ŹRÓDŁA PRAWA

1.Pojęcie i podziały prawa:

• ius - państwo

• fas - religia

• iniuria - nieprawość

• nefas - złamanie prawa boskiego

• trzy podstawy: bonum (dobro), aequitas (sprawiedliwość), humanitas (człowieczeństwo)

• podziały prawa:

• prawo zwyczajowe - prawo stanowione

• ius publicum - ius privatum (prawo publiczne - prawo prywatne)

• ius strictum - ius aequum (chronione pow. ścisłego prawa - chronione pow. dobrej wiary)

• ius commune - ius singulare (prawo pospolite - prawo wyjątkowe)

• ius civile - ius gentium - ius honorarium (prawo obywateli - prawo wobec wszystkich - prawo urzędnicze)

• ius vetum - ius novum (prawo stare - prawo nowe, cesarskie)

2.Etapy rozwoju prawa rzymskiego:

• prawo archaiczne

• prawo przedklasyczne

• prawo klasyczne

• prawo poklasyczne

• gł. źródła powstania prawa: zgr. ludowe i plebejskie, zwyczaj, magistratury, senat, cesarz, juryści

• źródła poznania prawa: jurydyczne, literackie, epigraficzne, papirologiczne

3.Prawo zwyczajowe:

• mos

• milczący wyraz woli ludu

• przejmowane do prawa stanowionego

• chronione przez cenzorów

• w szczytowym okresie prawa nie odgrywało większej roli

4.Ustawa XII tablic:

• lex duodecim tabularum

• 452 - 451 p.n.e.

• formalizm i kazuistyka

• systematyka:

• tablice I - III: prawo procesowe

• tablica IV i cz. V: organizacja rodziny

• tablica V : spadkobranie

• tablica VI: zobowiązanie z umów

• tablica VII: prawo sąsiedzkie

• tablica VIII: delikty prawa prywatnego

• tablica IX i X: prawo sakralne i publiczne

• tablica XI i XII: inne normy

• spłonęła w 387p.n.e

5.Ustawodawstwo zgromadzeń ludowych:

• zgromadzenia ludowe - leges

• zgromadzenia plebejskie - plebiscita

• leges rogatae: projekt urzędnika, obwieszczenie projektu, dyskusje na zgromadzeniach nieformalnych, głosowanie bez dyskusji

• lex Hortensja de plebiscitis - uchwały plebejskie obowiązywały wszystkich

• budowa aktu: praescriptio (nazwa, data komicjów, miejsce itp.), rogatio (treść), sanctio (sankcja)

• leges perfectae - sankcja nieważności, leges imperfectae - brak sankcji, leges minus quam perfectae - sankcja karna, leges plus quam perfectae - sankcja karna i sankcja nieważności

• w ciągu 600 lat wydano 800 ustaw

6.Uchwały senatu

• uchwałą senatu jest to, co senat nakazuje i postanawia

• 300 → 600 → 900 → 600 senatorów

• przebieg obrad:

• przewodniczący otwierał posiedzenie i przedstawiał plan obrad

• ważniejsi senatorowie wypowiadali swoje zdanie

• głosowano poprzez przechodzenie (senatores pedarii - ci, którzy tylko głosowali)

• przewodniczący wraz z jednym z senatorów redagował senatus consulta

• senat nie miał kompetencji prawodawczych - były to jedynie zalecenia

• w pryncypacie ostatecznie zastąpiły leges

• do czasów Sewerów ostatnie senatus consulta, potem zatwierdzanie decyzji cesarza

7.Pretor i jego edykt:

• pretor miejski (praetor urbanus) sprawował jurysdykcję między obywatelami

• pretor peregrynów (preator peregrinus) - jurysdykcja między peregrynami i peregrynami a obywatelami

• edykty wydawali także edylowie kulurni

• pretorzy wybierani byli przez comitia centuriata, później także dla plebejuszy

• custodia urbis - zarządzanie miastem, ius edicendi - wygłaszanie edyktów

• u boku consilium złożone z prawników

• początkowo lex annua - ustawa roczna, edykt obowiązywał w czasie trwania prefektury, publikowana na białej tablicy na forum

• edictum translaticum (edykt przenośny) - normy od poprzedników, edicta nova - nowe normy

• część druga - wzory

• ochrona sytuacji nie objętych prawem

• lex Cornelia de iurisdictione - zobowiązanie pretora do przestrzegania ustalonego prawa

• edictum Hadrianum, edictum Salvianum, edictum perpetuum - stały edykt, odebranie pretorowi kompetencji

8.Nauka prawa okresu republiki:

• kolegium pontyfików, na czele pontifex maximus, prawo znane patrycjuszom, prawo ezoteryczne - początkowo

• ustawa XII tablic, ius Flavianum

• działalność jurystów:

• respondere - udzielanie porad prawnych

• cavere - pomoc w zawieraniu aktów prawnych i w tworzeniu formuł procesowych

• agere - pomoc w procesie

• jurysprudencja kautelarna

• uczniowie - samoucy (auditores)

• epoka cesarstwa: juryści - veteres (dawni), najbardziej znani:

• pomijam, i tak nikt tego nie zapamięta xD

9.Nauka prawa okresu pryncypatu:

• działalność prawników nadal była nieodpłatna

• dwie szkoły - sabinianów i prokulianów

• Papinianus, Paulus, Ulpianus

• monografie, digesta, podręczniki, responsa, komentarze do ustaw

10.Konstytucje cesarskie:

• edicta: głównie prawo prywatne

• decreta : pisemne wyroki sądu cesarskiego

• rescripta: pisemne odpowiedzi cesarza na pytania dotyczące prawa (epistula - w formie listownej, libellus - odpowiedź dla osoby prowadzącej proces)

• mandata - instrukcje dla wysokich urzędników i legatów

11.Przedjustyniańskie zbiory prawa:

• codex gregorianus

• codex hermogenianus

• codex theodosianus

• konstytucja raweńska (ustawa o cytowaniu)

12.Kodyfikacja justyniańska:

• 529 - codex justinianus, obowiązywał do 534

• digesta ogłoszone w 533

• 533 - Instytucje Justyniana

• 534 - Codex Repetitae Praelectionis, nowelizacja kodeksu Justyniana

• Nowele Justyniańskie (535 - 565)

• od średniowiecza Corpus Iuris Civilis

13.Pojustyniańskie losy prawa:

• Parafraza Teofila - przekład Instytucji na język grecki

• Ekloga - 726, z polecenia Leona III, prawo cywilne i karne

• Bazyliki - zbiór prawa rzymsko - bizantyjskiego

• Heksabiblos - małe kompedium prawa cywilnego i karnego zawarte w 6 księgach

• Leges Romanae Barbarorum

---