądek i

zdecydowanie. I wierzę, że ta kobieta jest jej oddana i będzie groźnym smokiem strzegącym jej

w razie potrzeby”.

Zobaczył ją na chwilę znowu, kiedy wchodził z braćmi do kościoła i szedł na swoje

miejsce w prezbiterium. Nawa była pełna ludzi. Niektórzy stali przy ołtarzu parafialnym, skąd

mogli widzieć wysoki ołtarz. Inni skupiali się wokół grubych okrągłych filarów

podtrzymujących sklepienie. Pernel klęczała tam, gdzie światło z oświetlonego prezbiterium

padało przypadkiem na jej twarz. Oczy miała zamknięte, ale usta nieruchome. Jej modlitwa

obywała się bez słów. Wyglądała bardzo poważnie, tak surowo ubrana do kościoła, z włosami

ukrytymi pod białym czepkiem i z naciągniętym kapturem płaszcza, bo w kościele nie było

zbyt ciepło. Przypominała bardzo młodą nowicjuszkę z okrągłą buzią bardziej dziecięcą niż

zwykle, ale w zacięciu jej ust była dojrzała i groźna stanowczość. Tuż za jej plecami klęczała

Gunnilda, a jej oczy, choć przesłonięte długimi rzęsami, były otwarte i błyszczące, obejmujące

jej panią niczym własność. Biada każdemu, kto spróbuje uwłaczać Pernel Otmere, kiedy jej

dworka jest obok!

Po mszy Cadfael wypatrywał ich znowu, ale były ukryte w tłumie ludzi gromadzących

się z wolna, żeby wyjść przez zachodnie drzwi. On sam wyszedł przez południowe i przez

klasztor na dziedziniec, żeby znaleźć ją tam czekającą spokojnie, aż procesja braci rozejdzie się

do różnych obowiązków. Nie zaskoczyło go, że na jego widok jej rysy wyostrzyły się, oczy

zabłysły i zrobiła krok w jego stronę, wystarczający, by go zatrzymać.

- Bracie, czy mogę z tobą pomówić? Prosiłam opata o zgodę. - Zabrzmiało to rzeczowo

i rezolutnie, ale wyglądało na to, że nie ryzykowała najmniejszej niedyskrecji. - Ośmieliłam się

podejść do niego właśnie teraz, kiedy wychodził. Zdaje się, że on już zna moje imię i ród. To

możliwe chyba tylko dzięki tobie.

- Ojciec opat wie wszystko - odrzekł Cadfael - o sprawie, która mnie sprowadziła do

was z wizytą. Troszczy się o sprawiedliwość jak my wszyscy. Dla żywych i dla zmarłych. Nie

zabroni żadnej rozmowy, która może służyć temu celowi.

- Był łaskaw się zgodzić - powiedziała, a jej twarz nagle rozjaśniła się uśmiechem. - A

teraz dopełniliśmy formalności i mogę znowu odetchnąć. Gdzie możemy porozmawiać?

Zaprowadził obie kobiety do pracowni w herbarium. Zrobiło się zbyt chłodno, żeby

rozmawiać na dworze. W jego piecyku paliło się, choć płomień był przytłumiony, a przy

szeroko otwartych drzwiach, przy bracie Winfrydzie przekopującym grządki przed zimą tuż

pod murem enklawy i z Gunnildą stojącą wewnątrz w dyskretnym oddaleniu nawet przeor

Robert nie uniósłby brwi nad poprawnością tej ich konferencji. Pernel mądrze zrobiła,

zwracając się wprost do zwierzchnika, który znał już jej rolę w tej sprawie i z pewnością nie

miał powodu okazywać dezaprobaty. Czy nie posunęła się dość daleko, by ratować zarówno

ciało, jak i duszę? I sprowadziła to pierwsze, by mu je pokazać, skoro drugie nie było widoczne.

- A teraz - powiedział Cadfael, rozdmuchując piecyk, by ukazał błysk czerwieni spoza

osłon - siadajcie obie i odpocznijcie. I powiedz mi, co cię tu sprowadza na mszę, skoro masz

własnego księdza i własny kościół? Wiem, bo należy on, jak Upton, do tego klasztoru Świętego

Piotra i Pawła. A twój ksiądz jest człowiekiem uczonym i niezwykłym, jak wiem od brata

Anzelma, który jest jego przyjacielem.

- Taki jest - zapewniła gorąco Pernel. - I nie myśl, że nie rozmawiałam z nim bardzo

poważnie o tej sprawie. - Usiadła skromnie na jednym końcu ławy pod ścianą, wyprostowana,

z jasną twarzą na tle ciemnego drewna, z kapturem opuszczonym na ramiona. Gunnilda,

zaproszona uśmiechem i gestem, wyślizgnęła się z cienia i usiadła na drugim końcu ławy,

zostawiając dyskretną przerwę, by zaznaczyć różnicę statusu, niezbyt jednak dużą, by

podkreślić głębię przymierza ze swą panią. - To właśnie ksiądz Ambroży powiedział coś, co

sprowadziło mnie tutaj w tym właśnie dniu. Ksiądz Ambroży studiował przez kilka lat w

Bretanii. Czy wiesz, bracie, czyj dzień dziś obchodzimy?

- Powinienem wiedzieć - powiedział Cadfael, porzucając miech, który podniósł

czerwoną łunę w piecyku. - Jest Walijczykiem jak ja i bliskim sąsiadem tego hrabstwa. I cóż ze

świętym Tysilionem?

- Czy wiesz, że udał się do Bretanii, żeby uniknąć prześladowań kobiety? W Bretanii

opowiadają o jego życiu to samo co w tych czytaniach, które usłyszysz dziś na collatio. Ale tam

znają go pod innym imieniem. Zwą go Sulien.

- Och, nie - powiedziała, widząc, z jakim namysłem przygląda jej się Cadfael. - Kiedy

ksiądz Ambroży mi o tym powiedział, nie uznałam tego za znak niebios. To tylko imię, które

mnie popchnęło do działania, bo przedtem gryzłam się i zastanawiałam. Czemu nie w jego

dniu? Ty chyba myślisz, bracie, że Sulien Blount nie jest tak szczery, jak się wydaje. Myślałam

o tym i pytałam. Chyba sprawy tak się ułożyły, że można go podejrzewać, że coś wie na temat

tej biedaczki, którą wasz pług wyorał pod miedzą na Polu Garncarza. Że coś wie, a może nawet

jest winny. Czy to prawda?

- Że coś wie, to pewne - odpowiedział Cadfael. - Co do winy, to tylko zwykłe

podejrzenie, ale są podstawy do podejrzeń. - Była to uczciwa odpowiedź i takiej się

spodziewała.

- Czy opowiesz mi całą historię? - spytała. - Wiem tylko to, o czym się plotkuje. Niech

zrozumiem, jakie może w tym być niebezpieczeństwo. Winny czy niewinny, nie pozwolił

przecież na niesłuszne obwinianie kogo innego.

Cadfael opowiedział jej wszystko, od pierwszej bruzdy wyoranej przez pług. Słuchała

uważnie, marszcząc gładkie czoło. Nie mogła uwierzyć i nie wierzyła w żadne zło w tym

młodym człowieku, który odwiedził ją w tak szlachetnym celu, ale też nie ignorowała

powodów, dla których inni mogli mieć co do niego wątpliwości. W końcu zaczerpnęła tchu i

zagryzła na chwilę dolną wargę, zastanawiając się.

- Czy ty uważasz go za winnego? - spytała bez ogródek.

- Uważam, że wie coś, czego nie uznał za stosowne wyjawić. Więcej nie powiem.

Wszystko zależy od tego, czy nam powiedział prawdę o pierścieniu.

- Ale brat Ruald mu wierzy?

- Bez zastrzeżeń.

- I zna go od dzieciństwa?

- I może być stronniczy - uśmiechnął się Cadfael. - Ale istotnie, on wie więcej o tym

chłopcu niż ty czyja i najwyraźniej spodziewa się od niego tylko prawdy.

- I ja także. Ale zastanawiam się nad jednym - powiedziała bardzo poważnie Pernel. -

Mówisz, że chyba wiedział o tej sprawie, zanim odwiedził swój dom, chociaż on sam mówi, że

dopiero tam o niej usłyszał. Jeżeli masz rację i jeżeli on usłyszał to od brata Jeremiasza, zanim

poszedł prosić o pozwolenie na wizytę w Longnerze, czemu nie przyniósł pierścienia od razu i

nie powiedział, co miał do powiedzenia? Czemu czekał z tym do następnego dnia? Jeżeli miał

pierścień od dawna, mógł oszczędzić bratu Rualdowi jeszcze jednej nocy zgryzoty. Czemu ktoś

tak wrażliwy jak on miałby kazać komuś dźwigać takie brzemię godzinę dłużej, a cóż dopiero

cały dzień?

To była okoliczność, którą Cadfael miał w pamięci od samego początku, ale nie

wspomniał o tym Hugonowi, ponieważ nie wiedział jeszcze, co z tym począć. Jeśli umysł

Pernel przechował tę samą wątpliwość, niech ona mówi zamiast niego i sięga dalej, niż on

dotąd się starał iść. Powiedział po prostu:

- Nie badałem tego. To by wymagało wypytania brata Jeremiasza, a tego wolałbym nie

robić, póki nie będę bardziej pewny swego. Nasuwa mi się tylko jedna myśl. Z jakiegoś sobie

wiadomego powodu chciał, żeby wyglądało, że usłyszał o tej sprawie dopiero, kiedy złożył

wizytę w Longnerze.

- Czemu miałby tego chcieć? - oponowała.

- Przypuszczam, że mógł chcieć porozmawiać z bratem, zanim się na coś zdecyduje.

Nie było go w domu przez ponad rok. Mógł chcieć się upewnić, że sprawa, o której się właśnie

dowiedział, nie zagraża jego rodzinie. To naturalne, że dbał o ich dobro, tym bardziej że tak

długo ich nie widział.

Na to przystała, z zamyślonym i wymownym skinieniem głowy.

- Tak. Mam jednak na myśli jeszcze inny powód opóźnienia i jestem pewna, że i ty o

tym myślisz.

- A ten powód?

- Nie miał pierścienia - odpowiedziała zdecydowanie - i nie mógł go pokazać, dopóki

nie odwiedził domu, żeby go zabrać.

Mówiła naprawdę otwarcie i śmiało, a Cadfael mógł tylko podziwiać jej

prostolinijność. Wierzyła, że Sulien jest wolny nawet od cienia winy, i jej jedynym celem było

udowodnienie tego światu, ale przekonanie o skuteczności prawdy pchało ją na oślep na jej

poszukiwanie, pewną, że kiedy ją znajdzie, musi ona być po jej stronie.

- Wiem - powiedziała - że badam sprawę, która może wydawać się dla niego bolesna,

ale ostatecznie nie może tak być, bo jestem pewna, że nie zrobił nic złego. Nie ma innego

sposobu, niż przyjrzeć się każdej możliwości. Wiem, mówiłeś, że Sulien pokochał tę kobietę i

sam to powiedział, a jeśli dała ten pierścień innemu mężczyźnie z urazy do męża, mógł to być

Sulien. Ale równie dobrze mógł to być ktoś inny. Nie próbowałabym zdjąć odium z jednego

człowieka, rzucając je na innego, ale Sulien nie był jedynym młodym mężczyzną w

sąsiedztwie. W domu jest drugi brat, starszy od niego. Możliwe, że zainteresowała go kobieta, o

której wszyscy mówią, że była piękna. Jeżeli Sulien wie coś, czego nie chce wyjawić, może

równie dobrze osłaniać brata, jak chronić siebie. Nie wierzę, że nie pomyślałeś o tej

możliwości.

- Myślałem o wielu możliwościach - zgodził się spokojnie Cadfael - i braku faktów na

poparcie którejś z nich. Tak, dla siebie albo dla swego brata mógłby skłamać. Albo dla Rualda.

Ale tylko jeżeli wie, z taką pewnością jak to, że słońce jutro wstanie, że ta nasza biedaczka to

naprawdę Generys. I nie zapominaj, że istnieje możliwość, chociaż mniej prawdopodobna od

czasu jego starań dla Brytryka, że on jednak nie kłamie, że Generys jest cała i zdrowa gdzieś

tam na wschodzie z mężczyzną, za którym zdecydowała się pójść. I być może nigdy się nie

dowiemy, kim jest ta ciemnowłosa, którą ktoś pochował z szacunkiem na Polu Garncarza.

- Ale ty w to nie wierzysz - stwierdziła.

- Myślę, że prawda, niczym cebulka nabrzmiewająca pod ziemią, choćby głęboko

zasadzona, utoruje sobie drogę do światła.

- I nie możemy nic zrobić, żeby to przyśpieszyć - westchnęła z rezygnacją Pernel.

- Obecnie nic, tylko czekać.

- I modlić się, zapewne? - powiedziała.

Cadfael nie mógł się jednak nie zastanawiać, co ona może zrobić dalej, bo bezczynność

byłaby dla niej nieznośna teraz, gdy całą swą energię poświęcała temu młodemu człowiekowi,

którego widziała tylko raz. Czy Sulien odpłacał jej równie czułą atencją? Nie wiadomo, ale

Cadfael uważał, że prędzej czy później będzie musiał, bo ona nie miała zamiaru się wycofać.

Uważał też, że chłopak mógł skończyć o wiele gorzej. Jeżeli, oczywiście, wyjdzie z tej sieci

tajemnic i podstępów cało i ze spokojnym umysłem, czego z pewnością obecnie mu brak.

Z Cambridge i z Moczarów nie było żadnych wieści. Nikt ich jednak nie oczekiwał.

Podróżni ze wschodu donosili o złej pogodzie z ulewnymi deszczami i pierwszymi zimowymi

przymrozkami. Niezbyt to kusząca perspektywa dla armii grzęznącej w bagnistej krainie,

nieznanej jej, za to dobrze znanej nieuchwytnemu nieprzyjacielowi. Cadfael przypomniał sobie

o obietnicy danej Hugonowi, nieobecnemu od tygodnia, i poprosił o pozwolenie na pójście do

miasta i odwiedzenie Aliny i swego chrześniaka. Niebo było zachmurzone, pogoda ze wschodu

stopniowo przemieszczała się nad Shrewsbury z drobnym deszczykiem, prawie mgłą, który

czepiał się włosów i włókien tkaniny i ledwie przyciemniał łupkowo szarą ziemię Podgrodzia.

Na Polu Garncarza zasiano już oziminę i bydło pasło się na dolnym pasie pastwiska. Cadfael

nie wracał tam dotąd, by się temu przyjrzeć na własne oczy, ale oczami duszy widział bardzo

wyraźnie ciemną, żyzną ziemię, gotową wydać nowe życie, zieloną, wilgotną murawę i miedzę

porośniętą dziką różą pod pasmem krzaków i drzew. To, że kiedyś ukrywała niepoświęcony

grób, wkrótce zostanie zapomniane.

Szary, spokojny dzień stworzony był do melancholii. Wielką radością i przyjemnością

było wejść w bramę Hugonowego podwórza i zostać wyściskanym przez niesfornego

chłopczyka wykrzykującego wesoło słowa powitania. Jeszcze miesiąc, a Idzi będzie miał

cztery lata. Chwycił całą garścią skraj habitu Cadfaela i pociągnął go radośnie w głąb domu.

Pod nieobecność Hugona Idzi był panem domu i dobrze wiedział, jakie ma obowiązki i

przywileje. Uwolnił Cadfaela od formalności swego dworu, usadził go na honorowym miejscu

i sam przyniósł mu dzban piwa. Niósł go ostrożnie dziecięcymi rączkami, w obawie rozlania

zagryzając koniec języka. Jego matka weszła za nim do hallu, zachowując dyskretną odległość,

tak aby nie naruszać jego godności ani nie zakłócić równowagi. Uśmiechała się do Cadfaela

ponad jasną główką syna i nagle to ich promienne podobieństwo zajaśniało niczym słońce

wyłaniające się zza chmur. Ta okrągła poważna buzia z pełnymi dziecięcymi policzkami i ten

czysty owal z szerokim czołem i trójkątnym podbródkiem, tak różne, a jednak tak podobne,

dzieliły tę samą jasność kolorytu i tę samą gładką cerę. Cadfael pomyślał, że Hugo jest

prawdziwym szczęściarzem, a potem wstrzymał oddech w przesądnej modlitwie, by mu to

szczęście sprzyjało nadal, gdziekolwiek jest w tej chwili.

Jeśli Alina miała jakieś złe przeczucia, nie dawała ich po sobie poznać. Usiadła z nim

wesoła jak zawsze i rozmawiała o sprawach domowych i o tym, co się działo na zamku pod

komendą Alana Herbarda ze zwykłym zdrowym rozsądkiem, a Idzi, zamiast wdrapywać się na

kolana ojca chrzestnego, jak by to zrobił jeszcze przed paru tygodniami, wspiął się na ławę przy

nim niczym równy mu mężczyzna.

- Tak - powiedziała Alina. - Dziś przyjechał łucznik z kompanii i mamy pierwsze

nowiny. Został ranny w potyczce i Hugo odesłał go, bo był w stanie jechać konno, a zostawili

po drodze rozstawione konie. Alan mówi, że wróci do zdrowia, chociaż teraz nie naciągnie

łuku.

- Jak im idzie? - spytał Cadfael. - Wywabili Godfryda z jego jamy?

Pokręciła przecząco głową.

- Nie ma na to szans. Wszędzie pełno wody i wciąż pada. Teraz mogą tylko czekać na

wypady tamtych na plądrowanie wiosek. I nawet wtedy król jest w kłopocie, bo ludzie

Godfryda znają każdą ścieżkę i mogą wciągnąć naszych w bagna. Mimo to wyłapali kilka

grupek. To nie to, czego pragnie Stefan, ale wszystko, co może uzyskać. Ramsey jest całkiem

odcięte. Nikt ich stamtąd nie wyciągnie.

- A ta nudna zabawa w zasadzki i czekanie - powiedział Cadfael - pochłania wiele

czasu. Stefan nie może sobie pozwolić na to zbyt długo. To kosztowne i nieskuteczne, więc

będzie musiał odstąpić, żeby spróbować czegoś innego. Jeżeli Godfryd wzrasta w siłę, musi się

zaopatrywać poza Moczarami. Jego linie zaopatrzeniowe mogą być narażone na ataki. A

Hugo? Czy jest zdrów?

- Chyba jest przemoczony, ubłocony i wyziębiony - mówiąc to, Alina uśmiechała się

żałośnie - i pewnie klnie na czym świat stoi, ale był zdrów i cały, kiedy łucznik ruszał w drogę.

I mówił, że w tej nudnej zabawie, jak to nazwałeś, to Mandeville ponosi straty, ale za małe, by

mu zaszkodzić.

- I niewystarczające - powiedział Cadfael z namysłem - żeby zadowolić króla. Myślę,

Alino, że nie będziemy długo czekać na powrót Hugona do domu.

Idzi przysunął się bliżej do ojca chrzestnego, ale nie powiedział nic.

- A ty, mój panie, będziesz musiał przekazać z powrotem dwór i zdać sprawę ze swego

zarządu. Mam nadzieję, że sprawy nie wymknęły ci się z rąk pod nieobecność szeryfa.

Zastępca Hugona prychnął pogardliwie na samą myśl, że jego rządy mogły być podane

w wątpliwość.

- Jestem w tym dobry - oświadczył. - Mój ojciec tak mówi. Mówi, że trzymam wodze

krócej niż on. I częściej używam ostróg.

- Twój ojciec - odrzekł Cadfael z powagą - zawsze chętnie oddaje sprawiedliwość

nawet tym, którzy go przewyższają. - Mówiąc to, wyczuł za sprawą jakiejś alchemii uczuć

uśmiech, któremu Alina nie pozwoliła ukazać się na twarzy.

- Zwłaszcza kiedy to kobiety - powiedział zadowolony z siebie Idzi.

- Chętnie w to wierzę - odpowiedział Cadfael.

Wytrwałość króla Stefana w jego przedsięwzięciach zawsze była wątpliwa. Z

pewnością to nie brak odwagi ani nawet brak determinacji kazał mu porzucać oblężenie po

kilku zaledwie dniach i wyruszać na jakiś nowy, bardziej obiecujący wypad. To raczej

niecierpliwość, zawiedziony optymizm i niechęć do bezczynności skłaniały go do porzucania

jednego przedsięwzięcia dla innego. Czasami, jak podOksfordem, potrafił okazać hart, jeśli

sytuacja dawała rozsądną nadzieję na ostateczny triumf, ale tam, gdzie pat był oczywisty,

szybko stawał się znużony i wyruszał na nowe pola. W zimowych deszczach Moczarów gniew

i osobista nienawiść trzymały go dłużej niż zwykle, ale jego sukcesy były mizerne i w ostatnim

tygodniu listopada stało się oczywiste, że nie może mieć nadziei na dokończenie dzieła. Jego

wojska, grzęznące w bagnach tych ponurych równin, były z pewnością dość silne, by zamknąć

terytorium de Mandeville’a, i wyłapały już pewną liczbę bandytów, którzy zaryzykowali

wyjście na suchszy teren, było jednak oczywiste, że wróg ma zapasy i może przez jakiś czas

powstrzymywać się od wypadów. Nie było nadziei na wywabienie ich z jamy. Stefan zaczął

zmieniać plany z wigorem, którego mu nie brakowało w potrzebie. Swoje lennicze zaciągi,

zwłaszcza z rejonów potencjalnie narażonych, sąsiadujących z Walią albo z wątpliwymi

przyjaciółmi jak earl Chesteru, odesłał z powrotem tam, gdzie były najbardziej użyteczne. Na

Moczarach zaproponował umieszczenie armii raczej budowniczych niż żołnierzy, rozrzucenie

pierścienia warowni pośpiesznie wzniesionych w odpowiednich miejscach, opasujących

terytorium wyjętych spod prawa i zagrażających liniom zaopatrzeniowym Godfryda, gdy jego

spichrze się opróżnią. Taki pierścień fortów, obsadzonych przez doświadczonych najemników

flamandzkich, obeznanych z walką na nizinach wśród kanałów, mógł utrzymać to, co uzyskano

zimą, dopóki warunki nie zaczną bardziej sprzyjać manewrom w otwartym polu.

Koniec listopada był blisko, kiedy Hugo i jego zaciąg otrzymali krótkie podziękowanie

i zwolnienie. Nie stracili ani jednego człowieka, mieli tylko kilku lekko rannych, i dowódca był

serdecznie rad, mogąc zabrać swoich ludzi taplających się w błocie wokół Cambridge i

wyruszyć z nimi na północny zachód do Huntingdon, gdzie królewski zamek zapewniał

względne bezpieczeństwo miastu i drogom. Stamtąd posłał ich wprost na zachód do Kettering,

a sam pojechał na północ, w stronę Peterborough.

Dopóki nie przejechał mostu na Nene i wjechał do miasta, nie zastanawiał się, co

spodziewa się tam znaleźć. Lepiej było, być może, zbliżać się do celu bez żadnych oczekiwań.

Droga z mostu zaprowadziła go na rynek, ruchliwy i pełen życia. Mieszczanie, którzy

zdecydowali się zostać, mieli słuszność: miasto okazało się jak dotąd zbyt groźne, by skusić de

Mandeville’a, dopóki dało się znaleźć bardziej izolowane i bezbronne ofiary. Hugo znalazł

stajnię dla konia i poszedł szukać Priestgate.

Ten sklep tam był, a przynajmniej był tam dobrze prosperujący sklep złotnika. To

znalazło potwierdzenie. Hugo wszedł i zapytał młodego człowieka siedzącego przy pracy pod

oknem z tyłu sklepu o mistrza Jana Hinde. Nazwisko zostało przyjęte skinieniem, a młody

człowiek odłożył narzędzia i wyszedł tylnymi drzwiami, by wezwać swego mistrza. Sklep i

człowiek byli tu, jak Sulien ich zostawił, kierując się z Ramsey na zachód.

Mistrz Jan Hinde, który wszedł za swoim pomocnikiem z prywatnej kwatery, wyglądał

na człowieka mającego w mieście znaczenie, który może być patronem swego ulubionego

klasztoru i utrzymywać dobre stosunki z opatem. Miał pięćdziesiątkę, był szczupły i rześki,

trzymał się prosto i był bogato odziany. Ciemne oczy w szczupłej, stanowczej twarzy oceniły

Hugona jednym spojrzeniem.

- Jestem Jan Hinde. W czym mogę pomóc? - Ślady męczącego czatowania w

wilgotnych i wietrznych zasadzkach i długich jazd pod gołym niebem były widoczne na stroju i

rynsztunku Hugona. - Przybywasz z królewskiego zaciągu? Słyszeliśmy, że rozpuszcza swoje

wojsko. Nie zostawia wolnego pola de Mandeville

’

owi, mam nadzieję?

- Nic podobnego - zapewnił go Hugo - chociaż mnie odesłał, żebym zajął się własnym

polem. Nie, nic gorszego was nie spotka po naszym odejściu. Flamandowie oddzielą was od

niebezpieczeństwa co najmniej jedną warownią, a tamci są zamknięci na swojej wyspie. Król

nie może zrobić więcej, gdy nadchodzi zima.

- Cóż, żyjemy niczym świece w oddechu Boga - powiedział filozoficznie złotnik -

gdziekolwiek jesteśmy. Wiem to od zbyt dawna, by się lękać. Czego ci trzeba, panie, zanim

udasz się do domu?

- Czy pamiętasz - spytał Hugo - młodego zakonnika, który szukał tu noclegu

pierwszego albo drugiego października? To było zaraz po złupieniu Ramsey. Chłopiec

przyszedł stamtąd, skierowany do ciebie przez opata. Opat Walter odesłał go do bratniego

klasztoru w Shrewsbury z nowinami z Ramsey. Czy go pamiętasz?

- Doskonale - odrzekł Jan Hinde bez wahania.

- Właśnie kończył swój nowicjat. Braci rozpuszczono dla bezpieczeństwa. Nikt z nas

łatwo tego nie zapomni. Chciałem pożyczyć chłopcu konia na pierwsze mile, ale mówił, że

woli iść pieszo, bo tamci roją się jak pszczoły w tej otwartej okolicy. Co z nim? Mam nadzieję,

że dotarł bezpiecznie?

- Dotarł i przyniósł wiadomości. Jest zdrów, ale opuścił zakon i wrócił na dwór swego

brata.

- Mówił mi wtedy, że ma wątpliwości, czy obrał właściwą drogę - przyznał złotnik. -

Walter nie jest człowiekiem, który by trzymał młodzika wbrew jego skłonnościom. Co mogę

jeszcze dodać w jego sprawie?

- Czy on - spytał Hugo z namysłem - wypatrzył w twoim sklepie jakiś szczególny

pierścień?

A kiedy go spostrzegł, czy pytał o kobietę, od której go kupiłeś przed dziesięcioma

dniami? Prosty srebrny pierścień z małym żółtym kamieniem i inicjałami wyrytymi wewnątrz.

Czy go wyprosił od ciebie, bo zna tę kobietę od dzieciństwa i jest jej życzliwy? Czy jest w tym

coś z prawdy?

Nastąpiła długa chwila ciszy, podczas której złotnik wpatrywał się w niego z namysłem

wyostrzającym rysy jego szczupłej twarzy. Może rozważał wycofanie się z dalszych zwierzeń,

bo nie wiedział, co może wyniknąć z jego odpowiedzi dla młodego człowieka być może

niewinnie wplątanego w jakieś nieszczęście. Ludzie interesu są ostrożni w obdarzaniu

zaufaniem. Jeśli jednak tak było, porzucił swój zamiar po przyjrzeniu się Hugonowi uważnie i

doszedł, jak się zdawało, do jakiegoś sądu.

- Wejdź, proszę! - powiedział z równym zastanowieniem co zdecydowaniem. I zwrócił

się ku drzwiom, z których wyszedł, zapraszając gestem Hugona. - Wejdź! Niech usłyszę

więcej. Zaszliśmy już tak daleko, że możemy iść dalej razem.

Rozdział jedenasty

Sulien zrzucił habit, ale nie tak łatwo było odrzucić porządek godzin, który się z nim

wiązał. Przekonał się, że się budzi o północy na godzinki i laudy i nasłuchuje bicia dzwonu. Był

wstrząśnięty i wystraszony milczeniem i odosobnieniem, kiedy powinien wokół wyczuwać

wielu braci, poruszających się i oddychających, cichy pomruk głosów ponaglających

śpiochów, a w mroku u szczytu nocnych schodów powinna się jarzyć lampka oświetlająca

zejście do kościoła. Nawet we własnym ubraniu nie czuł się swobodnie po roku spędzonym w

habicie. Odłożył na bok jedno swoje życie, niezdolny podjąć na nowo starego, tam gdzie je

kiedyś porzucił, a stworzenie jakiegoś nowego początku okazało się nieoczekiwanie trudne i

bolesne. Co więcej, sprawy w Longnerze zmieniły się od czasu jego odejścia do Ramsey. Jego

brat miał młodą żonę, nawykł do rządzenia i cieszył się na potomstwo, bo Jehane była ciężarna.

Longner był pięknym majątkiem, ale nie dość dużym, by utrzymać dwie rodziny, nawet gdyby

taki podział był możliwy. Sulien musiał zapewnić sobie samodzielne życie, jak wszyscy młodsi

synowie. Spróbował klasztoru i zrezygnował z niego. Rodzina traktowała go z

wyrozumiałością, póki nie znajdzie sobie drogi w życiu. Eudo był oddany swemu bratu, a

Sulien był mile widziany przez cały ten czas, jaki mu będzie potrzebny, póki nie podejmie

decyzji. Longner był jego domem i rad był mieć go na powrót.

Nikt jednak nie miał pewności, czy Sulien jest temu rad. Wypełniał swoje dni taką

pracą, jaką mu proponowano, w stajniach i w oborach, ćwicząc sokoła i psa gończego,

pomagając przy owcach i przy bydle na polach, zwożąc drewno na naprawę ogrodzenia i na

opał. Był chętny i skory do wszystkiego, jakby nagromadziło się w nim takie napięcie energii,

że musiał ją za wszelką cenę rozładować.

We dworze był milkliwym towarzyszem, ale zawsze był milczący. Czule opiekował się

matką i znosił po stoicku pełne udręki godziny z nią, podczas gdy Eudo unikał ich, kiedy tylko

mógł. Jej żelazne panowanie nad sobą, dzięki któremu ukrywała wszelkie oznaki bólu, było

godne podziwu, ale jeszcze trudniejsze do zniesienia niż jawna rozpacz. Sulien podziwiał ją,

skoro nic więcej nie mógł zrobić, a ona okazywała mu wdzięczność, ale trudno powiedzieć, czy

była rada z jego towarzystwa i czy nie stanowiło ono dodatkowego ciężaru do jej brzemienia.

Zawsze sądził, że to Eudo jest jej faworytem i że ma lwią część jej miłości. To był zwykły

porządek rzeczy i Sulien nie widział w tym niczego złego.

Jego roztargnienie i milkliwość były ledwie zauważane przez Eudona i Jehane.

Spodziewali się potomka, byli szczęśliwi, wiedli przyjemne życie, i uznawali za oczywiste, że

młodzik, który zmarnował rok życia przez nieprzemyślane powołanie, powinien spędzić

pierwsze tygodnie wolności, zastanawiając się nad swą przyszłością. Zostawiali go więc jego

myślom, dogadzali mu ciężką pracą, której zdawał się potrzebować, i czekali, aż ujawni swe

zamiary w stosownym czasie.

W połowie listopada wyjechał ze zleceniami dla pasterzy Eudona na pola na wschodzie,

nad rzekę Tern, prawie pod Upton, i przekazawszy je, zawrócił, ale zaraz potem zatoczył łuk i

pojechał dalej bardzo wolno, zostawiając po lewej wioskę Upton. Nie bardzo wiedział, co nim

kieruje. Nie musiał się śpieszyć, wiedział, że nie jest potrzebny w domu, a dzień chociaż

pochmurny, był suchy i ciepły. Jechał, oddalając się stopniowo od brzegu rzeki, i dopiero gdy

wspiął się na grzbiet, który był najwyższym punktem na tych płaskich, otwartych polach, zdał

sobie sprawę, dokąd jedzie. Przed nim, w niewielkiej odległości, zza kruchych, nagich gałęzi

ukazywały się dachy Withington, a przysadzista, kwadratowa wieża kościoła wznosiła się nad

grupą niskich drzew.

Dotąd nie zdawał sobie sprawy, że stale była w jego myślach od czasu jego wizyty tutaj,

osadzona głęboko w pamięci, nienarzucająca się, ale zawsze obecna. Teraz wystarczyło

zamknąć oczy, aby ujrzał jej twarz równie wyraźnie jak wtedy, kiedy po raz pierwszy usłyszała

tętent kopyt jego konia na ubitej ziemi dziedzińca i odwróciła się, by zobaczyć, kto nadjeżdża.

Sposób, w jaki zatrzymała się i obróciła ku niemu, był niczym kołysanie się kwiatu w

najlżejszym z wiatrów, a twarz, którą uniosła ku niemu, była otwarta jak kwiat, bez rezerwy i

bez strachu, więc już na pierwszy rzut oka zdawał się zaglądać w nią głęboko. Jakby jej ciało,

choć pełne i zaokrąglone, było przejrzyste z zewnątrz i świetliste od wewnątrz. Słońce świeciło

nieco blado tego dnia i wydobywało promienność jej rudozłotych oczu i jasność jej szerokiego

czoła pod miękkimi brązowymi włosami. Uśmiechnęła się wtedy do niego z taką samą

szczodrą promiennością, dzieląc się ciepłem, by stopić chłód niepokoju w jego myślach i sercu,

ona, która nigdy przedtem nie widziała go na oczy i mogła już nigdy go nie zobaczyć ani o nim

pomyśleć.

On jednak myślał odtąd o niej, czy tego chciał czy nie.

Ledwie sobie zdawał sprawę, że wciąż jedzie ku dalszemu skrajowi wioski, gdzie leżał

dwór. Linia palisady wyrosła z pól, ze stromym szczytem dachu wewnątrz, pasiastym wzorem

pól poza ogrodzeniem i kwadratowym sadem z prawie bezlistnymi drzewami. Przejechał przez

pierwszy strumień, prawie go nie zauważając, ale drugi, bliski szeroko otwartej bramy w

ogrodzeniu dworu, kazał mu się nagle zatrzymać i zastanowić, co robi i czy ma do tego prawo.

Widział dziedziniec za palisadą i starszego chłopca uważnie prowadzącego po

wymyślnych okręgach kuca z dziewczynką na grzbiecie. Ukazywali się regularnie, przejeżdżali

i znikali znowu. Chłopiec wydawał rozkazy, a dziewczynka trzymała się piąstkami grzywy

kuca. Raz pojawiła się na chwilę Gunnilda, uśmiechając się i przyglądając, jak jej najmłodsza

podopieczna, siedząc po męsku jak chłopiec, uderza gołymi piętami po tłustych bokach kuca.

Potem odstąpiła, robiąc im miejsce, i zniknęła mu z oczu. Sulien z wysiłkiem wrócił do

przytomności i zawrócił ku wiosce.

I oto zjawiła się tam ona, idąca ku niemu od strony kościoła z koszykiem na ramieniu

pod fałdami płaszcza i z włosami zaplecionymi w gruby warkocz i przewiązanymi szkarłatnym

rzemykiem. Patrzyła na niego. Poznała go, zanim uświadomił sobie jej obecność, i zbliżyła się

bez pośpiechu, ale i bez ociągania, z pewnością siebie i przyjemnością. Wyglądała dokładnie

tak, jak ją widział przed chwilą oczami swojej duszy, tyle że wtedy nie nosiła płaszcza, a włosy

miała rozpuszczone. Ale jej twarz miała tę samą otwartą promienność, a oczy tę samą

właściwość odsłaniania przed nim serca.

Przystanęła kilka kroków od miejsca, gdzie zatrzymał konia, i patrzyli na siebie w

milczeniu przez długą chwilę. Potem powiedziała:

- Czy naprawdę zamierzałeś odjechać teraz, skoro już przyjechałeś? Bez słowa? Nie

wchodząc?

Wiedział, że powinien wydrzeć z jakiegoś przytomnego zakątka umysłu dość rozumu i

właściwe słowa, żeby okazać, że jego obecność tutaj nie ma nic wspólnego z nią albo z jego

poprzednią wizytą, że ma jakąś sprawę, która mu kazała tu przyjechać, i że musi niezwłocznie

wracać. Nie znalazł jednak ani jednego słowa, choćby fałszywego, choćby szorstkiego, żeby ją

od siebie odepchnąć.

- Chodź, poznaj mojego ojca - powiedziała po prostu. - Będzie rad, bo wie, czemu

przyjechałeś poprzednio. Oczywiście Gunnilda powiedziała mu wszystko, bo skąd by wzięła

konia i koniuszego, by się dostać do Shrewsbury, do szeryfa? Nikt z nas nigdy nie robił niczego

za plecami ojca. Wie, że ją prosiłeś, żeby cię nie wydała przed Hugonem Beringarem, i tak

zrobiła, ale w tym domu nie mamy sekretów.

W to mógł łatwo uwierzyć. Jej charakter mówił za jej rodzica, niezmienne i beztroskie

dziedzictwo. I choć wiedział, że było jego obowiązkiem odsunąć się od niej, unikać jej i

zostawić ją w spokoju ducha, i uwolnić jej rodziców od wszelkich przyszłych zmartwień o nią,

nie mógł tego zrobić. Zsiadł z konia i wszedł z nią, trzymając wodze w ręku, wciąż niemy i

zmieszany, w bramę Withington.

Brat Cadfael zobaczył ich razem w kościele na śpiewanej mszy w dniu świętej Cecylii,

dwudziestego drugiego listopada. Można było tylko snuć domysły, czemu zdecydowali się

przybyć tu do opactwa, kiedy mieli swoje własne kościoły parafialne. Być może Sulien nadal

żywił jakieś niepewne oddanie dla zakonu, z którego odszedł, dla jego stabilności i pewności,

nie do znalezienia w zewnętrznym świecie, i nadal czuł potrzebę kontaktu z nim od czasu do

czasu, kiedy na nowo ukierunkowywał swoje życie. Być może ona pragnęła usłyszeć

zachwycającą muzykę brata Anzelma, zwłaszcza w tym dniu spośród dni wszystkich innych

świętych. Albo może, jak pomyślał Cadfael. uznali to miejsce spotkań za dogodne i

niewątpliwie godne szacunku, bo jeszcze nie posunęli się tak daleko, by pokazywać się razem

publicznie bliżej domu. Jakikolwiek był powód, stali razem w nawie, przy ołtarzu parafialnym,

przez który mogli patrzeć w głąb prezbiterium i słyszeć śpiew niestłumiony przez masywne

filary. Stali blisko siebie, ale nie dotykali się, nawet nie ocierali rękawami, bardzo spokojni,

bardzo uważni, z poważnymi twarzami i szeroko otwartymi oczami. Cadfael choć raz widział

tę dziewczynę poważną, chociaż wciąż promienną, a chłopca zarazem odprężonego i

spokojnego, chociaż cień niepokoju wciąż był widoczny w małej zmarszczce między jego

brwiami.

Kiedy bracia odchodzili po mszy, Sulien i Pernel wyszli już zachodnimi drzwiami.

Cadfael poszedł do swej pracy w ogrodzie, zastanawiając się, jak często tak się widywali i jak

doszło do ich pierwszego spotkania, bo choć tych dwoje nie spojrzało na siebie podczas

nabożeństwa ani nie zetknęło się dłońmi, ani nic okazało, że wiedzą o swej wzajemnej

obecności, było coś w ich zachowaniu i skupieniu uwagi, co ich wiązało ponad wszelką

wątpliwość.

Łatwo było wytłumaczyć tę ambiwalentną aurę wokół nich, tak wyraźnie będących

razem i tak milczących osobno. Nie było żadnego rozwiązania, żadnego rozstrzygnięcia tej

dychotomii, dopóki nie znajdą odpowiedzi na to jedno trawiące ich pytanie. Ruald, który znał

najlepiej tego chłopca, nigdy nie miał najmniejszego powodu wątpić w prawdziwość jego słów,

a ta prosta pewność była dla niego zbawienna. Cadfael nie miał jednak jeszcze pewności.

Natomiast Hugo, jego kopie i łucznicy wciąż byli wiele mil stąd, a ich los nadal nieznany,

można było zatem tylko czekać.

Ostatniego dnia listopada jakiś łucznik z garnizonu, brudny i ubłocony po przebytej

drodze, nadjechał ze wschodu, przystając najpierw przy Świętym Idzim. Wykrzyczał tam

nowinę, że oddział szeryfa jest niedaleko, tak samo nietknięty, jak gdy opuszczał miasto,

oprócz paru sińców i zadrapań, i że zaciągi króla z hrabstw, te najbardziej potrzebne gdzie

indziej, zostały odprawione do swoich garnizonów co najmniej na zimę. Taktyka króla uległa

zmianie z prób usunięcia i zniszczenia wroga na otoczenie go i zmniejszenie szkód, jakie może

wyrządzić sąsiadom. Kampania jest raczej odłożona niż zakończona, ale to oznacza bezpieczny

powrót ludzi z Shropshire na własne pastwiska. Zanim kurier wjechał na Podgrodzie, nowina

zdążyła się już rozejść, on zaś zwalniał, by ją wykrzykiwać na nowo i odpowiadać na rzucane

pytania mieszkańców. Wybiegali ze swych domów, sklepów i gospodarstw z narzędziami w

ręku, kobiety od kuchni, kowal od kowadła, ksiądz Bonifacy ze swej izby nad północną kruchtą

kościoła opactwa, z oznakami ulgi i radości, przekazując jeden drugiemu szczegóły, które

chwytali przypadkiem z ust kuriera.

Zanim samotny jeździec minął strażnicę przy bramie opactwa i skierował się na most,

do Świętego Idziego doleciał tętent wielu kopyt i słaby brzęk uprzęży, a ludność Podgrodzia

została, by powitać powracającą kompanię. Praca mogła poczekać godzinę czy dwie. Nowina

krążyła już nawet w murach opactwa i bracia gromadzili się na zewnątrz, by obserwować ten

powrót. Cadfael, który wstał przedtem przed świtem, żeby ich pożegnać, wyszedł zadowolony,

by zobaczyć ich bezpiecznych w domu.

Przybyli, co zrozumiałe, nieco mniej nieskazitelni, niż kiedy odjeżdżali. Proporce były

pobrudzone i postrzępione, a czasem podziurawione, lekkie zbroje powgniatane i zmatowiałe,

kilka głów w opatrunkach, jedno czy drugie ramię na temblaku i kilka bród tam, gdzie dawniej

nie było zarostu. Jechali jednak w dobrym szyku i pokazali się bardzo chwalebnie, choć nie do

końca udało im się usunąć z szat plamy z podróży i błoto. Hugo dogonił swoich ludzi, zanim

dotarli do Coventry, i zarządził tam postój, żeby zarówno ludzie, jak i konie mogli odpocząć i

oporządzić się. Wozy ze sprzętem i piesi łucznicy mogli ciągnąć z Coventry bez pośpiechu, bo

drogi tam były otwarte i dobre, a wiadomość, że są bezpieczni, pobiegła przed nimi.

Prowadzący kolumnę Hugo pozbył się kolczugi i jechał wygodnie w swym kaftanie i

płaszczu. Wyglądał na czujnego i ożywionego i rumienił się, bo sprawiały mu przyjemność

gwar i oznaki ulgi i radości, towarzyszące przejazdom przez Podgrodzie, a z pewnością i w

dalszej drodze przez miasto. Hugo kpił sobie z pochwał i oklasków, dobrze wiedząc, jak mało

je dzieli od szemrania i zarzutów, które mogły go powitać, gdyby stracił jakichś ludzi, obojętne

w jak desperackim starciu. Było jednak rzeczą ludzką czerpać przyjemność ze świadomości, że

nie stracił nikogo. Powrót z Lincoln przed trzema laty nie był podobny do tego, więc mógł

sobie teraz pozwolić na to, by się cieszyć tym serdecznym powitaniem.

Przy bramie opactwa poszukał wzrokiem Cadfaela w gronie głów z tonsurami i znalazł

go na stopniach zachodnich drzwi. Hugo szepnął słowo do ucha swego kapitana i wyjechał

swym siwkiem z kolumny, nie zsiadając jednak z konia. Cadfael sięgnął do jego uzdy, bardzo

zadowolony.

- No, chłopcze, oto powitanie, jakie się rzadko zdarza. Ledwie jakieś zadrapania, a nie

straciłeś nikogo! Kto mógłby chcieć więcej?

- Ja tam chciałem skóry de Mandville’a - powiedział Hugo z uczuciem - ale on ją nadal

nosi, a Stefan niewiele może zrobić, dopóki nie wykurzymy szczura z jego nory. Czyś widywał

Alinę? Wszystko w porządku?

- Wszystko u niej dobrze, a będzie dużo lepiej, kiedy zobaczy twoją twarz w drzwiach.

Czy zajdziesz do Radulfusa?

- Jeszcze nie! Nie teraz! Muszę zapłacić ludziom i odesłać ich do domów, a potem sam

się wymknę do domu. Cadfaelu, zrób coś dla mnie!

- Z przyjemnością - odrzekł serdecznie Cadfael.

- Chcę widzieć młodego Blounta, i to gdziekolwiek, byle nie w Longnerze, bo chyba

jego matka nie wie nic o sprawie, w którą się wplątał. Ona nigdzie nie wychodzi, żeby słuchać

rozmów, a rodzina chroni ją przed dodatkowymi kłopotami. Jeśli jej nie powiedzieli o tych

zwłokach, któreście znaleźli, niech Bóg broni, żebym to ja miał zadać jej ten cios. Ma dość

zmartwień. Poproś opata o zgodę i znajdź sposób, żeby sprowadzić chłopaka do zamku.

- Masz zatem wiadomości! - Nie spytał jednak jakie. - Łatwiej będzie sprowadzić go

tutaj, a Radulfus musi o tym usłyszeć prędzej czy później, cokolwiek to może być. On był

jednym z nas, przybędzie na wezwanie. Radulfus może znaleźć jakiś pretekst. Troska o

niedawnego syna. I to nie będzie kłamstwo!

- Świetnie! - rzekł Hugo. - To podziała! Sprowadźcie go i zatrzymajcie, dopóki nie

przybędę.

Uderzył piętami w szare cętkowane boki konia, a Cadfael puścił uzdę. Hugo odjechał

cwałem za swymi żołnierzami ku mostowi i miastu. Ich posuwaniu się towarzyszył cichnący

odgłos powitań, niczym fala tocząca się w oddali, podczas gdy na Podgrodziu gwar

zadowolonych i wdzięcznych głosów przybrał formę pomruku, jakby pszczół na kwitnącej

łące. Cadfael wrócił na wielki dziedziniec i poszedł prosić o posłuchanie u opata.

Nietrudno było wymyślić wiarygodny powód złożenia wizyty w Longnerze. Była tam

chora kobieta, która w swoim czasie korzystała z jego umiejętności, przynajmniej dla

złagodzenia bólu. Był też młodszy syn, który niedawno wrócił, zgodził się zabrać dla matki

zapas tego samego syropu i spróbować przekonać ją, by go znowu zażywała po długim okresie

odmawiania leków. Zapytanie o zdrowie matki z jednoczesnym ponowieniem ojcowskiego

zaproszenia przez opata syna, tak niedawno jeszcze będącego pod jego opieką, nie powinno

budzić podejrzeń.

Cadfael tylko raz widział przedtem Donatę Blount, w dniach gdy miała jeszcze dość sił,

żeby wychodzić z domu i bywać w okolicy. Była wtedy skłonna prosić i przyjąć poradę brata

Edmunda, szpitalnika, a ten zaprowadził ją do pracowni brata Cadfaela. Przez kilka lat nie

myślał o tej wizycie, ona zaś przez ten czas robiła się coraz słabsza, a choroba czyniła

nieskończenie wolne spustoszenie i nie widywało się jej już poza dziedzińcem Longneru, a

ostatnio i tam niezbyt często. Hugo miał słuszność: jej mężczyźni z pewnością chronili ją przed

wszystkim, co mogło dorzucić trosk do brzemienia, które już dźwigała. Jeśli musi się w końcu

dowiedzieć o złu, niech przynajmniej będzie ono dowiedzione i pewne.

Pamiętał, jak wyglądała dawniej, kiedy jedyny raz widział ją na własne oczy: nieco

przewyższająca jego własny skromny wzrost, smukła jak wierzba nawet wtedy, o czarnych

włosach dotkniętych tu i ówdzie pasmami siwizny i oczach połyskujących ciemnym błękitem.

Hugo mówił, że była teraz jak sucha gałązka, każdy jej ruch stanowił wysiłek, każdą chwilę

wypełniał ból. Maki z Lethe mogły przynajmniej zapewnić jej sen, gdyby chciała z nich

skorzystać. Cadfael zastanawiał się jednak w głębi duszy, czy ona nie powstrzymywała się

przed ich przyjmowaniem po to, by przyśpieszyć nadejście śmierci i uwolnić się od cierpienia.

Było wczesne popołudnie i pochmurny dzień. Chmury zbierały się od rana, opadając

nisko, ale nie było wiatru ani nie zanosiło się na deszcz. Kiedy już wyjechał z miasta i skierował

się ku promowi, uświadomił sobie ciążącą nad wszystkim nieruchomą ciszę, w której żaden liść

ani źdźbło trawy nie poruszały się w ciężkim jak ołów powietrzu. Spojrzał w górę ku rzędowi

drzew rosnących nad Polem Garncarza, kiedy przejeżdżał wzdłuż łąk. Żyzna ciemna rola

zaczynała się okrywać cieniem zieleni, ulotnym i złudnym jak welon. Nawet bydło na równinie

nad rzeką stało nieruchome jakby spało.

Przejechał przez porządnie utrzymany pas lasu poza łąkami i w górę po pochyłości

polany w otwartą bramę dworu Longner. Chłopiec stajenny podbiegł do uzdy kuca, a służąca

idąca przez podwórze z mleczarni zawróciła, by zapytać, jaką ma sprawę, z pewnym

zdziwieniem i ciekawością, jakby niespodziewani goście byli tu wielką rzadkością. I zapewne

tak było, bo dwór leżał za daleko od gościńców, by podróżni szukali tu noclegu albo

schronienia przed niepogodą. Ci, którzy składali im wizyty, przybywali w jakimś celu, nie

przez przypadek.

Cadfael spytał o Suliena w imieniu opata, ona zaś skinęła głową ze zrozumieniem, a jej

uprzejmość złagodniała w uśmiechu zrozumienia. Zakon nie lubi oczywiście wypuszczać z rąk

młodego człowieka, który już w nim przebywał, i to może być warte wizyty tak szybko po jego

ucieczce, póki rozstrzygnięcie jest wątpliwe, dla sprawdzenia, czy nie da się go perswazją

nakłonić do powrotu. Pomyślała coś takiego, ale pobłażliwie. To dobrze. Niech to rozpowie

reszcie domowników, a wyjazd Suliena na wezwanie opata potwierdzi jedynie tę opowieść, a

może nawet poda w wątpliwość dotychczasowe rozstrzygnięcie.

- Proszę wejść, znajdzie ich brat w bawialni. Jest brat serdecznie witany.

Patrzyła, jak wchodzi na pierwsze stopnie schodów do hallu, zanim sama weszła do

przyziemia, gdzie przez szeroko otwarte wrota wtaczano i ustawiano jakieś beczki. Cadfael

wszedł do hallu, mrocznego po otwartym dziedzińcu i jeszcze ciemniejszego z winy

pochmurnego dnia, i przystanął, by oczy przywykły do zmiany oświetlenia. O tej porze dnia

ogień był podsycony, ale przytłumiony, i miał się palić wolno do wieczora, gdy domownicy

zbiorą się przy nim, by cieszyć się światłem i ciepłem. Teraz wszyscy byli w pracy, na zewnątrz

albo w kuchni czy w spiżarniach.

Hall był pusty, ale ciężka zasłona z półotwartych drzwi w drugim końcu sali została

odsunięta. Cadfael słyszał dobiegające stamtąd głosy. Jeden był męski, młody i niski. Eudona

czy Suliena? Nie był pewny. A kobiecy? Nie, kobiece, bo były dwa, jeden niski, powolny i

wyraźny, jakby potrzebny był jakiś wysiłek przy układaniu i wymawianiu słów, drugi młody,

świeży, słodki i pełen szczerości. Ten głos Cadfael rozpoznał. A więc posunęli się daleko i to

ona, albo zbieg okoliczności, albo sam los sprawił, że Sulien sprowadził ją do domu. Zatem to

Sulien musi być z nią w bawialni.

Cadfael zastukał w drzwi, przystając w progu. Głosy urwały się nagle, Suliena i Pernel

w natychmiastowym rozpoznaniu, pani Donaty z lekkim zaskoczeniem, ale i uprzejmą

tolerancją. Obcych było tu niewielu i mogli dziwić, ale nie naruszało to w niczym jej godności.

- Pokój wam wszystkim! - powiedział Cadfael. Te słowa nasunęły mu się same jako

zwyczajowe błogosławieństwo, ale poczuł natychmiastowe ukłucie winy, gdy ich użył, bo aż

za dobrze wiedział, że to, co im przynosi, może być wszystkim, tylko nie pokojem. -

Przepraszam, że wszedłem tak niespodziewanie. Skierowano mnie wprost do was. Czy mogę

wejść?

- Wejdź, bracie, serdecznie witamy! - odpowiedziała Donata.

Jej głos był niemal bardziej cielesny niż jej ciało, chociaż mówiła z wysiłkiem.

Usadzono ją na szerokiej ławie pod przeciwległą ścianą, a pojedyncza pochodnia rzucała

migoczące światło z uchwytu ponad nią. Podparto ją poduszkami starannie spiętrzonymi, by ją

podtrzymywać wyprostowaną. Pod stopami miała wyściełany podnóżek. Wąski owal jej

twarzy miał półprzejrzystą, błękitnawą barwę cieni na nietkniętym stopą śniegu. Oświetlały go

wielkie, zapadnięte oczy lśniące ciemnym błękitem. Ręce spoczywające na poduszkach były

wątłe jak pajęczyna, a ciało w ciemnej sukni i brokatowym bliaucie było niemal samą skórą i

kośćmi. Wciąż jednak była tu panią i mogła pełnić tę funkcję.

- Przyjechałeś ze Shrewsbury? Eudo i Jehane będą niepocieszeni. Pojechali do księdza

Eadmera w Atcham. Siądź tu, bracie, bliżej mnie. Lubię widzieć twarze gości, a mój wzrok nie

jest już taki jak dawniej. - Sulienie, nalej piwa naszemu gościowi. Jestem pewna - powiedziała,

obdarzając Cadfaela delikatnym, spokojnym uśmiechem, który zmiękczył stoicki wyraz jej ust

- że twoja wizyta ma związek z moim synem. To jeszcze jedna przyjemność, jaką mam z jego

powrotu.

Pernel nie mówiła nic. Siedziała po prawej ręce Donaty, bardzo cicha i spokojna, z

oczami utkwionymi w Cadfaelu. Pomyślał, że szybciej niż Sulien wyczuła głębszy i

poważniejszy cel tej nieoczekiwanej wizyty. Jeśli tak było, zataiła to. Pozostała opanowaną i

pełną szacunku wobec starszych, dobrze sytuowaną młodą damą. Cadfael pomyślał, że to jej

pierwsza wizyta, bo oboje młodzi byli nieco spięci.

- Nazywam się Cadfael. Twój syn był moim pomocnikiem w herbarium przez te kilka

dni, które spędził z nami. Z żalem się z nim rozstałem, ale nie żałuję, że wrócił do życia, jakie

wybrał.

- Brat Cadfael był łagodnym zwierzchnikiem. - Sulien podał mu kufel z nieco

wymuszonym uśmiechem.

- Wierzę - powiedziała - po tym wszystkim, co mi o nim opowiadałeś. A ja pamiętam

cię, bracie, i lek, jaki mi przyrządzałeś parę lat temu. Byłeś tak miły, by mi przysłać nowy zapas

przez Suliena. Namawiał mnie do zażywania tego syropu. Niczego mi jednak nie trzeba.

Widzisz, że mam dobra opiekę i jestem ukontentowana. Zabierz swoją buteleczkę, bo mogą jej

potrzebować inni.

- To był pierwszy powód mojej wizyty - odrzekł Cadfael. - Spytać, czy ci się przydał ten

wywar, czy może trzeba ci czegoś innego.

Uśmiechnęła się do niego, ale powiedziała tytko:

- A ten drugi powód?

- Ojciec opat przysłał mnie, bym zapytał, czy Sulien zechce wrócić ze mną i złożyć mu

wizytę.

Sulien stał naprzeciw niego z nieodgadnioną twarzą, ale odsłonił się na sekundę,

poczuwszy suchość ust.

- Teraz?

- Teraz. - To słowo padło zbyt ciężko. Trzeba je było złagodzić. - Uważał Suliena -

powiedział Cadfael, zwracając się do Donaty - przez krótki czas za swego syna. Nie wycofuje

ojcowskiej życzliwości. Będzie rad cię zobaczyć i dowiedzieć się - mówił z emfazą, patrząc

znowu w twarz młodzieńca - że u ciebie wszystko dobrze. Niczego bardziej nie pragniemy. -

Cokolwiek nastąpi, to przynajmniej było prawdą. Czy mogą mieć nadzieję, że dostaną i

zachowają to, czego pragną, to rzecz inna.

- Czy mogę prosić o godzinę zwłoki? - spytał Sulien. - Muszę odprowadzić Pernel do

domu. Powinienem to chyba zrobić najpierw. - Te słowa były przeznaczone dla Cadfaela, który

wiedział, jak je rozumieć: „Może minąć wiele czasu, zanim wrócę z opactwa, lepiej zamknąć

niedokończone sprawy”.

- Nie ma takiej potrzeby - oświadczyła Donata. - Pernel zostanie ze mną na noc, jeśli

będzie tak miła. Poślę chłopaka do Withington, żeby zawiadomić jej ojca, że jest tu ze mną

bezpieczna. Nie miewam zbyt wielu młodych gości, więc nie mogę sobie pozwolić na zbyt

szybkie rozstanie się z nią. Ty jedź z bratem Cadfaelem, a my mile spędzimy razem czas do

twego powrotu.

To wywołało błysk czujności w twarzach Suliena i Pernel. Wymienili krótkie

spojrzenia i Pernel powiedziała bez namysłu:

- Bardzo bym chciała, jeśli naprawdę pozwalasz mi zostać. Jest tam Gunnilda do opieki

nad dziećmi, a moja matka z pewnością da sobie radę beze mnie przez jeden dzień.

Cadfael zastanawiał się, czy to możliwe, że Donata nawet w tak ciężkim stanie myślała

o swoim młodszym synu i serdecznie witała pierwsze oznaki jego zainteresowania

odpowiednią młodą kobietą. Matka o silnym charakterze, oswojona już z własną powolną

śmiercią, może również chcieć zamknąć niedokończone sprawy.

Zdał sobie sprawę, że to go w niej najbardziej przerażało. Ten niszczący wróg, który

pobielił jej włosy i skurczył ją do skóry i kości, wciąż jeszcze jej nie postarzył. Wyglądała

raczej jak zabłąkana młoda dziewczyna, zwiędła, wychudzona i wygłodzona w swoich

kwietniowych dniach, kiedy pąk powinien się rozwijać. Przy promiennej Pernel była jak

zdmuchnięta smuga dymu, jak duch dziecka. W tej komnacie jednak nadal dominowała.

- Idę więc do stajni - powiedział Sulien prawie tak lekko, jakby miał na myśli

przejażdżkę po lesie dla zaczerpnięcia powietrza. Pochylił się, by pocałować zapadnięty

policzek matki, ona zaś podniosła dłoń i dotknęła jego twarzy. Odczuł to jak muśnięcie

uschniętego liścia. Nie pożegnał się z nią ani z Pernel. To mogłoby się przemienić w coś

zdradziecko złowieszczego. Ruszył żwawo przez hall. Cadfael pożegnał się najmilej, jak

potrafił, i pośpieszył dołączyć do niego przy stajniach.

Dosiedli koni na podwórzu i wyjechali ramię w ramię, nie mówiąc ani słowa, dopóki nie

zagłębili się w paśmie lasu.

- Na pewno już to słyszeliście - powiedział Cadfael. - Hugo wrócił dziś ze swoim

zaciągiem. Bez strat!

- Tak, słyszeliśmy. Wyczułem - odrzekł Sulien z gorzkim uśmiechem - czyj to głos

mnie woła. Dobrze jednak zrobiliście, pozwalając opatowi go zastąpić. Dokąd naprawdę

jedziemy? Do opactwa czy do zamku?

- Do opactwa. To przynajmniej była prawda. Powiedz mi, ile ona wie?

- Moja matka? Nic. Nic o morderstwie, nic o Gunnildzie ani o Brytryku, ani o czyśćcu

Rualda. Ona nie wie nawet, że wasz pług wyorał ciało kobiety na naszej dawnej ziemi. Eudo

nigdy nie wspomniał o tym ani słowem, ani nikt inny. Widziałeś ją - powiedział po prostu

Sulien. - Nikt z nas nie pozwoli dorzucić jeszcze jednej troski, choćby małej, do jej brzemienia.

Dziękuję, że jesteś tej samej myśli.

- Jeśli to może być przedłużone - odrzekł Cadfael - to będzie. Prawdę mówiąc jednak,

nie jestem pewny, czy oddajecie jej przysługę. Czy nie myśleliście, że może być silniejsza od

was wszystkich? I że w końcu, co gorsza, ona będzie musiała się dowiedzieć?

Sulien jechał przez chwilę obok z podniesioną głową i wzrokiem utkwionym gdzieś w

dali, a jego profil, wyraźnie widoczny na tle nieba z ciężkimi chmurami, był blady i zacięty jak

nieruchoma maska. Jeszcze jeden stoik, mający w sobie wiele z matki.

- Czego najbardziej żałuję - powiedział w końcu z namysłem - to zbliżenia do Pernel.

Nie miałem prawa. Hugo Beringar znalazłby w końcu Gunnildę, a ona ujawniłaby się,

usłyszawszy, że to potrzebne, bez mojego wtrącania się. A teraz, sam widzisz, ile narobiłem

szkody.

- Myślę - odpowiedział Cadfael - że ta pani gra tu równie ważną rolę jak ty. I wątpię, by

tego żałowała.

Sulien wjechał z pluskiem w bród przed swoim towarzyszem. Jego zdecydowany głos

doleciał uszu Cadfaela:

- Można coś zrobić, żeby naprawić to, co uczyniliśmy. A co do mojej matki, tak,

rozważałem taki koniec. Nawet się na to przygotowałem.

Rozdział dwunasty

Po nieszporach zebrali się we czterech w rozmównicy opata, odcięci od świata za

zamkniętymi okiennicami i drzwiami. Musieli czekać na Hugona. Miał przegląd garnizonu,

zaciężnych zwolnionych z feudalnej posługi, którym musiał zapłacić i odesłać do rodzin, i

kilku rannych, którymi trzeba było się zająć. Dopiero potem mógł sztywno zsiąść z konia na

dziedzińcu własnego domu, uścisnąć żonę i syna, zdjąć brudny strój podróżny i odetchnąć przy

stole. Dalsze badanie niepewnego świadka mogło poczekać godzinę czy dwie bez szkody.

Po nieszporach jednak przyszedł, odprężony i odświeżony, ale czujny. Zdjął płaszcz

przy drzwiach i pokłonił się opatowi. Radulfus zamknął drzwi i zapadła cisza, krótka, ale

głęboka. Sulien siedział cichy i niemy na ławie opartej o wykładaną drewnem ścianę. Cadfael

wycofał się do kąta przy zamkniętym oknie.

- Muszę ci podziękować, ojcze - zaczął Hugo - za udostępnienie tego miejsca. Byłoby

mi przykro nachodzić rodzinę w Longnerze, a wiem, że ta sprawa interesuje i ciebie.

- Ufam, że wszystkich nas interesuje prawda i sprawiedliwość - odrzekł opat. - Nie

mogę też zrzucać całej odpowiedzialności na syna, który odszedł w świat. Jak Sulien wie.

Prowadź sprawę, Hugonie, wedle uznania.

Wskazał miejsce Hugonowi obok siebie, za stołem uprzątniętym teraz z pergaminów i

spraw codziennych. Hugo przyjął zaproszenie i usiadł z westchnieniem. Wciąż był obolały od

siodła, a jego skaleczenia były świeżo zaleczone, ale przyprowadził swą kompanię z Moczarów

w nienaruszonym stanie, co stanowiło wystarczające osiągnięcie. Miał teraz wyjawić, co

jeszcze ze sobą przywiózł, a ci trzej mieli się tego dowiedzieć.

- Sulienie, nie muszę ci przypominać, ani tym, którzy byli świadkami, o zeznaniu, jakie

złożyłeś w sprawie pierścienia żony Rualda i jak do niego dotarłeś w sklepie Jana Hindego na

Priestgate w Peterborough. Pytałem o nazwisko i adres, a ty mi je podałeś. Z Cambridge, kiedy

mnie zwolniono ze służby, udałem się do Peterborough. Znalazłem Priestgate. Znalazłem

sklep. Znalazłem Jana Hindego. Rozmawiałem z nim, Sulienie, i przekażę jego oświadczenie

tak, jak je usłyszałem. Tak - powiedział Hugo z zastanowieniem, utkwiwszy wzrok w

pobladłej, lecz opanowanej twarzy Suliena. - Hinde dobrze cię pamięta. Przyszedłeś do niego z

polecenia opata Waltera, a on cię przyjął na jedną noc i wyprawił na drugi dzień w drogę do

domu. To jest prawda i on to potwierdza.

Przypominając sobie, jak ochoczo Sulien podawał nazwisko złotnika i adres sklepu,

Cadfael nie miał wątpliwości co do prawdziwości tej części historii. Nie wydawało się wtedy

możliwe, by jej pozostałą część kiedykolwiek sprawdzono. Twarz Suliena wciąż była jak z

marmuru, a jego oczy nie opuszczały twarzy Hugona.

- Kiedy go jednak zagadnąłem o pierścień, spytał, o jaki pierścień chodzi. A gdy mu go

opisałem, był całkiem pewny, że nigdy nie widział takiego pierścienia i nie kupował go od

kobiety, o której wspominałeś. Tak niedawnej transakcji nie zapomniałby nawet, gdyby nie

prowadził zapisów, a prowadził. Nigdy ci nie dał pierścienia, bo go nigdy nie miał. To, co nam

opowiedziałeś, było kłamstwem.

Nowa cisza spadła niczym kamień i zaległa na dobre za sprawą braku poruszenia u

Suliena. Nie odezwał się ani nie spuścił wzroku. Jedynie drobny spazmatyczny ruch

muskularnej ręki Radulfusa opartej na stole przełamał napięcie w pomieszczeniu. To, co

Cadfael przewidywał od chwili, gdy przekazał wezwanie opata i ujrzał wyraz twarzy Suliena,

kiedy je otrzymał, okazało się dla Radulfusa wstrząsem. Niewiele było ludzkich zachowań,

których nie napotkał dotąd w życiu. Znał kłamców i radził sobie z nimi bez zdziwienia, ale tego

się nie spodziewał.

- Ty jednak pokazałeś pierścień - ciągnął wytrwale Hugo - a Ruald go rozpoznał. Skoro

go nie dostałeś od złotnika, skąd go masz? Opowiedziałeś historię, która okazała się fałszywa.

Teraz masz szansę opowiedzieć inną, prawdziwszą. Nie wszyscy kłamcy mają taką szansę.

Mów, co masz do powiedzenia.

Sulien otworzył usta z wyraźnym wysiłkiem, niczym ktoś obracający klucz w zamku

stawiającym opór.

- Miałem już przedtem ten pierścień - powiedział. - Generys mi go dała. Powiedziałem

ojcu opatowi i mówię wam teraz, że przez całe swoje życie żywiłem dla niej uczucie głębsze,

niż myślałem. Nawet kiedy wyrosłem na mężczyznę, nie rozumiałem, jak to uczucie się

zmieniło, dopóki Ruald jej nie opuścił. Jej furia i żal zmusiły mnie do zrozumienia. Nie

wiedziałem, co nią kierowało. Może szukała odwetu na wszystkich mężczyznach, nawet na

mnie. Wykorzystała mnie. I dała mi ten pierścień. To nie trwało długo - powiedział bez

goryczy. - Nie mogłem jej zadowolić, tak niedojrzały, jak byłem. Nie byłem Rualdem ani nie

znaczyłem tyle, by zająć miejsce Rualda w jej sercu.

Cadfael pomyślał, że jest coś dziwnego w jego doborze słów, jakby czasem płynęła w

nich krew namiętności, a kiedy indziej wydobywały się odmierzane i przemyślane. Być może

Radulfus odczuwał tę samą niepewność, bo tym razem przemówił, żądając jasności

wypowiedzi.

- Czy chcesz nam powiedzieć, mój synu, że byłeś kochankiem tej kobiety?

- Nie - odparł Sulien. - Chcę powiedzieć, że ją kochałem, a ona dopuściła mnie do

swoich trosk, kiedy była w okrutnej potrzebie. Jeżeli moja udręka złagodziła jakoś jej udręki,

nie był to czas stracony.

Jeżeli pytasz, czy dopuściła mnie do swego łoża, nie, tego nigdy nie zrobiła ani też ja

nigdy jej o to nie prosiłem czy nie miałem na to nadziei. Moje znaczenie, moja użyteczność

nigdy nie sięgały tak daleko.

- A kiedy zniknęła? - kontynuował Hugo z niewyczerpaną cierpliwością - co o tym

wiedziałeś?

- Nic, nic więcej niż ktokolwiek inny.

- A co myślałeś o tym, co się z nią stało?

- Mój czas już wtedy minął - odrzekł Sulien. - Skończyła ze mną. Uwierzyłem w to, w

co wierzyła reszta świata, że wyrwała swe korzenie i uciekła z miejsca, które stało się jej

nienawistne.

- Z innym kochankiem? - spytał beznamiętnie Hugo. - Świat w to wierzył.

- Z kochankiem albo sama. Skąd miałem wiedzieć?

- To prawda! Nie wiedziałeś nic więcej niż ktokolwiek inny. A jednak, kiedy tu wróciłeś

i usłyszałeś, że znaleźliśmy ciało kobiety pogrzebane na Polu Garncarza, wiedziałeś, że to musi

być ona.

- Wiedziałem - odpowiedział Sulien, bardzo starannie dobierając słowa - że tak się

powszechnie uważa. Nie wiedziałem, że tak jest.

- I znowu to prawda. Nie miałeś żadnej tajemnej wiedzy, więc nie mogłeś również

wiedzieć, że to nie była Generys. Uznałeś jednak za konieczne od razu wystąpić z kłamliwą

opowieścią i pokazać pierścień, który ci dała, jak teraz mówisz, żeby udowodnić, że jest żywa i

zdrowa, ale dość daleko stąd, by utrudnić sprawdzenie tego faktu, i żeby zdjąć cień podejrzenia

z Rualda. Niezależnie od jego winy czy niewinności, zgodnie z oświadczeniem, które nam teraz

złożyłeś, nie wiedziałeś, czy była żywa czy martwa ani czy on ją zabił czy nie zabił.

- Nie! - odrzekł Sulien w nagłym porywie energii i oburzenia, który oderwał go od

wykładanej drewnem ściany. - To wiedziałem, bo go znam. To nie do pomyślenia, żeby on

mógł ją skrzywdzić. Ten człowiek nie może popełnić morderstwa.

- Szczęśliwy człowiek, który ma takich przyjaciół! - powiedział sucho Hugo. - Dobrze

więc, przejdźmy do tego, co było dalej. Nie mieliśmy powodu, by wątpić wtedy w twoje słowo.

Udowodniłeś, że Generys żyje, nieprawdaż? Szukaliśmy zatem innych możliwości i

znaleźliśmy inną kobietę, która tam bywała, a której ostatnio nie widywano. I ty znów

przyłożyłeś ręki do sprawy. Od chwili gdy usłyszałeś o uwięzieniu handlarza, zacząłeś

poszukiwania jakiegoś dworu, gdzie ta kobieta mogła znaleźć schronienie na zimę, gdzie ktoś

mógłby poświadczyć, że żyła po rozstaniu z Brytrykiem. Chyba nie spodziewałeś się, że

jeszcze ją tam zastaniesz, ale jestem pewien, że byłeś z tego rad. To oznaczało, że nie musisz się

pokazywać. Ona mogła wystąpić z własnej woli, usłyszawszy o człowieku oskarżonym o jej

zamordowanie. Dwa razy, Sulienie? Dwa razy mamy uznać twoją rękę za rękę Boga, a za

jedyny motyw czyste umiłowanie sprawiedliwości? Skoro nie mogłeś nieomylnie dowieść, że

tą zmarłą nie może być Generys, czemu miałbyś być tak pewny, że to nie była Gunnilda? Dwa

takie wybawienia to o jedno za wiele, by w nie uwierzyć. Zostało dowiedzione, że Gunnilda

żyje. Wystąpiła, przemówiła, jest istotą z krwi i kości. Co do tego, że Generys żyje, mieliśmy

jednak tylko twoje słowo. A twoje słowo okazało się fałszywe. Chyba nie musimy już dłużej

szukać imienia dla kobiety, którą znaleźliśmy. Nadałeś jej imię poprzez zaprzeczenie tego

imienia.

Sulien zacisnął usta, jakby już nigdy nie miał powiedzieć ani słowa. Było za późno, by

wymyślać jeszcze jakieś kłamstwa.

- Sądzę - powiedział Hugo - że kiedy usłyszałeś, co wyorał pług opactwa z tamtej ziemi,

ani przez chwilę nie miałeś wątpliwości co do imienia. Myślę, że dobrze wiedziałeś, iż to ona

tam leży. I byłeś całkiem pewny, że Ruald nie jest jej mordercą. Och, w to wierzę! Do takiej

pewności, Sulienie, może mieć prawo tylko Bóg, który z pewnością wie o wszystkim. Tylko

Bóg i ty, który wiedziałeś aż za dobrze, kto jest mordercą.

- Chłopcze - odezwał się Radulfus w przedłużającym się milczeniu - jeśli masz na to

jakąś odpowiedź, mów teraz. Jeśli masz grzech na duszy, nie powiększaj, ale wyznaj go. Jeśli

nie, odpowiedz, bo ściągnąłeś to podejrzenie na siebie. Na twoją korzyść przemawia to, że nie

pozwalasz, by ktokolwiek, przyjaciel czy obcy, dźwigał ciężar nie swojej zbrodni. Tego po

tobie oczekuję. Kłamstwa nie są jednak nic warte, nawet w takiej sprawie. Dużo lepiej odciążyć

innych i powiedzieć wprost: „To ja, nie szukajcie dalej”.

Znowu zapadła cisza i tym razem trwała nawet dłużej, tak że Cadfael odczuwał to

wyjątkowe znieruchomienie jako ciężar uciskający jego ciało i dławiący oddech. Za oknem

zmierzch gromadził cienkie, niskie i bezkształtne chmury, ołowianoszare i wysysające

wszelkie kolory ze świata. Sulien siedział nieruchomo, wyczuwając ramionami wspierającą go

solidną ścianę, z powiekami na wpół opuszczonymi na zgaszony błękit oczu. Po dłuższej chwili

poruszył się i podniósł obie dłonie do policzków, ściskając je sztywnymi palcami, jakby

desperacka sytuacja, w której się znalazł, odrętwiła nawet jego ciało i musiał przełamać

paraliżujący chłód, zanim będzie mógł mówić. Kiedy jednak przemówił, głos miał cichy,

rzeczowy i przekonujący. Podniósł głowę i patrzył na Hugona z opanowaniem kogoś, kto

podjął decyzję i zajął pozycję, z której niełatwo go będzie usunąć.

- Dobrze więc! Skłamałem i skłamałem ponownie, a kocham kłamstwo nie bardziej niż

ty, panie mój. Jeżeli jednak zawrę z tobą układ, dotrzymam go niezawodnie, przysięgam. Nie

przyznałem się jeszcze do niczego. Złożę ci jednak moje przyznanie się do morderstwa, ale pod

pewnymi warunkami!

- Pod warunkami? - spytał Hugo, unosząc czarne brwi w gorzkim rozbawieniu.

- One nie dotyczą tego, co stanie się ze mną - powiedział Sulien, tak lekko jakby bronił

jakiejś rozsądnej sprawy, z którą wszyscy zdrowi na umyśle muszą się zgodzić, kiedy usłyszą,

o co chodzi. - Chcę tylko, żeby mojej matki i mojej rodziny nie spotkały przeze mnie żaden

dyshonor ani niełaska. Czemu nie moglibyśmy zawrzeć układu nawet w sprawach życia i

śmierci, jeżeli pomoże to oszczędzić niewinnych, a zniszczyć jedynie winnego?

- Proponujesz mi przyznanie się - powiedział Hugo - w zamian za ukrycie całej tej

sprawy pod dywanem?

Opat wstał oburzony i podniósł dłoń w proteście.

- Nie można się układać o morderstwo. Musisz się wycofać, mój synu. Do swego

przestępstwa dodajesz zniewagę.

- Nie - rzekł Hugo. - Niech mówi. Każdy zasługuje na wysłuchanie. Dalej, Sulienie, co

proponujesz i o co prosisz?

- O coś, co może być zrobione bardzo prosto. Zostałem wezwany tu, gdzie

postanowiłem porzucić powołanie - zaczął Sulien tym samym starannie dobranym i

przekonującym głosem. - Czy byłoby dziwne, gdybym znów zmienił zdanie i powrócił tu do

mego powołania jako penitent? Ojciec opat, jestem tego pewien, przekonałby mnie, gdyby

spróbował.

Radulfus zmarszczył w tej chwili brwi z pewną dezaprobatą, nie wobec nadużycia jego

wpływu i urzędu, ale z powodu lekkiego tonu, jaki wkradł się w głos młodego człowieka.

- Moja matka jest śmiertelnie chora - mówił Sulien - a mój brat ma szanowane

nazwisko, jak nasz ojciec, żonę i dziecko, które przyjdzie na świat w przyszłym roku. Nie zrobił

nikomu nic złego i o niczym nie wie. Na litość boską, zostawcie ich w spokoju, niech

zachowają nazwisko i reputację tak czyste, jak zawsze były. Powiedzcie im, że pożałowałem

swego wyrzeczenia się i że wróciłem do zakonu, że zostałem odesłany do opata Waltera,

gdziekolwiek może on przebywać, żeby się poddać jego dyscyplinie i zasłużyć na powrót. W to

będą w stanie uwierzyć. Reguła pozwala zbłąkanym wracać nawet trzy razy. Zróbcie to dla

mnie, a przyznam się do morderstwa.

- W zamian zatem za twoje przyznanie się - powiedział Hugo, prosząc opata o milczenie

ostrzegawczym gestem dłoni - mam ci pozwolić odejść wolno, ale z powrotem do klasztoru?

- Tego nie powiedziałem. Prosiłem, żeby pozwolić im w to wierzyć. Zróbcie to dla mnie

- mówił Sulien bardzo poważnie i bledszy niż jego koszula - a przyjmę swoją śmierć w taki

sposób, jakiego zażądacie, wy zaś możecie mnie zakopać i zapomnieć o mnie.

- Bez należnego ci sądu?

- Co by mi dał sąd? Chcę, by ich zostawiono w spokoju, nieświadomych niczego. Życie

to uczciwa zapłata za życie. Jaką różnicę mogą zrobić słowa?

To było oburzające i tylko bardzo zdesperowany grzesznik ośmieliłby się powiedzieć

coś takiego człowiekowi w rodzaju Hugona, który sprawował swój urząd równie pewnie i

skrupulatnie jak czasem nieortodoksyjnie. Hugo nadal jednak siedział spokojnie,

powstrzymując opata błyskiem czarnych oczu i bębniąc palcami po stole, jakby się zastanawiał.

Cadfael podejrzewał, o co mu chodzi, ale nie domyślał się, jak to przeprowadzi. Pewne było

tylko, że tak ohydny układ jest nie do przyjęcia. Zgładzić człowieka, mordercę czy nie, z zimną

krwią i w tajemnicy, to było nie do pomyślenia. Tylko jakiś niedoświadczony chłopiec,

doprowadzony do ostateczności, mógł coś takiego zaproponować albo cieszyć się nadzieją, że

zostanie to wzięte poważnie. To miał na myśli, mówiąc, że się zabezpieczył. Cadfael pomyślał

z nagłym oburzeniem, że tak niewłaściwie skierowane oddanie syna obraża rodziców. Jak on

śmie? A sobie samemu wyrządza tak ciężką krzywdę!

- Zaciekawiasz mnie, Sulienie - powiedział w końcu Hugo, mierząc go wzrokiem przez

stół. - Muszę jednak usłyszeć coś więcej o tej śmierci, zanim ci odpowiem. Są tam być może

okoliczności łagodzące. Możesz z nich skorzystać dla własnego i mojego spokoju, cokolwiek

zdarzy się potem.

- Nie widzę takiej potrzeby - odparł Sulien znużony, ale z rezygnacją.

- Wiele zależy od tego, jak to się stało - nalegał Hugo. - Czy to była kłótnia? Może

zwyczajne nieszczęście, szarpanina i upadek? Bo wiemy ze sposobu jej pochowania pod

krzakami przy ogrodzie Rualda... - Przerwał, bo Sulien zesztywniał nagle i odwrócił głowę. - O

co chodzi?

- Mylisz się albo chcesz zmylić mnie. - Sulien znów wycofywał się w apatię

wyczerpania. - To nie było tam i musisz to wiedzieć. To było pod krzakami żarnowca na

miedzy.

- Tak, prawda, zapomniałem. Wiele się wydarzyło od tamtego czasu. Nie było mnie

tam, kiedy zaczynała się orka. Chciałem powiedzieć, że wiemy, iż ją złożyłeś w ziemi z

dowodami szacunku, żalu, nawet skruchy. Pochowałeś ją z krzyżem. Zwykłym srebrnym -

mówił Hugo. - Nie doprowadzi nas do ciebie ani nikogo innego, ale był tam.

Sulien przyglądał mu się spokojnie i nie oponował.

- To nasuwa pytanie - ciągnął łagodnym tonem Hugo - czy to nie było zwykłe

nieszczęście, jakiś niezawiniony wypadek. Wystarczy bowiem byle szamotanina, być może

ucieczka, jakieś uderzenie w gniewie, upadek, by pękła kobiecie czaszka, jak to było z nią. Nie

miała żadnych innych obrażeń, tylko to. Powiedz nam więc, Sulienie, jak się to wszystko stało,

bo może będzie to dla ciebie jakimś usprawiedliwieniem.

Twarz Suliena osiągnęła bladość marmuru. Odpowiedział przez zaciśnięte zęby:

- Powiedziałem wam wszystko, co powinniście wiedzieć. Nie powiem ani słowa więcej.

- Cóż - rzekł Hugo, wstając raptownie, jakby stracił cierpliwość. - To chyba wystarczy.

Ojcze, mam tu dwóch konnych łuczników na zewnątrz. Proponuję zatrzymać na razie tego

więźnia na zamku pod strażą, dopóki nie znajdę czasu na ciąg dalszy. Czy moi ludzie mogą

wejść i go przejąć? Zostawią swoją broń przy bramie.

Opat przez cały ten czas siedział milczący, ale bardzo uważnie słuchał wszystkiego, co

zostało powiedziane, a przenikliwość zmrużonych oczu w surowej twarzy wskazywała, że nie

przeoczył żadnych implikacji. Teraz powiedział:

- Tak, wezwij ich. - A do Suliena, gdy Hugo wyszedł: - Mój synu, chociaż można nam

narzucić kłamstwa, albo możemy tak myśleć, nie ma w końcu innego remedium niż prawda. To

jedyna droga, która nie może być zła.

Sulien obrócił głowę, a świeca oświetliła matowy błękit jego oczu i bladość

wyczerpanej twarzy. Otworzył z wysiłkiem usta.

- Ojcze, czy będziesz pamiętał w swych modlitwach o mojej matce i o bracie?

- Stale - odrzekł Radulfus.

- I o duszy mego ojca?

- Jak o twojej własnej.

Hugo znów stanął w drzwiach rozmównicy. Dwaj łucznicy z garnizonu następowali mu

na pięty, a Sulien wstał szybko i z ulgą z ławy i przeszedł między nimi bez słowa, nie oglądając

się za siebie. Hugo zaś zamknął drzwi.

- Słyszeliście go - powiedział Hugo. - Opowiadał chętnie to, co wiedział. Kiedy go

wziąłem na spytki, zrozumiał, że nie wytrzyma, i przestał mówić. On tam był i widział, jak ją

chowano. Nie zabił jej jednak ani nie pogrzebał. Tak, był świadkiem.

- Ale nie uczestnikiem, ani nawet bliskim świadkiem - zauważył Cadfael. - Nie był

dostatecznie blisko, by dostrzec krzyż położony na jej piersi, bo nie był to krzyż ze srebra, ale z

dwóch patyków. Nie, on jej nie chował ani jej nie zabił, bo gdyby to zrobił, przy jego

skłonności do przyznawania się do winy, wiedziałby, jakie odniosła obrażenią. Wiecie tak

samo jak ja, że jej czaszka niebyła uszkodzona. Nie miała żadnych widocznych obrażeń. Gdyby

wiedział, jak umarła, powiedziałby to nam. Nie wiedział tego jednak, a był zbyt rozsądny, by

ryzykować zgadywanie. Może nawet zdawał sobie sprawę, że Hugo zastawia na niego pułapki.

Wybrał milczenie. To, czego nie powiesz, nie może cię zdradzić. Ale z takimi oczami jak jego

nawet milczenie go nie osłoni. Ten chłopak jest czysty jak kryształ.

- On był chory z miłości do tej kobiety - rzekł Hugo. - Jestem pewien, że to prawda.

Kochał ją ślepo, bez zastanowienia, jak siostrę albo piastunkę, od dzieciństwa. Sama litość i

gniew, jakie odczuwał, kiedy została opuszczona, musiały w nim obudzić męską namiętność.

To chyba musi być prawda, że oparła się wtedy na nim i dała mu powód, by się uważał za

wybranego, podczas gdy sama uważała go po prostu za chłopca, któremu była oddana, bo

przynosił jej pocieszenie.

- Prawdą jest jednak - powiedział opat - że dała mu ten pierścień?

Cadfael odpowiedział od razu:

- Nie.

- Miałem pewne wątpliwości - przyznał Radulfus - ale ty mówisz bez wahania: „Nie”?

- Jedno mnie zawsze dręczyło - sposób, w jaki okazał on ten pierścień - powiedział

Cadfael. - Pamiętasz, ojcze, że przyszedł prosić cię o zgodę na odwiedzenie domu. Został tam

na noc, za twoją zgodą, a po powrocie dał nam do zrozumienia, że dopiero od brata, podczas

tych odwiedzin, dowiedział się o znalezieniu ciała kobiety i zrozumiałym podejrzeniu, jakie to

rzucało na Rualda. A potem wyjął pierścień i opowiedział swoją historię, w którą wtedy nie

mieliśmy powodu wątpić. Sądzę jednak, że już wtedy, zanim przyszedł prosić cię o zgodę na

wyjście, wiedział o tej sprawie. To był prawdziwy powód jego wizyty w Longnerze. Musiał iść

do domu, bo tam był ten pierścień, a on go musiał mieć, zanim przemówił w obronie Rualda.

Skłamał, tak, bo nie mógł wyjawić prawdy. Możemy dziś być pewni, że wiedział, biedak, kto

pogrzebał Generys i gdzie. Jaki mógł być inny powód ucieczki do odległego klasztoru z

miejsca, którego nie mógł dłużej znieść?

- On chroni kogoś innego - myślał głośno Radulfus. - Kogoś bliskiego mu i drogiego.

Troszczy się tylko o swych krewnych i honor swego domu. Czy to może być jego brat?”

- Nie - odrzekł Hugo. - Eudo wydaje się jedyną osobą, która jest wolna od podejrzeń.

Cokolwiek stało się na Polu Garncarza, nawet cień tego nie pada na Eudona. Jest szczęśliwy,

poza chorobą matki nie ma zmartwień, ma dobrą żonę i spodziewa się syna. Ponadto on jest

całkowicie zajęty swoim dworem, pracą własnych rąk i plonami własnej ziemi, i rzadko

podnosi wzrok na mroczne sprawy, które gryzą innych. Nie, możemy zapomnieć o Eudonie.

- Było dwóch takich - powiedział wolno Cadfael - którzy opuścili Longner po

zniknięciu Generys. Jeden udał się do klasztoru, drugi na pole bitwy.

- Jego ojciec! - Radulfus zastanawiał się nad tym przez chwilę w milczeniu. - Człowiek

o doskonałej reputacji, bohater, który walczył i zginął w tylnej straży króla pod Wilton. Tak,

mogę uwierzyć, że Sulien raczej poświęciłby własne życie, niż pozwolił zbrukać jego pamięć.

Zrobiłby to dla matki i dla brata, i dla przyszłości bratanków, nie mniej niż dla pamięci swego

ojca. Nie możemy jednak oczywiście na to pozwolić. Ale co mamy w takim razie zrobić?

Cadfael zastanawiał się nad tym samym, odkąd pułapki Hugona sprawiły, że nawet

uparte milczenie przemówiło i potwierdziło to, co zawsze tkwiło w jakimś zakątku jego

umysłu. Sulien wiedział coś, co ciążyło mu jak wina, choć sam niczym nie zawinił. Wiedział

tylko to, co widział. Ile jednak widział? Nie samą śmierć, bo zapamiętałby szczegóły i użyłby

ich jako dowodu przeciw samemu sobie. Widział tylko pogrzeb. Chłopiec dręczony pierwszą i

niemożliwą do spełnienia miłością, dopuszczony do udziału w żalu i gniewie, a potem

odsunięty, bo inny zajął jego miejsce, przyciągany nieodparcie do tego samego ognia. Donata

była od kilku lat aż nazbyt świadoma swej nieuniknionej śmierci, a Eudo Blount, w kwiecie

wieku, od tylu właśnie lat został zmuszony do celibatu, jakby był księdzem albo mnichem.

Dwie wygłodniałe istoty zostały nakarmione. A jeden udręczony chłopiec podpatrzył ich, może

tylko raz, może kilka razy, tak czy owak o jeden raz za wiele, sycąc własny ból zazdrością o

rywala, którego nie mógł nawet nienawidzić, bo go ubóstwiał.

To było możliwe. To było prawdopodobne. Zatem, jak dalece skutecznie udało się ojcu

i synowi ukrywać to wzajemne i niszczące opętanie? I czy ktoś inny w tym domu przeczuwał

niebezpieczeństwo?

- Myślę - przemówił Cadfael - że za twoim pozwoleniem, ojcze, muszę wrócić do

Longneru.

- Nie ma potrzeby - powiedział z roztargnieniem Hugo. - Nie zostawimy oczywiście

pani Donaty bez wieści przez całą noc, ale wyślę żołnierza z garnizonu.

- Żeby jej powiedział tylko tyle, że on tu zostaje na noc? Hugonie, wielkim błędem było

mówienie jej dotąd jakiejś niewinnej półprawdy, żeby ją zadowolić i nie zaciekawić. Cóż za

szaleństwa popełnia się w imię współczucia! Ona nie może o tym usłyszeć! Musimy jej

oszczędzić kłopotów! Zamienić jej odwagę, siłę i wolę w jakiś słaby cień, jak choroba

wyniszczyła jej ciało. Gdyby ją znali i szanowali tak, jak powinni, mogłaby zdjąć z nich połowę

ciężaru. Jeśli ona nie boi się tej potworności, z którą dzieli swoje życie, nic innego jej nie

przestraszy. To naturalne - mówił z żalem - gdy syn czuje, że musi być dla matki tarczą i

obroną, ale nie oddaje jej tym przysługi. Już mu to powiedziałem. To raczej ona powinna mieć

możliwość, by być dla niego tarczą i obroną, czy on to rozumie czy nie. Lepiej jednak, żeby nie

rozumiał.

- Myślisz więc, że trzeba jej powiedzieć? - spytał Radulfus, przyglądając się mu

posępnie.

- Myślę, że już dawno temu trzeba było powiedzieć jej wszystko, co było do

powiedzenia o tej sprawie. Należy jej to powiedzieć nawet teraz. Ja jednak nie mogę tego

zrobić ani pozwolić na to, gdybym mógł temu zapobiec. Obiecałem mu, że postaram się nie

dopuścić, żeby poznała prawdę, dopóki to będzie możliwe. Oczywiście, że teraz już za późno,

by ich nachodzić. Jeśli jednak pozwolisz, ojcze, pojadę tam znowu jutro wcześnie rano.

- Jeżeli uważasz to za konieczne, jedź - powiedział opat. - Jeśli jest teraz możliwe

przywrócenie jej syna i ocalenie dla niej pamięci jej męża bez ogłaszania dyshonoru, tym lepiej.

- Jedna noc istotnie niczego nie zmieni - zgodził się uprzejmie Hugo, podnosząc się, gdy

wstał Cadfael. - Jeżeli ona pozostawała w szczęśliwej niewiedzy przez cały ten czas i pójdzie

dziś spać, przypuszczając, że pan opat zatrzymał Suliena bez złej myśli, możecie pozwolić jej

na spoczynek. Będzie czas na zastanawianie się, ile ona musi się dowiedzieć, kiedy

wydobędziemy prawdę z Suliena. To nie musi być zmarły. Jaki sens miałoby oczernianie jego

dobrego imienia?

To brzmiało dość rozsądnie, a jednak Cadfael kręcił głową nawet nad tymi kilkoma

godzinami zwłoki.

- Muszę jednak jechać. Obietnic trzeba dotrzymywać. I zdałem sobie sprawę, trochę

późno, że zostawiłem tam kogoś, kto niczego nie obiecywał.

Rozdział trzynasty

Cadfael wstał o świcie i pojechał bez pośpiechu, bo nie było sensu przyjeżdżać do

Longneru, zanim domownicy nie wstaną. Ponadto rad był, że może jechać wolno i mieć czas na

myślenie, nawet jeśli to myślenie nie miało go daleko zaprowadzić. Nie wiedział, czy liczyć na

to, że zastanie wszystko, jak było, gdy odjeżdżał z Sulienem, czy też tego rana odkryje, że jest

zwolniony z obietnicy, a wszystkie sekrety ujrzały światło dzienne. W najgorszym razie

Sulienowi nic nie groziło. Zgodzili się, że był winny jedynie ukrywania prawdy, a prawdziwy

winowajca już nie żył i nie było potrzeby ogłaszania światu jego występku. Znajdował się poza

jurysdykcją Hugona czy króla Stefana i nie będą potrzebni adwokaci, kiedy jego sprawa stanie

przed sądem. Sąd wiedział już o wszystkim, o czym musiał wiedzieć.

Cadfael pomyślał, że wystarczy nieco zręczności w postępowaniu z sumieniem Suliena

i nieco manipulacji, żeby pani Donata nie dowiedziała się niczego więcej ani niczego gorszego,

niż wiedziała wczoraj. Z czasem ludzie znużą się tą sprawą i zajmą się jakimś innym kryzysem

czy skandalem, zapomną, że ich ciekawość nie została zaspokojona, a w księdze nie będzie

zapisany żaden morderca.

I tu właśnie dochodziło do zderzenia z jego własnym niezaspokojonym pragnieniem, by

prawda, choćby i nieogłoszona, została przynajmniej odkryta, rozpoznana i przyjęta. Czy

inaczej może mieć miejsce prawdziwe pogodzenie się z życiem, śmiercią i boskimi wyrokami?

Tymczasem jednak Cadfael jechał, a poranek wokół niego był jak inne listopadowe

poranki, bezwietrzny i cichy, z zielenią pól nieco już przybladłą i uschniętą. Drzewa straciły

połowę swoich liści, a powierzchnia rzeki była raczej ołowiana niż srebrna i poruszały ją tylko

z rzadka drżenia biegnących szybciej prądów. Ptaki latały jednak i śpiewały głośno, panowie

swych maleńkich dworów wykrzykiwali swe prawa i przywileje, wyzywając intruzów.

Opuścił gościniec przy Świętym Idzim i jechał po łące, a potem po wrzosowisku wśród

drzew, szlakiem przecinającym wznoszący się łagodnie teren i wiodącym ku promowi.

Zostawił za sobą zamieszanie budzącego się Podgrodzia, skrzypienie wozów, szczekanie psów

i plątaninę wielu głosów, a wietrzyk, niewyczuwalny wśród domów, stał się rześkim

powiewem. Przejechał przez grzbiet między porastającymi go drzewami i spojrzał w dół ku

wijącej się rzece i stromo wznoszącemu się przeciwległemu brzegowi i łąkom poza nim.

Zatrzymał się raptownie, patrząc w dół ze zdumieniem i konsternacją na tratwę przewoźnika w

drodze przez rzekę. Odległość nie była aż tak wielka, żeby nie mógł rozpoznać ładunku

wiezionego ku bliższemu brzegowi.

Wąską lektykę stojącą na czterech krótkich tęgich nogach ustawiono pośrodku tratwy.

Płócienna osłona chroniła wezgłowie od wiatru. Z jednej strony pilnował jej koniuszy, z drugiej

młoda kobieta w brunatnym płaszczu i z odkrytą głową. Wietrzyk rozwiewał jej rude włosy. Za

nimi przewoźnik popychał prom, a drugi koniuszy trzymał uzdę pstrokatego kuca, który płynął

spokojnie z tyłu. Właściwie musiał płynąć tylko na środku nurtu, bo woda nie była wysoka.

Służący mogli pochodzić z każdego okolicznego dworu, ale co do dziewczyny, nie można się

było pomylić. A kogóż to trzeba było nosić w lektyce przez tych parę mil i przy dobrej

pogodzie jak nie chorego, złożonego niemocą lub umarłego?

Choć było wcześnie, wyruszył za późno w swoją drogę. Pani Donata opuściła już swoją

bawialnię, swój hall, swego troskliwego syna, Bóg wie na jakich warunkach, i wyruszyła, by

sprawdzić osobiście, czego chcieli opat i szeryf w Shrewsbury od jej drugiego syna, Suliena.

Cadfael ponaglił muła, wyjechał spośród drzew i ruszył opadającym w dół szlakiem na

spotkanie. Przewoźnik wprowadził tymczasem gładko prom na piaszczystą płaszczyznę

poniżej.

Pernel zostawiła nosicielom lektyki wyniesienie jej na brzeg i wyprowadzenie konia,

sama zaś pobiegła na spotkanie zsiadającego z muła Cadfaela. Była zarumieniona od świeżego

powietrza, pośpiechu i zapewne od podniecenia tą nieprawdopodobną wyprawą. Chwyciła go

za rękaw, patrząc mu z powagą w twarz.

- Ona tego chce! Wie, co robi! Czemu oni tego nie rozumieją? Czy uwierzyłbyś, że nic

jej nie mówili o całej tej sprawie? Nikt z domowników... Eudo trzymał ją w nieświadomości,

osłoniętą. Wszyscy inni robili, czego on chciał. Z troskliwości. Cadfaelu, tam nikt nie mógł jej

powiedzieć prawdy, poza tobą i mną.

- Ja nie mogłem - odparł Cadfael. - Obiecałem chłopcu, że uszanuję jego milczenie.

- Szacunek! - parsknęła Pernel. - A gdzie był szacunek dla niej? Poznałam ją dopiero

wczoraj, a wydaje mi się, że znam ją lepiej niż ci wszyscy, którzy krążą przez cały dzień pod

tym samym dachem. Widziałeś ją! To tylko garstka kości, ból zamiast ciała, odwaga zamiast

skóry! Jak śmie ktokolwiek patrzeć na nią i mówić: „Nie trzeba, żeby się o tym dowiedziała, bo

tego nie zniesie”!

- Rozumiem cię - powiedział Cadfael, kierując się ku pasmu piasku, gdzie nosiciele

postawili lektykę. - Ty jednak byłaś wolna, tylko ty jedna.

- Jedna wystarczy! Tak, powiedziałam jej wszystko, co wiedziałam, ale więcej jest tego,

czego nie wiedziałam, a ona chce wiedzieć wszystko. Ma teraz cel, powód, żeby żyć, powód do

takich wypraw jak ta, szalonych, jak możesz myśleć - ale lepsze to niż siedzieć i czekać na

śmierć.

Szczupła dłoń odsunęła płócienną zasłonę, gdy Cadfael pochylił się nad lektyką. Jej

korpus był wypleciony z wikliny dla zmniejszenia ciężaru i dla elastyczności. Donata

spoczywała w nim, półleżąc na zwiniętych kobiercach i poduszkach. Tak musiała podróżować

rok temu i dawniej, kiedy podejmowała ostatnie wyprawy w świat poza Longner. Trudno było

zgadnąć, ile wysiłku kosztowało ją to teraz. Pod płócienną osłoną ukazywała się jej twarz,

pobladła i ściągnięta, a usta były sine i zacięte, tak że musiała rozchylić je z wysiłkiem, by

przemówić. Jej głos był jednak wyraźny i wciąż brzmiał w nim ów uprzejmy, lecz stalowy

autorytet.

- Jechałeś do mnie, bracie Cadfaelu? Pernel przypuszczała, że możesz mieć coś do

załatwienia w Longnerze. Możesz być zadowolony, bo wybieram się do opactwa. Jak

rozumiem, mój syn jest wplątany w jakąś sprawę ważną zarówno dla opata, jak i szeryfa.

Sądzę, że mogę pomóc w jej wyjaśnieniu i dopilnować rozliczenia.

- Rad będę wrócić z tobą - odpowiedział Cadfael - i służyć ci na wszelkie sposoby.

Nie miało sensu zalecanie jej ostrożności i rozsądku ani przekonywanie do zawrócenia

z drogi, ani wypytywanie, jak jej się udało wymknąć spod opieki Eudona i jego żony, żeby

podjąć tę podróż. Zacięte opanowanie jej twarzy mówiło za nią. Wiedziała, co robi. Żaden ból,

żadne ryzyko nie mogło jej odstraszyć. Krucha energia płonęła w niej niczym w poruszonym

ogniu - i była właśnie poruszonym ogniem, zbyt długo dławionym w rezygnacji.

- Pojedź więc przodem, bracie - powiedziała - jeśli łaska, i poproś Hugona Beringara,

żeby przyłączył się do nas w siedzibie opata. Podróżujemy powoli, więc ty i on możecie tam

być przed nami. Ale nie mój syn! - dodała, podnosząc głowę z krótkim, głębokim błyskiem w

oczach. - Niech go tam nie będzie. Lepiej chyba, żeby zmarli dźwigali swoje grzechy i nie

zostawiali ich do dźwigania żyjącym?

:

- Lepiej - przyznał Cadfael. - Dziedzictwo jest milej widziane, jeśli jest wolne od

długów.

- Dobrze! - powiedziała. - To, co jest między mną a moim synem, może poczekać na

stosowną chwilę. Załatwię to sama. Nikt inny nie musi się tym zajmować.

Jeden z nosicieli był zajęty wycieraniem siodła i ociekających wodą boków kuca, by

Pernel mogła go dosiąść. Na piechotę mieli jeszcze godzinę drogi. Donata opadła na swe

poduszki, napięta i nieruchoma, a bezcielesne linie jej twarzy zastygły w wyrazie stoickiej

cierpliwości. Tak mogłaby wyglądać na łożu śmierci, a nadal nie pozwalała sobie na wydanie

choćby jednego jęku. Śmierć zetrze całe to napięcie tak samo pewnie jak przesunięcie dłoni

zamyka po raz ostatni oczy.

Cadfael dosiadł muła i ruszył w górę stoku, kierując się ku Podgrodziu i miastu.

- Więc ona wie? - zdumiał się Hugo. - To jedyne, na co nalegał Eudo od pierwszego

dnia, i jedyna osoba, której nie chciał wciągać w tak ponurą sprawę. Wczoraj wieczorem

mówiłeś, że obiecałeś nie wciągać jej w tę zawiłą historię. A teraz jej powiedziałeś?

- Nie ja - odparł Cadfael. - Ale rzeczywiście, ona wie. Kobieta usłyszała to od kobiety.

A teraz podąża ona do kwatery opata, żeby ujawnić, co ma do powiedzenia władzy, zarówno

duchownej, jak i świeckiej, i powiedzieć tylko raz.

- Na litość boską! - zakrzyknął Hugo. - Jak zdołała wyruszyć w podróż? Niedawno

widziałem, jak ją męczył każdy ruch ręką. Nie wychodzi z domu od miesięcy.

- Nie miała powodu - odrzekł Cadfael. - Teraz ma. Nie miała powodu walczyć z opieką

i troską, jakie nad nią roztoczono. Teraz ma. Jej wola wcale nie osłabła. Niosą ją w lektyce

przez tych parę mil. Wiem, ile ją to kosztuje, ale tego chciała, a ja pierwszy bym jej nie

odmówił.

- A jeśli taki wysiłek przyprawi ją o śmierć? - spytał Hugo.

- Gdyby tak się stało, czy byłby to zły koniec? Hugo posłał mu długie, zamyślone

spojrzenie i nie zaprzeczył.

- Co ci zatem nowego powiedziała?

- Jak dotąd nic, poza tym, że zmarli winni dźwigać własne grzechy i nie zostawiać ich w

dziedzictwie żyjącym.

- To więcej, niż wydobyliśmy z chłopca - zauważył Hugo. - Cóż, pozwólmy mu

posiedzieć i pomyśleć chwilę dłużej. On ma ojca do ratowania, a ona ma syna. A wszystko to,

gdy synowie i domownicy są tak zajęci jej chronieniem. Jeśli ona teraz przybiera ten ton,

możemy usłyszeć całkiem inną piosenkę. Zaczekaj tu, Cadfaelu, i wytłumacz mnie przed Aliną,

a ja pójdę siodłać konia.

*

Dotarli do mostu i jechali tak wolno, że zdawali się przeciągać czas, by coś wymyślić

przed przybyciem na naradę, kiedy Hugo spytał:

- I ona nie chce, żeby Sulien tego słuchał?

- Nie. Bardzo stanowczo powiedziała: „To, co jest między mną a moim synem, może

poczekać na stosowną chwilę”. Ona wie, że może manipulować Eudonem do końca życia, jeśli

mu nic nie powiesz. A jaki sens ma rozgłaszanie występków zmarłego? Nie może już za nie

zapłacić, a żywi nie powinni tego robić.

- Suliena jednak nie oszuka. Był świadkiem pochówku. On wie. Co ona może zrobić

innego, jak powiedzieć mu prawdę? Całą prawdę, by ją dodał do tej połowy, którą już zna.

Aż do tej chwili nie przyszło Cadfaelowi do głowy, by się zastanawiać, czy

rzeczywiście znali, albo czy Sulien znał, choćby połowę prawdy. Byli tego pewni, bo uznali, że

kiedy pominęli wszystkie inne możliwości, to, co im pozostało, było prawdą. Teraz ta

wątpliwość, która czekała przedtem na uboczu, przedstawiła mu się nagle jako świat

nierozważonych możliwości i żadne zastanawianie się nie mogło wykluczyć ich wszystkich. Ile

z tego nawet, co wiedział Sulien, nie było wcale wiedzą, ale tylko przypuszczeniem? Ile z tego.

co zdawało mu się, że widział, nie było rzeczywistością, tylko iluzją?

Zsiedli z koni na podwórzu stajni i zapowiedzieli się u drzwi opata.

Poranek był w połowie, kiedy zebrali się w końcu w rozmównicy opata. Hugo czekał na

panią Donatę przy strażnicy, by dopilnować, żeby ją zaraz zaniesiono przez wielki dziedziniec

do samych drzwi kwatery Radulfusa. Jego troskliwość przypomniała jej być może Eudona, bo

kiedy podawał jej rękę przy wysiadaniu wśród przerzedzonych jesiennych kwietników ogrodu

opata, pozwoliła na to z uśmiechem tolerancji, znosząc zbyt gorliwe starania młodości i

zdrowia z cierpliwością swych lat i choroby. Przyjęła jego ramię w drodze przez poczekalnię,

gdzie zwykle o tej porze pracowałby brat Witalis, kapelan i sekretarz opata, a opat Radulfus

ujął jej rękę z drugiej strony i wprowadził ją do środka, na przygotowane dla niej wyściełane

miejsce z oparciem o wykładaną drewnem ścianę za plecami.

Cadfael, przyglądając się temu ceremonialnemu wprowadzeniu, pomyślał, że miało ono

w sobie coś z intronizacji władczyni. To mogło ją nawet skrycie bawić. Narzucano jej nieomal

przywileje związane ze śmiertelną chorobą. Go o tym myślała, nigdy nie zostało powiedziane.

Z pewnością miała swoją niewzruszoną godność i wielkie zrozumienie troski i niepokoju, jakie

budziła u innych, i musiała łaskawie znosić. Miała też w sobie, tak starannie ubrana na tę ważną

wizytę, jakąś kruchą i godną podziwu elegancję. Jej suknia była ciemnoniebieska jak jej oczy i

jak jej oczy nieco zgaszona, a bliaut, jaki na niej nosiła, bez rękawów, sięgający do bioder, był

tego samego koloru, obrębiony różem i srebrem. Biel jej płóciennego czepka przemieniała jej

policzki w jakąś przejrzystą szarość w świetle już prawie południa.

Pernel szła za nią w milczeniu do poczekalni, ale nie weszła do rozmównicy. Stała,

czekając w wejściu, z powagą w złocistordzawych oczach.

- Pernel Otmere była tak miła, że zechciała znosić moje towarzystwo przez całą drogę -

powiedziała Donata - a jestem jej wdzięczna jeszcze za coś więcej, ale ona nie musi męczyć się

słuchaniem tej długiej rozprawy, jaką narzuciłam wam, moi panowie. Jeśli mogę spytać

najpierw... gdzie jest teraz mój syn?

- Na zamku - odpowiedział krótko Hugo.

- Pod kluczem? - spytała bez przygany i bez podniecenia. - Czy na słowo?

- Ma swobodę pod strażą - odrzekł Hugo, nie wdając się w wyjaśnienia.

- Gdybyś więc, Hugonie, był uprzejmy dać Pernel coś, co umożliwi jej widzenie się z

nim, mogliby spędzić milej czas razem niż osobno, podczas gdy my będziemy tu rozprawiać?

Bez rozstrzygania, jakie później podejmiesz kroki.

Cadfael zobaczył, jak czarne brwi Hugona drgnęły, unosząc się w niemym uznaniu, i

podziękował Bogu za zrozumienie, rzadkie między dwojgiem tak bardzo różnych ludzi.

- Dam jej moją rękawicę - powiedział Hugo i rzucił szybkie spojrzenie w bok na

milczącą dziewczynę u wejścia. - Nikt nie będzie miał wątpliwości, nie trzeba niczego więcej.

Odwrócił się, wziął Pernel za rękę i wyszli razem. Ich plany zostały oczywiście ułożone

wczoraj wieczorem albo dzisiaj rano w bawialni w Longnerze, gdzie prawda wyszła na jaw na

tyle, na ile była znana, albo podczas podróży o świcie, zanim dotarły do promu na Severn, gdzie

spotkał je Cadfael. Spisek kobiet, który zawiązał się w hallu Eudona, brał pod uwagę prawa i

potrzeby Eudona, i błogosławiony stan jego żony, nawet jeśli to wywołało i przyśpieszyło

zdecydowaną pogoń Pernel Otmere za prawdą, która uwolniłaby Suliena Blounta od

przygniatającego go brzemienia rycerskości. Młoda i stara - nie wiekiem, tylko szybkością

zbliżania się do śmierci - przyszły razem, niczym magnetyt i metal, by wymierzyć swoją

sprawiedliwość.

Hugo wrócił do komnaty uśmiechnięty, choć tego uśmiechu nie widział nikt oprócz

Cadfaela. Uśmiech był ostrożny, bo i on poszukiwał prawdy, która mogła nie być prawdą

Pernel. Zamknął starannie drzwi przed światem.

- A teraz, pani, czym ci możemy służyć?

Przybrała wygodną pozycję, którą mogła zachowywać podczas długiej narady. Bez

płaszcza wyglądała na tak szczupłą, że męskie dłonie mogłyby ją objąć w talii.

- Muszę wam podziękować, moi panowie - zaczęła - za udzielenie mi tego posłuchania.

Powinnam była prosić o to wcześniej, ale dopiero wczoraj usłyszałam o tej sprawie, która

nurtuje was obu. Moja rodzina za bardzo się o mnie troszczyła. Chcieli oszczędzić mi wiedzy o

wszystkim, co mogło mnie zdenerwować. To był błąd! Nie ma nic bardziej denerwującego, niż

dowiedzieć się, że ci, którzy chcą ci oszczędzić bólu, sami cierpią w udręce dniami i nocami. I

niepotrzebnie, bezcelowo. Czy nie sądzicie, że to oburzające być chronioną przez ludzi, o

których wiecie, że bardziej potrzebują ochrony, niż wy kiedykolwiek potrzebowaliście albo

będziecie potrzebowali? Nie uskarżam się na to. Nie muszę jednak dłużej tego znosić. Pernel

okazała zdrowy rozsądek, mówiąc mi o tym, o czym nikt inny by mi nie powiedział. Są jednak

rzeczy, o których nie wiem, bo i ona o nich nie wiedziała. Czy mogę o to spytać?

- Pytaj, o co tylko chcesz - powiedział opat. - Nasz czas należy do ciebie i daj znać,

kiedy zechcesz odpocząć.

- To prawda - odpowiedziała Donata - że teraz już nie ma pośpiechu. Zmarli są

bezpieczni, podobnie jak, ufam, wplątani w to zamieszanie żyjący. Dowiedziałam się, że mój

syn Sulien dał wam powód do uważania go za winnego tej śmierci, która jest przedmiotem tego

sądu. Czy jest nadal podejrzany?

- Nie - odrzekł bez namysłu Hugo. - Z pewnością nie o morderstwo. Chociaż jak mówi i

utrzymuje, i nie daje się przekonać do odstąpienia od tego, jest skłonny przyznać się do

morderstwa. A jeśli trzeba, umrzeć za to.

Skinęła głową powoli i bez zdziwienia. Sztywne fałdy płótna zaszeleściły, ocierając się

ojej policzki.

- Myślałam, że tak może się stać. Kiedy tu obecny brat Cadfael przyjechał po niego

wczoraj, nie wiedziałam jeszcze o niczym, co mogłoby mnie dziwić albo kazać zadawać

pytania. Myślałam, że wszystko, jest takie, jak wygląda, i że ty, ojcze, masz wątpliwości, czy

nie podjął błędnej decyzji i czy nie należy mu doradzić, żeby się głębiej zastanowił nad

odstąpieniem od powołania. Kiedy jednak Pernel opowiedziała mi, jak znaleziono Generys i

jak mój syn starał się oczyścić Rualda, dowodząc, że to nie może być Generys... A potem ile

znowu sobie zadał trudu, żeby znaleźć żywą tę kobietę, Gunnildę... Wtedy zrozumiałam, że

nieuchronnie sprowadził podejrzenie na siebie jako na kogoś, kto wie zbyt wiele. Tyle

zmarnowanego wysiłku, gdybym tylko wiedziała! I był skłonny przyjąć to brzemię na siebie?

Cóż, wydaje mi się, że już przejrzeliście to udawanie bez mojej pomocy. Czy dobrze zgaduję,

Hugonie, że byłeś w Peterborough? Słyszeliśmy, że wróciłeś niedawno z Moczarów, a skoro

Sulien został wezwany zaraz potem, nietrudno było skojarzyć związek tych dwóch zdarzeń.

- Tak - odrzekł Hugo. - Pojechałem do Peterborough.

- I przekonałeś się, że skłamał?

- Tak, skłamał. Złotnik przenocował go, to prawda. Nie dał mu jednak pierścienia ani

nigdy nie widział tego pierścienia, ani nigdy niczego nie kupował od Generys. Tak, Sulien

skłamał.

- A wczoraj? Przyłapany na kłamstwie, co ci powiedział wczoraj?

- Że miał ten pierścień przez cały czas, że Generys mu go dała.

- Jedno kłamstwo prowadzi do drugiego - powiedziała z głębokim westchnieniem. -

Uważał, że ma dobry powód, ale ten powód nigdy nie jest dość dobry. Kłamstwo zawsze

prowadzi do żalu. Mogę wam powiedzieć, skąd wziął ten pierścień. Ze szkatułki, którą

trzymałam w mojej narożnej szafie. Jest w niej kilka innych rzeczy, spinka do płaszcza, prosta

srebrna obręcz na szyję, wstążka... same drobiazgi, ale mogły zostać rozpoznane i nadać jej

imię, nawet po latach.

- Czy chcesz powiedzieć - spytał Radulfus, słuchając z niedowierzaniem spokojnego i

bezstronnego tonu, jakim to mówiła - że te rzeczy zostały zabrane zmarłej? Że to naprawdę jest

Generys, żona Rualda?

- Tak, to naprawdę jest Generys. Mogłabym ją nazwać od razu, gdyby ktokolwiek mnie

zapytał. Rozpoznałabym ją. Ja nie wikłam się w kłamstwa. I tak, te drobiazgi były jej.

- To straszny grzech - powiedział posępnie opat - okradać zmarłych.

- Nie było takiego zamiaru - orzekła z niewzruszonym spokojem. - Bez nich jednak,

nawet po niezbyt długim czasie, nikt nie byłby w stanie jej rozpoznać. I nikt nie rozpoznał, jak

wiecie. To jednak nie był mój wybór. Ja nie posuwałabym się tak daleko. Chyba Sulien musiał

znaleźć szkatułkę, kiedy przywiózł ciało mego pana z Salisbury, po śmierci pod Wilton.

Urządziliśmy mu pogrzeb i uporządkowaliśmy wszystkie jego sprawy i długi. Poznał ten

pierścień. Kiedy potrzebował dowodu, żeby wykazać, że ona nadal żyje, przyjechał do domu i

zabrał go. Gdyby nie to, nikt nigdy nie tknąłby jej własności. Jest po prostu w przechowaniu.

Chętnie przekażę ją wam albo komuś, kto się o nią upomni. Od dnia złożenia jej tam aż do

wczorajszego wieczoru nie otwierałam tej szkatułki. Nie wiedziałam, co on zrobił. Eudo też

nie. On nie wie o niczym i nie powinien się dowiedzieć.

Z uprzednio wybranego kąta, skąd mógł obserwować bez angażowania się, Cadfael

przemówił po raz pierwszy:

- Myślę, pani, że możesz jeszcze nie wiedzieć wszystkiego, co chciałabyś wiedzieć o

swoim synu Sulienie. Sięgnij pamięcią do czasu, kiedy Ruald wstąpił do tego klasztoru,

opuszczając żonę. Czy wiedziałaś, co się wtedy działo w myślach Suliena? Czy wiedziałaś, jak

głębokie było jego uczucie dla Generys? Pierwsza miłość jest zawsze najbardziej

zdesperowana. Czy wiesz, że ona, czując się opuszczona, dawała mu przez jakiś czas powód,

by myślał, że może być dla niej lekarstwem, choć naprawdę tak nie było?

Odwróciła głowę i utkwiwszy posępne ciemne oczy w twarzy Cadfaela, powiedziała

stanowczo:

- Nie, nie wiedziałam. Wiedziałam, że odwiedza ich zagrodę. Robił to od małego, a oni

byli mu oddani. Jeśli to się zmieniło, nie powiedział mi o tym ani słowa. Sulien był zawsze

skrytym chłopcem. Zawsze wiedziałam, co gryzie Eudona, bo był otwarty. Sulien nie!

- Powiedział nam, że tak było. A czy wiedziałaś, że nadal tam chodził, nawet wtedy, gdy

uznała za stosowne położyć koniec jego złudzeniu? i że był tam w ciemnościach - mówił

Cadfael ze smutkiem - kiedy grzebano Generys?

- Nie - odrzekła. - Tego nie wiedziałam. Teraz zaczynam się tego bać. Tego albo innej

historii, nie mniej strasznej dla niego.

- Dość strasznej, by wiele znaczyć. Dlaczego bowiem postanowił włożyć habit, i to nie

tu, w Shrewsbury, ale daleko stąd w Ramsey? Co mu kazało tak postąpić? - spytał Hugo.

- To nie było takie dziwne - powiedziała, patrząc w dal ze słabym, smutnym

uśmiechem. - To było coś, co mogło się przytrafić Sulienowi. W domu panowały gorycz i ból, a

ja wiedziałam, że on to czuje i że się dręczy. Chyba nie było mi przykro, że ucieka od tego,

choćby do klasztoru. Nie znałam innej przyczyny. Że był tam i widział - tego nie wiedziałam.

- A tym, co widział - rzekł Hugo po krótkim i ciężkim milczeniu - był jego ojciec

grzebiący ciało Generys.

- Tak - przyznała. - To musiało być to.

- Nie znaleźliśmy innej przyczyny i przykro mi, że muszę ci to powiedzieć. Wciąż

jednak nie rozumiem, dlaczego ją zabił.

- Ach, nie - powiedziała Donata. - To nie tak. Pochował ją, owszem. Ale jej nie zabił.

Czemu miałby ją zabijać? Widzę, że Sulien w to uwierzył, i za nic by tego nie zdradził przed

światem. Tak jednak nie było.

- Więc kto to zrobił? - Hugo był zmieszany. - Kto był mordercą?

- Nikt - odrzekła Donata. - Nie było żadnego morderstwa.

Rozdział czternasty

W pełnym niedowierzania milczeniu rozległ się głos Hugona:

- Jeśli to nie było morderstwo, po co ten sekretny pochówek? Po co ukrywać śmierć, za

którą nikogo nie można obwiniać?

- Nie powiedziałam - odrzekła cierpliwie Donata - że nikogo nie można obwiniać. Nie

powiedziałam, że nie było w tym grzechu. Nie mnie o tym sądzić. Morderstwa jednak nie było.

Jestem tu, żeby powiedzieć wam prawdę. Osąd należy do was.

Mówiła jak ktoś, kto jedyny może rzucić światło na to, co się wydarzyło, i jak ktoś

jedyny, komu nie powiedziano, że to jest potrzebne. Jej głos pozostał rozważny, autorytatywny

i uprzejmy. Bardzo prosto i jasno przedstawiła swoją sprawę, nie usprawiedliwiając niczego i

niczego nie żałując.

- Kiedy Ruald odwrócił się od żony, była opuszczona i zrozpaczona. Nie zapominaj o

tym, ojcze, bo musiałeś mieć poważne wątpliwości dotyczące jego decyzji. Kiedy przekonała

się, że go nie zdoła powstrzymać, przyszła z prośbą do mojego męża jako seniora i przyjaciela

ich obojga, żeby spróbował wytłumaczyć Rualdowi, że popełnia straszny błąd. Myślę, że

naprawdę zrobił on dla niej, co mógł, i chodził raz za razem bronić jej sprawy, i starał się też na

pewno pocieszać ją i zapewniać, że nie straci domu ani utrzymania z powodu dezercji Rualda.

Mój pan był dobry dla swoich ludzi. Ruald nie zawrócił jednak z obranej drogi. Porzucił ją. Ona

kochała go przedtem ponad wszelką miarę - mówiła beznamiętnie Donata, przedstawiając

szczerą prawdę - iw tej samej mierze go znienawidziła. I przez te wszystkie dni i tygodnie mój

pan walczył ojej prawa, ale nie mógł wygrać. Nigdy przedtem nie przebywał tak często i tak

długo w jej towarzystwie.

Przerwała na chwilę, przenosząc wzrok od twarzy do twarzy, przedstawiając im swoją

klęskę z szeroko otwartymi, pozbawionymi złudzeń oczami.

- Widzicie mnie, panowie. Od tamtego czasu zbliżyłam się, być może, o kilka kroków

do grobu, ale zmiana nie jest zbyt wielka. Byłam już taka, jaka jestem teraz, przez kilka lat.

Przez trzy co najmniej, odkąd Eudo przestał dzielić ze mną łoże, z litości nade mną, ale w tej

abstynencji doprowadzając siebie do głodu. Moja uroda zwiędła. Stałam się tą zbolałą łupiną.

On nie mógł mnie dotknąć, nie sprawiając mi przy tym bólu, sam zaś odczuwał gorszy ból, czy

mnie dotykał, czy się powstrzymywał. A musicie pamiętać, że ona była najpiękniejsza. Mówię

to, co mówili wszyscy. Najpiękniejsza, wściekła i zdesperowana. I wygłodzona jak on.

Obawiam się, że wprawiam was w zakłopotanie, panowie - powiedziała, widząc, że wszyscy

trzej zastygli w lęku wobec jej opanowania i bezlitosnej szczerości. - Mam nadzieję, że nie.

Chcę po prostu wszystko wyjaśnić. To jest konieczne.

- Nie trzeba się nad tym rozwodzić - rzekł Radulfus. - Nietrudno to zrozumieć, ale

bardzo trudno tego słuchać, tak samo jak o tym mówić.

- Nie - odpowiedziała uspokajająco. - Nie czuję oporów. Nie martwcie się o mnie.

Jestem jej winna prawdę tak samo jak wam. On kochał ją. Ona kochała jego. Ujmijmy to

krótko. Kochali się, a ja o tym wiedziałam. Nikt poza tym. Nie obwiniałam ich. Nie

wybaczyłam im również. On był moim panem, kochałam go dwadzieścia pięć lat i to nie

osłabło, choć stałam się pustą łupiną. On był mój. Nie zniosłabym dzielenia się nim.

- A teraz - mówiła dalej - muszę powiedzieć o czymś, co się zdarzyło ponad rok

wcześniej. Zażywałam wtedy leki, które mi przysyłałeś, bracie Cadfaelu, dla złagodzenia bólu.

Przyznaję, że ten syrop z maków pomagał przez jakiś czas, ale z czasem czar osłabł, bo ciało

przywykło albo ten demon we mnie stał się silniejszy.

- To prawda - przyznał Cadfael. - Wiedziałem, że lek przestaje działać. I że skuteczność

kuracji jest ograniczona.

- To rozumiałam. Poza tą granicą jest tylko jedno lekarstwo, nam zaś nie wolno się do

niego uciekać. Mimo to - mówiła nieugięcie Donata - zastanawiałam się, jak umrzeć.

Wiedziałam, że to śmiertelny grzech, ojcze, a jednak to rozważałam. Ach, nie spoglądaj na

brata Cadfaela. Nigdy bym do niego nie poszła po takie środki. I wiedziałam, że nigdy by mi

ich nie dał, gdybym to zrobiła. Nie miałam też zamiaru rozstawać się z życiem zbyt łatwo.

Przewidywałam jednak, że przyjdzie czas, kiedy to brzemię może stać się za ciężkie do

zniesienia i chciałam mieć pod ręką pewien drobiazg, fiolkę wyzwolenia, obietnicę pokoju,

która może nigdy nie miała być użyta, tylko trzymana jako talizman. Samo jej dotknięcie

byłoby dla mnie pocieszeniem, że w najgorszym razie... w ostatecznej potrzebie pozostała mi

droga ucieczki. Wiedzieć to znaczyło nadal trwać. Czy można mieć mi to za złe, ojcze?

Opat Radulfus wyrwał się nagle z milczenia tak długo utrzymywanego, że zrobił to z

zaczerpnięciem tchu, jakby go poraziło wejrzenie w mroczną głębię jej cierpienia.

- Nie jestem pewien, czy mam prawo to oświadczać. Jesteś tutaj, oparłaś się tamtej

pokusie. Pokonanie uroków zła to wszystko, czego można wymagać od śmiertelników. Nie

wspominasz jednak o innych pocieszeniach dostępnych chrześcijańskiej duszy. Wiem, że twój

ksiądz jest wyrozumiały. Czy nie dałaś mu okazji do zmniejszenia twego brzemienia?

- Ksiądz Eadmer jest dobrym i miłym człowiekiem - odpowiedziała Donata z gorzkim

uśmieszkiem - i niewątpliwie moja dusza skorzystała na jego modlitwach. Ból jednak jest tu, w

ciele i przemawia bardzo głośno. Czasem nie słyszę samej siebie, jak mówię „Amen” przez

wycie tego demona. Tym niemniej, słusznie czy nie, nie szukałam innej pomocy.

- Czy to ma związek ze sprawą? - spytał łagodnie Hugo. - Bo to nie może być dla ciebie

miłe, a Bóg wie, że musi cię to męczyć.

- To się ściśle wiąże ze sprawą. Zobaczycie. Wytrwajcie ze mną, aż skończę, co

zaczęłam. Dostałam swój talizman. Nie powiem wam od kogo. Mogłam jeszcze wtedy

wychodzić z domu i chodzić między kramami na jarmarku opactwa czy na rynku. Dostałam,

czego chciałam, od pewnej kobiety. Teraz może już nie żyć, bo była stara. Nie widziałam jej

potem ani się tego nie spodziewałam. Przygotowała mi jednak, czego chciałam, wywar we

fiolce, uwolnienie od bólu i od świata. Mówiła, że szczelnie zamknięty nie straci mocy.

Powiedziała mi, jak działa, że w małych dawkach zwalcza ból, kiedy inne środki zawodzą, ale

większa ilość może uwolnić od bólu na zawsze. To ziele to cykuta.

- Znana z tego - powiedział posępnie Cadfael - że uwalnia od bólu na’ zawsze, nawet

kiedy cierpiący nie miał zamiaru rozstać się z życiem. Nie używam jej. Jest zbyt niebezpieczna.

Rozcieńczona leczy wrzody i zapalenia, ale są bezpieczniejsze lekarstwa.

- Nie wątpię! Ja jednak szukałam bezpieczeństwa innego rodzaju. Miałam swoje

zaklęcie, nie rozstawałam się z nim i często po nie sięgałam, kiedy ból był nie do zniesienia, ale

zawsze cofałam się przed wyciągnięciem korka. Było tak, jakby samo posiadanie tego było

podporą dla moich sił. Dochodzę do sedna sprawy. W zeszłym roku, kiedy mój pan oddał się

całkowicie miłości do Generys, poszłam do jej chaty, po południu, kiedy Eudo objeżdżał

majątek. Wzięłam ze sobą butelkę dobrego wina, dwa bliźniacze pucharki i moją fiolkę cykuty.

I zaproponowałam jej sąd boży.

Przerwała tylko po to, żeby nabrać tchu i nieco zmienić pozycję, w której długo

pozostawała. Żaden z jej trzech słuchaczy nie myślał przerywać jej opowieści. Wszystkie ich

przypuszczenia zostały zdmuchnięte bez śladu w wichrze jej chłodnej bezstronności, mówiła

bowiem o bólu i o namiętności głosem równym i spokojnym, prawie obojętnym, skupiając się

tylko na wyjaśnieniu wszystkiego, bez cienia wątpliwości.

- Nigdy nie byłam jej nieprzyjazna - podjęła. - Znałyśmy się od wielu lat. Rozumiałam

jej furię i rozpacz, kiedy opuścił ją Ruald. To nie była nienawiść ani zazdrość, ani pogarda.

Byłyśmy dwiema kobietami złączonymi w niemożliwy do przyjęcia sposób więzami naszych

praw do jednego mężczyzny i żadna z nas nie mogła znieść upokorzenia dzielenia się nim.

Podsunęłam jej sposób wyjścia z tej pułapki. Napełnimy winem dwa pucharki i dodamy do

jednego cykutę. Gdybym to ja umarła, ona mogłaby wejść w posiadanie mojego pana, z moim

błogosławieństwem, gdyby mu dała szczęście, bo Bóg widzi, że ja utraciłam już tę moc. Gdyby

to ona umarła, przyrzekłam jej, że przeżyję całe życie do końca, nie oszczędzając się i nie

szukając ukojenia.

- I Generys przystała na taki układ? - spytał Hugo z niedowierzaniem.

- Była równie rozgoryczona, śmiała i zdecydowana jak ja, i równie rozdwojona,

posiadając i nie posiadając. Tak, zgodziła się. Myślę, że uczyniła to chętnie.

- Nie było jednak łatwo rozegrać to uczciwie.

- Kiedy nie było zamiaru oszukiwania, to było bardzo łatwe - odparła. - Ona wyszła z

izby i nie patrzyła ani nie słuchała, kiedy ja napełniałam pucharki winem, równo, ale jeden był

z cykutą. Potem ja wyszłam, a ona zamieniła pucharki i jeden postawiła na półce, a drugi na

stole, wyszła i zawołała mnie, a ja wybrałam. Był czerwiec, dwudziesty ósmy dzień miesiąca,

piękny środek lata. Pamiętam, jak kwitły trawy. Wróciłam do chaty w spódnicy osrebrzonej ich

nasionami. Usiadłyśmy razem tam w środku i wypiłyśmy spokojnie nasze wino. A potem,

ponieważ wiedziałam, że ten wywar powoduje odrętwienie całego ciała, od kończyn

zaczynając, aż do serca, zgodziłyśmy się, że się rozstaniemy. Ona miała pozostać, gdzie była, ja

zaś wrócić do Longneru, żeby ta z nas, którą Bóg - czy wolno mi powiedzieć „Bóg”, czy

powinnam mówić „los”? - która zostanie wybrana, mogła umrzeć w swoim domu. Zapewniam

cię, ojcze, że nie zapomniałam o Bogu. Nie czułam, że usuwa mnie ze swej księgi. To było tak

proste, jakbyś napisał: jedną z tych dwóch zabiorę, a drugą zostawię. Poszłam do domu i

przędłam, czekając. I, godzina za godziną - bo to nie działa szybko - czekałam, aż

zesztywnienie rąk każe mi splątać wełnę na kołowrotku, ale moje palce i przeguby wciąż były

giętkie i nic się nie zmieniało. Czekalam, aż chłód obejmie moje stopy, a potem kostki nóg, ale

nie było chłodu ani odrętwienia i mogłam oddychać bez przeszkód.

Wydała głębokie westchnienie i pozwoliła sobie oprzeć głowę o boazerię, uwolniona od

ciężaru, który im przyniosła.

- Wygrałaś swój sąd boży - powiedział opat głosem cichym i zasmuconym.

- Nie - odparła Donata. - Przegrałam swój sąd boży. - I po chwili dodała: - Zapomniałam

wspomnieć o czymś. Pocałowałyśmy się niczym siostry, kiedyśmy się rozstawały.

Nie skończyła. Zbierała tylko siły, by dociągnąć opowieść do końca, ale milczenie

trwało kilka minut. Hugo wstał ze swego miejsca, napełnił puchar winem z butelki na stole

opata i postawił go na ławie przy niej, w zasięgu ręki.

- Jesteś bardzo zmęczona. Czy nie chciałabyś przez chwilę odpocząć? Dokonałaś już

tego, po co przyszłaś. Cokolwiek to było, nie było to morderstwo.

Spojrzała na niego z dobrotliwym pobłażaniem, jakie odczuwała teraz wobec młodych,

jakby przeżyła nie czterdzieści pięć lat, ale sto, i oglądała wszelkiego rodzaju tragedie

przemijające i odchodzące w zapomnienie.

- Dziękuję, ale wolę zakończyć tę sprawę. Nie martw się o mnie. Pozwól mi skończyć, a

wtedy odpocznę. - By mu jednak zrobić przyjemność, sięgnęła po puchar wina, a gdy nawet ten

drobny ciężar wprawił jej przegub w drżenie, Hugo podtrzymał go. gdy piła. Czerwień wina

dodała na chwilę jej sinym ustom wilgotności i krwawego rumieńca.

- Dajcie mi skończyć! Kiedy Eudo wrócił do domu, powiedziałam mu, cośmy zrobiły i

że los nie wypadł na mnie. Nie chciałam pocieszenia. Chciałam dać świadectwo prawdzie, ale

on tego nie mógł znieść. Stracił ją, ale nie mógł sobie pozwolić na utratę mnie, swego honoru

ani honoru swoich synów. Poszedł tam sam tego wieczoru i pogrzebał ją. Teraz wiem, że

Sulien, pogrążony we własnym bólu, poszedł za nim na umówione spotkanie i zobaczył go przy

pochówku. Mój pan nigdy się o tym nie dowiedział. Nie padło żadne słowo ani żaden gest.

Powiedział mi, jak ją znalazł, leżącą na łóżku, jakby spała. Kiedy zaczęło ją ogarniać

odrętwienie, musiała się położyć i pozwoliła śmierci przyjść do siebie. Tamte drobiazgi, które

nadawały jej imię i tożsamość, zabrał ze sobą i zatrzymał, nie kryjąc tego przede mną. Nie było

już więcej między nami sekretów ani nienawiści, tylko wspólny żal. Czyje usunął ze względu

na mnie, uważając to, co zrobiłam, za straszną zbrodnię - przyznaję, że mężczyzna mógłby - i

obawiając się następstw, czy pragnął ich dla siebie, bo były wszystkim, co mógł po niej

zachować, tego nie wiem. To minęło, jak wszystko mija. Kiedy znikła, nikomu nie przyszło na

myśl spojrzeć w naszą stronę. Nie wiem, gdzie zaczęto mówić, że odeszła z własnej woli z

kochankiem, ale taka plotka krążyła, a ludzie w nią wierzyli. Co do Suliena, on był pierwszy do

ucieczki z domu. Mój starszy syn nigdy nie był blisko z Rualdem i Generys, nie licząc rozmów

na promie albo po drodze. Był zajęty majątkiem i myślał o małżeństwie, więc nie wyczuł bólu

panującego w domu. Sulien był jednak inny. Czułam jego skrępowanie, zanim jeszcze

powiedział o zamiarze wstąpienia do Ramsey. Teraz widzę, że miał większy powód do

zmartwień, niż myślałam. Jego odejście przygniotło jednak mojego pana. Po pewnym czasie

nie mógł znieść nawet zbliżenia się do Pola Garncarza i spojrzenia na to miejsce, gdzie ona żyła

i umarła. Darował je Haughmondowi, żeby się go pozbyć, a gdy to zostało załatwione, pojechał

pod Oksford przyłączyć się do króla Stefana. Wiecie, co się z nim stało potem.

- Nie prosiłam o tajemnicę spowiedzi, ojcze - zakończyła pedantycznie - bo nie mam nic

do ukrycia przed tymi, którzy mnie osądzą, czy to będzie prawo czy Kościół. Oto jestem,

zróbcie, co uznacie za stosowne. Nie oszukałam jej, gdy żyła, to był uczciwy sąd, i nie oszukuję

jej teraz, gdy nie żyje. Dotrzymałam obietnicy, bo nie zażywam żadnych środków

uśmierzających ból, bez względu na mój stan. Spłacam swój dług każdego dnia życia, jakie mi

pozostało, aż do końca. Mimo tego, co widzicie, jestem silna. Koniec może być odległy.

Dokonało się. Spoczywała w spokoju i z jakimś osobliwym zadowoleniem malującym

się na jej twarzy. Z dziedzińca dobiegł stłumiony dźwięk dzwonu z refektarza wybijającego

południe.

Królewski urzędnik i przedstawiciel Kościoła wymienili długie spojrzenie. Cadfael

przyglądał się im i zastanawiał się, który z nich przemówi pierwszy i do którego z tych dwóch

autorytetów należy prawo pierwszeństwa w tak niezwykłej sprawie. Zbrodnia była rzeczą

Hugona, grzech zaś opata, ale gdzie tu była sprawiedliwość, jeżeli jedno i drugie było ze sobą

tak żałośnie splecione, że nie dawało się rozpleść? Generys nie żyła, Eudo nie żył, kto by więc

zyskał na dalszych poszukiwaniach? Kiedy Donata mówiła, że zmarli powinni dźwigać własne

grzechy, zaliczała do nich i siebie. Choć bowiem dla niej zbliżanie się do śmierci było

nieskończenie wolne, teraz musiała ona być blisko.

Hugo przemówił pierwszy.

- Nic tu nie należy do moich uprawnień - powiedział. - To, co się stało, mimo

wszystkich za i przeciw, nie było morderstwem. Złożenie zmarłej w ziemi bez błogosławieństw

jest występkiem, ale ten, kto to zrobił, sam jest już martwy, a co by zyskały królewskie prawo i

porządek mego hrabstwa z ogłoszenia tego na jego niesławę? Nikt też nie chce powiększać

twego żalu ani sprawiać kłopotów dziedzicowi Eudona, który jest całkiem niewinny.

Oświadczam, że ta sprawa jest zamknięta i niewyjaśniona, i niech taka pozostanie. Nie jestem

nieomylny, jak każdy, i sam to przyznaję. Są jednak sprawy, które trzeba załatwić. Nie widzę

innego wyjścia jak ogłoszenie, że Generys to Generys, chociaż przyczyna śmierci nigdy nie

będzie znana. Ona ma prawo do imienia i do wypisania go na grobie. Ruald ma prawo wiedzieć,

że ona nie żyje, i odprawić należną żałobę. Z czasem ludzie pozwolą, żeby ta sprawa odeszła w

przeszłość i została zapomniana. Tobie jednak pozostaje Sulien.

- I Pernel - zauważyła Donata.

- I Pernel. Słusznie, ona zna już połowę prawdy. Co z nimi zrobisz?

- Powiem im prawdę - powiedziała zdecydowanie. - Czy inaczej odzyskają spokój?

Zasługują na prawdę i zdołają ją znieść. Ale nie mój starszy syn. Zostawcie mu jego

niewinność.

- Jak mu wytłumaczysz tę wizytę? - spytał rzeczowo Hugo. - Czy on w ogóle wie, że tu

jesteś?

- Nie - przyznała ze słabym uśmiechem. - Wyjechał ze dworu wcześniej. Niewątpliwie

myśli, że oszalałam, ale jeżeli wrócę w stanie nie gorszym, niż wyjechałam, nietrudno będzie

go ułagodzić. Jehane wie. Starała się mnie powstrzymać, ale wzięłam się na sposób i nie będzie

mógł jej winić. Powiedziałam jej, że umyśliłam modły o pomoc w kaplicy Świętej Winifredy. I

uczynię to, ojcze, za twoją zgodą, zanim wrócę. Jeśli mam wrócić - dodała.

- Jeśli o mnie chodzi, tak - odrzekł Hugo. - A na koniec - dodał, powstając - jeśli pan

opat się zgadza, przywiozę ci tu syna.

Czekał na słowa opata, które długo nie nadchodziły. Cadfael odgadywał trochę z tego,

co się działo w tym surowym i prawym umyśle. Układ o życie i śmierć nie jest zbyt odległy od

samobójstwa, a rozpacz, która prowadzi do zgody na taki sąd, jest sama w sobie grzechem

śmiertelnym. Ale ta zmarła wypełniła ów umysł litością i żalem, ta żyjąca zaś była tu przed jego

oczami, nieugięta w swym bezterminowym umieraniu, nieubłagana w stosowaniu kary, którą

sama na siebie nałożyła, kiedy przegrała swój sąd boży. Jeden sąd, ostateczny, musi

wystarczyć, a ten wyrok jeszcze nie został wymierzony.

- Niech tak będzie! - zgodził się w końcu Radulfus. - Nie mogę ani potępić, ani darować

winy. Sprawiedliwość może już utraciła swoją równowagę, ale tam, gdzie nie ma pewności,

umysł musi zwracać się w stronę światła, nie zaś w stronę cienia. Masz swoją własną pokutę,

córko, jeżeli Bóg wymaga pokuty. Nie mam tu nic do zrobienia, chyba tylko modlić się, by

wszystkie pozostałe sprawy mogły pracować razem dla zbawienia. Dość już było ran. Trzeba

zrobić wszystko, by ich nie przybyło. Niech zatem nie padnie ani jedno słowo poza kręgiem

tych nielicznych, którzy mają prawo wiedzieć. Tak, Hugonie, jeśli chcesz, przywieź nam tego

chłopca i tę młodą kobietę, która wnosi, jak się zdaje, tak mile widziane światło między te

posępne cienie. Tobie zaś, pani, gdy już odpoczniesz i zjesz obiad tu, w moim domu,

pomożemy pójść do kościoła, do ołtarza świętej Winifredy.

- Ja zaś dopilnuję - rzekł Hugo - żebyś dotarła bezpiecznie do domu. Zrób, co powinnaś,

dla Suliena i Pernel. Jestem pewien, że ojciec opat zrobi co trzeba dla brata Rualda.

- Ja się tym zajmę - zgłosił się Cadfael - jeśli wolno.

- Z moim błogosławieństwem - powiedział Radulfus. - Idź, znajdź go po obiedzie w

refektarzu i przekaż mu, że jej życie zakończyło się w pokoju. Wszystko to zrobili, zanim

zakończył się ten dzień.

Stali pod wysokim murem cmentarza, w najdalszym rogu, gdzie znaleźli miejsce

spoczynku skromni świeccy patronowie, rządcy i zasłużeni opactwu, i gdzie pod niskim

kopczykiem leżała bezimienna kobieta, osierocona po śmierci i przyjęta tu przez

współczujących benedyktynów.

Cadfael wyszedł po nieszporach razem z Rualdem w chłodny, cichy, lekki deszczyk,

będący zaledwie unoszącą się wilgocią. Światła dziennego zostało niewiele. Nieszpory

odbywały się już o godzinie zimowej, byli więc sami w cieniu muru, w wilgotnej trawie, wśród

zapachu opadłych liści budzącego jesienną melancholię. Melancholię bez bólu, pobłażliwość

ducha po ustąpieniu goryczy i strapienia. I nie wydawało się dziwne, że Ruald nie okazał

wielkiego zdziwienia, dowiadując się, iż ta zmarła to, mimo wszystko, jego żona. Przyjął bez

zdziwienia, że Sulien wymyślił ze źle pojętej troski o dawnego przyjaciela tę fałszywą i głupią

historię przeczącą jej śmierci. Nie buntował się też przeciw możliwości, że nigdy nie dowie się,

jak umarła ani dlaczego została pochowana w tajemnicy i bez pogrzebu, zanim ją przeniesiono

na to lepsze miejsce spoczynku. Rualdowy ślub posłuszeństwa, jak wszystkie jego śluby, został

doprowadzony do skrajności, do całkowitej akceptacji. Cokolwiek się działo, działo się

najlepiej dla niego. Nie zadawał pytań.

- To dziwne, Cadfaelu - mówił zamyślony nad zieloną murawą pokrywającą jej grób -

że teraz zaczynam znowu widzieć wyraźnie jej twarz. Na początku, kiedy tu przyszedłem,

byłem niczym człowiek w gorączce, świadomy tylko tego, za czym tęsknił i co osiągnął. Nie

mogłem sobie przypomnieć, jak wyglądała. Było tak, jakby ona i całe moje poprzednie życie

zniknęły ze świata.

- Tak bywa przy wpatrywaniu się zbyt intensywnie w światło - opowiedział Cadfael

beznamiętnie, bo sam nigdy nie został oślepiony. To, co zrobił, zrobił przy zdrowych zmysłach,

dokonał niełatwego wyboru, po namyśle, wszedł do nowicjatu na pewnych nogach, nie zaś

unoszony na obłoku szczęśliwości. - To piękne doświadczenie, ale szkodliwe dla wzroku. Jeśli

wpatrujesz się zbyt długo, możesz oślepnąć.

- Teraz jednak widzę ją wyraźnie. Nie jak widziałem ją ostatnim razem, zagniewaną i

rozgoryczoną. Taką, jak zawsze wyglądała przez te lata, kiedy byliśmy razem. I młodą - mówił

ze zdziwieniem Ruald. - I wszystko, co wiedziałem i robiłem przedtem, wróciło wraz z nią.

Pamiętam zagrodę i piec garncarski, gdzie każdy drobiazg miał swoje miejsce. To było

bardzo przyjemne miejsce, z widokiem ze wzgórza na rzekę i dalej.

- I nadal jest - odrzekł Cadfael. - Zaoraliśmy pole, więc mogłoby ci brakować polnych

kwiatów i ciem w środku lata, kiedy dojrzewają trawy. Jest jednak świeża zieleń kiełkująca

teraz w bruzdach, a ptaki na miedzy są takie same. Tak, to bardzo piękne miejsce.

Zawrócili, idąc przez mokrą trawę ku kapitule, a wokół nich zapadał sinozielony

zmierzch, zatrzymując rosę w na pół ogołoconych gałęziach drzew.

- Nigdy by nie miała miejsca na tej poświęconej ziemi - powiedział Ruald spod kaptura

- ale została znaleziona na ziemi opactwa. Jak święty Illtud wygnał żonę w nocy bez żadnego

powodu, tak ja, bez żadnej winy z jej strony, opuściłem Generys, ale Bóg w końcu sprowadził

ją pod opiekę Zakonu i zapewnił godny zazdrości grób. Ojciec opat przyjął i pobłogosławił to,

co ja potraktowałem źle i źle oceniłem.

- Może być tak - odpowiedział Cadfael - że nasza sprawiedliwość widzi nas jak w

zwierciadle, z lewym zamiast prawego, złem odbitym jako dobro, dobrem jako zło, twoim

aniołem jako jej diabłem. Ale sprawiedliwość boska, choć nierychliwa, nie popełnia błędów.