Geneza UE
Zasady naczelne
Źródła prawa
Ogólne instytucje
Filar II i III
Euro (jako waluta)
Instytucje finansowe
Cztery wolności
Prawa człowieka
Polityka regionalna i fundusze UE
Ad 1.
1945-1959
Europa w dobie pokoju - początki współpracy:
Unię Europejską utworzono po to, aby położyć kres krwawym wojnom, wybuchającym często pomiędzy sąsiadującymi krajami, z których najstraszliwszą była II Wojna Światowa. Od 1952 r. Europejska Wspólnota Węgla i Stali jednoczy gospodarczo i politycznie państwa Europy, by tym samym zapewnić długotrwały pokój. Założyło ją sześć krajów: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy. Lata pięćdziesiąte upływają pod znakiem zimnej wojny pomiędzy Wschodem a Zachodem. W 1956 r. na Węgrzech czołgi radzieckie kładą kres protestom przeciwko reżimowi radzieckiemu. Rok później Związek Radziecki, wysyłając na orbitę okołoziemską pierwszego sztucznego satelitę „Sputnik 1”, przejmuje pałeczkę w wyścigu w zdobywaniu przestrzeni kosmicznej. Rok 1957 to również data utworzenia na podstawie traktatu rzymskiego Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG), innymi słowy „wspólnego rynku”.
1960-1969
„Szalone lata sześćdziesiąte” - epoka wzrostu gospodarczego:
Lata sześćdziesiąte są świadkiem narodzin „kultury młodzieżowej”. Zespoły takie jak Beatlesi, przyciągając przy każdym pojawieniu się olbrzymie tłumy nastoletnich fanek, stanowią jedną z sił napędowych rewolucji kulturalnej i poszerzają przepaść międzypokoleniową. To pomyślny okres dla gospodarki, miedzy innymi ze względu na likwidację ceł w handlu pomiędzy państwami członkowskimi. Państwa te postanawiają również wspólnie sprawować kontrolę nad produkcją żywności, tak by nikomu jej nie zabrakło. Wkrótce dzięki takiej polityce pojawiają się nawet nadwyżki żywności. Maj 1968 przechodzi do historii pod znakiem studenckich zamieszek w Paryżu. Tak zwane „Pokolenie `68” staje się motorem wielu zmian społecznych i obyczajowych.
1970-1979
Coraz większa Wspólnota - pierwsze rozszerzenie:
Dania, Irlandia i Wielka Brytania przystępują do Unii Europejskiej 1 stycznia 1973 r., powiększając tym samym liczbę jej członków do dziewięciu. W następstwie krótkiej, lecz brutalnej wojny arabsko-izraelskiej w październiku 1973 r. rozpoczyna się kryzys energetyczny i problemy gospodarcze w Europie. Wraz z obaleniem portugalskiego reżimu Salazara w 1974 r. i - rok później - śmiercią generała Franco w Hiszpanii kresu dobiegają ostatnie prawicowe dyktatury w Europie. Dzięki polityce regionalnej UE ogromne sumy zaczynają napływać do biedniejszych regionów, wspierając tworzenie miejsc pracy i infrastruktury. Parlament Europejski umacnia swój wpływ na sprawy unijne, a w 1979 r. obywatele po raz pierwszy wybierają jego członków w bezpośrednich wyborach.
1980-1989
Zmiana oblicza Europy - upadek muru berlińskiego:
Po strajkach w stoczni gdańskiej latem 1980 r. polski związek zawodowy Solidarność i jego przywódca Lech Wałęsa, urastają do rangi symbolu w Europie i na świecie. W 1981 r. Grecja staje się dziesiątym członkiem UE, Hiszpania i Portugalia przystępują do niej pięć lat później. W 1986 r. podpisano Jednolity Akt Europejski. Jest to traktat tworzący podstawy dla szeroko zakrojonego sześcioletniego programu, mającego na celu usunięcie przeszkód dla wolnego przepływu handlu w UE, a w konsekwencji utworzenia „jednolitego rynku”. Wraz z upadkiem muru berlińskiego 9 listopada 1989 r. Europa przeżywa prawdziwy wstrząs polityczny. Po raz pierwszy od 28 lat otwierają się granice pomiędzy wschodnią i zachodnią częścią Niemiec, które wkrótce ponownie się jednoczą.
1990-1999
Europa bez granic:
Upadek komunizmu w państwach Europy Środkowo-Wschodniej sprzyja zbliżeniu obywateli sąsiadujących ze sobą krajów. W 1993 r. ukończono proces tworzenia jednolitego rynku z jego „czterema wolnościami”, czyli swobodą przepływu towarów, usług, osób i kapitału. Lata dziewięćdziesiąte są również dekadą dwóch traktatów: w 1993 wchodzi w życie traktat z Maastricht, a w 1999 r. Traktat Amsterdamski. Obywatele są zainteresowani kwestiami ochrony środowiska, a także współpracy w zakresie bezpieczeństwa i obrony. W 1995 r. Unii przybywa trzech nowych członków: to Austria, Finlandia i Szwecja. Małe miasteczko w Luksemburgu daje nazwę układowi z Schengen, który stopniowo zapewni obywatelom możliwość podróżowania bez kontroli paszportowych na granicach. Dzięki wsparciu UE miliony młodych ludzi podejmuje studia za granicą. Telefony komórkowe i internet ułatwiają komunikację coraz większej liczbie osób.
2000-do dziś
Dekada rozwoju:
Euro staje się nową walutą dla wielu Europejczyków. Po zamachach terrorystycznych w Nowym Jorku i Waszyngtonie, data 11 września 2001 r. nieodłącznie kojarzy się z „wojną z terroryzmem”. Kraje UE podejmują coraz ściślejszą współpracę w walce z przestępczością. Przystąpienie aż 10 nowych państw do UE w 2004 r. uznano za kres podziałów politycznych pomiędzy Wschodem a Zachodem. Wiele osób uważa, ze nadszedł czas, aby nadać Europie konstytucję. Niełatwo jednak podjąć decyzję o jej konkretnym kształcie - na ten temat wciąż toczy się burzliwa dyskusja.
Ad 2.
Zasady ogólne prawa UE:
→ Pierwszą grupę stanowią zasady, które są współcześnie zaliczane do kanonów praworządnych i demokratycznych państw. W tej grupie najczęściej wyróżnia się zasady: pewności prawa i ochrony zaufania, zasadę proporcjonalności oraz ogólną zasadę równości, następnie zasady: zgodności działania instytucji WE z traktatami, demokratyzmu oraz jawności.
→ Drugą grupę ogólnych zasad prawa proklamowanych w orzecznictwie ETS stanowią prawa podstawowe jednostek.
Akty prawa pochodnego WE:
→ Rozporządzenia; mają najszerszy zakres obowiązywania, tak pod względem geograficznym, jak i podmiotowym. Adresatami ich norm są nie tylko wszystkie państwa członkowskie, ale i jednostki. Rozporządzenia są przejawem najgłębszej ingerencji prawodawcy wspólnotowego w porządki prawne państw członkowskich. Są one instrumentem ujednolicania (unifikacji) prawa na całym terytorium Wspólnoty.
→ Dyrektywy; są one adresowane do państw członkowskich. Nie są natomiast adresowane do innych podmiotów prawa; nie mogą być bezpośrednim źródłem uprawnień jednostek lub ich obowiązków. Dyrektywy są instrumentem harmonizacji prawa państw członkowskich, nie zaś jego ujednolicenia. W wyniku wydania dyrektyw i wprowadzenia ich norm do prawa krajowego dochodzi do zbliżenia porządków prawnych państw członkowskich, ale nie do ich identyczności.
→ Decyzje; decyzja wiąże się w całości adresatów, do których jest kierowana. Decyzje wspólnotowe nie stanowią jednorodnej grupy aktów. Mają one najczęściej charakter indywidualny i są porównywane do aktów administracyjnych w prawie krajowym. Adresaci decyzji są w niej bezpośrednio określani, albo ustala się ich w sposób pośredni; mogą być nimi państwa członkowskie, przedsiębiorstwa lub inne podmioty prawa.
→ Zalecenia i opinie; zalecenie i opinia to akty nie mające mocy wiążącej dla adresatów. Adresatami mogą być inne instytucje wspólnotowe, państwa członkowskie lub inne podmioty prawa. Wyrażają stanowisko danej instytucji wspólnotowej w pewnej dziedzinie lub konkretnej sprawie. Są one często stosowane w praktyce. ETS stwierdził, że zalecenia powinny być uwzględniane przez organy państw członkowskich przy wykładni prawa krajowego.
→ Akty nienazwane, (sui generis); noszą one różne nazwy, np. uchwały, rezolucje, deklaracje, wyjaśnienia, komunikaty, sprawozdania, zawiadomienia, memoranda, programy, plany. Charakter takich aktów jest niejednolity. Niektóre z nich wywołują skutki prawne ( te akty są często zwane uchwałami), w większości jednak mają charakter prawnie nie wiążący (np. rezolucje). Przedmiotem wielu aktów są sprawy wewnętrzne, organizacyjne WE i jej aparatu, a inne akty są skierowane do adresatów usytuowanych na zewnątrz wspólnotowych struktur organizacyjnych. Niewiążące akty instytucji wspólnotowych, zaliczane są do tzw. miękkiego prawa wspólnotowego, tj. do prawa niewiążącego formalnie, ale mimo to mającego praktyczne znaczenie. Akty sui generis powinny być zgodne z prawem pierwotnym oraz z aktami prawa pochodnego oraz by były ogłoszone stosownie do ich treści, charakteru i kręgu adresatów.
Ad 3.
Źródła prawa w II filarze.
Instrumenty w II filarze to: zasady i ogólne wytyczne wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, wspólne strategie, wspólne działania, wspólne stanowiska oraz systematyczna współpraca państw członkowskich. Adresatami poszczególnych kategorii aktów są instytucje wspólnotowe, działające w ramach II filara albo państwa członkowskie. Zasady i ogólne wytyczne wspólnej polityki zagranicznej określa Rada Europejska. Rada decyduje o wspólnych strategiach w dziedzinach, w których państwa członkowskie mają ważne wspólne interesy. Dalej idącym instrumentem realizacji wspólnych strategii są wspólne działania uchwalane przez Radę UE. Są one uchwalane w sytuacjach, gdy działania operacyjne Unii uważa się za konieczne. W uchwałach określa się cele wspólnych działań, zasięg, środki oddane do dyspozycji UE, warunki dotyczące ich wprowadzenia w życie oraz w razie potrzeby czas ich trwania. Wspólne działania były podejmowane w sprawach byłej Jugosławii, procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie.
Źródła prawa w III filarze.
Podstawowe cele III filara UE są osiągnięte w drodze współpracy państw członkowskich, poprzez wspólne działania w dziedzinie współpracy policyjnej i współpracy sądowej, a także wymianę informacji, konsultacje i współpracę organów administracyjnych. Inną formą współpracy są konwencje, opracowane przez Radę UE, a przyjęte przez państwa członkowskie. Dalszymi instrumentami są w III filarze akty Rady UE. Są to decyzje ramowe i decyzje. Decyzje ramowe są wydawane w celu zbliżania ustaw i przepisów wykonawczych państw członkowskich. W dziedzinach należących do III filara mogą być zawierane umowy międzynarodowe przez UE z innym państwem, większą ich liczbą lub z organizacją międzynarodową.
Ad 4.
JAK DZIAŁA UNIA EUROPEJSKA?
PRZEWODNIK OBYWATELA PO INSTYTUCJACH UE
Instytucje
Ad 5.
DRUGI FILAR:
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa. Obowiązuje prawo międzynarodowe publiczne i współpraca międzyrządowa.
Polityka zagraniczna:
współpraca, wspólne stanowiska i działania - utrzymanie pokoju
prawa człowieka
demokracja
pomoc humanitarna
pomoc rozwojowa krajom trzecim
Polityka bezpieczeństwa:
wspólna polityka obronna
współpraca w dziedzinie zbrojeń
rozbrojenie
ekonomiczne aspekty zbrojeń
długoterminowo: europejski system bezpieczeństwa
21 członków UE jest również członkiem Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Rodzi to pewne komplikacje w sprawie budowy wspólnej polityki bezpieczeństwa. Główny problem to czy budować obronę unijną w oparciu o USA i NATO (ESDI), czy też może w oparciu o UZE (misje petersberskie), czy też tworzyć zupełnie nowe struktury współpracy (Europejski Cel Operacyjny (Europejski Cel Zasadniczy) z 1999 roku oraz jego uelastycznioną formułę Nowy Europejski Cel Operacyjny 2010 (Nowy Europejski Cel Zasadniczy 2010) z 2004 roku).
TRZECI FILAR:
Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych - do 1999 r. współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Obowiązuje prawo międzynarodowe publiczne i współpraca międzyrządowa.
swobodny przepływ osób
walka z dyskryminacją
walka z przestępczością zorganizowaną
walka ze zbrodniami popełnianymi na dzieciach i z handlem żywym towarem
Ad 6.
Czym jest Euro - Euro jest walutą Unii Gospodarczej i Walutowej - UGW, która została utworzona 1 stycznia 1999 r. w ramach Unii Europejskiej (UE). Podstawą prawną ustanowienia UGW jest podpisany w 1992 r. w Maastricht (Holandia) traktat o Unii Europejskiej.
W skład nowej unii weszło jedenaście z piętnastu krajów UE (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg , Niemcy, Portugalia i Włochy). UGW określana też jest nieoficjalnie jako obszar euro albo Euroland. W przyszłości skład członkowski Eurolandu rozszerzy się wraz z przystępowaniem do niego nowych krajów.
Każdy kraj UE ma bowiem prawo należeć do UGW, o ile spełni określone warunki - tzw. kryteria konwergencji, dotyczące inflacji, długoterminowej stopy procentowej, stanu finansów publicznych oraz stabilności kursu walutowego.
W UGW nie będą uczestniczą cztery kraje: Wielka Brytania, Dania, Szwecja oraz Grecja. Dwa pierwsze podjęły decyzję o niewstępowaniu na razie do UGW (na bazie przyznanej im traktacie tzw. klauzuli 'opt-out').
Mogą wejść do Eurolandu w terminie późniejszym, o ile się na to zdecydują. Szwecja oraz Grecja nie zakwalifikowały się do UGW, nie spełniły bowiem wszystkich postawionych warunków.
Należy przy tym zauważyć, że Szwecja faktycznie była w stanie te warunki spełnić, ale świadomie zdecydowała się tego nie czynić, by na razie pozostać poza obszarem euro. Grecja natomiast jest bardzo zainteresowana członkostwem w Eurolandzie, ale nie zdołała osiągnąć odpowiednio dobrych wyników ekonomicznych.
Ad 7.
Organy finansowe
Ad 8.
WOLNOŚĆ, BEZPIECZEŃSTWO I SPRAWIEDLIWOŚĆ
Otwarcie granic wewnętrznych pomiędzy państwami członkowskimi UE niesie wymierne korzyści dla zwykłych ludzi, którzy teraz mogą swobodnie się przemieszczać bez kontroli granicznych.
Jednakże swobodne poruszanie się w granicach wewnętrznych jest nierozłącznie związane ze zwiększeniem kontroli na zewnętrznych granicach Unii tak, aby skutecznie przeciwdziałać handlowi ludźmi i narkotykami, zorganizowanej przestępczości, nielegalnej emigracji i terroryzmowi.
Kraje UE współpracują ze sobą w obszarze utrzymania porządku publicznego i wymiaru sprawiedliwości, aby zwiększyć bezpieczeństwo w Europie.
Obywatele europejscy mają prawo do życia w wolności w dowolnym miejscu Unii Europejskiej, bez obawy przed prześladowaniami lub przemocą. Jednakże przestępczość międzynarodowa i terroryzm to zjawiska, które budzą obawy wielu współczesnych Europejczyków.
W Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską nie przewidywano zjednoczenia w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Jednak z upływem czasu stało się jasne, że swoboda przemieszczania powinna się wiązać z zapewnieniem każdemu tej samej ochrony i tego samego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, w każdym zakątku UE. W związku z tym, poprzez wprowadzanie poprawek do pierwotnego tekstu traktatów założycielskich na mocy: Jednolitego Aktu Europejskiego, Traktatu o Unii Europejskiej (tzw. Traktat z Maastricht) oraz Traktatu Amsterdamskiego, stopniowo budowano obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
I. Swoboda przemieszczania się
Swoboda przemieszczania się osób wewnątrz Unii Europejskiej sprawia, że zagadnienia bezpieczeństwa w państwach członkowskich nabierają coraz większego znaczenia, tym bardziej że rządy państw członkowskich nie kontrolują już wewnętrznych granic UE. Aby zrekompensować brak kontroli wewnątrz Unii, konieczne jest wprowadzenie dodatkowych zabezpieczeń na jej zewnętrznych granicach. Ponieważ z prawa do swobodnego przemieszczania się wewnątrz Unii mogą korzystać również przestępcy, narodowe służby policji i władze sądowe muszą ze sobą współpracować, aby zwalczać przestępczość międzynarodową.
Jedną z najważniejszych inicjatyw służącą ułatwieniu życia osobom podróżującym po Unii Europejskiej był układ podpisany w 1985 r. przez rządy Belgii, Francji, Luksemburga, Niderlandów i Niemiec w Schengen, przygranicznym miasteczku w Luksemburgu (tzw. Układ z Schengen). Uzgodniono wówczas, że kontrole osobowe - niezależnie od narodowości osób przekraczających granice - zostaną zniesione na wspólnych granicach krajów sygnatariuszy, że zasady kontroli na granicach z krajami nienależącymi do UE zostaną zharmonizowane oraz że zostanie wprowadzona wspólna polityka wizowa. W konsekwencji powstał obszar bez wewnętrznych granic zwany „obszarem Schengen”.
Układ z Schengen oraz wszystkie przepisy wykonawcze stały się integralną częścią Traktatów UE, a obszar Schengen stopniowo się powiększał. Do roku 2006 postanowienia Układu z Schengen wdrażało 13 krajów UE (Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Luksemburg, Niderlandy, Niemcy, Portugalia, Szwecja i Włochy) oraz dwa kraje niebędące członkami UE, to jest Islandia i Norwegia.
Dziesięć nowych państw członkowskich, które przystąpiły do Unii w 2004 r., ma siedem lat na spełnienie kryteriów Układu z Schengen.
II. Polityka azylowa i imigracyjna
Europa jest dumna ze swojej tradycji, zgodnie z którą osoby z krajów trzecich zawsze były tu mile widziane, a uchodźcy uciekający przed niebezpieczeństwem i prześladowaniem mogli uzyskać azyl. Rządy UE muszą dziś jednak odpowiedzieć na pytanie, jak rozwiązać kwestię rosnącej liczby emigrantów, legalnych i nielegalnych, w obszarze bez granic wewnętrznych.
Aby wnioski o azyl były przetwarzane zgodnie z podstawowymi zasadami uznawanymi w całej Unii Europejskiej, potrzebna jest harmonizacja przepisów. W 1999 r. rządy krajów UE określiły jako swój cel przyjęcie wspólnej procedury azylowej i ustalenie zasad równego traktowania osób, którym udzielono azylu, w całej Unii. W ramach realizacji tego celu przyjęto pewne rozwiązania techniczne, takie jak: określenie minimalnych standardów przyjmowania osób ubiegających się o azyl czy zasad nadawania statusu uchodźcy.
Ustanowiono również Europejski Fundusz dla Uchodźców z rocznym budżetem w wysokości 114 mln EUR. Pomimo zakrojonej na szeroką skalę współpracy pomiędzy rządami państw członkowskich, ciągle jeszcze nie wdrożono prawdziwie unijnej polityki azylowej i imigracyjnej.
III. Zwalczanie przestępczości międzynarodowej i terroryzmu
Warunkiem funkcjonowania polityki azylowej i imigracyjnej jest skuteczny system do zarządzania przepływami imigracyjnymi, połączony z kontrolą na granicach zewnętrznych i wprowadzeniem środków zapobiegających nielegalnej imigracji. Potrzebne są skoordynowane działania w celu zwalczania zorganizowanych grup przestępczych, które tworzą siatki przerzutu nielegalnych imigrantów i handlu ludźmi oraz wykorzystują bezbronność osób najsłabszych, zwłaszcza kobiet i dzieci.
Handlarze ludźmi wykorzystują bezbronność najsłabszych. Aby temu
przeciwdziałać, niezbędna jest współpraca policji na szczeblu
międzynarodowym.
Przestępczość zorganizowana sięga po coraz bardziej wyrafinowane metody i regularnie wykorzystuje do swoich działań sieci europejskie lub międzynarodowe. Terroryści pokazali już, że potrafią brutalnie uderzać w każdym miejscu na świecie.
Z tego też powodu stworzono System Informacyjny Schengen(SIS). Jest to złożona baza danych, która umożliwia funkcjonariuszom organów ścigania i władzom sądowym wymianę informacji na temat poszukiwanych osób i mienia (na przykład skradzionych samochodów lub dzieł sztuki) lub osób, wobec których wydano nakaz aresztowania lub wniosek o ekstradycję.
Jednym z najlepszych sposobów na ujęcie przestępców jest podążanie śladem środków pieniężnych, które zdobyli w nieuczciwy sposób. Dlatego też Unia Europejska chce poprzez stworzenie odpowiedniej legislacji przeciwdziałać praniu brudnych pieniędzy tak, aby odciąć organizacje przestępcze od źródeł finansowania.
Najbardziej udanym krokiem ostatnich lat w zakresie współpracy między funkcjonariuszami organów ścigania było utworzenie Europolu , organu UE z siedzibą w Hadze, który tworzą funkcjonariusze policji i służb celnych. Europol zajmuje się zwalczaniem rozmaitych rodzajów przestępczości międzynarodowej: przemytem narkotyków, handlem kradzionymi pojazdami, siatkami zajmującymi się handlem i nielegalnym przerzutem ludzi, wykorzystywaniem seksualnym kobiet i dzieci, pornografią, fałszerstwami, przemytem materiałów radioaktywnych i nuklearnych, terroryzmem, praniem brudnych pieniędzy i fałszowaniem euro.
IV. W kierunku „europejskiego obszaru sądowego”
Obecnie w Unii Europejskiej funkcjonuje w równoległy sposób wiele różnych systemów sądownictwa - każdy w ramach granic danego państwa członkowskiego. Jeżeli Unia chce, aby jej mieszkańcy dzielili tę samą koncepcję wymiaru sprawiedliwości, jej systemy prawne muszą ułatwiać - a nie utrudniać - życie ludzi.
Najbardziej znaczącym przykładem praktycznej współpracy w tym obszarze są działania Europejskiego urzędu na rzecz poszerzania współpracy sądowniczej, czyli Eurojust. Urząd ten został powołany w 2003 r. w Hadze jako centralna struktura koordynująca działania w zakresie sądownictwa. Zadaniem Eurojust jest umożliwienie współpracy pomiędzy krajowymi organami ścigania i dochodzenia w śledztwach kryminalnych, które dotyczą równocześnie kilku krajów UE.
Od stycznia 2004 r. funkcjonuje europejski nakaz aresztowania, który ma zastąpić długotrwałe procedury ekstradycyjne.
Przestępczość międzynarodowa oraz terroryzm nie uznają granic pomiędzy krajami. Oznacza to, że niezbędna jest wspólna polityka w zakresie prawa karnego, ponieważ współpraca pomiędzy sądami w różnych krajach może napotkać na przeszkodę w postaci odmiennych definicji określonych czynów przestępczych. Polityka ta ma na celu ustanowienie wspólnych ram prawnych do zwalczania terroryzmu, aby zapewnić obywatelom UE wysoki poziom ochrony i zwiększyć międzynarodową współpracę w tym zakresie.
W obszarze prawa cywilnego Unia Europejska wprowadziła ustawodawstwo ułatwiające wykonanie decyzji sądowych w sprawach międzynarodowych dotyczących orzeczenia rozwodu lub separacji, wniosków o sprawowanie opieki rodzicielskiej i alimenty tak, aby orzeczenia zapadłe w jednym kraju były wiążące w drugim. UE ustanowiła również wspólne procedury mające na celu ułatwienie i przyspieszenie rozstrzygania międzynarodowych spraw dotyczących drobnych i bezspornych roszczeń cywilnych, jak odzyskanie należności czy ogłoszenie upadłości.
Ad 9.
Prawa człowieka, demokracja i państwo prawa są podstawowymi wartościami Unii Europejskiej. Zakorzenione pierwotnie w traktacie założycielskim, nabrały większego znaczenia dzięki przyjęciu Karty Praw Podstawowych. Poszanowanie praw człowieka jest warunkiem wstępnym dla krajów chcących przystąpić do Unii i warunkiem koniecznym dla krajów, które zawarły z nią umowy handlowe lub inne.
Unia Europejska uważa, że prawa człowieka są powszechne i niepodzielne. Aktywnie zatem promuje je i broni ich, zarówno w ramach swoich granic, jak i w stosunkach z innymi krajami. UE nie rości sobie jednak praw do sprawowanych w tym obszarze kompetencji rządów poszczególnych państw członkowskich.
Wspólnotowa polityka w zakresie praw człowieka koncentruje się na prawach obywatelskich, politycznych, gospodarczych, społecznych i kulturowych. Jej celem jest również wspieranie praw kobiet i dzieci oraz mniejszości i wysiedleńców. Zwalczanie terroryzmu należy także do jej priorytetów.
Zacznijmy od samych siebie:
Chociaż UE ma ogólnie dobre notowania w zakresie przestrzegania praw człowieka, nie może być jednak w pełni zadowolona. Jej działania są ukierunkowane w szczególności na prawa człowieka w ramach polityki azylowej i migracyjnej oraz w zakresie zwalczania rasizmu, ksenofobii i innych rodzajów dyskryminowania mniejszości. Unia ma długą tradycję przyjmowania ludzi pochodzących z innych krajów - tych, którzy przybywają do pracy i tych uciekających ze swoich domów z powodu wojny lub prześladowań.
UE określiła prawa pięciu milionów pracowników migrujących, pochodzących spoza UE i legalnie osiedlonych w Unii Europejskiej, wraz z prawem członków ich rodzin do dołączenia do nich. W przeszłości prawa te nie zawsze były stosowane w ten sam sposób przez wszystkie państwa członkowskie.
Podjęto pewne kroki, aby ustanowić Wspólny Europejski System Azylowy wraz z ustaleniem zestawu procedur w zakresie przyznania lub cofnięcia statusu uchodźcy oraz w zakresie warunków przyjmowania osób ubiegających się o azyl. Ponadto ustanowiono Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców, aby wspierać przyjęcie, integrację i dobrowolną repatriację uchodźców.
UE przyjęła również środki uruchamiające tymczasową ochronę w przypadku masowego napływu wysiedleńców, jak na przykład zdarzyło się w czasie konfliktów na Bałkanach w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Przepisy te, przyjęte po wojnie w Kosowie w 1999 r., chronią wysiedleńców przez okres nie dłuższy niż trzy lata i obejmują pozwolenie na pobyt i pracę, zamieszkanie, dostęp do usług socjalnych i medycznych oraz dostęp do szkolnictwa dla ich dzieci. Osoby te mogą również złożyć formalny wniosek o azyl.
Zwalczanie dyskryminacji:
W ramach nowego programu na rzecz zatrudnienia i solidarności społecznej (PROGRESS), UE przekazuje środki pieniężne na szereg działań zwalczających rasizm i ksenofobię wewnątrz swoich granic, co zakłada również wymianę informacji między władzami krajowymi i stworzenie sieci organizacji pozarządowych zajmujących się prawami człowieka. Program PROGRESS, realizowany od 2007 do końca 2013 roku w ramach budżetu wynoszącego 743 mln EUR, finansuje również monitorowanie praw człowieka wewnątrz UE i dokonuje oceny działań podejmowanych przez państwa członkowskie. Unia utworzyła również Agencję Praw Podstawowych.
Wysiłki mające na celu powstrzymanie handlu ludźmi, w szczególności handlu kobietami i dziećmi, stały się priorytetem politycznym dla Unii. Państwa członkowskie UE oraz kraje kandydujące współpracują w zakresie pomagania ofiarom i organizują kampanie prewencyjne.
Unia uruchomiła serię programów transgranicznych w celu zwalczania handlu ludźmi i seksualnego wykorzystywania dzieci. W latach 2003-2006 projekty te realizowano w ramach programu ramowego Agis na rzecz współpracy między osobami pracującymi w sądownictwie, policji i osobami wykonującymi zawody prawnicze w poszczególnych krajach UE. W okresie 2007-2013 działania te włączono do nowych programów w dziedzinie bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości.
Ogólnoświatowa współpraca na rzecz praw człowieka:
Dostęp do informacji jest jednym z podstawowych praw człowieka.
UE stopniowo wzmacniała znaczenie problematyki praw człowieka w stosunkach z innymi krajami i regionami. Od 1992 r. wszystkie umowy handlowe lub umowy o współpracy z państwami trzecimi zawierają klauzulę zakładającą, że prawa człowieka są zasadniczym elementem współpracy między stronami. Obecnie jest już ponad 120 takich umów.
Istotna rola praw człowieka jest szczególnie podkreślona w Umowie z Kotonu - porozumieniu o handlu i pomocy, które łączy Unię z 78 rozwijającymi się krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (tzw. kraje AKP). Jeżeli którykolwiek z tych krajów nie będzie przestrzegać praw człowieka, koncesje handlowe mogą zostać zawieszone, a programy pomocy - zawężone lub skrócone. Unia uważa, że ograniczenie ubóstwa, stanowiące główny cel zamorskiej polityki rozwoju, można osiągnąć jedynie w ramach struktur demokratycznych.
Podobne przepisy istnieją w pozostałych programach pomocowych UE obejmujących:
obecne i potencjalne kraje kandydujące na Bałkanach i Turcję,
Rosję i republiki Kaukazu i Azji Środkowej,
kraje sąsiadujące z UE w południowej i wschodniej części Basenu Morza Śródziemnego.
Unijny program pomocy humanitarnej w sytuacjach krytycznych na świecie nie podlega ograniczeniom z powodu naruszenia praw człowieka. Pomoc pieniężna, w naturze lub techniczna udzielana jest wyłącznie, aby złagodzić cierpienia ludzi, niezależnie od tego czy są one spowodowane klęską żywiołową, czy też rządami reżimu politycznego opartego na ucisku.
W ostatnich latach, UE utrzymuje dialog na rzecz praw człowieka z takimi krajami, jak Rosja, Chiny i Iran. Nałożyła również sankcje z powodu łamania praw człowieka na Serbię, Birmę (Myanmar) oraz Zimbabwe.
Podjąć inicjatywę:
Aby udzielić odpowiedniego wsparcia na rzecz poszanowania praw człowieka w świecie, UE przekazuje środki na Europejską Inicjatywę na rzecz Demokracji i Praw Człowieka, która została utworzona w 1994 r. i której budżet od tego czasu systematycznie wzrasta. W okresie 2007-2013 wyniesie on 1,1 mld EUR. Inicjatywa tworzy długoterminową perspektywę dla zagadnień związanych z poszanowaniem praw człowieka i wzmocnieniem demokracji. Zakres jest działań obejmuje cztery obszary:
wzmocnienie demokracji, jakości rządzenia i państwa prawa (współpraca ze społeczeństwem obywatelskim aby wspierać pluralizm polityczny, wolne środki masowego przekazu i sprawny wymiar sprawiedliwości);
zniesienie kary śmierci w krajach, w których jeszcze obowiązuje;
zwalczanie stosowania tortur poprzez wprowadzenie środków prewencyjnych (np. kształcenie i szkolenie policji) i środków karnych (np. stworzenie międzynarodowych trybunałów i sądów karnych);
zwalczanie rasizmu i dyskryminacji mniejszości oraz ludności autochtonicznej poprzez zapewnienie poszanowania ich praw politycznych i obywatelskich.
Inicjatywa finansuje również projekty związane z równością płci i ochroną dzieci. Ponadto inicjatywa wspiera wspólne działanie UE i innych organizacji zaangażowanych w ochronę praw człowieka, jak np. Organizacji Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża, Rady Europy i Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
Ad 10.
Mimo że Unia Europejska należy do najbogatszych obszarów świata, między jej regionami istnieją ogromne wewnętrzne różnice poziomu dochodów i szans. Przystąpienie do Unii 12 nowych państw członkowskich od roku 2004 r. jeszcze zwiększyło istniejące dysproporcje, jako że dochód narodowy tych państw znajduje się znacznie poniżej średniej w UE. W ramach polityki regionalnej dokonuje się transferu zasobów z regionów zamożniejszych do biedniejszych. Polityka ta to zarówno narzędzie solidarności finansowej, jak i potężna siła napędowa integracji gospodarczej.
Solidarność i spójność
Wartości leżące u podstaw polityki regionalnej UE podsumować można dwoma słowami - solidarność i spójność:
solidarność - ponieważ polityka ta ma przynieść korzyść obywatelom i regionom, którzy, w porównaniu ze średnimi dla całej UE, są w gorszej sytuacji gospodarczej i społecznej;
spójność - ponieważ na zmniejszeniu dysproporcji dochodów i zamożności między krajami i regionami biedniejszymi a zamożniejszymi skorzystają wszyscy.
Znaczne różnice poziomu dobrobytu występują zarówno wewnątrz państw członkowskich, jak i pomiędzy nimi. Nawet przed rozszerzeniem UE w dziesięciu najbardziej dynamicznych regionach UE odnotowywano poziom dobrobytu, mierzony PKB na głowę mieszkańca, który był prawie trzykrotnie wyższy niż w dziesięciu najmniej rozwiniętych regionach. Regiony cieszące się największym dobrobytem to ośrodki miejskie - Londyn, Bruksela i Hamburg.
Rozszerzenie pogłębiło istniejące różnice. PKB na jednego mieszkańca w Londynie jest dziewięciokrotnie wyższy niż w najuboższych regionach Rumunii.
Dynamiczne efekty członkostwa w UE, połączone z energiczną i właściwie ukierunkowaną polityką regionalną mogą przekładać się na konkretne wyniki. Szczególnym optymizmem napawa przypadek Irlandii. PKB Irlandii, który w 1973 r. - kiedy kraj ten przystąpił do wspólnot europejskich - wynosił 64 % średniej dla UE, obecnie należy do najwyższych w Unii.
Jednym z głównych priorytetów polityki regionalnej na okres po roku 2004 jest możliwie najszybsze zbliżenie stopy życiowej w nowych państwach członkowskich do średniej UE.
Przyczyny nierówności
Nierówność ma różne przyczyny. Może wynikać z długofalowych trudności wynikających z oddalenia geograficznego, niedawnych zmian społecznych i gospodarczych, lub połączenia obu tych czynników. W przypadku nowych państw członkowskich wynika częściowo z dziedzictwa gospodarki centralnie planowanej. Skutki takich trudności są często wyraźnie widoczne: należą do nich zubożenie społeczne, zła jakość szkolnictwa, wyższe bezrobocie i niewydolna infrastruktura.
Cena sukcesu
Unia Europejska od roku 1975 realizuje dynamiczną politykę rozwoju regionalnego, dokonując transferu funduszy z bogatszych państw członkowskich do uboższych krajów i regionów za pośrednictwem tzw. funduszy strukturalnych UE. W okresie 2000-2006 wydatki z tych funduszy stanowiły około jednej trzeciej budżetu UE. Najwięcej pieniędzy trafiło do Grecji, Hiszpanii, Portugalii, Irlandii, południowych Włoch i wschodniej części Niemiec.
UE zaczęła udzielać wsparcia finansowego projektom związanym z rozwojem regionalnym w nowych państwach członkowskich na długo przed ich przystąpieniem do Unii, za pośrednictwem programów przedakcesyjnych.
UE wykorzystała przystąpienie tych państw, aby dokonać reorganizacji i restrukturyzacji swoich wydatków na politykę regionalną. W latach 2007-2013 zastosowanie mają nowe zasady. W tym okresie nakłady na politykę regionalną mają wzrosnąć do 36% budżetu UE. Oznacza to kwotę 308 mld euro w okresie siedmioletnim. Celem jest promowanie sprzyjających rozwojowi warunków dla całej gospodarki europejskiej oraz skoncentrowanie się na trzech celach: konwergencji, konkurencyjności i współpracy. To nowe podejście nazywa się polityką spójności.
Przystąpienie 12 stosunkowo uboższych państw członkowskich oznacza, że w nadchodzącym okresie priorytetem będą właśnie one oraz wymagające specjalnej troski regiony UE. Z aktualnych ocen wynika, że choć 12 nowych państw członkowskich to zaledwie jedna czwarta ogółu ludności UE, to w okresie 2007-2013 trafi do nich 51% wszystkich wydatków regionalnych.
Jak wydawane są środki
Najważniejszym kryterium, jakie stosuje się, aby określić, czy dany region może uzyskać unijne fundusze, to poziom PKB wynoszący poniżej 75 % średniej w UE. Nakłady na rozwój regionalny są przeznaczane na dwa główne cele:
konwergencję: prawie 82% wszystkich wydatków będzie przeznaczona dla najbiedniejszych państw członkowskich i regionów na pomoc w rozwoju infrastruktury oraz potencjału gospodarczego i ludzkiego,
konkurencyjność regionów i zatrudnienie: o fundusze na ten cel mogą się ubiegać wszystkie państwa członkowskie. Środki służą wspieraniu innowacji i badań naukowych, zrównoważonego rozwoju oraz szkolenia zawodowego w mniej rozwiniętych regionach. Ta linia budżetu stanowi prawie 16% wydatków ogółem.
Pozostałe 2,5% planowanych wydatków przeznaczone zostanie na projekty współpracy transgranicznej i międzyregionalnej w ramach tzw. europejskiej współpracy terytorialnej.
W latach 2007-2013 programy regionalne, w zależności od charakteru pomocy i typu beneficjenta, finansowane będą z trzech funduszy.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF), który obejmuje programy dotyczące infrastruktury, innowacji i inwestycji. Środki z ERDF trafiają do najbiedniejszych spośród wszystkich regionów państw członkowskich;
Europejski Fundusz Społeczny (ESF) finansuje projekty z zakresu kształcenia zawodowego i inne rodzaje pomocy na rzecz zatrudnienia oraz programy tworzenia nowych miejsc pracy. Podobnie jak w przypadku ERDF, o pomoc z ESF może się ubiegać każde państwo członkowskie;
Fundusz Spójności przeznaczony jest na projekty związane z infrastrukturą środowiska i transportu oraz dotyczące prac nad energią odnawialną. Finansowanie z tego funduszu mogą uzyskać tylko te państwa członkowskie, w których stopa życiowa nie przekracza 90% średniej w UE. W praktyce oznacza to nowe państwa członkowskie oraz Portugalię i Grecję. Hiszpania, która w przeszłości korzystała ze środków funduszu, stopniowo przestanie być jego beneficjentem.
Zwiększanie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia
Chodzi o to, aby polityka spójności współgrała z tzw. strategią lizbońską UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia poprzez:
zwiększanie atrakcyjności państw i regionów dla inwestorów dzięki poprawie dostępu, ulepszeniu jakości usług i ochronie potencjału ekologicznego,
wspieranie innowacji, przedsiębiorczości i gospodarki opartej na wiedzy dzięki rozwojowi technologii informacyjnych i komunikacyjnych,
tworzenie większej ilości i lepszych jakościowo miejsc pracy, zachęcając do podejmowania pracy, rozwijając zdolności adaptacji pracowników oraz zwiększając inwestycje w kapitał ludzki.