1

MICHAEL GRANT – MITY RZYMSKIE

Rozdział 1

Rzym i Eturia poza obrębem mitologii

Należy odróżnić Rzym archeologiczny od Rzymu mitycznego, są to dwa odrębne pojęcia.
Rzym wziął początki od Latynów, którzy posługiwali się mową indoeuropejską. Latyni z
czasem wędrowali łącząc się z różnymi imigrantami. Dowodem na ich istnienie są 2 rodzaje
pochówków, jakimi się posługiwali: palenie zwłok i grzebanie ich. Zastosowanie jednego z
nich na danym terenie świadczy o tym, która była to grupa i skąd przybyli, bowiem ludzie
mieli skłonności do trzymania się obyczajów z tych miejsc, z których przybyli. Wpływ na
powstanie mitów miała geografia m.in. góry 7 wzgórz rzymskich nad Tybrem. Innym ludem
byli Sabini, którzy nie odegrali żadnego znaczenia dla powstania Rzymu, ale dla jego kultury.
Wczesny Rzym był więc mieszanką wielu różnych imigrantów, ponieważ był dobrze
położony geograficznie i dopiero z czasem stał się jednolity. Największy wpływ na jego
kulturę mieli Etruskowie, których kultura miała cechy orientalne, mieli inne imiona, wierzyli
w religię objawioną, wróżby, inne techniki artystyczne. Mieli cechy orientalne, ponieważ
stykali się ze Wschodnimi artystami (Syria, Fenicja), handlowali z nimi i wzajemnie
przejmowali swoje zwyczaje. Szczególnie przejęli zwyczaje Greków (widoczne na wazach i
innej ceramice), którzy również przyjęli cechy Wschodu i przyczynili się do hellenizacji
Etrusków. Powodem tego wymieszania był skarbiec Greków (Caere) w Delfach, gdzie
czczono też bogów. (Wieje i inne kolonie greckie - wpływ na rzymskie mity). Te dwa miasta
Etruskie podbijając kolejne miasta zbliżyli się bardzo do Latynów w Rzymie. Latyni powoli
zaczęli przejmować ich kulturę, a także doszło do urbanizacji miasta. Z czasem Etruskowie
stopniowo podbili Rzym, zmuszając go do przyjęcia ich inżynierii, rolnictwa, alfabetu, a
nawet świątyni Jowisza i Minewry. Dopiero jeden z władców Kumy, Aristomedes
Zniewieściały zdołał odeprzeć Etrusków i stopniowo Rzym się usamodzielniał.
Z czasem Rzym stał się republiką, gdzie największe znaczenie miały bogate
arystokratyczne rodziny np. Farbiusz i Klaudiusze (wszystkich wpływowych rodzin było 7)
wywarli oni duży wpływ na tworzenie i rozwój mitów. Wytworzyło to nowy problem, który
później został wykorzystany w mitach: walkę biednych z bogatymi (doprowadziła do
wprowadzenia później demokracji) oraz walkę rzymian z małymi osadami otaczającymi
miasto (z czasem Rzym wszystkie pokonał i zaczął walczyć z Grecją) w wyniku wojen Rzym
stykał się z różnymi kulturami. Z czasem o władzę zaczęła walczyć między sobą arystokracja,
aby zdobyć przychylność ludzi manipulowali oni mitami, przekształcali je na swoją korzyść.
Opowieści i mity utrwaliły się zwłaszcza za czasów Oktawiana, który sprowadzał pisarzy,
poetów i historyków, którzy na podstawie wcześniejszych tekstów, utrwalili mity np. Plutarch
- biografia mitologiczna.

ŹRÓDŁO WIEDZY O MITACH

A.GRECKIE

Wpływ na mity greckie miała mitologia kumejska. Kuma, prawdopodobnie posiadała
własną kronikę historyczną, opowieści oralne, później spisywane i bibliografię historyczną
władców np. o Zniewieściałym. Ta literatura nieznanych autorów była wzorem dla
późniejszych autorów, którzy wykorzystywali potrzebne wątki i wpisywali je w swoje działa
np. Hieronim z Kardii lub Hellanikos z Lesbos.
Upowszechniło się zwłaszcza wśród senatorów rzymskich pisanie dziejów rodów, romanse
mitologiczne itp. np. Dionizjusz, biografie lub historia np. Plutarch (on i Dionizjusz
odróżniają mit od rzeczywistości), który powołuje się na bardzo wielu obcych autorów by

2

zrekonstruować mitologię.

B. ETRUSKIE

Niewiele źródeł etruskich przetrwało do dziś, ale dowodem na to, że z pewnością ich motywy
są w mitologii rzymskiej jest przenikanie ich motywów artystycznych do sztuki rzymskiej.
Prawdopodobnie Rzymianie manipulowali ich mitami wykorzystując je dla swoich celów,
dlatego niektóre ich fragmenty pozostały w mitologii rzymskiej, a resztę niszczono, gdyż była
obca. Mitologia etruska była związana z tą grecką, jednak oni uczynili z niej coś nowego i
oryginalnego. O ich mitach wiemy z scen wyrytych na zwierciadłach z brązu, a także Księgi
Umarłych -zawierały przepowiednie i wróżby; sagi o proroctwach. Pisarzami byli np. Lucjusz
Tarucjusz, Trackwicjusz Priskus. Arystokracja tworzyła drzewa genealogiczne, miasta
tworzyły pamiątki patriotyczne, gdzie utrwalane były podania obywatelskie i narodowe.

C. RZYMSKIE

Wywarła najważniejszy wpływ na mitologię. Tworzyli oni kalendarze świąteczne, gdzie
zapisywano różne ważne dla kraju wydarzenia np. wybudowanie świątyni; wytworzyły się
kroniki kapłańskie, które tworzyli kapłani w świątyni, a następnie umieszczali w swoich
domach, zawierały one wszystkie wydarzenia danego roku np. podpisanie traktatu. Stanowiły
one pokusę dla bogaczy, którzy, gdy potrzebowali dowolnie zmieniali daty lub wydarzenia na
swoją korzyść; kroniki rodzinne zawierające historię rodową, a także inne statystyczne dane
zgromadzone przez członków rodziny zatrudnionych na różnych urzędach (ułatwiało to
oszustwa). Mity łatwo wykształciły się wokół dbałości rzymian o pamięć przodków i
pogrzeby. Ich wizerunki trzymano w domach, gdzie widniały różne pochwały i opisy ich
życiowej drogi, mowy pochwalne, pieśni o przodkach - miały wpływ na powstanie mitów.
Również w wyniku wojen przejmowano niektóre mity, zwłaszcza greckie. Rzymianie
wytworzyli mity w odpowiedzi na opowiadania greckie, a także czuli silną potrzebę takiej
tradycji, ponieważ każdy naród je miał, chcąc w ten sposób demonstrować niezależność (było
to nie możliwe z powodu wspólnego języka). Najważniejszych z twórców jest Piktor, ale
tworzył on dla korzyści własnej klasy rządzącej, mimo iż oddziela mity rzymskie od greckich.
Po nim wielu innych autorów, historyków poetów, dramaturgów (jeden czerpał od drugiego)
nadawało nowe kształty mitologii, próbując oderwać ją od korzeni greckich, jednak nie było
to całkowicie możliwe, ostatecznie elita rzymska ukształtowała mity. Dopiero Tytus Liwiusz z
Patavium ujął mity w wymiarze ludzkim.

Rozdział 3

1. GRECJA I RZYM: EUANDER I HERKULES

Dionizjusz z Halikarnasu opisuje przybycie Eneasz (Trojańczyka i Greka), syn Hermesa i
nimfy Temis, którzy przybył do Italii wraz z kolonią, z którą miał założyć w miasto. Spotyka
Euandera, który gości go u siebie. Obie te postacie często są ze sobą mylone, dlatego że
pisarze coraz bardziej rozbudowywali kolejne dzieła o nich i tak np. postała Eneida, która
stanowi rozbudowaną, barwną opowieść o przybyciu Eneasza do Euandera i razem
uczestniczą w dorocznym święcie. Rzymianie starali się także wyjaśniać powstanie każdego
miejsca i obiektu. Motywy np. jaskini pojawia się zarówno w greckiej jak i rzymskiej
mitologii, a także często "wymieniano" się postaciami, które odgrywały rolę w tworzeniu
jakiegoś rytuału np. Herkules (dlatego trudno powiedzieć skąd miał swój prawdziwy początek
z Eturii czy Grecji) -motyw bohatera walczącego z dziwnymi potworami pojawia się też w

3

innych mitach np. Gilgamesz; motyw walki dobra ze złem - różne postaci historyczne np.
Juliusz Cezar czy Oktawian zostali również porównywani do takich bohaterów jak Herkules,
a nawet byli traktowani na równi z nim tzn. w sposób boski.

2. GRECJA I RZYM: ENEASZ

Zarówno autor Eneidy, jak i Wergiliusz w swoich dziełach mówią, iż obaj bohaterowie,
Enesza i Euander byli z sobą spokrewnienie, umieszczając to w swoich dziełach mieli
nadzieję na pogodzenie Greków z Rzymianami, stąd w opowiadaniach widoczne są liczne
pojednania bohatera, Eneasza z bohaterami mitologii greckiej lub przechodzi taką samą drogę
jak np. Odyseusz, który schodzi do podziemi lub kult Apollina, motyw snu proroczego,
przybycie Eneasza do Sycylii miało podkreślać jego związki z Sycylią, Rzymianie przejęli
więc kult matki Eneasza Afrodyty, nazywając ją Wenus, stawiając jej ołtarze, a nawet
świątynie. Ponad to Enasz służył, jako postać propagandowa w czasach Oktawiana Augusta, a
nawet jeśli nie był porównywana do Oktawiana to wykreowany został na wzór cesarza
(według Wergiliusza), a także by był elementem łączącym przeszłość mitologiczną z
teraźniejszością, ludźmi i bohaterami oraz podkreślał istotne wydarzenia z przeszłości w
teraźniejszości. Miało to na celu utrwalenie ludzi w słuszności, że ich czyny są wypełnieniem
proroczego zapisu z przeszłości. Jednakże to nie usamodzielniło mitów rzymskich od
greckich, a nawet homeryckich np. pojedynek Eneasza z Achillesem w mitach jest
zapowiedzią pojedynku Achillesa z Hektorem w Iliadzie; jednak Eneasza ratuje bóg,
Posejdon, jest to celowy zabieg, gdyż uratowanemu zostaje zapowiedziane, iż został
uratowany w konkretnym celu m.in. będzie władać Troją.

3. ENEASZ W ETRURII I W LANCJUM:

Eneasz był ulubioną postacią mitologiczną zarówno w Rzymie jak i Grecji. Był postacią
chętnie wykorzystywaną w literaturze np. przez Wergiliusza - "Eneida", obok tej postaci
Wergiliusz umieszcza jeszcze inne np. Mezencjusz, Arrus -którzy mieli być symbolicznymi
sprzymierzeńcami etruskimi. Miało to na celu zjednoczenie tych dwóch państw. Eneasz został
wykorzystany w mitach rzymskich, ponieważ miało on odegrać konkretny wpływ na
Rzymian i się z nimi połączyć: Eneasz miał syna Askaniusza, który założył miasto Alba
Longa, z dynastii tamtejszych królów wyszedł Romulus i Remus, mający założyć Rzym Nie
każdy z pisarzy się z tym zgadzał i woleli zostać przy wersji, w której to Eneasz założył
Rzym. Eneasz przywiózł z sobą do Lawinium domowe bóstwa (penaty), które miały być
dowodem na powiązanie Rzymian z Trojańczykami, ten pogląd przyjął się, dlatego
Rzymianie przyjęli bóstwa, a nawet postawili świątynię Westy i ustanowiono coroczne
święto. W efekcie Rzymianie zapragnęli silnego związku z Lawinium, dlatego przejęli ich
symbole i obrzędy by ją umocnić. Eneasz po śmierci stał się postacią otaczaną kultem.
Otrzymał nazwę Lar, co oznaczało coś w rodzaju ojca narodu. Lary (postacie bóstw)
odpowiadały penacie i czczone były w latarniach domów prywatnych. Oktawian również
wykorzystywał je do celów politycznych by rozwijać kulturę Larów z Rozdroży.

4. DYDONA

W Eneidzie Wergiliusza szczególnie ważny jest wątek zakochanej w Eneaszu Dydony,
która popełnia samobójstwo, gdy on postanawia ją zostawić wypełniając boskie polecenie.
Nie wiadomo skąd pojawiła się ona nagle w Kartaginie, gdzie przybył Eneasz. Jednak sposób,

4

w jaki została opisana przez Wergiliusza świadczy, iż motyw ten został wykreowany na
romantyczną tragedię. Dydona miała być symbolem Kartaginy, miasta uchodzącego za
wiarołomne i zepsute. Poślubiła, bowiem ona Eneasz, mimo że przysięgała wcześniej
pierwszemu, nieżyjącemu mężowi, iż nie poślubi już nigdy nikogo. (W czasach Oktawiana
kojarzona mogła być nawet z Kleopatrą i Antoniuszem). Eneasz przeżywa rozstanie z nią, ale
musi ją opuścić by wypełnić przeznaczenie, posłuszeństwo bogom i ojczyźnie. Jego przybycie
do Kartaginy było symbolem wszystkich starć Rzymu z bardziej rozwiniętymi kulturami.
Ponad to szczególnie ważny był motyw, w którym Eneasz ratuje z pożaru swojego ojca i syna,
utrwalany był wielokrotnie w malarstwie i na monetach. Wergiliusz podkreśla też celowo, że
nie ucieka on z Rzymu z powodu pożaru ani błagań ojca, pozostaje w mieście tak długo, aż
przekonuje go matka, bogini Wenus, a ucieczka ta była z góry zaplanowana przez Fatum.
Rzymianie byli ludźmi bardzo moralnym, dlatego i mity musiały takie być. Tendencję tą
wzmogło przejęcie greckiej etyki i religii. Powoływani byli nawet fenicjałowie -kapłani,
którzy wszelkim wojnom mieli nadawać sprawiedliwy i pobożny charakter np. wojna z
Kleopatrą. Postać Eneasza była szczególnie ważna dla Oktawiana, który uznał go za główne
bóstwo, ponieważ był postacią odpowiadającą mu pod każdym względem m.in. patriotycznie,
religijnie, etycznie, rodzinnym, który Oktawian starał się odtworzyć. Eneasz z pochodzenia
był mu bliski. Jego postać towarzyszyła mu nawet w pogrzebie, gdyż istniała tradycja
mówiąca, że rodzina, która kultywowała szczególnie Eneasza mogła rościć sobie prawa do
trojańskiego pochodzenia. Pomimo, że nigdy nie wznoszono mu świąt czy igrzysk był
popularnym bohaterem. Zmieniła to właśnie Eneida Wergiliusza, która miała na celu
połączenie ludów z Rzymianami oraz umocnić narodową solidarność.

RODZIAŁ 4

1. PRZYGOTOWANIE DO DZIEJÓW ROMULUSA

W Eneidzie, Wergiliusz umieszcza kilka przy Eneaszu kilka symbolicznych postaci m.in.
króla Latynusa -bezsilnego starca, który ma symbolizować przymierze zawarte między
Trojanami i Latynami. Ponad to powstało wiele różnych wersji dotyczących relacji starca,
jako założyciela Rzymu, ale wszystkie miały za zadanie podkreślać, że Rzym był wytworem
latyńskim; Mezencjusz -odgrywa taką samą rolę jak Dydona, gdyż zgrzeszył dumą. Wrogość
między Mezencjuszem, a Eneaszem ma symbolizować napięcia między Atdeą, a miastami
sąsiednimi.
Grecy uświadomili Rzymianom, że Eneasz, a później jego syn, Askiniusz, nie mogli
założyć Rzymu skoro żyli w czasach wojny Trojańskiej, a miasto zostało założone 300 lat
później. Historycy nie mogąc, więc poradzić sobie z tak wielką luką w chronologii, uzupełnili
ją królami Alba Longi. Kolejnym władcą jedni przypisywali założenie miasta, a inni je obalali
twierdząc, że był to ktoś inny. Prawdopodobnie wszystkie założenia są tylko mitycznymi
spekulacjami (Rzymianie za wszelką cenę mogli chcieć uzupełnić ten brak, bo zazdrościli
Grekom tak bogatej mitologii). Zaczęto, więc zastanawiać się nad nazwą miasta Rzym, które
miało oznaczać "siła" lub "potęga" od słowa” rhome”. Rhome uznano za imię, które Eneasz
znał, jako Rhomus, później przekształcono imię na Romulus.

2.ROMULUS I REMUS

Wiele elementów legendy zapożyczono z historii o Tezeuszu i Edypie np. porzucenie
dzieci, pierwszym, który wspomniał o tej legendzie jest Alkimos. Popularność tego mitu
przewyższyła nawet Eneasza, przez co powstawały coraz to nowsze jego wersje, które

5

rozbudowywano. W pełni rozwiniętą legendę podał Fabiusz Piktor. Legenda budziła wiele
zainteresowania i dziwnych wariantów, zwłaszcza wokół matki dzieci Rei Sylwii, która
prawdopodobnie jest dowodem na interesowanie się psychiką kobiety. W micie Rea zostaje
zgwałcona przez boga wojny Marsa, autorzy uciekli się właśnie do takiego sposobu ukazania
powstania Rzymu, gdyż po pierwsze miał on mieć charakter nadnaturalny, a więc interwencję
boga w życie ludzi, a także miał być prestiżowy, narodzinom dzieci miał towarzyszyć cud, i
niezwykłość. Powstało jeszcze wiele innych wersji tej legendy, w każdej jednak dzieci miały
począć się w cudowny i niezwykły sposób z ognia lub iskry.
Cały mit pełen jest symboliki m.in. bliźniacy zostali zapożyczeni z mitów Greckich, gdyż
u nich często założycielami miasta byli bliźniacy; porzucenie dzieci w koszyku na wodzie,
było częstym motywem mającym zapewnić dzieciom szczególne wychowanie i oderwać od
zwykłego losu ludzkiego; osobnym motywem jest wykarmienie dzieci przez zwierzęta często
wykorzystywany motyw w różnych innych mitach najbardziej znanym w opowieści o Tyro,
matce porzuconej przez synów; wilczyca oraz wilki były zwierzętami czczonymi w Rzymie.
Powstała też figura przedstawiająca dzieci i wilczycę, przypuszcza się, że każda postaci
powstała osobno, a później przypadkiem została połączona. Wizerunek przyjął się i odtąd był
bity nawet na monetach i sztukach plastycznych. Nie bez powodu dzieci zostały porzucone
przy drzewie figowym w Rumilas, miało ono symbolizować matczyną pierś – od słowa
„ruma”. Miejsce, w którym rosło pasowało do miejsca, gdzie później powstał Rzym. Jednak
powstało wiele sprzecznych historii z tym związanych, podobnie jak w przypadku pasterza,
który według jednych miał porzucić dzieci lub je uratować zabierając do siebie i wychowując
z żoną, to samo dotyczy jego żony, która nosząca imię oznaczające prostytutkę była czczona z
czasem jak bogini, sprzeczności dotyczą też topografii oraz czasu, w jakim miało się to
wydarzyć. Największy spór miedzy twórcami mitu, dotyczył tego, który z braci nadał miastu
imię. Wspólnym motywem była natomiast bratobójcza walka (symbol nienawiści, jaką
Rzymianie darzyli swoich przeciwników, a także niecofnięcie się przed niczym w celu
zdobycia władzy) i spór o władzę w rodzinie, która była wówczas bardzo popularnym
motywem. Możliwe również, że spór ten miał swoje odbicie w relacjach między pisarzami
(Dionizjusz i Lacyniusz Macer), a ich prywatnymi wrogami. Kolejnym motywem było
przekroczenie przez Remusa świętości muru, złamanie tej zasady miało ściągnąć na
człowieka surową i zasłużoną karę. Pochodzenie od Romulusa chciał przypisać sobie
Oktawian, lecz obawiał się, że lud może źle odczytać jego zamiar i powiązać go ze śmiercią
"ojca". Istniało wiele spekulacji na temat śmierci Romulusa, który zgodnie z mitem miał
zostać zabrany z duszą i ciałem do świata bogów.

3. ROMULUS I SABINOWIE

Według Liwiusza, gdy Romulus został królem starał się rozwiązać problem malejącej
ludności w Rzymie. Było to poważnym problemem z powodu braku kobiet, co groziło nawet
wyludnieniem miasta. Dlatego też prosił sąsiednie miasta o to by wyraziły chęć na nowe
układy małżeńskie, co spotkało się ze złym przyjęciem wobec nowej społeczności. Dlatego
Romulus uciekł się do podstępu i zaprosił swoich sąsiadów, Sabinów, na coroczne święto i
wtedy porwał ich kobiety, święto odtąd nazwano uroczystością porwania Sabinek. Święto
przyjęło się do tego stopnia, że w trakcie niego naturalną rzeczą było porywanie cudzych żon.
Jednakże Sabini chcieli zemścić się na Romulusie, dlatego zaatakowali jego miasto. Ponad to
wersja Liwiusza ma cechy dynamicznego dramatu, a porwane kobiety mają symbolizować
grecki chór tragiczny. Natomiast według Dionizjusza motyw porwania kobiet i chęć przez to
wszczęcia wojny z Sabinami, zostaje odrzucony. Podziwiał natomiast jego spryt i uważał za
władcę idealnego, który dba o swój kraj. Motyw porwania Sabinek stał się popularnym

6

motywem dzieł sztuki.
Inne znaczenia ma historia księżniczki Tarpeji, która zapragnęła złota Sabinów i weszła z
nimi w układ. Otworzy im nocą bramę, jeżeli oddadzą jej swoje wojenne ozdoby. Przez
jednych uznawana była za zdrajczynię, a przez innych za obrończynię miasta. Nie zmienia to
jednak faktu, że prawdopodobnie pochowano ją w najświętszym miejscu miasta, a legenda o
niej powstała po to by wyjaśnić nazwę wzgórza, na którym jest jej grób (Skały Tarpejskie).
Jest to częsty motyw stosowany przez Rzymian, a mianowicie najpierw nadawano miejscu
nazwę, a później wymyślano jego historię. Ponad to historia Tarpeji ma jeszcze jeden cel, a
mianowicie ukazanie działań moralnych, gdyż Rzymianie po mimo swojego barbarzyństwa
byli bardzo moralnymi ludźmi. Liwiusz zawarł, więc w opowieści morał: Sabinowie postąpili
tak, by pokazać, że nie należy ufać zdrajcy i że zdrada jest czymś okropnym.
Sadzawka Krucjusza -nazwa sadzawki na Forum, gdzie wpadł Krucjusz wraz z koniem
podczas walki z Rzymianami; otwory w ziemi traktowane byłym, jako przejścia lub sposób
komunikowania się ze światem podziemnym i często stosowano ten motyw w trakcie
znikania herosa np. w jaskini. Opowieści te przyszły z Grecji zostały tylko dopasowane do
topografii i dziejów rzymskich. Później August wykorzystał historię Krucjusza i sadzawkę do
własnych celów m.in. kazał ją odrestaurować i zapoczątkował tradycję wrzucania monety do
wody i wypowiadanie życzenia, które miało nieść szczęście panującemu cesarzowi.
Walka Rzymian i Sabinów nie została do końca rozstrzygnięta. Według mitu zawarli oni
rozejm z powodu kobiet, które stanęły między walczącymi, a Romulus i Tacjusz mieli
połączyć swoje państwa w jedno i rządzić wspólnie. Tacjusz miał umrzeć wcześniej, przez co
Romulus znów został jedynym królem. Celem takiego rozegrania mitu było ukazanie, iż
kultura sabińska w porównaniu do etruskiej była bardzo słaba i zacofana, przez co nie
potrafiła wywrzeć na Rzymianach dużego piętna i wyprzeć ich kultury, przejęli natomiast
kulturę rzymską, a później tworzono mity o połączeniu tych dwóch państw by nie pozbawiać
siebie bogatej genealogii.
Szczególną uwagę na powiązania z Rzymianami miały 3 największe rody sabińskie:
Klaudiusze, Fabiusz i Waleriusze. Za wszelką cenę próbowały one utrzymać, że mają
pochodzenie rzymskie lub później bardziej korzystne dla nich było twierdzenie, że wywodzą
się od Greków i Spartan. Dlatego rodziny te miały swoich prywatnych historyków, którzy
dbali o ich doskonałe pochodzenie m.in. ulepszyli swoją genealogię twierdzą, że ich ród
działa już w czasach Romulusa, przypisywali sobie pochodzenie od nimfy, jednej z kochanek
Herkulesa itd. Fałszowanie historii było czymś naturalnym, a mity powstały po to, aby
pokazać, w jaki sposób ród sabiński został wchłonięty do Rzymu. Z czasem zapanowała
moda, aby rzymskie początki wiązać z światem greckim i spartanami, dlatego mity znów
ulepszano.

RODZIAŁ 5

1. NUMA I JEGO NASTĘPCY

Po Romulusie panowało 6 królów elekcyjnych. Pierwszym z królów był Numa
Pompiliusz, który został wybrany przez ludzi w wyborach demokratycznych - miało to
oznaczać, że władcę nie wybierano z powodu jego pochodzenia, ale umiejętności. Jego imię
oznaczało "prawo". Był władcą spokojnym. W odniesieniu do niego wiele rodzin
arystokratycznych twierdziło, że są z nim spokrewnieni, dodawali go i jego synów do swojej
genealogii. Pisarze kreowali go na władcę patriotę i tego, który ustabilizował sprawę religii.
Robił to manipulując ludźmi za pomocą bogów, gdyż uważał, że ich ludzie boją się
najbardziej. Dlatego tworzył on opowieści np. o tym, że spotkał się nocą z boginią i razem z
nią ustalał święta i obrzędy miłe dla bogów. Powiązanie mitologii z religią dawało możliwość
utrzymania spokoju w państwie. Numa wprowadził do mitologii elementy magii i dziwność.

7

Drugim po Numie, królem był Tullus Hostiliusz (z rodu Horacjuszy), który był jego
przeciwieństwem. Zbudował siedzibę rzymskiego senatu, zdobył i zburzył Alba Longie.
Uważano go za wojownika, przez co porównywano do Romulusa. Wiąże się z nim historia o
pojedynki dwóch trójki braci, którą przeżył jedynie Horacjusz. Po powrocie do domu zabił
swoją siostrę, która opłakiwała wrogów. Za karę musiał wziąć udział w ceremonii
oczyszczenia. Z tej historii można wyznaczyć kilka popularnych wątków, wykorzystywanych
przez Eniusza, Liwiusza i Dionizjusza: psychologiczny dramat z dużą dawką moralności,
pojedynek wojowników (popularne zwłaszcza w mitach greckich), stosowanie przez
mężczyzn tyrani wobec kobiet, która była dopuszczalna, gdyż uważano, że heroiczną furię
właśnie w ten sposób należy wyładować.
Trzecim królem był Ankus Marcjusz, król pokoju. Prawdopodobnie doszedł do władzy
za sprawą rodziny, która przez wieki ulepszała swoją genealogię. Ponad to uważano, że był
wnukiem Numy Pompiliusza, powoływano się przy tym na dziedziczenie w linii żeńskiej
(podobnie jak Cezar i Oktawian). Nie cieszył się jednak sympatią wszystkich, dlatego
powstało na jego temat wiele złych opowieści m.in. o tym, że objął władzę zabijając swojego
poprzednika.

2. MONARCHIA ETRUSKA W RZYMIE

Czwartym władcą był Tarkwiniusz Stary, który miał pochodzenie etruskie. Dlatego też
upowszechnił w Rzymie obyczaje i kulturę etruską, poprzez sprowadzenie do miasta
etruskich rzemieślników. Kultura, którą wprowadził została przez Rzym wchłonięta bardzo
szybko. Pomimo, iż Rzymianie przyjęli obyczaje etruskie, nigdy nie zapominali, że kiedyś
Etruskowie byli intruzami i ciągle ze sobą współzawodniczyli. Nie wiadomo czy istniał
naprawdę, bo wydaje się, że brakuje w chronologii jakiegoś króla, którym można by ją
uzupełnić Za jego panowania Rzym był monarchią. Przyjął on imię rzymskie (składało się z 3
członów), podobnie jak jego żona. Postać żony Tarkwiniusza była wielokrotnie
wykorzystywana, jako przykład na dynamiczną postać groźnej kobiety (odwołanie do
Kleopatry), był to wątek chętnie wykorzystywany w mitach. Rzymianie z czasem ograniczyli
wpływy etrusków na własna kulturę, ale nie ograniczyli wpływu na mity.
Piątym królem był Serwiusz Tulliusz, nie wiadomo jednak dokładnie, czy faktycznie tak
się nazywał. Jego narodzeniu i dzieciństwu towarzyszyło wiele nadnaturalnych znaków
wróżebnych (miał mieć boską małżonkę Fortunę). Uważano też, że wychował się na dworze
królewskim, jako niewolnik (od imienia Serwiusz – oznaczające niewolnik). Przeprowadził
on szereg reform, które przyczyniły się do umocnienia Rzymu i jego rozwoju, a także
umocnił porządek społeczny. Przypisywano mu pochodzenie Latyna. Jest najbardziej
pomijaną postacią w historii kształtowania się Rzymu, dlatego że jego panowanie miało być
najbardziej trudne do rozwikłania.
Ostatnim, szóstym władcą po Serwiuszu był Lucjusz Tarkwiniusz Pyszny, wnuk
Tarkwiniusza Starego. Zabił męża bratowej, gdyż chciał ją poślubić, a później także starego
króla i przejął władzę bez zgody senatu. Uważa się, że utrzymał się przy władzy, ponieważ
rządził metodą silnej ręki. Jego panowanie jest ukoronowaniem upadającej monarchii i służy
poparciu tezy, że władza królewska przestaje być czymś dobrym skoro tarci swój pierwotny
charakter. Cechowała go zuchwałość i przemoc, przez co był jednym z najbardziej
znienawidzonych władców po Numie, a każdego kolejnego władcę tego pokroju
przyrównywano do niego. Wielu twórców uznało go za znak przyszłych autokratów np.
Juliusz Cezar. Jego rolą w literaturze było ukazanie wad monarchii i ukazanie zalet republiki.
Z tej postaci chętnie korzystali moraliści i pisarze greccy, przez co mity ciągle się rozwijały. Z
jego postacią wiąże się również postać Tulli (córka Serwiusza), która nakłoniła go do
zabójstwa ojca i męża. Uznawana była kobietę równie okrutną jak Lucjusz, a jej

8

postępowanie miało rozgniewać penaty, które miały wywróżyć podobnie zły koniec ich
panowaniu. Przeciwieństwem Tulii jest Lukrecja, która zostaje zgwałcona przez Sekstusa (syn
Lucjusza), a czyn ten miał przyspieszyć upadek monarchii. Lukrecja nie mogąc znieść takiej
hańby popełnia samobójstwo. Wcześniej powiadamia jednak ojca i męża (byli z nimi jeszcze
Lucjusz Juliusz Brutus i Publiusz Waleriusz Poplikola) o tym, co zrobił Sekstus, a oni
przysięgają wymierzyć mu sprawiedliwość i dopilnować by Rzym już nigdy nie miał króla.
Jej postępowanie wprowadza do mitu nowe wątki: wzór cnoty i moralności. Odtąd częstym
wątkiem jest kobieta, która dobrowolnie wyrzeka się życia, która przez to zasługuje na
nieśmiertelną chwałę; kobieta ma obowiązek chronić za wszelką cenę swojej czystości i być
idealna. Tym postępowaniem oczyściła imię rodzinne oraz porwała cały lud do przestrzegania
tej zasady i karania winnych takich czynów. Historia związana z Sekstusem i Lukrecją stała
się inspiracją dla takich twórców jak m.in. Diodor i Dioniuzjusz, którzy widzieli w niej
tragedię o najlepszych wymiarze czystości, odbicie patriotyzmu i wolności od skazy.
Saga Tarkwiniuszy stanowi postawę dla późniejszego schematu tradycji dramatycznej tzn.
ukazuje upadek tyranów poprzez znieważenie kobiety, którą należy pomścić.

RODZIAŁ 6

1. CUDOWNE POCZĄTKI REPUBLIKI

Obalenie etruskiej monarchii i wprowadzenie republiki wprowadziły również zmiany w
literaturze m.in. uwolnienie Rzymu od tyranii pozwoliło na szerszy rozwój mitologii przez
Liwiusza czy Dionizjusza, którzy wysuwali z rozgrywających się wydarzeń szereg nauk
moralnych. Zmienia się również charakter źródeł wykorzystywanych w mitach, odtąd
skupiano się przede wszystkim na postaciach władców, a nie na ustroju państwa. Szczególnie
ważne stały się Fastie (listy władców), o miejsce w nich walczyły arystokratyczne rodziny,
bowiem przywiązywano dużą wagę do tego, żeby własne znaczenie i genealogia była
przerzucona jak najdalej w przeszłość.
Legenda o konsulach, którzy udali się do wyroczni by zapytać, który z nich zostanie
królem. Miał nim zostać ten, który pierwszy ucałuje swoją matkę. Tylko Brutus zrozumiał
wyrocznię i ucałował ziemię. (brutus -oznacza głupi) Według tradycji był on wzorem cnoty i
sprawiedliwości, bo zabił swoich dwóch synów, którzy chcieli przywrócić władzę
Tarkwiniuszów oraz stoczył walkę z jego synem, w której obaj polegli. Stał się postacią
budującą kontrast między surowym modelem stosunków między ojcem, a synami, a
bezkarnością tyranów etruskich. Niezależnie od tego czy był postacią autentyczną czy nie,
stał się postacią bardzo popularną w mitologii. Jego postać została przekształcona w
wielkiego wyzwoliciela Rzymu, ciągle był postacią aktualną, wspominaną przy wielu
okazjach, zwłaszcza w czasach nie spokojnych. Na jego wzór jego idei Marek Brutus
zamordował Cezara i umieszczał swój wizerunek obok jego wizerunku.
Kolejnym słynnym konsulem republiki był Publiusz Waleriusz Poplikola, pochodził w
dobrej i wpływowej rodziny. Rzekomo miał uczestniczyć w poświęceniu świątyni Jowisza i
Minewry, przez co często był wymieniany w archiwalnych wydarzeniach.
Historie konsulów wzbogaciły mity i naukę moralną, zwłaszcza postać Horacjusza, który
w przebraniu udał się do obozu wroga by zabić króla, ale pomylił się i zabił jego sekretarza.
Został schwytany i torturowany, przez włożenie ręki w ogień, jednak król widząc jego
niewzruszoną postawę był pod tak wielki wrażeniem, że kazał go wypuścić, a nawet chciał
zawrzeć pokój. Opowieść ta zawiera jeden z popularnych wątków mitycznych m.in. włożenie
ręki w ogień (kara za wiarołomstwo); zabicie sekretarza królewskiego -wskazuje to na
element czerpania z historii greckich, gdyż tylko w Grecji królowie mieli sekretarzy, a także
przedostanie się do obozu wroga w przebraniu. Za czasu Oktawia te wątki były szczególnie
popularne, bo zawierały wzór patriotyzmu, wytrwałości i czerpała siłę z bólu z powodu hańby

9

Rzymu.
Podobnie rzecz ma się z historią o dziewczynie, Klelii, która przeprawiła się przez rzekę
do Rzymu, uciekają w ten sposób z rąk wroga. Jej historia miała być przykładem na oddanie
ojczyźnie.
Szczególny wpływ na mity miały wojny, zarówno te zewnętrzne jak i wewnętrzne.
Przykładem może być wojna prowadzona przez Latynów i zwolenników Tarkwiniusza
Pysznego, a wodzem Aulusem Postumiuszem, w czasie której dwóch bogów: Kastor i
Polluks, wzięli udział w bitwie, a następnie pojawiali się w różnych miejscach w Rzymie i
opowiadali o bitwie. To cudowne pojawienie się bogów miało zostać później upamiętnione
wieloma pamiątkami m.in świątynią i kosztownymi ofiarami. Przywołanie tych dwóch
bliźniaczych bogów dowodzi, iż wpływy boskie miały bardzo duże znaczenia dla Rzymian.
Motyw bliźniaczych bogów jest częstym wątkiem występującym w wielu różnych
mitologiach, zaczynając od Greków, gdzie pełnili funkcję "boskich jeźdźców" i ta koncepcja,
bliźniaków wojowników utrwaliła się. Prawdopodobnie, jak w przypadku obiektów czy
miejsc, przypuszcza się, że święto wojskowe zostało wprowadzone wcześniej, a dopiero
później powstał mit o cudownym zwycięstwie Rzymian. Innym przykładem jest wojna
między Wolskami, a Rzymianami. Wergiliusz stworzył postać wojowniczej kobiety Kamilli,
( z greckiej mitologii), która miała brać udział w tej wojnie i dała początek wielu podobnym
mitom. Jednak głównym symbolem stosunków między Rzymem, a Wolskami był Koriolan.
Według mitu dowodził on wojskiem, które ruszyło na Rzym, z miasta wyszła jego matka,
żona i dzieci. Matko prosiła go by zaprzestał walczyć z własnym ludem, na co on tylko
odesłał ją do domu i wycofał wojska. W opowieści występują stałe elementy tragicznej
odmiany losu, a także jest niezwykle uboga, bowiem każdy opis elementu tragicznego i
geograficznego odwracają uwagę od rozgrywającego się dramatu. Ograniczona została też
rola matki, która miała odgrywać jedynie podrzędną rolę. Prawdopodobnie historia ta została
wymyślona całkowicie, a jej celem było usprawiedliwienie niekorzystne posunięcie
zastosowane przez Rzym wobec dwóch sąsiednich miast, między którymi znajdowało się
miasteczko, rzekomo mające należeć do Rzymu. Inną przyczyną było wyjaśnienie przydomku
Koriolana. Podkreślona zostaje też miłość do ojczyzny i pogodzenie się dwóch rzymskich
ugrupowań walczących przeciwko sobie, w celu pokonania prawdziwego i wspólnego wroga.
Wojny wewnętrzne toczyły się natomiast między stanami patrycjuszy, a plebejuszy i
wprowadzały chaos w mitach, które już dostatecznie były przekształcane. Zmiany
dokonywano na zasadzie reinterpretacji przeszłych wydarzeń i intepretowanie ich na własną
korzyść, według własnych korzystnych poglądów, a nie faktów, zmieniano także imiona
postaci historycznych.

2. KAMILLUS

Następnie Rzym oblegał Wieje, według niektórych trwało to nawet 10 lat, do czasu, gdy
władzę przejął dyktator, Marek Furiusz Kamillus. Jego postać miała być powiązana z
przepowiednią porwanego wróżbity, który mówił, iż miasto się nie podda dopóki nie osuszy
się jeziora Albańskiego. Kamillus oddał ofiarę bogini miasta, potem osuszył jezioro, a
następnie kazał wydrążyć w nim tunel, aż pod Wieje i w ten sposób zdobył miasto. Zebrał
jego łupy i oskarżono go, że zatrzymał dla siebie ich znaczną część, a później również o to, że
wystawił zbyt uroczysty pochód, wjeżdżając do miasta zaprzęgiem z czterema białymi końmi.
Dlatego został wygnany. Po tym wydarzeniu Galowie napadli na Rzym i trwały kolejne
wojny, które miały odeprzeć ich najazd.
Historia ta prawdopodobnie była wzorowana na zdobyciu Troi za pomocą konia
trojańskiego, a cała walka miała być symbolem. Szczególnie popularnym motywem jest
porwanie wróżbity (motyw pochodzi z Eturii), wywołanie boskiej patronki miasta,

10

nakłonienie boskiej patronki wroga do opuszczenia miasta i przeniesienia się do Rzymu.
Kamillus był przedstawiany, jako wódz Przeznaczenia, któremu towarzyszyć miały różne
wróżebne znaki, a samo jego imię miało podkreślać jego niezwykłą osobę, gdyż różnił się od
zwykłych ludzi. Przyczyną jego upadku miał być: problem polityczny lub finansowy,
niesprawiedliwy podział łupów i wystawny triumf -wjazd do miasta z zaprzęgiem czerech
białych koni. Ten fragment znalazł swoje późniejsze zastosowanie za panowania Juliusza
Cezara, który podobnie wjechał do miasta. Nieprzychylni mu ludzie prawdopodobnie
stworzyli ten fragment mitu o Kamillusie, po to by ośmieszyć Cezara. Natomiast jego
zwolennicy wymyślili mit o podobnym triumfie Romulusa, aby odeprzeć tę propagandę i
uświetnić jego postać.
Jednakże sukces Kamillusa miał ściągnąć na niego gniew bogów i zazdrość ludzi. Utrata
przychylności bogów miała być zapowiedzią jego klęski i hańby, a potem został wykluczony
ze społeczeństwa. Jedni doszukiwali się w jego postaci cech lojalnych i patriotycznych, a inni
uważali go za wodza nienawidzącego ubogą ludność.
Prawdopodobnie w czasie najazdu Galowie zamordowali kapłanów i starszych senatorów
miasta, co bardzo oburzyło Rzymian. Kamillus po tym incydencie, pomimo wygnania
dokonał napadu na Galów i odniósł zwycięstwo. Po tym sukcesie zyskał wielu zwolenników,
którzy domagali się przywrócenia go na stanowisko dowódcy wojsk, ale on nie chciał przyjąć
tej funkcji bez zgody ludności Wzgórz Kapitolskich. Wysłał do nich wysłannika, który w
przebraniu udał się do nich, zdobył przychylność i Kamillus został mianowany dowódcą. Po
śladach jego wysłannika Galowie odkryli ich obóz, który chcieli napaść, ale Rzymian w nocy
ostrzegły przepłoszone święte gęsi, które znajdowały się tuż przy świątyni i Rzymianie
zdołali odeprzeć atak. Po tej walce Rzymianie, którzy nie mieli już wielu środków do życia,
postanowili ofiarować Galom monety by przerwać w końcu oblężenie. Jednak przybywając
do nich Kamillus nie zgodził się na to i w cudowny sposób wygnał Galów z Rzymu.
Uważa się, że przyczyną ataku Galów było przebywanie Rzymskiej delegacji w Clusiom,
gdzie niedaleko osiedlili się Galowie i wtedy uwikłano się z nimi w wojnę. Prawdopodobnie
historia ta została wymyślona by zatuszować klęskę armii nad rzeką Allią.

Inną

próbą

wyjaśnienia klęski na rzeką było odmówienie przez Rzym zapłaty dla galów, a karą za nie
zapłatę miała być, zesłana przez bogów klęska nad rzeką. Skutkiem tego grzechu miał być
najazd Galów na Rzym. Rzymianie natomiast uważali, że nieszczęście spotkało ich, jako kara
za wygnanie Kamillusa. Wszystkie te zabiegi stosowane w micie miały pełnić funkcję
tuszowania prawdziwej klęski nad rzeką. Pisarze opisując wejście do miasta Galów opiera się
nie na faktach, lecz na poprzedniej wcześniejszej wojnie i klęsce Rzymian. Podobnie celowo
do legendy zostają dodane święte gęsi na Kapitolu, a dodanie postaci dowódcy, który odparł
nocny atak Galów miał służyć wytłumaczeniu jego przydomka Kapitolinus, wątek o powrocie
Kamullusa w celu objęcia władzy został zaczerpnięty z wydarzeń drugiej wojny punickiej i
występującego w niej głównego bohatera. Według historycznych faktów nie można nawet
potwierdzić czy dowódca faktycznie przyczynił się do odpędzenia Galów. Ale uważano za
konieczne by stworzyć opowieść o militarnym sukcesie Rzymian, a nie przyznawać po prostu
racji, że Galowie w rzeczywistości okupowali miasto kilka miesięcy i odeszli sami, to mogło
przynieść miastu niesławę, dlatego by podnieść jego reputację wymyślono zwycięskie
wydarzenie. Ponad to wymyślone zdarzenia przyniosły sławę samemu dowódcy i stało się
kluczowym elementem jego rodzinnej sagi. Ponad to mit został stworzony w odwecie za
klęskę nad rzeką, a także miała stanowić mityczną zapowiedź przyszłych zwycięstw nad
Galami dokonanymi przez Cezara, miała też być stanowczym zaprzeczeniem, iż Rzymianie
by się obronić zwyczajnie zapłacili okup. Na koniec mitu Liwiusz wkłada w usta Kamillusa
długie, retoryczne przemówienie, z którego wynika, że po najeździe Galów, nie głupi
pomysłem byłoby przeniesienie stolicy do Wejów, ale nie godzi się to z jego sumieniem, gdyż
były to czyn na miarę grzechu. Motyw tego przemówienie używany był wielokrotnie w sferze

11

propagandy politycznej m.in. w stosunku do Cezara, który rzekomo miał przenieść stolicę do
Troi, skąd mógł lepiej zabawiać się z Kleopatrą, a później Oktawian wykorzystał tę samą
historię w momencie, gdy Antoniusz przejął, w zgodnym ustaleniu, władzę nad Wschodem i
głosił, że chce on przenieść stolicę do Aleksandrii, gdzie przebywał z Kleopatrą. Jednakże w
przypadku Antoniusza, Oktawianowi udało się roznieść pogłoskę na tyle, że przyczyniła się
do obalenia Antoniusza, a nawet głosił, że ze Wschodu należy unikać jakiegokolwiek
kontaktu, gdyż tamte strony przynoszą jedynie zepsucie i grzech. Tak, więc opowieść o
Kamillusie była przez następne wieki odpowiednio redagowana i dopasowywana do
panującego władcy i ustroju politycznego.

3. MITY O PÓŹNYCH DZIEJACH RZYMSKICH

Przedstawienie oblężonego miasta są dowodem na to, iż mity coraz bardziej zmierzały w
kierunku historii. Ale nie znaczy to, że całkowicie zrezygnowano z ich uświetniania, wręcz
przeciwnie. Cały czas aktualne było przekształcanie mitów i dodawanie do nich nowych
wątków np. zmienność losu. Na przykładzie mitu o Regulusie, który został wzięty do niewoli
przez wodza Kartaginy, z którym zawarł umowę. Miał powrócić do Rzymu i przekonać senat
do zawarcia pokoju albo wymiany jeńców. Jednak on nie zabiegał o przychylność ani jednych
ani drugich, dlatego wrócił do Kartaginy, gdzie go zabito. Z czasem przez różnych twórców
mit ten został rozbudowany. Pilibiusz tworzy z niego dramat i tragedię uwydatniając
zmienność losów. Cycero traktuje go jako solidnego, ale samolubnego urzędnika. Horacy
nadaje mu cechy uroczyste, a z kolei jedynie Diodor stara się trzymać faktów historycznych
rozbudowując mit o drastyczne fakty tzn. uważa, że Regulus poniósł klęskę w bitwie, co było
karą boską i umarł z głodu, dodaje też historię o żonie Regulusa, która dostaje dwóch
Kartagińskich niewolników i dowiadując się o śmierci męża znęca się nad nimi tak długo, aż
obaj umierają. Po to, aby usprawiedliwić jej zachowanie zostaje wymyślona cała opowieść,
gdzie szczególnie podkreślone zostaje barbarzyństwo Kartagińczyków.
Ponad to po czasach augustowskich, gdzie propaganda mitów była na porządku dziennym,
zaczęto coraz bardziej wplatać w mity wydarzenia historyczne i autentyczne tym samym
zniekształcając historię, zaczęto wplatać nowe mity do dawnych, a władcy nie wahali się
używać korzystnych z nich elementów dla własnych celów i sukcesów. Przebieg
transformacji mitów nigdy jednak nie została do końca określony ani skończony.

RODZIAŁ 7

1. MITY JAKO WYJAŚNIENIE I PREHISTORIA

Mity rzymskie składają przede wszystkim ze składników mitologii greckiej i etruskiej.
Takie zapożyczanie elementów stosowane jest w celach ajtiologicznych tzn. do wyjaśnienia
różnych zjawisk społecznych w Rzymie, podczas, gdy prawdziwe znaczenie zaginęło.
Wytworzonych zostało wiele opowieści, które miały na celu wyjaśnienie wielu znaczeń
imion, tradycji, obrzędów, przerzucanie wydarzeń w skali czasu do przeszłości zazwyczaj
miało na celu zadośćuczynienie, zamazanie przykrych wydarzeń ze strony politycznej lub
dumy rodowej. Trudno powiedzieć, dlaczego Rzymianie i nie tylko oni tak bardzo
fascynowali się mitologią, zwłaszcza grecką i tworzyli własne mity właśnie na jej wzór.
Zapożyczanie tych wzorów nie przychodziło im zawsze łatwo, często nie zgadzali się z nimi
co do różnych opisywanych interwencji boskich, bo wydawały się one niezbyt rzymskie,
zachowano więc tylko te wyjątkowe wydarzenia. Współcześnie można powiedzieć, że wiele
mitów greckich opierało się z kolei na opowieściach pochodzących z Bliskiego Wschodu.
Grecy poznawali je z ust imigrantów np. Babilończyków, a później wykorzystywali we

12

własnych mitach.
Innym ważnym zagadnieniem jest stopień odwzorowania prawdy przekazywany ze
sposobu oralnego na pisany. Szczególnie ważne jest tutaj zaangażowanie kapłanów, którzy
dbali o przekazywanie wyjaśnień dotyczących obchodzonych rytuałów i budowanych
świątyń. W związku z tym można przypuszczać, że w przypadku Rzymian, rytuały i obyczaje
były związane z prehistoryczną odwiecznością, natomiast opowieści zostały wprowadzone
zostały w czasach późniejszych, po to by je wyjaśniać. Oryginalność mitów rzymskich
szybko została zatracona nawet, jeśli istniała lub całkowicie została zmieszana z mitami
greckimi. W wielu przypadkach owe mity pozwalają wyjaśnić niewytłumaczalne zjawiska,
dostosowywane były do kontekstu i sytuacji. Popularność mitów dawała też pisarzom
możliwość tworzenia nowych kompozycji, mity mogły być zbudowane w prosty sposób lub
bardziej kunsztownie, bardziej lub mnie rozbudowane, tragiczne, poważne lub ironiczne.
Wszystko musiało mieć charakter rytuału, ponieważ był on dla Rzymian szczególnie istotny,
za pomocą obrzędów prowadzili pokój z bogami. Inną sprawą jest zastanawianie się nad
pytanie, czy mit poprzedzał rytuał? W przypadku Rzymian to mit był wcześniej od rytuału,
był silniej umotywowany, ale nie u wszystkich ludów tak jest. Dopiero później wprowadzono
mity tłumaczące rytuały. Za pomocą mitów Rzymianie prowadzili też własną chronologię i
zainteresowanie czasem. Posiadali, bowiem silne wyczucie rzeczywistości i punktów
zwrotnych, które zmieniały bieg historii. Ten sam porządek chronologiczny, który
konsekwentnie prowadzili w rzeczywistości za wszelką cenę, próbowali prowadzić także w
mitach. Rzymianie tamtych czasów należeli do społeczeństwa gorącego, które
charakteryzowało się świadomą chronologią i wyczuciem czasu, które były podstawą ich
rozwoju. Ponad to byli świadomi swojej historii. Często też pisarze tamtych czasów starali się
o jak najlepsze wyróżnienie tego, co rzeczywiste, a nie tego, co baśniowe i fikcyjne. Jednak
zbyt wiele fikcji uznawali za prawdę, przez co nie można mitologii ocenić obiektywnie.
Zdecydowana większość rzymian wierzyła, więc, że mity są prawdziwe, ale z pewnością byli
i tacy, którzy odróżniali fałsz od prawdy.

2. MORALNOŚĆ, POLITYKA I RODZINA

Twórcy mitologii szczególnie skupili się na tym, by mity jak najwierniej oddawały
skomplikowane cechy ludzkiego postępowania i kierują się przede wszystkim moralnością.
Moralność zawsze była wiązana z każdym aspektem życia zarówno z polityką, jak i życiem
społecznym. Dlatego każde swoje przewinienie próbowali w etyczny sposób wyjaśnić i
usprawiedliwić. Interpretacja wydarzeń za pomocą moralności została zapoczątkowana przez
Isokratesa, a następnie Rzymianie przyswoili ją sobie poprzez grecką filozofię, a także
poprzez własną świadomość narodową. Według uczonych właśnie dzięki stosowaniu tej
zasady Rzym przez tyle wieków rozwijał się pomyślnie. Późniejsi i bardziej współcześni
uczeni twierdzą, że mity stanowią podstawę dla dydaktyki moralnej.
Kult bohaterów związany był z kultem przodków. Oddawanie im czci było sednem życia
religijnego i społecznego, a zadaniem każdego człowieka było życie według ich zasad,
dlatego np. Oktawian buduje świątynię, gdzie umieszcza wizerunki swoich przodków by
stanowili wzór dla całego społeczeństwa. Życie społeczne było, więc ściśle związane z
życiem religijnym, zaś ono było fundamentem państwa. Dlatego tak wiele mitów było
przystosowywanych do obecnego ustroju państwa i władcy, gdyż w ten sposób łatwiej
manipulowali ludźmi. Według filozofów stoickich możemy wyróżnić 3 dziedziny religii:
1.kosmiczna (według filozofów), 2.mityczna (według poetów), 3.polityczna (według
przywódców narodowych). 2 i 3 tworzyły mitologię patriotyczną, która działa na zasadach
warstwy rządzącej. Dlatego uważa się, że ludzie tworzący mitologię musieli należeć, do
której z grup rządzącej i naginali opowieści na korzyść danej grupy. Tworzone były jednak w

13

taki sposób by mogły dotrzeć i zakorzenić się w umyśle każdego obywatela rzymskiego.
Szczególnym celem mitów było uzasadnienie tradycyjnych instytucji społecznych Rzymu. Z
powodu różnic i sprzeczności poglądów, wiele mitów powstawało w kilku różnych wersjach.
W każdym okresie republiki, decydujący głos miały ważne postacie polityczne i społeczne, a
także wielkie domy rzymskie, które, aby polepszyć swój wizerunek zatrudniały własnych
historyków, którzy redagowali ich historię w korzystny dla ich interesów sposób. Z pokolenia
na pokolenia historie te były uzupełniane, a każdy kto mógł dodawał coś własnego do mitów
rzymskich. Działo się to ze względy na to, że ludzie lubili powtarzać sobie te opowieści, a
każdy z nich opowiadając coś zmieniał, przyczyną był autorytet rodziny albo korzyści
polityczne.
Mity rzymskie były plastyczne i dramatyczne, odzwierciedlały tak samo przeszłość, jak i
teraźniejszość. Jest tak zbudowana, że przy dokładnym jej badaniu można wyznaczyć
konkretne fazy w jakich powstawała, jednak jest to niełatwe z powodu wielu jej różnych
twórców. Nie można jednak powiedzieć, że mity rzymskie są całkowitą kopią mitów
greckich. Są do siebie podobne, lecz nie takie same. Mity greckie nie posiadają tak wielu cech
politycznych jak rzymskie, mimo że często były dopasowywane do władców. Ponad to
przekroczyły one fazę rozwoju z mity do dramatu, który dla ówczesnych poetów okazał się
bardziej opłacalny. Wiele też mitów greckich jest wolnych od presji rodowych i ich interesów,
a ich wpływ na rozwój mitów jest o wiele mniejszy niż w przypadku Rzymian.