Wspólnota Europejska jako organizacja ponadnarodowa

Organy organizacji ponadnarodowej mają charakter niezależny od państw członkowskich, organy organizacji ponadnarodowej posiadają kompetencje do tworzenia prawa wiążącego państwa członkowskie jak i podmioty prawa krajowego, w razie kolizji prawa stanowionego przez organizacje ponadnarodowe z prawem krajowym prawo organizacji ponadnarodowych jest stosowane z pierwszeństwem, organizacja ponadnarodowa ma możliwość podejmowania samodzielnych działań w stosunkach zew. Ze skutkiem prawnym dla państw członkowskich.

Obszar wspólnotowy ma wyraźny charakter ponadnarodowy, regulowany jest za pomocą specyficznych środków prawnych, przyjmowanych generalnie z zastosowaniem procedury większości kwalifikowanej z inicjatywy Komisji po konsultacjach z Parlamentem Europejskim. Nad utrzymaniem porządku prawnego Wspólnot czuwa Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, zwany potocznie Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości (ETS).

Pierwszorzędne znaczenie dla podkreślenia ponadnarodowego charakteru Wspólnoty Europejskiej, miały orzeczenia ETS w sprawie 26/62 Van Gend & Loos przeciw Holandii z 1962 r. oraz 16/64 Flaminio Costa przeciw ENEL z 1964 r. W sprawie Van Gend & Loos ETS stwierdził, że Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) ustanawia nowy porządek międzynarodowy, na korzyść którego państwa przekazały swoje prawa zwierzchnie. Podmiotami tego nowego porządku prawnego są nie tylko państwa członkowskie, ale także jednostki. W sprawie Costa p. ENEL orzeczono, że Traktat ustanawiający EWG stworzył własny porządek prawny, który musi być włączony do porządków prawnych państw członkowskich i musi być stosowany przez ich sądy. Prawo wspólnotowe tworzy autonomiczne źródło prawa, wiążące dla państw członkowskich i ich obywateli.

Istota i stosowanie zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego:

Żaden przepis prawa wewnętrznego nie ma pierwszeństwa przed prawem wspólnotowym (ETS - O 1964, 1251 - Costa/ENEL). W orzeczeniu Internationale Handelsgesellschaft (ETS - O 1970, 1125) TS stwierdził też, że prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo również przed normami konstytucyjnymi państw członkowskich, takimi jak prawa podstawowe lub zasady strukturalne konstytucji. Ważność aktu prawa wspólnotowego można badać tylko w stosunku do wyższego rangą prawa wspólnotowego, a nie w stosunku do prawa wewnętrznego. Obowiązywanie prawa wspólnotowego w państwach członkowskich nie może doznać uszczerbku.

TS uzasadnia pierwszeństwo prawa wspólnotowego samoistnością tego porządku prawnego koniecznością jednolitego obowiązywania prawa wspólnotowego we wszystkich państwach członkowskich. Gdyby nie obowiązywało w sposób jednolity, nie można by uznać jego charakteru wspólnotowego, ponieważ dochodziłoby do dyskryminacji. Urzeczywistnienie celów wymienionych w art. 5 ust. 2 TWE byłoby zagrożone. Pierwszeństwo prawa wspólnotowego - uważa TS - potwierdza art. 189 ust. 2 TWE, uznający bez zastrzeżeń wiążący charakter rozporządzenia we wszystkich państwach członkowskich.

Zdaniem TS, działanie zasady pierwszeństwa polega na tym, że żaden organ państwowy (urząd, sąd) nie stosuje przepisu wewnętrznego, kolidującego w danym przypadku z regulacją prawnowspólnotową. TS opowiada się zatem za prymatem w zastosowaniu, a nie prymatem ważności prawa wspólnotowego. Sprzeczny z tym przepis wewnętrzny nie jest nie ważny, lecz po prostu nie może być zastosowany. Różnica między prymatem w zastosowaniu a prymatem ważności jest istotna praktycznie tylko wtedy, kiedy konkretny przypadek nie odnosi się do prawa wspólnotowego, którym wobec tego nie można się posłużyć., jak np. w

sprawach czysto wewnętrznych. Prawo wspólnotowe nie umożliwia wówczas zastosowania normy wewnętrznej.

Istota, warunki i stosowanie zasady bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego:

Bezpośrednie stosowanie - oznacza, że normy prawa wspólnotowego wiążą w państwach członkowskich bez potrzeby dokonywania takich zabiegów, które w literaturze prawa międzynarodowego określane są najczęściej jako transformacja. Chodzi tu o wydanie specjalnych przepisów prawa wew., które wprowadzają akty prawa międzynarodowego do państwowych porządków prawnych. Rozporządzenie wspólnotowe wiąże w państwie członkowskich bezpośrednio.

Bezpośrednia skuteczność - oznacza, że normy prawa wspólnotowego nie wiążą bezpośrednio organy państw członkowskich, ale że ustanawiają one wprost prawa i obowiązki dla jednostek, które mogą się na nie powoływać przed organami państwa członkowskiego, a więc przed jego organami sądowymi i administracyjnymi. Bezpośrednia skuteczność dotyczy nie tylko postanowień traktatów wspólnotowych, lecz także aktów prawa wtórnego wspólnotowego - rozporządzeń - a także wyjątkowo - pod określonymi warunkami - dyrektyw i decyzji skierowanych do państw członkowskich. Bezpośrednia skuteczność odnosi się do konkretnego sformułowania. Dodatkowo konkretna norma musi być pod względem zawartości odpowiednio ukształtowana, by przyznać jednostce prawa lub nałożyć na nią obowiązki.

Warunki bezpośredniej skuteczności normy:

• norma winna być sformułowana wystarczająco jasno, kompletnie i precyzyjnie;

• nakładać na państwo członkowskie bądź osoby fizyczne czy prawne obowiązek działania lub zaniechania działania, stąd musi też

• nadawać się do stosowania przez organy i sądy krajowe, bez wprowadzania dodatkowych środków.

Istota i stosowanie zasady solidarności:

Z tej zasady wynikają 2 zobowiązania: obowiązek podejmowania wszelkich działań mających na celu realizację zobowiązań wynikających z prawa wspólnotowego i obowiązek państw członkowskich działania w celu ułatwienia realizacji celów Wspólnoty oraz zakaz stanowienia prawa sprzecznego z przepisami prawa wspólnotowego

Zasada solidarności dotyczy wzajemnych relacji między państwami. Narody mają wobec siebie wzajemne prawa i obowiązki, dlatego stosunki między nimi powinny się układać według zasady solidarności. Jest ona nieodzowna, aby powstrzymać wynaturzone mechanizmy, które stoją na przeszkodzie rozwojowi krajów ubogich. Jest ona też potrzebna, aby rozwiązać większość innych problemów, takich jak zatrudnienie, wykorzystanie ziemskich i kosmicznych zasobów oraz bezpieczeństwo. Celem solidarności między państwami powinno być stworzenie bardziej ludzkiego świata dla wszystkich. Solidarność między narodami może przybierać różną formę. Umacnia się ona, gdy narody poszukują wspólnie pewnych i skutecznych środków pomocy, dzięki którym tworzy się odpowiednio urządzone instytucje, a także gdy łączy się inicjatywy zmierzające do dzielenia się zasobami. Obowiązkiem solidarności jest więc opracowanie programów działania, które są skuteczniejsze i lepsze od okolicznościowej pomocy. Nie znaczy to jednak, że taka doraźna pomoc jest niepotrzebna. Wręcz przeciwnie, stanowi ona właściwą odpowiedź na pilne i nadzwyczajne potrzeby, wywołane na przykład klęskami żywiołowymi, epidemiami, katastrofami ekologicznymi lub wojnami i głodem.

Zasada solidarności odgrywa istotną rolę w kształtowaniu bardziej sprawiedliwego światowego porządku gospodarczego. Jej realizacja zaczyna się w przedsiębiorstwach biorących udział w międzynarodowej wymianie gospodarczej. Aby osiągnąć doskonałą formę ludzkiej wspólnoty, muszą one dbać, aby stosunki pomiędzy przedsiębiorcami i kierownikami zakładów pracy a pracownikami układały się w duchu solidarności.

Zasada solidarności znajduje szerokie zastosowanie w kontekście dążenia do rozwiązania problemów globalnych, zwłaszcza problemu głodu i zadłużenia międzynarodowego. Jeśli instytucje i organizacje międzypaństwowe zobowiązane są do zajęcia się tymi sprawami z tytułu troski o dobro wspólne, to odpowiedzialność poszczególnych państw płynie głównie z zasady solidarności. Właściwe rozumienie solidarności wymaga sprawiedliwego rozłożenia pomiędzy wszystkie zainteresowane strony wysiłków i ofiar koniecznych do przezwyciężenia kryzysu zadłużeniowego. Kraje zamożniejsze powinny przyjąć większą odpowiedzialność w tym względzie. Przywódcy tych państw, odwołując się do solidarności, powinni kształtować opinię publiczną w duchu otwarcia na ten problem.

Zasada kompetencji powierzonych Wspólnoty Europejskiej:

Wspólnota ma tylko takie kompetencje, które zostały jej wyraźnie przyznane w traktatach założycielskich w ich wersji aktualnie obowiązującej.

Art. 3b I TWE mówi: „wspólnota działa w ramach ograniczeń nałożonych na nią niniejszym traktatem i zgodnie z wyznaczonymi w nim celami"

i jeszcze raz potwierdza w art. 4 I TWE: „... każdy organ działa stosownie do przyznanych mu w niniejszym traktacie uprawnień".

Artykuł 5 Wspólnota działa w granicach kompetencji powierzonych jej niniejszym Traktatem oraz celów w nim wyznaczonych.

W dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty.

Działanie Wspólnoty nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów niniejszego Traktatu. Przepisem, który obecnie stanowi podstawę kompetencyjną Wspólnoty Europejskiej jest art. 5 [d. 3 b] ust. 1 TWE. Przepis ten stanowi, iż Wspólnota działa w granicach kompetencji jej powierzonych i celów oznaczonych w Traktacie. Postanowienie to, jak zresztą pozostałe postanowienia traktatowe, nie odnoszą się do zagadnienia suwerenności ani państw członkowskich, ani Wspólnoty Europejskiej. Tym niemniej Trybunał Sprawiedliwości w swym dawniejszym (sprzed Maastricht), jak i nowym orzecznictwie mówi (co prawda niezbyt często) o ograniczeniu (trwałym) przez państwa praw suwerennych na rzecz Wspólnoty Europejskiej (transferze uprawnień), co pozwoliło jej stworzyć wspólnotowy porządek prawny (wyroki wstępne z lat 60tych i 70tych w sprawach Van Gend, Costa, Komisja przeciwko Włochom i przeciwko Francji, opinia dotycząca Umowy o EOG nr 1/91). Nie można jednak interpretować ograniczenia praw suwerennych (suwerenności) jako utraty suwerenności przez państwa, lecz raczej jako zgodę na wykonywanie kompetencji państwowych przez Wspólnotę w zakresie oznaczonym traktatem lub jako zgodę na wykonywanie kompetencji państwowych w oznaczonym traktatem sposób.

Zasada kompetencji powierzonych uświadamia, że kompetencje Wspólnoty nie są pierwotne, lecz są pochodną woli państw. Jest też wyrazem znanej z ogólnego prawa międzynarodowego zasady kompetencji szczegółowych organizacji międzynarodowych, która oznacza, że organizacje w przeciwieństwie do państw nie mają kompetencji pełnych czy choćby domniemanych. Ich kompetencje zawsze pozostają szczegółowe, każde działanie musi znaleźć uzasadnienie w szczegółowych normach upoważniających organizację do działania. Jednakże w przypadku Wspólnoty Europejskiej praktyka orzecznicza jest ekspansywna. Kompetencje dla Wspólnoty (głównie w sferze międzynarodowej) były w przeszłości wywodzone zwłaszcza z celów i funkcji organizacji oraz jej zdolności do stanowienia norm jednolitych lub harmonizujących prawo krajowe w pełni (tj. art. 95 [d. art. 100 a] i art. 308 [d. art. 235] podsumowanie orzecznictwa zawiera opinia Trybunału Sprawiedliwości nr 1/94 dotycząca WTO). Ostatnio jednak Trybunał przyznał, że Wspólnota nie może przypisywać sobie kompetencji (konkretnie: rozszerzać zakresu kompetencji na mocy art. 308 [d. art. 235]), lecz musi działać w ogólnych ramach traktatowych, a w szczególności tych, które określają zadania i działania Wspólnoty (opinia nr 2/94 dotycząca możliwości przystąpienia do Europejskiej konwencji praw człowieka).

Istota i stosowanie zasady subsydiarności:

Art. 3b ust. 2 TUE, zasada ta oznacza, ze większa jednostka nie możne wykonywać zadań, które mogą zostać spełnione przez jednostki mniejsze. W myśl tej zasady decyzje należy podejmować na szczeblu jak najbliższym obywatelom. W sprawach nienależących do jej wyłącznej kompetencji Wspólnota może podejmować działania tylko wtedy, jeśli planowany skutek nie może być osiągnięty bardziej efektywnie na niższym szczeblu.

Art. 3b ust. 2 nie stosuje się gdy Wspólnota działa w zakresie swej wyłącznej kompetencji, tzn. gdy prawo do działania w danym zakresie zostało całkowicie i ostatecznie przeniesione na Wspólnotę. Państwa nie mogą wówczas podejmować żadnych działań , nawet jeśli Wspólnota (jeszcze) nie skorzystała ze swoich praw. Należy jednak pamiętać, ze kompetencje Wspólnoty zostały ograniczone do tego co niezbędne. Ma to sprzyjać akceptacji Wspólnoty przez obywateli.

Uzupełnieniem zasady subsydiarności jest zasada kompetencji przyznanych oraz zasada proporcjonalności.

(Artykuł 3b - Wspólnota działa w ramach uprawnień przyznanych jej niniejszym Traktatem i celów w nim wyznaczonych. W zakresie, który nie podlega jej wyłącznej kompetencji, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą subsydiarności, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być zrealizowane w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast, z uwagi na skalę lub skutki proponowanych działań, mogą zostać lepiej zrealizowane przez Wspólnotę. Żadne działanie Wspólnoty nie wykroczy poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów określonych w niniejszym Traktacie).

Definicja i stosowanie zasady proporcjonalności:

W prawie wspólnotowym przypada jej nadrzędne znaczenie: wykorzystany środek musi być odpowiedni, konieczny i stosowny do osiągnięcia wyznaczonego celu. Organowi prawodawczemu, badającemu czy środek rzeczywiście jest odpowiedni przysługuje dalece posunięta swoboda. TS systematycznie akceptuje „niezbędność", którą rozumie jako minimalną konieczną ingerencję.

Natomiast kwestia stosowalności ma znikome znaczenie. Stosowanie zasady proporcjonalności przez Wspólnotę wobec państw członkowskich jest skodyfikowana w art. 3b ust.3. Zgodnie z nią Wspólnota winna wybrać np. raczej zalecenie niż dyrektywę lub raczej dyrektywę niż rozporządzenie, jeśli akt niższej rangi wystarczy do osiągnięcia celu.

Zasada równowagi instytucjonalnej:

Zasada ta ma na celu zachowanie przewidzianego w Traktatach podziału kompetencji pomiędzy organami. Składa się na nią kilka elementów:

a) instytucje wspólnotowe mogą działać tylko i wyłącznie w ramach przeznaczonych im kompetencji;

b) żadna instytucja nie może zastępować innych w działaniu;

c) należy bezwzględnie przestrzegać procedur określonych przez TWE;

d) wszystkie instytucje maja obowiązek współdziałania w celu realizacji zadań wyznaczonych przez prawo wspólnotowe;

e) organy są względem siebie równoważne, zasada równowagi instytucjonalnej orzeczenie ETS-O 1990 I, 2041 Czarnobyl I.

Definicja i stosowanie zasady jednolitości:

Zasada jednolitości mówi o tym, że:

• prawo wspólnotowe jest w całości i jednakowo stosowane w każdym z państw członkowskich,

• jednolitość ma zapewnić taki sam sposób stosowania prawa wspólnotowego na terenie całej wspólnoty i jest "wymogiem jednolitego porządku prawnego",

• prawo wspólnotowe musi być jednolite wewnętrznie, to znaczy, że należy eliminować z systemu prawa wspólnotowego te normy niższego rzędu, które są w konflikcie z innymi normami wyższego rzędu.

Zasada ta powstała z uwagi na fakt, że poszczególne kraje członkowskie stawiają postanowienia ratyfikowanych umów międzynarodowych na różnych szczeblach w systemie prawa krajowego (niektóre na równi z ustawami, a inne ponad ustawami).

Unia dysponuje jednolitymi ramami instytucjonalnymi, które zapewniają spójność i ciągłość działań podejmowanych do osiągnięcia jej celów, przy poszanowaniu i rozwijaniu dorobku wspólnotowego.

Unia czuwa, w szczególności, nad spójnością całości swych działań zewnętrznych, podejmowanych w ramach polityk w dziedzinach stosunków zagranicznych, bezpieczeństwa, gospodarczej i rozwoju. Rada i Komisja są odpowiedzialne za zapewnienie takiej spójności i współpracują w tym celu. Gwarantują one realizację tych polityk w ramach swoich kompetencji.

Zasada nie dyskryminacji (definicja, adresaci, rodzaje dyskryminacji, warunki stosowania art. 12 TWE):

Zgodnie z klasyczną nauką prawa niedopuszczalna dyskryminacja ma miejsce tylko wtedy gdy jeden jeden przedstawiciel władzy państwowej w ramach swoich kompetencji takie same sytuacje traktuje niejednakowo lub różne sytuacje traktuje tak samo.

Zróżnicowane traktowanie obywateli przez różnych przedstawicieli władzy w ich osobistych zakresach kompetencji jest natomiast całkowicie dopuszczalne np. ustalenie podatków od wynagrodzeń i dochodów wchodzi w zakres kompetencji państw członkowskich. Stad różna wysokość podatków Niemczech i Francji od takich samych zarobków nie możne być uważana za dyskryminację sprzeczna z prawem.

Rodzaje dyskryminacji (dyskryminacja jest zabroniona tylko w dziedzinach uregulowanych przez Traktaty):

a) dyskryminacje ze względu na przynależność państwowa (obywatelstwo)- cudzoziemcy pochodzący z Terytorium WE nie mogą być traktowani gorzej niż obywatele danego państwa członkowskiego i odwrotnie. Z samowolną dyskryminacja mamy zwykle do czynienia wszędzie tam, gzie przepisy otwarcie powołują się obywatelstwo i stawiają cudzoziemców z terenów WE w gorszej sytuacji (dyskryminacja jawna). Niedopuszczalna jest także dyskryminacja (pośrednia) ze względu na obywatelstwo polegająca na tym, że wprawdzie nie odróżnia się wyraźnie cudzoziemców od własnego obywatela, ale formułuje takie warunki jakie zazwyczaj dotyczą tylko cudzoziemców jak np. miejsce zamieszkania za granicą (art. 6 ust.1)

b) dyskryminacja pracowników zagranicznych- powiązana z zasadą w/w, art 48 ust.3 lit. c w związku z art. 48 ust 2. TWE ustala prawo cudzoziemców pochodzących z państw WE do wykonywania prac w stosunku podległym na takich samych warunkach jak obywatele danego państwa członkowskiego. Nie wymaga się pozwolenia na prace tylko deklaratywnego zezwolenia na pobyt. W art. 48 ust.2 TWE uregulowana jest równość traktowania (na równi z obywatelami danego państwa)pod względem zatrudnienia, wynagrodzenia i pozostałych warunków pracy (przywileje socjalne i ulgi podatkowe).

c) dyskryminacja w miejscu pracy ze względu na płeć- mężczyźnie i kobiecie za tą samą prace przysługuje takie samo wynagrodzenie. Przepisy te działają bezwzględnie.

d) dyskryminacja towarów z importu (swobodny przepływ towarów)- art. 95 TWE zabrania dyskryminującego pobierania opłat krajowych (podatków, innego rodzaju opłat) od towarów z innych państw członkowskich. Art. 95 obejmuje także produkty pochodzące z państw trzecich znajdujących się w wolnym obiegu w państwach członkowskich.

e) dyskryminacja w świetle art. 40 ust.3 pkt 2 TWE- zakaz dyskryminacji w stosunkach między producentami lub konsumentami. Zakaz ten odnosi się głównie go WE, ale także do państw członkowskich o ile działają na podstawie upoważnienia wynikającego z rozporządzenia wspólnotowego.

Adresaci: zakaz dyskryminacji zawarty w art. 6 ust. 1 TWE obowiązuje WE i państwa członkowskie (ustawodawcę, administrację, sądy). Nie jest jasne na ile wiąże on podmioty prywatne. Na pewno osoby fizyczne i prawne mogą powoływać się wobec stowarzyszeń i organizacji zawodowych na zakaz dyskryminacji ponieważ nie wolno omijać obowiązującego prawa. Jeśli mamy do czynienia z dyskryminacja w świetle art. 6 ust. 1 podmiot dyskryminowany ma prawo do odpowiedniej rekompensaty. Dyskryminującego przepisu nie stosuje się.

Art. 6

1. Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla Państw Członkowskich.

2. Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku, oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako zasady ogólne prawa wspólnotowego.

3. Unia szanuje tożsamość narodową Państw Członkowskich.

4. Unia zapewnia sobie środki niezbędne do osiągnięcia swych celów i prowadzenia swych polityk.)

---