Unia Europejska - pojęcie

Unia Europejska jest nowym typem związków między państwami. Głównym zadaniem Unii jest organizacja współpracy między krajami członkowskimi i między ich mieszkańcami. Do najważniejszych celów Unii należą: zapewnienie bezpieczeństwa, postępu gospodarczego i społecznego oraz ochrona wolności, praw i interesów obywateli.

 

 

 

UE:

• respektuje tożsamość narodową państw członkowskich, ich historię, tradycję, kulturę.

• gwarantuje poszanowanie demokracji, respektowanie praw człowieka, prywatnej własności i wolnego rynku.

 

Unia składa się z trzech filarów:

Filar I - o charakterze gospodarczym, stanowią trzy Wspólnoty Europejskie: Wspólnota Europejska (WE), Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EURATOM).

Filar II - to Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa.

Filar III - zadania z zakresu Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych.

 

 

Wspólnota Europejska (dawna nazwa: Europejska Wspólnota Gospodarcza - EWG) - powstała w 1957 r. na mocy Traktu Rzymskiego zawartego przez sześć państw: Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Włochy i Niemcy. Do głównych osiągnięć Wspólnoty można zaliczyć ustanowienie Rynku Wewnętrznego, opartego na tzw. czterech swobodach - wolnym przepływie towarów, usług, osób i kapitału między państwami członkowskimi. Uwieńczeniem integracji gospodarczej jest utworzenie w 1999 roku Unii Gospodarczej i Walutowej, która ma stopniowo doprowadzić m. in. do zastąpienia walut narodowych wspólną walutą euro.

 

Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) - powstała w 1951r. na mocy Traktatu Paryskiego, podpisanego na 50 lat (termin ten upływa 23 lipca 2002 r.). Celem EWW i S jest istnienie wspólnego rynku surowców i produktów przemysłu węglowego i stalowego państw członkowskich.

 

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EURATOM) - powstała, podobnie jak EWG, na mocy Traktu Rzymskiego z 1957r. Jej głównym celem jest pokojowe wykorzystanie energii jądrowej.

 

Instytucje Unii Europejskiej

Zgodnie z traktatami założycielskimi, organami (instytucjami) Wspólnot Europejskich są: Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy. Radę i Komisję wspierają: Komitet Ekonomiczno - Społeczny i Komitet Regionów oraz Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER).

 

Instytucje Unii mają siedziby w trzech miastach: Strasburg (Parlament Europejski), Luksemburg (Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy), Brukseli (Komisja Europejska i Rada Unii Europejskiej).

Na mocy tzw. traktatu fuzyjnego, od 1967r. wszystkie trzy Wspólnoty (Europejska Wspólnot Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej oraz Wspólnota Europejska) mają wspólne organy.

 

Rada Europejska (nie należy jej mylić z Radą Europy i Radą Unii Europejskiej), choć nie jest w sensie formalnoprawnym organem Wspólnot Europejskich, jest jednak często uznawana za jedną z instytucji UE. Rada wytycza strategiczne cele rozwoju Unii. Powołana w 1947r. działa w formie systematycznych spotkań szefów państw lub rządów państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Rada zbiera się co najmniej dwa razy w roku, pod przewodnictwem głowy państwa lub szefa rządu państwa członkowskiego, któremu przypada przewodnictwo w Unii Europejskiej. Przewodnictwo trwa pół roku i zmienia się rotacyjnie.

 

Rada Unii Europejskiej stanowi prawo w Unii. Może występować w kilkunastu postaciach: jako Rada do Spraw Ogólnych (ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich) lub Rady Specjalne tzw. branżowe (np. ministrowie kultury, przemysłu, spraw wewnętrznych). Rada Unii Europejskiej wypracowuje i koordynuje politykę wewnętrzną i zagraniczną UE.

 

Komisja Europejska - nazywana jest „strażnikiem" traktatów. Do jej kompetencji należą:

1. prawo inicjatywy ustawodawczej,

2. reprezentacja interesów i koordynacja działań Wspólnot (wewnątrz i na zewnątrz Unii Europejskiej),

3. kontrola stosowania prawa wspólnotowego (europejskiego)

4. realizacja postanowień zawartych w traktatach i aktach prawnych przyjętych przez Wspólnoty. Obecnie Komisja liczy 20 komisarzy wybieranych na 5 lat ( jeden lub dwóch komisarzy z każdego państwa członkowskiego i jego dwóch zastępców).

 

Parlament Europejski nie stanowi prawa w Unii Europejskiej, ale uczestniczy w procesie decyzyjnym. Ma też prawo uchwalania budżetu, przyjmowania nowych członków oraz zatwierdzania układów stowarzyszeniowych. Kontroluje pracę Komisji Europejskiej. Może ustanawiać także tymczasowe Komitety Dochodzeniowe, badające ewentualne wykroczenia lub nieprawidłowości w stosowaniu prawa wspólnotowego (europejskiego). Wybiera Rzecznika Praw Obywatelskich. Parlament składa się z przedstawicieli państw członkowski UE, wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich (na okres 5 lat). Obecnie liczy 626 deputowanych.

 

Trybunał Sprawiedliwości zapewnia przestrzeganie prawa wspólnotowego. Orzeka o zgodności aktów prawnych wydawanych przez instytucje Wspólnot z traktatami Wspólnot. Rozpoznaje spory między państwami lub między Komisją Europejską i państwami, wynikające ze stosowania prawa europejskiego. Trybunał składa się z 15 sędziów.

 

Trybunał Obrachunkowy sprawuje kontrolę nad dochodami i wydatkami Wspólnot oraz bada, czy finansami wspólnotowymi zarządzano właściwie i zgodnie z prawem. W jego skład wchodzi 15 członków (rewidentów).

 

Komitet Ekonomiczno - Społeczny (KES) - wypracowuje stanowiska w sprawach gospodarczych i społecznych. W jego skład wchodzi 222 reprezentantów środowisk gospodarczych i społecznych - pracodawców, pracobiorców, przedstawicieli wolnych zawodów, producentów, kupców, rzemieślników.

 

Komitet Regionów jest organem doradczym, z którym Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska konsultują się w sprawach regionalnych i lokalnych (na obszarze Unii istnieje ok. 200 regionów). Komitet składa się z 222 przedstawicieli regionalnych i lokalnych jednostek samorządowych.

 

Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER) - odpowiada za przygotowanie prac Rady Unii Europejskiej. Zajmuje się wypracowaniem zgodnego stanowiska państw członkowskich w sprawie propozycji Komisji Europejskiej, zanim jeszcze zostaną wpisane do porządku obrad Rady Unii. Komitet składa się z ambasadorów państw członkowskich Unii akredytowanych przy Wspólnotach Europejskich. W ramach COREPER- u działa ok. 250 grup roboczych.

Decyzje w Unii Europejskiej

Proces decyzyjny w Unii Europejskiej obejmuje trzy etapy: inicjatywę, opinię i decyzję.

 

 

1. inicjatywę,

2. opinię,

3. decyzję. Biorą w nim udział przede wszystkim: Komisja Europejska jako organ inicjujący, oraz Parlament Europejski - zależnie od wyznaczonego traktatem z Maastricht i Traktatem o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej stopnia jego zaangażowania w proces decyzyjny.

 

Wyróżnia się cztery główne procedury podejmowane decyzji:

1. konsultację,

2. zgodę,

3. współpracę,

4. współdecydowanie.

 

Rada Unii Europejskiej podejmuje ostateczną decyzję jako organ prawodawczy. W przypadku procedury współdecydowania ostateczną decyzję podejmują wspólnie Rada Unii Europejskiej i Parlament Europejski.

Funkcjonowanie zasady wzmocnionej współpracy w I filarze Unii Europejskiej

Traktatem z Mastricht państwa członkowskie przekazały częściowo lub całkowicie kilka nowych obszarów tematycznych oraz rozszerzyły, względnie doprecyzowały niektóre obszary leżące wcześniej w zakresie kompetencji wspólnotowych.

Szerzej przekazane zostały Wspólnocie uprawnienia ustawodawcze w dziedzinie ochrony konsumentów. Także przed Traktatem z Mastricht była ona przedmiotem działania organów wspólnotowych, a mianowicie poprzez art. 100a służący harmonizacji krajowych systemów prawnych celem utworzenia jednolitego rynku. Nowy artykuł 129a odsyła ustawodawcę konsekwentnie do art. 100a, dając mu jednak nowe możliwości podejmowania „specjalnych akcji" uzupełniających i wspierających politykę krajów członkowskich w tym obszarze, które nie są jednak formą prawa wiążącego i mogą mieć raczej działanie stymulujące i dyscyplinujące.

Do Traktatu dołączony został tzw. Protokół Socjalny (Umowa między państwami członkowskimi(...) z wyjątkiem jednoczonego Królestwa(...) o polityce socjalnej"), którego głównym zadaniem jest umożliwienie realizacji i wdrażania celów Karty Socjalnej z 1989r. do systemów krajów członkowskich, poprzez uchwalanie wiążących aktów prawnych. Cele Karty to głównie wspieranie zatrudnienia, ochrona socjalna miejsca pracy i dialog społeczny. Rada została upoważniona do przyjmowania dyrektyw określających minimalne przepisy regulujące wyszczególnione w Karcie problemy socjalne.

W oddzielnym tytule Traktatu ujęto tematykę „sieci transeuropejskich". Za hasłem tym kryje się problem niespójności procesu inwestycyjnego między krajami członkowskimi. Do tego czasu większość projektów infrastrukturalnych przygotowywana była w oparciu o wewnętrzne, krajowe kryteria i potrzeby. Chodzi tu o spójność nie tylko w dziedzinie sieci komunikacyjnej, lecz także, np. zgodność norm telekomunikacyjnych, informatycznych, czy połączenia między sieciowe. Tymczasem rozwój jednolitego rynku, zwłaszcza potrzeby przedsiębiorstw, wskazywały na konieczność koordynowania wysiłków inwestycyjnych i standaryzacyjnych. Takie tez zadanie przyznane zostało Wspólnocie: wpływanie na ujednolicanie standardów, zapewnienie kompatybilności projektów inwestycyjnych, pomoc logistyczna i finansowa w dziedzinach zmierzających do łączenia powiązań komunikacyjnych i telekomunikacyjnych pomiędzy państwami członkowskimi, czy wprowadzanie elektronicznych systemów zarządzania ruchem. Na wniosek Komisji Rada Europejska w ramach przyznanych prerogatyw legislacyjnych przyjęła 14 projektów uznanych za priorytetowe. Wszystkie wytyczne i projekty, które są wprawdzie przedmiotem wspólnego zainteresowania- ale odnoszą się do terytorium państwa członkowskiego- wymagają zgody tego państwa.

Art. 130 konstytuuje samodzielna politykę przemysłową Wspólnoty. Do jej zadań należy wspieranie konkurencyjności przemysłu europejskiego poprzez tworzenie korzystnego klimatu przedsiębiorczości i inwestycyjnego oraz ułatwianie wpasowywania się podmiotów gospodarczych do zmian strukturalnych. Komisja ma prawo przekazywać propozycje i podejmować inicjatywy wspierające koordynację polityk przemysłowych państw członkowskich. Podejmowane w ramach wspólnej polityki przemysłowej środki nie powinny jednak prowadzić do jakichkolwiek zniekształceń konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami wspólnotowymi danego sektora.

Artykuły 130a-130e o spójności (kohezji) społecznej i gospodarczej we Wspólnocie są w pewnym sensie kontynuacją tematu włączonego do acquis sommunautaire w Jednolitym Akcie Europejskim. Przed wejściem w życie Traktatu z Mastricht Wspólnota dysponowała trzema funduszami strukturalnymi: Europejskim Funduszem Gwarancyjnym i Wyrównawczym dla Rolnictwa (EAGFL), Europejskim Funduszem Socjalnym i Europejskim Funduszem Regionalnym. Na podstawie art. 130d utworzony został dodatkowo Fundusz Spójności (Kohezji), który ma się finansowo przyczyniać do realizacji projektów dotyczących środowiska i sieci transeuropejskich w zakresie infrastruktury transportowej. Wspólnym celem polityki strukturalnej i regionalnej realizowanej za pomocą czterech wymienionych funduszy jest obecnie wspieranie zacofania i poszkodowanych regionów poprzez transfery pieniężne.

W dziedzinie badań i rozwoju technicznego Traktat z Mastricht nie wprowadził istotnych zmian. Rada uprawomocniona została do rozwijania kilkuletnich programów ramowych i uchwalania programów wykonawczych służących wspieraniu badań i rozwoju przez przedsiębiorstwa w krajach członkowskich. Podobnie, art. 130r - 130t o ochronie środowiska naturalnego nie stanowią radykalnego przełomu co do możliwości podejmowania działań na tym polu przez organy wspólnotowe. Działania te, jak w przypadku ochrony konsumentów, prowadzone były przed ratyfikowaniem TUE w oparciu o art. 100a. Nowością jest wyraźne zalecenie, by Wspólnota prowadząc politykę ochrony środowiska kierowała się koniecznością osiągania wysokiego poziomu ochrony, przez co chciało zapobiec niebezpieczeństwu harmonizacji odnośnych przepisów na poziomie minimalnym.

Całkowicie nowe są w Traktacie z Mastricht art. 130u - 130y, które stanowią rodzaj jednostronnego zobowiązania Wspólnoty do popierania rozwoju społecznego i gospodarczego krajów rozwijających się, ich integracji w ramach gospodarki światowej i walki z ubóstwem. Polityka Wspólnoty ma się przyczyniać do konsolidacji systemu demokratycznego, rządów prawa oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności w krajach rozwijających się.

Rodzaje źródeł prawa w I filarze Unii Europejskiej:

O wtórnym prawie wspólnotowym mowa jest w przypadku aktów prawnych i środków, które:

• zostały wydane przez jeden lub kilka organów Wspólnoty

• opierają się na kompetencji udzielonej w pierwotnym prawie wspólnotowym.

Zgodnie z art. 189 TWE Parlament Europejski wspólnie z Radą lub sama Rada, lub sama Komisja wydają rozporządzenia, dyrektywy, podejmują decyzje, wydają zalecenia lub wyrażają opinie.

Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są obowiązującymi aktami prawnymi i publikowane są w części L Dziennika Urzędowego Wspólnoty. Nagłówek zawiera następujące elementy:

• numer dokumentu, kolejny rok i odnośnik do prawa pierwotnego, po czym dla odróżnienia numeracja rozporządzeń zawiera numer, a potem dane dotyczące roku, natomiast numeracja dyrektyw i innych decyzji odwrotnie,

• określenie organu wydającego,

• datę wydania,

• opis uregulowanej materii.

Przyporządkowanie aktu prawnego do jednej z trzech wiążących kategorii aktów prawnych (dyrektywy, decyzji lub rozporządzenia) odbywa się na podstawie dwóch kryteriów.

• Kryterium adresata- do kogo skierowany jest akt prawny. Do państw członkowskich (co przemawia za dyrektywą), do jednego czy wielu adresatów indywidualnych (decyzja), ogólnie, w sposób abstrakcyjny, do wszystkich (rozporządzenie).

• Kryterium oddziaływania- jak działa dany akt prawny. Obowiązująco we wszystkich częściach (co przemawia za rozporządzeniem lub decyzją), obowiązująco w odniesieniu do konkretnego rezultatu (dyrektywa), niezobowiązująco, jako polityczne wytyczenie celu albo zwykłe wypowiedzenie poglądu (zalecenie lub opinia).

Rodzaje źródeł prawa w II filarze Unii Europejskiej

Źródła prawa: prawo wytworzone przed wejściem w życie Traktatu UE,  Traktat UE z 1992 r., uchwały organów UE, Umowy międzynarodowe, działania państw członkowskich.

a. Prawo wytworzone przed wejściem w życie Traktatu UE

Mimo, że Traktat WE nie przewidywał prowadzenie przez tą Wspólnotę działalności w dziedzinach składających się na drugi filar Unii Europejskiej, tj. polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, to w praktyce państwa członkowskie zajmowały się niektórymi sprawami z tych dziedzin. Działalność ta była prowadzona głównie w ramach Europejskiej Współpracy Politycznej, utworzonej w 1971 r., a w sporadycznych przypadkach jeszcze wcześniej. Współpraca ta była oparta nie na prawie WE, lecz na uchwałach Rady Europejskiej oraz uchwałach i umowach międzyrządowych, a także na prawie zwyczajowym. Toczyła się ona nie w ramach WE a obok niej.

 

b. Traktat UE z 1992 r.

Traktat UE w Tytule V reguluje obszernie zasady prowadzenia polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Zostały one następnie zmodyfikowane przez Traktat Nicejski z grudnia 2000 r. W jego wyniku zlikwidowana została Europejska Współpraca Polityczna.

 

c. Uchwały organów UE

Zgodnie z art. 13 Rada Europejska określa zasady oraz ogólne wytyczne wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, włączając kwestie mające wpływ na sprawy obronności. Decyduje ona - na podstawie zaleceń Rady UE - o wspólnych strategiach w poszczególnych dziedzinach tej polityki.

Z kolei Rada podejmuje uchwały potrzebne do określenia oraz wprowadzenia w życie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa na podstawie wytycznych Rady Europejskiej (art. 13 ust. 3). Może ona też uchwalać wspólne stanowiska.

 

W ramach II filaru występują następujące rodzaje uchwał:

• zasady i ogólne wytyczne wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,

• uchwały niezbędne do określenia i prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,

• wspólne działania,

• wspólne stanowiska,

• deklaracje i oświadczenia,

• zalecenia i opinie.

 

d. Umowy międzynarodowe

Art. 24 Traktatu UE stanowi, że w celu realizacji zadań nakreślonych w ramach filaru drugiego UE może zawierać umowy międzynarodowe z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi. Negocjacje prowadzi Urząd Przewodniczącego Rady na jej zlecenie, wspomagany przez Komisję, a umowy zawiera Rada. Rada działa jednomyślnie, gdy umowa dotyczy problemów, w przypadku których wymagana jest jednomyślność, zaś' większością kwalifikowaną, gdy dotyczy ona wprowadzenia w życie wspólnego działania lub wspólnego stanowiska. Umowa nie wiąże państwa, którego przedstawiciel oświadczył w Radzie, że uprzednio musi być wobec niej zastosowana procedura konstytucyjna tego państwa. Pozostałe państwa mogą jednak postanowić, że umowa wiąże ich tymczasowo.

 

e. Działania państw członkowskich

Powyższe źródła prawa są uzupełniane ponadto przez akty uchwalane przez państwa członkowskie a zatem w ramach współpracy międzyrządowej. I tak art. 17 ust. l Traktatu w sprawie UE stanowi, że Rada Europejska może zalecić państwom członkowskim podjęcie uchwał zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi w sprawie bezpieczeństwa UE, włącznie z „progresywnym kształtowaniem wspólnej polityki obronnej".

---