Podstawy prawa europejskiego

• Prowadzący: prof. nadzw. dr hab. Anna Wyrozumska (Jean Monnet Chair of European Constitutional Law)

• II rok administracji/ studia dzienne i wieczorowe/ rok akademicki 2007-2008

• wykład 45 godzin + 30 godzin ćwiczeń

• zajęcia poniedziałek 16-19, nowa aula

(teksty Traktatów i innych aktów prawnych, kluczowe orzeczenia ETS − wymagane na egzaminie, konspekty wykładów − szukaj na www. http://wpia.uni.lodz.pl/zeupi/ Zajęcia/ lub Dokumenty i materiały;

uwaga INFORMACJE OGOLNE są aktualizowane)

Literatura obowiązkowa:

• J. Barcz, Górka, A. Wyrozumska, Instytucje i prawo Unii Europejskiej, LexisNexis 2008 (wkrótce w sprzedaży)

• W.Czapliński, R.Ostrihansky, P.Saganek, A. Wyrozumska, Prawo Wspólnot Europejskich, Orzecznictwo, Warszawa 2005

pomocnicza:

• J.Barcz red., Prawo Unii Europejskiej, Zagadnienia systemowe, wyd. 3, Warszawa 2006

• M. Kenig-Witkowska, A. Łazowski, R. Ostrihansky, Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, Warszawa 2004,

• A.Łazowski, A.Łabędzka, M.Szpunar, Prawo Unii Europejskiej, (repetytorium) testy, kazusy, tablice, Warszawa 2004.

materiały źródłowe:

• J.Barcz, I.Gęsior, Prawo Unii Europejskiej; Materiały do nauki prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2005

• A.Przyborowska Klimczak, E.Skrzydło-Tefelska, Dokumenty Europejskie, tom IV, Lublin 2003

Wymagania:

• znajomość podstawowych zasad i mechanizmów stanowienia, stosowania i wykonywania prawa UE, ze szczególnym uwzględnieniem roli w tych procesach organów krajowych w zakresie objętym wykładem oraz podręcznikiem Instytucje i prawo Unii Europejskiej, LexisNexis 2008

• znajomość podstawowych orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości

Zakres tematyczny:

1. Teoria integracji

2. Struktura i charakter UE

3. Zasady działania UE

4. Instytucje i organy UE

5. Pojęcie prawa UE

• zasady działania prawa w I filarze UE (bezpośrednie i pośrednie stosowanie, prymat, odpowiedzialność odszkodowawcza państwa, ochrona prawna)

• zasady działania prawa w II i III filarze

6. Charakterystyka źródeł prawa w poszczególnych filarach UE

7. Stanowienie prawa w poszczególnych filarach UE

8. Zapewnianie efektywności prawu UE w Polsce (orzeczenia polskiego Trybunału Konstytucyjnego)

9. Zarządzanie sprawami europejskimi na szczeblu krajowym:

• rola parlamentów krajowych (w tym Sejmu i Senatu RP)

• rola rządu na przykładzie Polski

• rola organów regionalnych i lokalnych oraz partnerów społecznych

Egzamin: pisemny, w formie kilku otwartych pytań i/lub pytań testowych, przykładowe pytania zawarte są w podręczniku „Instytucje i prawo Unii Europejskiej”.

I termin -

pozostałe terminy:

− na każdym egzaminie wymagany jest INDEKS!!!

Traktaty, historia i struktura UE

prof. dr hab. Anna Wyrozumska UŁ

teksty traktatów i innych dokumentów http://eur-lex.europa.eu lub

strona Zakładu Instytucjonalnego Prawa Europejskiego /Jean Monnet Chair of European Constitutional Law http://www.wpia.uni.lodz.pl/zeupi/

1951	1957	1965	1992	1997	2001	2009 ?
Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS)
	Euratom (Europejska Wspólnota Energii Atomowej)
		Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG)		European Community (EC)
			...Wspólnoty Europejskie: EWWiS, EWG (WE 1993), Euratom	Wymiar Sprawiedliwości i Sprawy Wew. (WSiSW)
									Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych (WPiSK)
						Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZiB)
						UNIA EUROPEJSKA  ( UE)
Traktat Paryski	Traktat Rzymski	Traktat o fuzji	Traktat z Maastricht	Traktat Amsterdamski	Traktat Nicejski	Traktat Reformujący Lizboński
			"Trzy Filary” - Wspólnoty Europejskie (EWWiS, EWG/WE, Euratom), WPZiB,WPiSK

Plan Schumana 9.5.1950 r. „pierwszy etap europejskiej federacji”

Europejska Wspólnota Węgla i Stali / EWWiS

• traktat paryski 18.4.1951r./ w.ż. 23.7.1952 r. - zawarty na 50 lat!

• Wysoka Władza [Komisja] - główny organ decyzyjny/ inaczej niż w pozostałych Wspólnotach!

• Rada - procedura konsultacji i zgody

Europejska Wspólnota Obronna i Europejska Wspólnota Polityczna

• traktat podpisany 27.5.1952r. przez 6 członków EWWiS

Raport Spaaka 1956

Traktaty rzymskie 25.3.1957 r./ 1.1.1958 r.

• Europejska Wspólnota Gospodarcza EWG

• Europejska Wspólnota Energii Atomowej EUROATOM

art. 2 Traktatu rzymskiego ustanawiającego EWG:

„Zadaniem Wspólnoty jest dążenie, przez utworzenie wspólnego rynku oraz stopniowe ujednolicanie polityki gospodarczej państw będących członkami Wspólnoty, do harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej w ramach całej Wspólnoty, ciągłej i równomiernej ekspansji, większej stabilizacji, szybszego wzrostu stopy życiowej i ściślejszych stosunków między państwami, które ona jednoczy.”

Art. 2- zmieniony- Traktem z Maastricht :

"Zadaniem Wspólnoty jest, poprzez utworzenie wspólnego rynku i unii gospodarczo-walutowej oraz realizację wspólnej polityki lub działań określonych w artykułach 3 i 3a, wspieranie w całej Wspólnocie harmonijnego, zrównoważonego rozwoju działań gospodarczych, trwałego i nieinflacyjnego wzrostu z poszanowaniem środowiska naturalnego, wysokiego stopnia zbieżności działań gospodarczych, wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej, podnoszenia stopy życiowej i jakości życia, ekonomicznej i społecznej spójności oraz solidarności pomiędzy Państwami członkowskimi."

Art. 2 - Traktatem Amsterdamskmi - "Zadaniem Wspólnoty jest, poprzez utworzenie wspólnego rynku i unii gospodarczo-walutowej oraz realizację wspólnej polityki lub działań określonych w artykułach 3 i 4, wspieranie w całej Wspólnocie harmonijnego, zrównoważonego rozwoju działań gospodarczych, wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej, równości między mężczyznami a kobietami, trwałego i nieinflacyjnego wzrostu, wysokiego stopnia konkurencyjności i zbieżności przedsięwzięć gospodarczych, wysokiego poziomu ochrony poprawy jakości środowiska naturalnego, podnoszenia standardu i jakości życia, spójności gospodarczej i społecznej oraz solidarności pomiędzy Państwami członkowskimi”.

wspólny rynEk/ 3 fazy - 12 lat − 1958-1970

• unia celna art. 9-29/obecnie art. 23-29 zmiany TA

• cztery swobody rynku art. 30-37, art. 48-73/obecnie art. 28-31; 39-69

• harmonizacja prawa /art. 100 i n./ obecnie art. 94-97

• reguły konkurencji art. 85-89 /obecnie art. 81-86;

• pomoc państwa art. 90-94/ obecnie art. 87-89;

• podatki art. 95 - 99 / obecnie art. 90-93;

polityki:

handlowa

gospodarcza

rolna

transportowa

społeczna

stowarzyszeniowa

Instytucje:

Rada Ministrów

Komisja

Zgromadzenie Parlamentarne/ później Parlament Europejski

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

Podstawowe akty prawne

rozporządzenia

dyrektywy

decyzje

Kontrola legalności aktów instytucji

art. 177/ obecnie 234

pytania prejudycjalne/ współpraca sądów krajowych z TS

sądy I instancji mogą

sądy rozpatrujące w ostatniej instancji - mają obowiązek!

Ujednolicenie instytucji

• 1957 Konwencja dot. pewnych instytucji wspólnych dla Wspólnot Europejskich / TS i ZP

• 1965 Traktat o fuzji instytucji - Rada, Komisja

BUDŻET

• 1970 Pierwszy Traktat Budżetowy - własne źródła dochodów / rozszerzył uprawnienia PE

• 1975 Drugi Traktat Budżetowy - Trybunał Obrachunkowy

własne źródła dochodów/ decyzja z 21.4.1970 r.

1. cła

2. opłaty nakładane na import artykułów rolnych

[ ad. 1 i 2 - 10-25% mogą zatrzymać państwa członkowskie - decyzja Rady dotycząca zasobów własnych z 2000 r.]

3. część podatku VAT [1,4 % wartości opodatkowanych towarów; decyzja z 2000 r. - do 0, 75, od 2004 r. - 0,50%]

4. od 1988 r. - decyzja Rady 89/130 dotycząca harmonizacji obliczania DNB w cenach rynkowych - decyzja z 2000 r. ustala górny pułap do 2006 r. - 1,27% PKB

zasoby własne w bilionach euro

1991 - 56.2

1996 - 81.3

2001 - 93.9

Parlament Europejski bezpośrednie wybory 1979r.

poszerzanie

• Wielka Brytania

1960r. - EFTA - Wielka Brytania, Austria, Dania, Norwegia, Szwecja, Szwajcaria i Portugalia

• Dania

• Irlandia

veto De Gaulla 1963r.

nowy wniosek - 1967r. - + Norwegia - De Gaulle veto

traktat brukselski o przystąpieniu Wielkiej Brytanii, Irlandii, Norwegii i Danii - 22.1.1972r. (w ż. 1.1.1973)

referendum w Norwegii - 53% przeciw

• Grecja

• 1962r. - Układ Stowarzyszeniowy

1975r. wniosek o przystąpienie

Grecja - umowa o przystąpieniu 28.05.1979r. w.ż. - 1.1. 1981r.

• Portugalia i Hiszpania

wnioski 1977r. - negocjacje 1979r. - i umowy 28.05.1985 - członkami od 1986r.

• secesja Grenlandii 1.2.1985r.

Jednolity Akt Europejski 17.2. i 28.2.1986r. (w.ż. 1.7.1987)

rozwój rynku wewnętrznego

art. 8a: „obszar bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony wolny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu.” do 31.12.1992r.

reforma instytucjonalna:

• głosowanie kwalifikowane - dla realizacji rynku wew.

• procedura współpracy / z wyj. podatki, swobodny przepływ osób

poszerzenie kompetencji

spójność ekonomiczna i społeczna (regionalny fundusz rozwoju), badania i technologia, ochrona środowiska

po raz pierwszy formalnie nawiązuje do unii monetarnej

powołuje nowe formuły dla współpracy politycznej państw

Traktat o Unii Europejskiej z Maastricht 7.2.1992 (w.ż.1.11.1993)

integracja polityczna

projekt: „Traktat zaznacza nowy etap w procesie prowadzącym stopniowo do Unii o celu federalnym”

art. A:

„Niniejszym Traktatem Wysokie Umawiające się Strony ustanawiają pomiędzy sobą Unię Europejską, zwaną dalej „Unią”.

Niniejszy Traktat stanowi nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku pomiędzy narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są na szczeblu najbliższym obywatelowi.

Unia będzie tworzona w oparciu o Wspólnoty Europejskie, uzupełnione kierunkami działania i formami współpracy ustanowionymi niniejszym Traktatem. Jej zadaniem jest organizacja w sposób spójny i solidarny, stosunków pomiędzy Państwami Członkowskimi i ich narodami.”

cele Unii / art. B

• popieranie zrównoważonego i trwałego postępu gospodarczo-społecznego, w szczególności poprzez stworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic, wzmacnianie spójności ekonomicznej i społecznej i ustanowienie unii gospodarczo-walutowej, docelowo z jedną walutą, zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu;

• potwierdzanie swojej tożsamości na arenie międzynarodowej, w szczególności poprzez realizacje wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, włącznie z docelowym sformułowaniem polityki obronnej, która mogłaby prowadzić z czasem do wspólnej obrony;

• wzmacnianie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii;

• rozwijanie bliskiej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych;

• pełne zachowanie i wzmacnianie acquis communautaire ...

Dach UE

jednolita struktura instytucjonalna / Rada Europejska

wspólne cele i wartości [art. F/ obecnie art. 6]

Trzy Filary UE

I Wspólnotowy

II Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa/ WPZiB

III Współpraca w zakresie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych

[od TA Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych/ WPiSK]

Fundament

wspólny mechanizm zmiany Traktatów i członkostwa (art. 48 i 49 TUE)

elastyczność TM /ściślejsza współpraca TA/wzmocniona współpraca TN

Instrumenty prawne WPZiB

ogólne wytyczne i wspólne strategie

wspólne stanowiska

wspólne działania

umowy międzynarodowe art. 24 TUE) umowy UE!!!

WPiSK

wspólne stanowiska

decyzje ramowe (od TA)

decyzje

umowy międzynarodowe art. 24 TUE i art. 38 TUE

Metoda wspólnotowa

inicjatywa prawodawcza Komisja

QMV

procedura współdecydowania PE

bezpośredni skutek

kontrola sądowa

II i III filar (metoda międzyrządowa)

inicjatywa prawodawcza Komisja i państwa członkowskie

jednomyślność, wyjątkowo QMV

PE opinie

wyraźne wyłączenia skutku bezpośredniego decyzji i decyzji ramowych w III filarze

kontrola sądowa tylko w III filarze - art. 35 TUE

Artykuł 6

1. Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla Państw Członkowskich. [akapit dodany TA]

2. Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku, oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako zasady ogólne prawa wspólnotowego.

3. Unia szanuje tożsamość narodową Państw Członkowskich.

4. Unia zapewnia sobie środki niezbędne do osiągnięcia swych celów i prowadzenia swych polityk.

Artykuł 48

Rząd każdego Państwa Członkowskiego lub Komisja mogą przedkładać Radzie propozycje zmiany Traktatów stanowiących podstawę Unii.

Jeśli Rada, po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego i, w odpowiednim przypadku, Komisji, opowie się za zwołaniem konferencji przedstawicieli Państw Członkowskich, konferencję taką zwołuje przewodniczący Rady w celu przyjęcia, za wspólnym porozumieniem, zmian, jakie mają zostać dokonane w tych Traktatach. W przypadku zmian instytucjonalnych w dziedzinie pieniądza Rada zasięga opinii Europejskiego Banku Centralnego.

Zmiany wchodzą w życie po ich ratyfikowaniu przez wszystkie Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.

Artykuł 49

Każde Państwo europejskie, które szanuje zasady określone w artykule 6 ustęp 1, może się ubiegać o członkostwo w Unii. W tym celu składa ono swój wniosek Radzie, która podejmuje decyzje, stanowiąc jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej bezwzględną większością głosów jego członków.

Warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w Traktatach stanowiących podstawę Unii są przedmiotem umowy między Państwami Członkowskimi a Państwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiające się Państwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.

Traktat z Maastricht → ważniejsze zmiany

poszerzenie kompetencji

wizy, edukacja, kultura, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów, sieci transeuropejskie w transporcie, energia, telekomunikacja, polityka przemysłowa, współpraca dla rozwoju

zasada subsydiarności

reforma instytucjonalna: procedura współdecydowania, Komitet Regionów, Ombudsman

obywatelstwo UE

art. 8(1) „Każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego staje się obywatelem Unii.”

• prawo swobodnego poruszania się i przebywania na obszarze państw członkowskich

• prawo do głosowania i kandydowania w wyborach samorządowych

• prawo kandydowania i głosowania do PE

• prawo do ochrony przez władze dyplomatyczne i konsularne

• skargi do rzecznika praw obywatelskich

zasada niepodzielności suwerenności monetarnej

Europejski Instytut Monetarny

EUM trzy stadia - do 1.1.1999 r. wspólna waluta euro, ale zrealizowano 1.1.2002 r.

Protokół w sprawie polityki socjalnej

Dalsze poszerzanie

• Traktat o Europejskiej Przestrzeni Gospodarczej z 1992

Norwegia, Szwecja, Finlandia, Islandia, Szwajcaria, Lichtenstein, Austria

→ 1995 Szwecja, Finlandia, Austria

→ 2004 Polska, Czechy, Węgry, Słowenia, Słowacja, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa + Malta

→ 2007 Bułgaria, Rumunia

Turcja, Norwegia, Chorwacja .... ???

Traktat Amsterdamski/ 2.10.1997. / w.ż. 1.5.1999

art. A „Traktat ten zaznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszej Unii między narodami Europy, w której decyzje podejmowane są tak otwarcie jak jest możliwe a także tak blisko obywatela jak jest to możliwe”.

wzmocnienie ochrony praw fundamentalnych - nowy paragraf 1 w art. F i sankcje art. F.1 i 236 TWE

procedura współdecydowania /procedura współpracy (tylko w UGW)

przeniesienie spraw z filaru III do TWE - nowy tytuł IIIa - wizy, azyl, imigracja i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób/stąd zmiana nazwy III filara − WPiSK!

zintegrowanie Schengen acquis - znajdzie się w I lub III filarze

decyzje ramowe

rozszerzenie jurysdykcji ETS

ściślejsza współpraca - klauzula generalna i szczegółowe rozwiązania dla I i III filara

Karta Praw Podstawowych Nicea, 7.12.2000

Traktat nicejski / 26.2.2001 (w.ż 1.2. 2003)

• zmiany instytucjonalne - przygotowanie do poszerzenia/ referendum w Irlandii 19.10.2002 r.

• reforma ETS i Sądu Pierwszej Instancji!!!

Traktat o przystąpieniu do UE 16.4.2003

Czechy, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa, Węgry, Malta, Polska, Słowenia, Słowacja − data przystąpienia określona 1 maja 2004

21 języków autentycznych

art. 1 „...stają się członkami Unii Europejskiej i stronami Traktatów stanowiących podstawę Unii w takim kształcie, w jakim zostały one zmienione i uzupełnione”.

Akt dotyczący warunków przystąpienia do Unii Europejskiej art. 2

„Od dnia przystąpienia postanowienia Traktatów założycielskich i aktów przyjętych przez instytucje Wspólnot ... przed dniem przystąpienia wiążą nowe

Państwa Członkowskie; postanowienia te stosuje się w nowych Państwach Członkowskich zgodnie z warunkami określonymi w tych Traktatach i w niniejszym Akcie.”

Traktat ustanawiający konstytucję dla Europy 29.10.2004

• TK miał zastąpić istniejące Traktaty

składa się z 4 części:

I: Cele, wartości, instytucje, kompetencje, finansowanie itd. UE

II: Karta Praw Podstawowych

III: Polityki i funkcjonowanie UE

IV: Postanowienia końcowe

• znika struktura filarowa

• UE ma osobowość prawną i kompetencję do przystąpienia do EKPC

• KPP wiąże prawnie, stanowi część Traktatu

• zasada prymatu prawa UE zapisana w Traktacie

• nowe nazwy aktów ustawa europejska, europejska ustawa ramowa itd.

• jednolita procedura legislacyjna - procedura współdecydowania i QMV

• zmiany instytucjonalne

• klauzula wystąpienia z UE

Traktat o przystąpieniu Republiki Bułgarii i Rumunii

2005/ w.ż. 1.1.2007

dostosowania instytucjonalne !!!

Traktat reformujący 2007 2009 ??

Traktat o Unii Europejskiej

Traktat o funkcjonowaniu UE (dawny TWE)

Zmiany formalne:

znika wszelka symbolika państwo-podobna/ konstytucja, flaga, symbol, hymn oraz

• nie ma odniesienia do zasady prymatu

• KPP nie jest częścią Traktatów

• nie będzie ustaw europejskich/ ale utrzymane rozróżnienie aktów prawodawczych i wykonawczych

• nie ma nazwy Minister Spraw Zagranicznych UE/ Wysoki Przedstawiciel ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa

zmiana techniki traktat zmieniający a nie zastępujący, nie będzie tekstu skonsolidowanego

zmiana formy ale substancja TK utrzymana w 90%

Zmiany materialne:

• nowe klauzule opcyjne i derogacyjne na korzyść niektórych państw

• zmiany materialne tekstu TK

• deklaracje interpretacyjne

Etapy procesu integracji gospodarczej

1. strefa wolnego handlu = brak ceł wewnętrznych

2. unia celna = 1 + wspólna taryfa celna

3. wspólny rynek = 1 + 2 + swobodny przepływ t, o, u, k

4. unia gospodarczo walutowa = 1 + 2 + 3 + wspólna waluta i jednolita polityka pieniężna

5. pełna integracja ?

Decyzja o zmianie Traktatów - może zostać podjęta jedynie przez państwa członkowskie po zwołaniu konferencji przedstawicieli rządów państw członkowskich (art.48 TUE) zwykle nazywanej konferencją międzyrządową. Zmiany w Traktatach podlegają ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie.

teksty traktatów i innych dokumentów dostępne są na stronie UE

http://www.europa.eu

dokumenty − http://eur-lex.europa.eu

Projekt przyjęty przez Konwent ds. Przyszłości Europy 13 czerwca i 10 lipca 2003 r. − 105 osób - 28 przedstawicieli - rządów państw członkowskich i 13 państw kandydujących; 46 - parlamentów krajowych/ po 2 osoby; 16 członków PE; 2 przedstawicieli Komisji. Przedstawiony głowom państw i rządów przez Giscard d´Estaing na Szczycie w Salonikach (Grecja) 20.6.2003 r. wraz z raportem mniejszości (grupy eurosceptyków tzw. Democracy Forum). Konferencja Międzyrządowa negocjowała projekt od października 2003 r.; traktat podpisano 29.10.2004 r., traktat musi być ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie.

Art. art. I-59. Obecnie można wystąpić z UE tylko za zgodą pozostałych członków.

1

---