INSTYTUCJE I ŻRÓDŁA PRAWA UE dr Rezmer, prawo


Opracowany zestaw zagadnień egzaminacyjnych z przedmiotu „Instytucje i źródła prawa UE”

1.Geneza i rozwój Wspólnot oraz UE

Pomysły na jednoczenie Europy pojawiały się w historii kontynentu wielokrotnie. Czasami jednak bardzo się od siebie różniły. Zaczęli Rzymianie, którzy mieli na celu zjednoczenie naszego kontynentu za pomocą siły. Następnie była idea Karola Wielkiego, który chciał zjednoczyć Europę pod jednym berłem. Jako kolejne można przytoczyć przepowiednie czynione przez Pierre'a Dubois w XIV w. - Europa rządzona przez „ludzi mądrych i wiarygodnych” - czy ideę Wiktora Hugo mówiącą o utworzeniu Stanów Zjednoczonych Europy (Paryż 1849).

Pierwsza i druga wojna światowa, które nawiedziły Europę pochłonęły miliony ofiar, spowodowały niewyobrażalne zniszczenia i doprowadziły do wielu przeobrażeń. Uświadomiły mieszkańcom Europy, że aby być bezpiecznym trzeba zjednoczyć Europę politycznie i gospodarczo. Konieczna jest integracja na rzecz wspólnej, bezpiecznej przyszłości. Z tego faktu wielu ówczesnych polityków zdawało sobie sprawę, jednym z nich był brytyjski konserwatysta Winston Churchill, który w swoim wystąpieniu w Zurychu 19.09.1946 r., sugerował utworzenie stanów zjednoczonych Europy, które to stany miały zapewnić lepszą przyszłość i bezpieczeństwo Europejczykom. Zapowiadał doprowadzenie do partnerstwa między Francją a Niemcami, co ziściło się po wielu latach. Uważał, że struktura stanów zjednoczonych europy zdominuje siłę pojedynczego państwa, co w rezultacie wykluczy próby przemocy jednego państwa wobec drugiego. Wielu brytyjskich konserwatystów widziało szanse odrodzenia gospodarki Wielkiej Brytanii w zjednoczeniu Europy Zachodniej. W styczniu 1947 roku ukonstytuował się Komitet Zjednoczonej Europy, złożony wyłącznie z Brytyjczyków. Owa idea była jednak źle zrozumiana przez innych angielskich polityków, którzy skupiali uwagę na interesach własnego państwa. 5 czerwca 1947 roku na Uniwersytecie Harvard w Bostonie wystąpił amerykański sekretarz stanu gen. Georg Marshall, przedstawił plan pomocy finansowej dla państw europejskich. Z tą chwilą działania na rzecz integracji europejskiej nabrały tempa. Pomoc USA miała trwać cztery lata i miała wynieść od 16 do 20 miliardów dolarów. Propozycja ta wynikała z pobudek politycznych i gospodarczych. Chodziło o to, aby Europa uzyskała istotną pomoc, w której wyniku można było przeprowadzić proces odbudowy gospodarczej i realizować handel z USA na zasadzie mniej więcej zrównoważonego bilansu płatniczego. Cel polityczny to rozwój gospodarki krajów europejskich, który miał przyczynić się do zmniejszenia wpływów partii komunistycznych. Miedzy 12 lipcem a 22 wrześniem 1947 roku debatowano w Paryżu nad planem Marshalla, zwanym Europejskim Programem Odbudowy. W obradach wzięli udział przedstawicie 16 państw (Wielka Brytania, Grecja, Francja, Portugalia, Szwecja, Turcja, Szwajcaria, Austria, Belgia, Islandia, Irlandia, Włochy, , z których 14 oprócz Szwecji i Norwegii zaaprobowały możliwość utworzenia unii celnej. Kraje komunistyczne odrzuciły plan Marshalla z oczywistych względów. Europejski Program Odbudowy obowiązywał od 3 kwietnia 1948 roku do 30 czerwca 1951 roku.

16 kwietnia 1948 r. powołano Organizacje Europejskiej Współpracy Gospodarczej, której głównym celem stała się działalność na rzecz rozwoju Europy Zachodniej. Nastąpił podział Europy na dwa bloki: wschodni i zachodni. Co prowadziło do coraz to większych różnic między nimi. Podstawowym celem OEWG było koordynowanie polityki gospodarczej państw członkowskich, zarządzanie pomocą amerykańską i liberalizacje handlu. 1 lipca 1950 r. OEWG utworzyła organizacje która przez udzielanie krótkoterminowych kredytów miała regulować płatności. Dysponowała kapitałem państw członkowskich i funduszem planu Marshalla. Organizacja ta to Europejska Unia Płatnicza.

18 kwietnia 1951 w Paryżu podpisano traktat o utworzeniu EWWiS przez sześć państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy. Powołana była na 50 lat i nie została przedłużona. Cele EWWiS:

Budowa wewnętrzna EWWiS:

1-2 czerwca 1955 w Messynie odbyła się konfederacja ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich EWWiS, gdzie zapadła decyzja o poszerzeniu integracji o nowe dziedziny oraz o utworzeniu nowych wspólnot. W tym celu utworzono Komitet Międzynarodowy pod przewodnictwem holenderskiego ministra spraw zagranicznych Roberta Spaaka . Przedstawił on w 1956 raport zwany dzisiaj Raportem Spaaka . Zakładał on połączenie rynków gospodarczych przez ustanowienie unii celnej, zniesienie ograniczeń ilościowych, swobodę świadczenia usług i wspólną politykę rolną.

25 marca 1957 państwa członkowskie EWWiS podpisały traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). W jego ramach miała być zapewniona:

W dalszym etapie wspólnego rynku:

Instytucje EWG:

W tym samym czasie utworzono podpisano również traktat o utworzeniu Euratomu, zawierał on:

Instytucje Euratomu:

Podpisano również Konwencje o niektórych instytucjach wspólnotowych:

8 kwietnia podpisano Traktat o fuzji ustanowił on jednolitą dla wspólnot Komisję i Radę , scalono administrację wspólnot i ujednolicono budżet wspólnot. W połowie 1968 utworzono w ramach wspólnot unię celną. Stopniowo zredukowano cła wewnętrzne Wspólnot, zniesiono ograniczenia ilościowe na towary przemysłowe oraz rolne.

1 stycznia 1973 do wspólnot przystępuje Dania, Irlandia i Wielka Brytania

20 września 1976 Rada Ministrów wydaje akt o wprowadzeniu powszechnych i bezpośrednich wyborach do parlamentu Europejskiego, które się odbywają 1979.

1981 przystąpienie Grecji

14 czerwca 1985 państwa członkowskie wspólnot podpisują Traktat tzw. Traktat z Schengen mający na celu zredukować bariery na drodze do stworzenia unii gospodarczej. Traktat wszedł w życie 19 czerwca 1990. Do jego głównych postanowień warto zaliczyć:

1986 przystąpienie Hiszpanii i Portugalii do wspólnot

17 lutego 1986 podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego w Luksemburgu przez państwa członkowskie wspólnot. Wszedł on w życie 1 lipca 1987.Otworzył on nowy etap integracji. Zakładał on utworzenie w Europie rynku wewnętrznego do 1992 roku (tzw. Program „Europa 1992”) oraz pobudzanie mechanizmów konkurencji. W wyniku przyjęcia JAE doszło do:

7 lutego 1992 w Maastricht państwa wspólnot europejskich podpisały traktat o utworzeniu Unii Europejskiej (UE), który wszedł w życie 1 listopada 1993. Ujmował on UE jako konstrukcję zbudowaną z trzech filarów:

    1. Wspólnota Europejska i Europejska Wspólnota energii Atomowej

    2. Wspólna Polityka zagraniczna i Bezpieczeństwa

    3. Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych

Atr.2 TUE ustanawia następujące cele UE:

Przepisy art.3-5 TUE określają jednolite ramy instytucjonalne, jakimi dysponuje Unia. Rada Europejska jest jedynym organem UE. Art.5 TUE stanowi, ze PE, RUE, ETS i Trybunał Obrachunkowy działają zarówno na podstawie traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskiej jak i na podstawie TUE. Art.6 TUE określa aksjologicznie podstawy UE, wskazując, że opiera się ona na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla wszystkich państw członkowskich.

Unia nie posiada własnej struktury instytucjonalnej, jedynie Re traktowana jest jako swego rodzaju instytucję UE, posiadająca jednak bardzo ograniczone kompetencje prawodawcze. Nie można zatem sklasyfikować UE jako typowej organizacji międzynarodowej czy też jako federacji lub konfederacji. Trafny wydaje się pogląd, że UE jest specyficzną, mniemającą osobowości prawnej strukturą organizacyjną, która działa na podstawie umowy międzynarodowej.

2 października 1997 roku państwa UE podpisały traktat w Amsterdamie (Traktat Amsterdamski), który wszedł wżycie 1 czerwca 1999. Składa się on z 15 artykułów, zawierają one:

Traktat Amsterdamski nie rozwiązał tak naprawdę żadnego z problemów UE, dlatego też na posiedzeniu RE w Nicei w dniach 7-11 grudnia 2001 szefowie państw i rządów zaakceptowali projekt KE strategię w sprawie rozszerzenia oraz sprecyzowali ramy czasowe procesu akcesji nowych państw członkowskich. 26 lutego 2001 podpisano Traktat z Nicei, który zmienia traktaty konstytuujące UE, umożliwiając funkcjonowanie Unii po rozszerzeniu. Wszedł w życie 1 lutego 2003 roku.

W czasie obrad RE w Laeken 14-15 grudnia 2001 powołano Konwent Europejski w sprawie przyszłości Europy podjął prace 1 marca 2002 pod przewodnictwem Valery'ego Giscarda d'Estaing. Efektem prac było Konwentu było przyjęcie w dniach 13 czerwca i 10 lipca 2003 roku projektu Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy.. W dniu 29 października 2004 roku 25 szefów państw członkowskich UE podpisało Traktat Konstytucyjny.

2. Charakter prawny Wspólnot Europejskich

Wspólnota Europejska i Euratom wchodzą w skład I filaru UE(do 22 lipca 2002 istniała jeszcze trzecia Wspólnota-EWWiS).Charakter prawny wspólnot nie budzi żadnych kontrowersji. Wspólnoty są dwiema niezależnymi organizacjami międzynarodowymi o charakterze ponadnarodowym, wyposażonymi w osobowość prawną, wspólne instytucje i określone kompetencje. Wspólnoty posiadają zarówno osobowość prawnomiędzynarodową, jak i prawnokrajową. Do uprawnień wynikających z podmiotowości prawnomiędzynarodowej zaliczamy:

Na osobowość prawnokrajową składają się:

Cechą szczególną Wspólnoty jest to, że ich państwa członkowskie przekazały na ich rzecz część swych suwerennych uprawnień, zwłaszcza sferze prawodawczej . Wspólnoty więc tworza więc prawo, które obowiązuję i jest skuteczne bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich oraz ma pierwszeństwo stosowania wobec prawa krajowego.

3. Instytucja wzmocnionej współpracy

Traktat Amsterdamski wprowadził procedurę wzmocnionej współpracy(ang. enhanced cooperation), a Traktat Nicejski zezwolił na jej zastosowanie w ramach WPZiB. Wzmocniona współpraca w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, powinna służyć wartościom i interesom Unii Europejskiej jako całości, respektować fundamentalne zasady, cele, wskazówki i spójność WPZiB, siłę Wspólnoty Europejskiej oraz spójność polityki Unii i jej działań zewnętrznych. Taka wzmocniona współpraca może dotyczyć tylko implementacji wspólnych działań i wspólnych stanowisk, jednak nie może odnosić się do działań militarnych lub obronnych. Kraje chcące ustanowić wzmocnioną współpracę powinny wystosować wniosek do Rady, która po zasięgnięciu opinii Komisji i poinformowaniu Parlamentu, może ów wniosek zatwierdzić kwalifikowaną większością głosów. Jednakże Artykuł 23 Traktatu stanowi iż każdy kraj członkowski może zażądać aby sprawę skierowano do Rady Europejskiej dla podjęcia jednomyślnej decyzji.

4.Obywatelstwo Unii Europejskiej

Zostało ustanowione przez Traktat z Maastricht w celu umocnienia ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich. Art.17 TWE mówi ze obywatelem UE jest każda osoba mająca przynależność do państwa członkowskiego. Obywatelstwo UE nie nakłada żadnych obowiązków na jednostkę. Katalog uprawnień:

5. Stadia integracji ekonomicznej w kontekście rozwoju WE

    1. Strefa wolnego handlu- EWG

    2. Unia celna 1 lipca 1968

    3. Wspólny rynek koniec lat 70 XX wieku

    4. Rynek wewnętrzny JAE

    5. Unia gospodarcza i pieniężna etap realizacji rozpoczął się 1 lipca 1990 roku i trwa nadal

6. Kryteria kopenhaskie

Określają warunki jakie państwo musi spełnić, aby stać się członkiem UE:

7. Rada Europejska

O RE stanowi atr.4 TUE jest to jedyny organ Unii Europejskiej. Spotkania RE odbywają się w Brukseli co najmniej 2 razy w roku pod przewodnictwem szefa państwa lub rządu państwa członkowskiego, które przewodniczy Radzie. Spotkania przygotowują:

RE obraduje w dwóch gremiach:

    1. w składzie szefów państw lub rządów państw członkowskich oraz przewodniczącego KE

    2. w składzie ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich i członka KE

Dodatkowo w obradach RE biorą udział: Sekretarz Generalny Rady, urzędnicy Sekretariatu Rady, sekretarz Generalny KE, przedstawiciele państw członkowskich akredytowani przy siedzibie wspólnot, przedstawiciele krajowych ministerstw spraw zagranicznych, gospodarki i finansów.

Pod koniec obrad RE spotyka się na posiedzeniu plenarnym, na którym się przyjmuje konkluzje dotyczące dalszego rozwoju i współpracy europejskiej i różnego rodzaju deklaracje. Następnie przedstawia to do publicznej wiadomości na konferencji prasowej. Po każdym spotkaniu RE musi zdać sprawozdanie PE. Rada także składa roczne sprawozdanie o postępach dokonanych przez UE.

Przedmiotem obrad są kwestie, które wykraczają po za zakres I filaru i obejmują II i III filar. Decyzje RE mają charakter ogólnych decyzji politycznych. Nie zabrania się działać RE w charakterze RUE. Zawierać też może umowy międzynarodowe jako gremium międzynarodowe.

RE jest najważniejszym organem decyzyjnym UE, wyznacza podstawowe kierunki działalności UE i jej rozwoju. Kompetencje RE wynikają z TWE i TUE (art.4). Do uprawnień RE zaliczamy między innymi:

8. Rada Unii Europejskiej

RUE składa się z przedstawiciel państw członkowskich szczebla ministerialnego upoważnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu, po jednym z każdego państwa. W posiedzeniach RUE bierze także udział przedstawiciel KE. Skład Rady nie jest stały i zmienia się w zależności od rodzaju spraw będących przedmiotem obrad. Zdarza się że jeżeli sprawa jest wysokiej wagi to w RUE zasiadają szefowie państw lub rządów państw członkowskich. Niejednolity skład Rady daje jej możliwość obradowania w tym samym czasie w różnych miejscach i w różnych gremiach.

Skład Rady więc może być bardzo różnorodny, wyróżnia się Radę Ogólną i Spraw Zagranicznych oraz następujące rady techniczne:

Rada Ogólna składa się z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich, zajmuje się polityką zagraniczną Wspólnot. Rady techniczne odpowiedzialne za poszczególne dziedziny działalności Wspólnot. Największe znaczenie ma Ecofin zajmujący się harmonizacją podatków i koordynacją polityki gospodarczej państw członkowskich. Spotyka się raz w miesiącu.

Radę wspomaga Sekretariat Generalny, który sprawuje funkcje administracyjne. Na jego czele stoi Sekretarz Generalny, który pełni jednocześnie funkcję Wysokiego Przedstawiciela do Spraw WPZiB.

Siedzibą RUE jest Bruksela(kwiecień, czerwiec ,październik- Luksemburg). Obrady RUE są z reguły tajne. W posiedzeniach RUE oprócz jej członków, biorą udział także przedstawiciele KE i w określonych przypadkach EBC. Regulamin pozwala żeby podczas nieobecności jednego z członków RUE uczestniczył jego zastępca , który jednak nie może wziąć udziału w głosowaniu. Za nieobecnego może głosować może głosować inny upoważniony do tego członek RUE. Kompetencje RUE mają szeroki zasięg, można je podzielić następująco:

  1. kompetencje prawodawcze

  1. kompetencje w zakresie ustalania i realizacji polityki wspólnotowej

3.kompetencje kreacyjne

4.kompetencje kontrolne

System głosowania w ramach Rady UE

  1. uchwały Rady UE podejmowane na wniosek KE wymagają do ich przyjęcia co najmniej 232 głosów „za” z ogólnej liczby 321 głosów, oddanych przez większość państw członkowskich

  2. uchwały Rady podejmowane bez udziału KE , większość kwalifikowana wynosi 232 głosy jeżeli za przyjęciem uchwały opowie się co najmniej 2/3 państw członkowskich

Podjęcie decyzji większością kwalifikowaną zależy od spełnienia trzech warunków:

-uzyskanie wymaganej większości głosów ważonych

-zgody ponad 50% państw

-reprezentacji co najmniej 62% ogółu ludności UE( członek RUE może żądać sprawdzenia)

Prezydencja

Art.203 TWE stanowi o prezydencji. Sprawuje ją kolejno przez okres 6 miesięcy każde państwo członkowskie reprezentowane w RUE , według porządku ustalonego przez Radę działającą jednomyślnie. Obecnie przewodniczy Hiszpania. Przedstawicielem Państwa jest José Luis Rodríguez Zapatero Stały przewodniczący Herman von Rompuy

Ciągłość prac RUE zapewnia tzw. Trójka w skład, której wchodzą: państwo, które pełni obecnie funkcję przewodniczącego w RUE , państwo, które poprzednio pełniło tę funkcję ora państwo, które w następnym okresie będzie przewodniczyć RUE. Państwo przewodniczące w RUE pełni następujące funkcję:

9. Parlament Europejski

Obecnie w skład PE wchodzi 736 parlamentarzystów , liczba ta jest ustalana za każdym razem po wstąpieniu państwa UE bądź na skutek innych zdarzeń. Siedzibą PE jest Strassburg, komisje parlamentarne spotykają się w Brukseli, a Sekretariat Generalny mieści się w Luksemburgu. Wybory do parlamentują bezpośrednie i powszechne.

Kadencja parlamentarzystów trwa 5 lat, w tym czasie nie mogą pozostawać w czynnie służbie urzędniczej w innych instytucjach wspólnotowych.. Nie mogą też być członkami rządów krajowych. Korzystają przy tym z licznych przywilejów i immunitetów. Parlamentarzyści reprezentują interesy swoich wyborców. Nie są związani żadnymi wskazówkami czy wytycznymi ze strony rządów państw członkowskich.. W PE zasiadają według kluczu partyjnego. Grupy polityczne składają się z posłów wybranych w co najmniej 1/5 państw członkowskich . do utworzenia grupy politycznej potrzeba min 19 osób. Utworzenie grupy trzeba zgłosić przewodniczącemu PE . Zgłoszenie jest publikowane w Dz. Urz. UE.

Struktura PE jest dość złożona. Prezydium PE tworzą przewodniczący, 14 wiceprzewodniczących i 5 kwestorów jako ciało doradcze. Członkowie prezydium są powoływani na okres 2,5 roku spośród grona parlamentarzystów. Obecnie przewodniczącym jest Josep Borrell Fontelles z Portugalii. Przewodniczący kieruje pracami PE. Otwiera sesję plenarną, przewodniczy ważniejszym debatom i głosowaniom, składa podpis przy zatwierdzeniu budżetu Wspólnot, sprawuje funkcje reprezentacyjne i administracyjne, w tym celu posiada własny gabinet. Do funkcji samego prezydium zaliczyć należy:

Oprócz prezydium mamy też inne jednostki organizacyjne w PE:

    1. frakcje parlamentarne ( kierownictwo z zakresie organizacji wewnętrznej PE i stosunków zewnętrznych)

    2. konferencja przewodniczących (przewodniczący PE, przewodniczący frakcji i 2 nie zrzeszonych delegatów; doprowadzenie do konsensusu w sprawach jej powierzonych, utrzymywanie kontaktu z innymi instytucjami WE, parlamentami państw członkowskich i trzecich

    3. konferencja przewodniczących komisji

    4. konferencja przewodniczących delegacji


PE obraduje w trybie sesyjnym- sesja trwa 1 rok. Decyzje zazwyczaj podejmuje większością oddanych głosów .Innymi rodzajami głosowania jest głosowanie kwalifikowaną większością lub podwójną większością kwalifikowaną(wotum nieufności dla KE).

PE posiada nie tylko kompetencje opiniodawcze, ale również decyzyjne:

  1. kompetencje w procesie stanowienia prawa

  • kompetencje w zakresie uchwalania i kontroli wykonania budżetu

  • kompetencje kreacyjne

  • kompetencje kontrolne

  • pozostałe kompetencje

      1. wszczynanie postępowania przed ETS o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego

      2. wnoszenie do ETS skargi na bezczynność pozostałych instytucji

    10. Proces legislacyjny w Unii Europejskiej

    W procesie stanowienia prawa wtórnego nie ma jednego prawodawcę. Ze względu na udział i zakres kompetencji PE możemy wyróżnić następujące procesy prawodawcze:

    11.Obszary kompetencji prawodawczych Wspólnoty - zasada kompetencji powierzonych

    Wyróżniamy dwa obszary legislacji Wspólnot:

    1. Kompetencje wyłączne (aktem charakterystycznym jest rozporządzenie)- państwa członkowskie przekazały organizacją wspólnotowym całość swoich kompetencji prawodawczych i nie mogą już stanowić w tej dziedzinie krajów aktów prawnych. Kompetencja wyłączna przysługuje Wspólnotom w zakresie:

    a.)polityki rybołówczej

    b.) polityki handlowej

    c.)polityki transportu

    d.) wspólnej polityki rolnej

    1. Kompetencje konkurencyjne Wspólnot i państw członkowskich - państwa członkowskie nie przekazały Wspólnoto, całych swoich kompetencji prawodawczych, a jedynie wyposażyły je w prawo harmonizowania przy pomocy prawa pochodnego aktów wydanych na poziomie krajowym (dyrektywa). Wyróżnimy 2 rodzaje kompetencji konkurencyjnych:

        1. kumulatywne - państwa członkowskie zachowują możliwość stanowienia prawa w danym obszarze nawet po wydaniu aktów prawa wspólnotowego regulujących dany problem

        2. alternatywne - państwa członkowskie uprawnione są do działania w zakresie legislacji tylko do momentu , w którym Wspólnoty wydadzą akt prawny regulujący dane zagadnienie

    Kłania się tu zasada subsydiarności, o której wspomnę później.

    12. Kompetencje nadane a kompetencje dorozumiane Wspólnot do stanowienia

    prawa

        1. Kompetencje nadane (kompetencje wyraźne) - państwa członkowskie przekazały Wspólnotom tyle uprawnień legislacyjnych należących dotychczas do ich organów prawodawczych, ile wynika w sposób bezpośredni z traktatów. Kompetencje Wspólnot do wydawania aktów prawa pochodnego opierają się na przepisie wyraźnie wskazanym w traktatach założycielskich. Akty wydane na podstawie tej kompetencji są nazywane aktami samoistnymi. Wyraźne kompetencje Wspólnot wynikają również z przepisów aktów wydawanych przez RUE( Komisja na tej podstawie wydaje akty wykonawcze).

        1. Kompetencje dorozumiane - nie opierają się na celach określonych w traktacie, lecz wynikają z istniejącej już kompetencji i umożliwiają podjęcie działań koniecznych dla jej skutecznego i należytego wykonania.

    13.Kompetencje Wspólnot do wydawania aktów prawnych na podstawie art.308

    TWE

    Kompetencje legislacyjne wynikające z tego przepisu określa się mianem kompletacjami blankietowymi lub dodatkowych. Zgodnie z art.308 „jeżeli działania wspólnoty okaże się niezbędne do osiągnięcia, w ramach funkcjonowania wspólnego rynku, jednego z celów Wspólnoty, a niniejszy Traktat nie przewidział kompetencji do działania wymaganego w tym celu, Rada stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji i po konsultacjach z PE, podejmuje właściwe działania”. Art.308 rozszerza zakres uprawnień legislacyjnych Wspólnoty i z tego powodu sposób jego interpretacji musiał zostać ustalony. W konsekwencji w warunkach określonych w tym przepisie możliwe jest zawarcie umowy międzynarodowej przez Wspólnoty .

    14. Kompetencje wspólnot do zawierania umów międzynarodowych - doktryna

    paralelizmu

    Wyraźna kompetencja Wspólnot do zawierania umów międzynarodowych ze skutkiem wiążącym państwa członkowskie dotyczy umów stowarzyszeniowych (art.310 TWE) i umów handlowych (art.133 TWE). W związku z tak lakonicznym uregulowaniem zewnętrznych kompetencji prawodawczych Wspólnot orzecznictwo ETS wypracowało koncepcję paralelizmu według niej w stosunkach międzynarodowych Wspólnoty mają tyle kompetencji, ile przyznają im traktaty w zakresie stanowienia prawa pochodnego w postaci źródeł wymienionych w art.249 TWE.

    1. Cechy i charakter prawa wspólnotowego

    Cały dorobek prawa wspólnotowego łącznie z orzecznictwem ETS nosi miano acquis communautaire. W ramach prawa stanowionego wyróżniamy prawo pierwotne i prawo wtórne.

    Prawo pierwotne obejmuje umowne prawo międzynarodowe, które dało podstawy powstaniu i ewolucji Wspólnot, a obecnie stanowi podstawy funkcjonowania UE. Są to traktaty założycielskie, ich uzupełnienia i modyfikacje(zaliczamy do tego również traktaty akcesyjne). Część prawa europejskiego, która została ustanowiona bezpośrednio przez państwa członkowskie działają jako „konstytuanta”. Przepisy prawa pierwotnego razem z ogólnymi zasadami prawa tworzą konstytucyjne podstawy systemu prawnego Wspólnot i UE, stąd też określa się je często mianem quasi-konstytucji., ponieważ określają one cele dla których powołano Unię, sposób osiągnięcia powyższych celów i co najważniejsze instytucje i organy odpowiedzialne za ich realizację.

    Prawo wtórne - zespół norm prawnych przyjętych przez instytucje wspólnotowe dla realizacji celów wynikających z Traktatów. Prawo to stanowi realizację uprawnień wynikających z prawa pierwotnego. Do aktów prawa wtórnego należy zaliczyć: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, opinie i zalecenia(art.249 TWE)

    Hierarchia źródeł prawa wspólnotowego nie wynika bezpośrednio z Traktatów, ale można ją pośrednio wyinterpretować z art.230 TWE. Akty prawa wtórnego są podrzędne aktom prawa pierwotnego i zawsze muszą być zgodne z tymi ostatnimi.

    W systemie prawa wspólnotowego możemy wyróżnić również prawo niepisane, składa się ono z:

    Zasada bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego

    Zgodnie z tą zasadą prawo wspólnotowe uzyskuje automatycznie status prawa pozytywnego w porządku wewnętrznym państwa, bez potrzeby jego transformacji Owa zasada wynika bezpośrednio z samych postanowień traktatowych.

    Zasada prymatu prawa wspólnotowego

    Zasada nadrzędności, inaczej pierwszeństwo prawa wspólnotowego przed prawem krajowym, nie wynika z traktatów. Została sformułowana została przez ETS, który uznał, że prawo wspólnotowe, nawet bezpośrednio stosowane i wywołujące bezpośredni skutek, nie mogłyby wywołać zamierzonych efektów, gdyby w przypadku konfliktu z norma prawa krajowego musiała przyznać jej pierwszeństwo. Prawo wspólnotowe stało by się po prostu martwa litera.

    Zasada bezpośredniego skuteczności prawa wspólnotowego

    Zasada ta wyraża się w stwierdzeniu, że norma prawa wspólnotowego tworzy sama, bez krajowych aktów transformujących ją do porządku wewnętrznego, prawa i obowiązki dla podmiotów indywidualnych. Zasada ta przyznaje obywatelom państw członkowskich UE status obywateli Europy na długo przed stworzeniem instytucji obywatelstwa europejskiego w TUE. Zasada ta od nosi się do płaszczyzny wertykalnej i horyzontalnej.

    Traktaty jako źródło prawa wspólnotowego

    Traktaty są pierwotnym źródłem prawa wspólnotowego. Rozróżniamy traktaty założycielskie i akcesyjne. Traktaty omówiłam już w pytaniu 31 i 36 , więc luknij tam.

    Traktaty akcesyjne jako źródło prawa wspólnotowego

    Traktaty akcesyjne zaliczamy do pierwotnego źródła prawa wspólnotowego. Traktaty te regulują warunki przystąpienia nowych państw oraz wprowadzają do traktatów założycielskich konieczne zmiany dotyczące przykładowo nowego składu liczbowego instytucji czy wprowadzając okresy przejściowe, zawieszają na określony czas stosowanie pewnych postanowień dotyczących poszczególnych swobód gospodarczych. Dotychczas podpisano następujące traktaty odnoszące się do przystąpienia :

    Traktat akcesyjny sensu stricto jest wspólny dla wszystkich państw przystępujących i składa się z preambuły i trzech artykułów.

    Umowa stowarzyszeniowa jest umową międzynarodową, którą Wspólnoty mogą zawierać na podstawie art.310 TWE. Umowa taka wiąże Wspólnoty w całości, jeśli nic nie wynika z jej treści. Są one źródłem prawa wspólnotowego i mogą w konsekwencji być interpretowane przez ETS. Jeśli umowa ta przewiduje stworzenie organów kolegialnych składających się z przedstawicieli umawiających się stron, to uchwały tych organów są uważane za źródło prawa wspólnotowego.

    Polska podpisała Układ Stowarzyszeniowy w 1991r. Była to umowa mieszana, która obowiązywała od 1 lutego 1994 do 1 maja 2004.

    W 1993 RE ustaliła warunki jakie państwo musi spełnić aby stać się członkiem UE tzw. Kryteria kopenhaskie( pytanie 9)

    Zasady ogólne jako źródło prawa wspólnotowego.

    Zasady ogólne są to podstawowe reguły prawa leżące u podstaw systemu prawnego Wspólnot Europejskich. Mają one postać prawa sędziowskiego. Powstają i rozwijają się dzięki orzecznictwu ETS. Niektóre z nich są wprowadzone są do zasad prawa pisanego doprawa pierwotnego. Tylko art. 288 ust.2 TWE bezpośrednio odsyła do zasad ogólnych.

    Zasady ogólne należy zaliczyć do prawa pierwotnego. Wywodzą się bowiem z systemów prawnych państw członkowskich. Stanowią fundament prawa wspólnotowego. Stały się źródłem prawa wspólnotowego wraz z wejściem w życie Traktatów.

    ETS wywodzi zasady ogólne z tradycji prawnych wspólnych konstytucjom państw członkowskich oraz wiążących je umów międzynarodowych.

    Treść każdej z zasad ogólnych ma charakter wspólnotowy. Jest określana przez cele WE. Owe zasady ogólne pozwoliły ETS uzupełnić luki w Traktacie w zakresie dotyczącym katalogu zasad o charakterze podstawowym, charakterystycznego dla współczesnego państwa praw. Do zasad ogólnych należy zaliczyć:

    Dyrektywa jako źródło prawa wspólnotowego.

    Dyrektywa to akt prawny służący harmonizacji ustawodawstwa krajowego. Zgodnie z art. 249 TWE dyrektywa wiąże państwo, do którego jest skierowana w zakresie celów, jakie mają być osiągnięte, pozostawiając władzom państwowym swobodę wyboru metod i form ich realizacji. Dyrektywa jest pośrednią formą legislacji Wspólnot tzn. że tworzenie prawa odbywa się dwustopniowo. Pierwszy etap obejmuje ustalenie celów na poziomie wspólnotowym, przy pozostawieniu swobody państwom członkowskim swobody w ustaleniu środków i form jego osiągnięcia. Następnie w drugim etapie zawarty w treści dyrektywy cel poddany jest implementacji przez wydanie odpowiednich przepisów. Bezpośrednimi adresatami dyrektywy są tylko państwa członkowskie( może być adresowana do wszystkich państw lub tylko do kilku), a pośrednio do wszystkich ich organów uczestniczących w procesie tworzenia prawa. Dyrektywy są przyjmowane przez KE, RE samodzielnie lub przy współudziale PE

    Dyrektywy przyjęte zgodnie z procedurą art. 251 TWE wchodzą w życie w terminie w nich wskazanym lub jego braku, 20-go dnia od publikacji w Dz. Urz. UE . Dyrektywy RUE i KE skierowane do wszystkich państw członkowskich są publikowane w DZ. Urz. UE, przypadku innych dyrektyw wystarczy ich notyfikacja adresatom i dopiero z tą chwilą wchodzą w życie. Od momentu wejścia w życie dyrektywy stają się częścią porządków prawnych obowiązujących w państwach członkowskich, a więc zaczynają bezpośrednio obowiązywać. Implementację dyrektywy i skutki jej nie implementowania omówię w pytaniach 41 i 42.

    Umowa międzynarodowa jako źródło prawa wspólnotowego

    Umowy zawierane międzynarodowe zawierane przez Wspólnoty wywołują skutki prawne w prawie wspólnotowym i są stosowane przez ETS, który uznał je z integralną część prawa wspólnotowego.

    Umowy te można podzielić:

    1. Umowy samodzielnie zawierane przez Wspólnoty z państwami z jednym lub kilkoma państwami trzecimi; umowy te zwierane są wówczas, gdy przedmiot umowy mieści się w całości w zakresie traktatowych kompetencji Wspólnot

    2. Umowy mieszane zawierane przez Wspólnoty i państwa członkowskie, z jednej strony oraz przez państwa trzecie z drugiej strony; takie umowy są zawierane w przypadkach, gdy ich przedmiot mieści się częściowo w kompetencjach Wspólnot, a częściowo wchodzi kompetencje nadal należące do państw członkowskich( dla przyszłych prawników, którzy nie mają zdolności matematycznych i wciąż się zastanawiają jak to jest, że 2+2=4, oświadczam uprzejmie, że jak logicznie pomyślą to umowy mieszane odnoszą się do kompetencji konkurencyjnych)

    Traktaty wymieniają tylko dwa rodzaje umów międzynarodowych: umowa handlowa art. 133 TWE i umowa stowarzyszeniowa art. 310 TWE, jednak nie oznacza , że tylko takie umowy międzynarodowe mogą być zawierane przez Wspólnoty o czym świadczy doktryna paralelizmu. Umowy międzynarodowe wiążą Wspólnoty w całości, jeśli nic nie wynika z jej treści. Są one źródłem prawa wspólnotowego i mogą w konsekwencji być interpretowane przez ETS( interpretacja jednak nie wiąże państw trzecich). Jeśli umowa międzynarodowa przewiduje stworzenie organów kolegialnych składających się z przedstawicieli umawiających się stron, to uchwały tych organów są uważane za źródło prawa wspólnotowego.

    Tryb zwierania umów międzynarodowych określa art.300 TWE. W sytuacji gdy Wspólnoty zamierzają zgodnie traktatami zawrzeć umowę międzynarodową, KE udziela w tej sprawie zaleceń RUE, która z kolei upoważnia KE do rozpoczęcia i prowadzenia koniecznych negocjacji. Rada może udzielić KE wytycznych w toku prowadzonych negocjacji, o których Rada decyduje kwalifikowaną większością głosów. Rada wyznacza także specjalne komitety wspierające KE w negocjacjach. Ostateczną decyzję o zawarciu umowy wynegocjowanej przez KE podejmuje RUE działająca większością głosów na podstawie propozycji KE. Jednakże RUE działa jednomyślnie jeśli umowa zawierana jest w dziedzinie w której obowiązuje jednomyślność przy wydawaniu aktów prawa wewnętrznego. Jednomyślność zawsze jest wymagana przy zawieraniu umów stowarzyszeniowych.

    Przed zawarciem umowy międzynarodowej możliwe jest na wniosek RUE, KE lub państwa członkowskiego zasięgnięcie opinii ETS co do zgodności planowanej umowy z przepisami. Jeśli opinia ETS jest negatywna musi nastąpić zmiana projektu negocjowanej umowy międzynarodowej w przeciwnym wypadku staje się ona nie ważna z samego prawa.

    Umowy zawierane między państwami członkowskimi są źródłem prawa wspólnotowego natomiast między państwem członkowskim a państwem trzecim nie.

    Rozporządzenie jako źródło prawa wspólnotowego

    Rozporządzenie zgodnie z art. 249 TWE to akt prawny o zasięgu ogólnym, obowiązuje w całości i jest bezpośrednio stosowany we wszystkich państwach członkowskich. Mamy dwa rodzaje rozporządzeń podstawowe i wykonawcze. Te pierwsze są wydawane samodzielnie przez RUE samodzielnie lub przy współpracy z PE, drugie przez KE na podstawie upoważnienia od RUE. Rozporządzenia obowiązują we wszystkich państwach członkowskich. Oznacza to, że akty normatywne przyznają prawa lun nakładają obowiązki nie tylko państwom członkowskim i ich organów, ale również ich obywatelom i działającym na ich terytorium osobom prawnym. Rozporządzenie jest instrumentem ujednolicania prawa. Wchodzi w życie po opublikowaniu w DZ. Urz. UE w terminie wskazanym w treści rozporządzenia lub po 20 dniach od publikacji(nie potrzebna jest implementacja).

    Implementacja dyrektywy

    Państwa członkowskie mają z reguły 2 lata na implementację postanowień dyrektywy. W tym okresie państwa członkowskie mają obowiązek podjąć działania zmierzające do transpozycji dyrektywy w taki sposób że osiągnięty zostanie jej cel. Mamy dwa etapy implementacji, pierwszy to tzw. transpozycja a drugi to etap stosowania (wydawanie decyzji w indywidualnych przypadkach). Do momentu wprowadzenia dyrektywy obywatele i osoby prawne nie będą mogły korzystać w pełni z praw jakie im ona przyznaje. Należy wyraźnie wskazać, że prawidłowa i efektywna implementacja norm dyrektyw skutkuje koniecznością stosowania co do zasady krajowych norm implementujących dyrektywę. Od terminu implementacji sądy krajowe i podmioty administracji muszą stosować dyrektywę. Występują dwa rodzaje metod implementacji :

    O środku implementacji decyduje materia regulacji, muszą to być przepisy powszechnie obowiązujące tak jak ustawa czy rozporządzenie.

    W przypadku nie osiągnięcia lub niemożliwości osiągnięcia założonego rezultatu dyrektywy przez normy krajowe w wyznaczonym terminie, ETS przyjął, że można stosować normy samej dyrektywy, które w razie sprzeczności z normami implementującymi lub innymi normami krajowymi korzystają z przywileju pierwszeństwa

    Skutki nieterminowej lub nieprawidłowej implementacji dyrektywy

    1. Komisja Europejska lub państwo członkowskie może złożyć skargę do ETS na państwo członkowskie, które nie implementowało dyrektywę lub implementowało ją nieprawidłowo. Skarga ta odnosi się do naruszenia obowiązków traktatowych (art.226-228 TWE) i zasady solidarności ( art.10 TRz) . Wyrok ETS ma charakter deklaratoryjny, pozbawiony sankcji. Sankcja pojawia się w momencie gdy zostanie wniesiona powtórna skarga, wówczas ETS na podstawie art. 228 TWE stwierdza fakt naruszenia i nakłada grzywnę na państwo w wysokości ok. 15 tys. złotych za każdy jeden dzień od wydania pierwszego wyroku według art.226 TWE.

    2. dyrektywa nabiera warunkowo bezpośredniej skuteczności, jeśli jej przepisy spełniają przesłanki bezpośredniej skuteczności są jasne, precyzyjne, kompletne i doskonałe pod względem prawnym oraz bezwarunkowe. Dotyczy to jednak jedynie stosowania dyrektywy w płaszczyźnie wertykalnej, czyli w relacjach pomiędzy jednostką a państwem. Postępowanie odbywa się przed sądami krajowymi(wyrok w sprawie Becker czy Dori)

    3. stosuje się prowspólnotową wykładnie dyrektywy

    4. następuje odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego. ETS określił następujące warunki, jakie musza być spełnione, aby państwo było zobowiązane do wypłaty odszkodowania:

        1. nastąpiło naruszenie normy dyrektywy, która jest skierowana na przyznanie praw jednostce

        2. treść tych praw można ustalić w sposób nie budzący wątpliwości(przesłanki bezpośredniej skuteczności)

        3. występuje związek przyczynowo-skutkowy między nieterminową lub nieprawidłową implementującą dyrektywy a wyrządzoną szkodą.

    Postępowanie odbywa się przed sądem krajowym(wyrok Frankovitch)

    Bezpośrednia skuteczność Traktatów

    Zasięg zasady bezpośredniego skutku w odniesieniu do przepisów traktatowych występuje zwłaszcza przypadku przepisów formułujących podstawowe swobody rynku wewnętrznego( patrz pytanie 32 i 35)

    .Bezposrednia skuteczność rozporządzeń

    W przypadku rozporządzeń bezpośredni skutek nie budzi wątpliwości, ponieważ wynika on z art. 249 TWE, a potwierdził to również ETS. Rozporządzenie ma zatem bezpośredni skutek, nawet jeśli luka w jego treści lub brak środków na poziomie krajowym lub wspólnotowym, doktórach rozporządzenie odsyła, utrudnia jego praktyczne zastosowanie(patrz pytanie 32 i 40)

    Bezpośrednia skuteczność umów międzynarodowych

    Jest to bardzo dyskusyjna sprawa. W tym przypadku nie ma domniemania bezpośredniego skutku tych postanowień w państwach członkowskich. Jednak ETS w orzeczeniu w sprawie Kupferberg, powiedział, że postanowienia umów międzynarodowych również mogą wywoływać bezpośredni skutek. Przy ocenie czy taki skutek występuje, należy brać pod uwagę brzmienie samej umowy, jej naturę i kontekst oraz cele. ( Układ Stowarzyszeniowy Polski miał skutek bezpośredni)

    Pośrednia skuteczność dyrektywy(interpretacja prowspólnotowa)

    Sądy i organy administracji państwa członkowskiego, które nie implementowało dyrektywę lub je implementowało nieprawidłowo zobowiązane są do prowspólnotowej interpretacji przepisów krajowych.

    Decyzje jako źródło prawa wspólnotowego

    Decyzja to akt indywidualny skierowany do konkretnego adresata ( państwa czy jednostki). Obowiązuje je w całości. Adresat w decyzji może być nazwany. Decyzja jest to instrument wykonawczej funkcji RUE i KE, którym posługują się one, udzielając instrukcji czy zezwolenia adresatowi decyzji. Decyzje podjęte przez PE i RUE ogłasza się w DZ. Urz. UE. Pozostałe decyzje SA notyfikowane stronom i nabierają mocy obowiązującej w wyniku notyfikacji. Z postanowień prawa pierwotnego nie wynika expressis verbis bezpośrednie obowiązywanie decyzji.. jednak jeśli decyzja jest we wszystkich częściach wiążąca Tomsi również wywiązywać bezpośredni skutek.

    Zalecenia i opinie jako źródło prawa wspólnotowego

    Oba te akty nie mają charakteru wiążącego, dlatego organy mogą je formułować zawsze, kiedy uważają to za stosowne. Organami właściwymi do ich wydawania są: PE wraz z RUE, KE, RUE.

    Zalecenie dochodzi do skutku z inicjatywy własnej organu i sugeruje adresatowi dość autorytatywnie sposób zachowania. Opinia inspirowana jest działaniem innego Oranu i jest mniej stanowcza. Mimo, że ale zalecenia i decyzje nie maja charakteru wiążącego to sądy krajowe powinny uwzględniać zalecenia informujące o interpretacji przepisów wspólnotowych ETS, a organy państw członkowskich przy wykładni prawa krajowego.

    Charakterystyka II filaru oraz aktów prawnych wydawanych jego organów

    II filar został wprowadzony na podstawie TUE, zgodnie z art.2 tego artykułu ma on za zadanie potwierdzić tożsamość UE na arenie międzynarodowej. II filar dotyczy Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Cele WPZiB zostały określone w art.11 ust.1 TUE. Obejmują one:

    Realizacja celów II filaru jest uzależniona od poszanowania przez państwa członkowskie zasad współpracy, określonych w art.11 ust. 2 TUE. Zgodnie z nim państwa członkowskie:

    Nad poszanowaniem tych zasad czuwa RUE.

    Instrumenty prawne wydawane w II filarze nie mają pierwszeństwa stosowania przed prawem krajowym państw członkowskich. Katalog instrumentów prawnych II filaru został określone w art.12 TUE:

    W II filarze działają dwie kategorie organów :

      1. instytucje wspólnotowe

        • RE

        • RUE

        • COREPER

        • Wysoki przedstawiciel ds. WPZiB

        • KE

        • PE

    1. organy sui Genesis

    Charakterystyka III filaru i akty prawne wydawane w jego organach

    III filar został wprowadzony przez TUE, zgodnie z art.29 ma on na celu zapewnić obywatelom UE wysoki poziom bezpieczeństwa osobistego w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Cel ten jest osiągnięty przez zapobieganie i zwalczanie rasizmu, ksenofobii, przestępczości zorganizowanej lub innej, terroryzmu, handlu ludźmi itd. III filar dotyczy Współpracy Policyjnej i Sądowej w Sprawach Karnych. Instrumentami realizacji celów III filarów są:

    Instrumenty prawne III filaru podobnie jak filaru II nie mają pierwszeństwa stosowania przed prawem krajowym państw członkowskich. Zgodnie z art.34 ust.2 TUE, RUE na wniosek państwa członkowskiego lub KE:

    Należy tu wspomnieć o Europejskim Nakazie Aresztowania jako decyzji ramowej WSiSW z dnia 13 czerwca 2002(w Polsce obowiązuje od 4 marca 2004). ENA ma na celu:

    W II filarze działają dwie kategorie organów :

    1. instytucje wspólnotowe :

  • organy sui genesis: