Robert Allen
Poznaj
swoją
osobowość

Świat Książki

Robert Allen
Poznaj swoją
osobowość
Z angielskiego przełożył
Zbigniew Kościuk
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie

Świat Książki

Piotr Jezierski
Redaktor prowadzący
Ewa Niepokólczycka
Redakcja

Jacek Ring

Korekta
Dorota Wojciechowska
Olimpia Sieradzka

Copyright © MENSA ASSESS YOUR PERSONALITY

text and Puzzle Content Copyright © British Mensa Limited 1998
Design and Artwork Copyright © Carlton Books Limited 1998
Copyright © for the Polish translation
by Bertelsmann Media Sp. z o.o., 2003
Świat Książki
Warszawa 2003
Skład i łamanie
FELBERG
Druk i oprawa

Białostockie Zakłady Graficzne SA
ISBN 83-7311-849-7
Nr 3994

Brytyjska Mensa jest organizacją zrzeszającą ludzi, których łączy
jedna wspólna cecha: wysoki iloraz inteligencji cechujący jedynie
dwa procent populacji. Ponad 40 000 członków Mensy już od-
kryło, jak bardzo są inteligentni. Oznacza to, że w samej tylko
Wielkiej Brytanii do osiągnięcia wspomnianych dwóch procent
potrzeba jeszcze 1,5 miliona osób. Możesz być jedną z nich.
Szukasz intelektualnych bodźców?
Jeśli lubisz zadania na inteligencję, wiele dobrych „materiałów”
znajdziesz w naszym ogólnokrajowym miesięczniku. Wyraź swoje
zdanie w jednym z biuletynów wydawanych przez lokalne oddzia-
ły Mensy. Czerp wiedzę z licznych książek i publikacji dostęp-
nych dla jej członków.
Szukasz kontaktów towarzyskich?
Czy jesteś osobą towarzyską, czy wolisz przebywać w gronie
znajomych, z którymi dobrze się czujesz? Przyjdź na nasze spot-
kania, przyjęcia i imprezy. Weź udział w wykładach i dyskusjach.
Uczestnicz w wydarzeniach regionalnych i ogólnonarodowych
konferencjach. W kalendarzu Mensy niemal codziennie zaplano-
wane są jakieś wydarzenia. Będziesz miał wiele okazji do pozna-
nia nowych ludzi, wymiany poglądów i zawarcia ciekawych zna-
jomości.
Szukasz osób o podobnych zainteresowaniach?
Niezależnie od tego, czy interesuje cię coś tak pospolitego jak
rozwiązywanie krzyżówek i rebusów, czy tak ezoterycznego jak
oo

egiptologia, w Mensie znajdziesz odpowiednią Grupę Szczegóło-
wych Zainteresowań (Special Interest Group - SIG).
Odpowiedz na wyzwanie. Dowiedz się, jaki jesteś inteligentny.
Jeszcze dziś skontaktuj się z British Mensa Ltd i poproś o dar-
mową broszurę. Z radością przyjmujemy nowych członków do
naszej organizacji zrzeszającej ludzi o wysokim IQ.
British Mensa Ltd
Mensa House
St. John’s Sąuare
Wolverhampton WV2 4AH
Jeśli nie mieszkasz w Wielkiej Brytanii, a chciałbyś dowiedzieć
się o nas więcej, napisz na adres:
Mensa International
15 The Ivories
628 Northampton Street
London NI 2NY
England
Z radością skontaktujemy Cię z miejscowym oddziałem Mensy.

Spis treści

Wprowadzenie ....................... 9
Czy możesz się zmienić? .................. 23

Dlaczego warto używać testów? .............. 28
Czy można oszukać test?.................. 36

W jaki sposób opracowuje się testy?............ 40
Grafologia.......................... 44

Analiza kolorów....................... 53
Odczytywanie osobowości z twarzy............. 56

TESTY

O testach.......................... 62
Czy panujesz nad sytuacją? ................ 66

Czy jesteś pełen niepokoju? ................ 70
Czy jesteś optymistą?.................... 78

Czy kierujesz się intuicją? ................. 85
Czy jesteś ekstrawertykiem?................ 92

Czy ciężko pracujesz? ................... 106
Czy jesteś intrygantem? .................. 111

Czy jesteś ambitny? .................... 116

Czy jesteś uczciwy?..................... 121

Czy jesteś wytrwały? .................... 131

Czy jesteś odważny? .................... 139
Czy potrafisz się skoncentrować? ............. 148

Czy jesteś myślicielem?................... 156
Spis treści

Czy jesteś stabilny emocjonalnie? ............. 163
Czy jesteś lojalny? ..................... 168

Czy jesteś chory?...................... 175
Czy jesteś nieśmiały?.................... 181

Czy mówisz wymijająco? .................. 187
Czy jesteś elastyczny? ................... 192

Czy jesteś czysty?...................... 202
Czy jesteś pogodny? .................... 209
Czy jesteś religijny?..................... 217
Czy czujesz się szczęśliwy?................. 225
Czy jesteś zdrowy? ..................... 230
Czy jesteś praktyczny?................... 238
Czy jesteś oszczędny? ................... 244
GRY
Chińska ruletka ...................... 249
Konsekwencje........................ 258
Bohaterowie i złoczyńcy .................. 263
Niebo............................ 265
Piekło............................ 270
Statystyka......................... 276
Najważniejsze terminy ................... 290
8
a wstępie muszę wyznać, że książka, którą trzymasz w rę-
H kach, nie jest poważnym dziełem psychologicznym. Zapy-
li tasz pewnie, dlaczego. Czynię w niej coś, czego podobno
nigdy nie należy robić - łączę psychometrię z popularną psycho-
logią. Nie zamierzam jednak przepraszać za sposób potraktowa-
nia tematu, który zawodowym psychologom może się wydać
nonszalancki. Po pierwsze, moje informacje na temat psychome-

trycznych badań osobowości są rzetelne i w żaden sposób nie
zostały pomieszane z danymi uzyskanymi poprzez zastosowanie
w niej „czcigodnych” metod. Jeśli razi cię wszystko, co nie jest
„prawdziwą” psychologią, proszę, abyś potraktował tę książkę
jako dwie oddzielne całości zawarte w jednym tomie. Pierwsza
zawiera informacje dotyczące psychometrycznych badań osobo-
wości, przedstawione, mam nadzieję, w sposób przystępny, aneg-
dotyczny i interesujący, a jednocześnie prawdziwy. Informacje te
mają wielkie znaczenie, ponieważ testy psychometryczne szybko
stają się narzędziem stosowanym powszechnie w procesie rekru-
tacji pracowników i w planowaniu ich kariery zawodowej. Mówiąc
bardziej dosadnie: jeśli pragniesz zdobyć pracę lub awansować,
przypuszczalnie zostaniesz poddany jakimś testom psychologicz-
nym. Dlatego warto wiedzieć, czym one są, co można, a czego nie
można dzięki nim ocenić oraz jak są one tworzone i przeprowa-
dzane.
Drugą część książki stanowią gry i zabawy. Nie wysuwam
w związku z nimi żadnych twierdzeń. Jeśli sądzisz, że nauka
i zabawa nie mogą współistnieć w jednym tomie, masz do tego
pełne prawo. Ja jestem jednak odmiennego zdania. Uważam, że
Wprowadzenie
w życiu codziennym cały czas dokonywana jest ocena osobowo-
ści. Czynność ta stanowi ważny element ludzkiej psychologii.
Codziennie, w sposób czysto intuicyjny, wszyscy oceniamy bliź-
nich. Zawsze gdy spotykamy nieznajomego, zawsze gdy poznaje-
my nową osobę, zawsze gdy w biurze pojawia się nowy współpra-
cownik, wszyscy, których to dotyczy, formułują opinie na temat
jego osobowości. Czasami są one jedynie wodą na młyn biurowej
plotki, czasami mogą jednak zostać wykorzystane do podjęcia
bardzo ważnych decyzji dotyczących tej osoby. Weźmy, na przykład,
policję. Czy funkcjonariusze każą podejrzanemu wypełnić psy-
chometryczny test osobowości podczas rutynowego przesłucha-
nia? Sporadycznie mogą to czynić, jednak w większości wypad-
ków kierują się jedynie wewnętrznym doznaniem, przeczuciem,
intuicją czy jak to chcecie nazwać. Podejrzany często trafia do
aresztu z powodu siły tych odczuć, skłaniającej śledczych do pod-
jęcia tak, a nie inaczej ukierunkowanych działań. Chociaż po-
pularne metody analizy osobowości mogą się spotkać z surową
krytyką zawodowych psychologów, która niekiedy bywa w pełni
usprawiedliwiona, analiza osobowości jest faktem życia, elemen-
tem, który stanowi trwały składnik konstrukcji psychicznej czło-
wieka. Jako taki wpływa na sposób, w jaki żyjemy, i dlatego uwa-
żam, że miejsce, które przyznaję analizie osobowości, w tej książ-
ce jest w pełni usprawiedliwione. Cały czas jednak oddzielam
metody „popularne, intuicyjne” od metod stosowanych w nauko-
wej psychologii. Nie uchroni mnie to od problemów, ponieważ
wielu zwolenników grafologii, języka ciała, psychologicznej anali-
zy barw itd., uważa swoje metody za równie, jeśli nie bardziej
skuteczne od narzędzi stosowanych w badaniach psychometrycz-
nych. Czytelnik będzie musiał sam to osądzić.

Analiza osobowości, chociaż nie zawsze występowała pod tą
nazwą, jest równie stara jak ludzkość. Ponieważ ludzie żyją
w społeczności i są ze sobą związani rozmaitymi stosunkami
opartymi na rywalizacji i współdziałaniu, zawsze ważne było
właściwe zrozumienie osobowości innych. Kiedy naszym przod-
10 kom, zajmującym się myślistwem i zbieractwem, udawało się
Wprowadzenie
w końcu otoczyć ścigane zwierzę, bardzo ważna była wiedza,
który z łowczych nie straci odwagi, gdy zwierzę będzie próbowa-
ło uciec, a kogo ogarnie strach. Podobnie ludzka skłonność do
rywalizacji wymaga, by przeciwnicy mierzyli się wzrokiem, odkry-
wali słabości rywala i szukali sposobności, by odnieść zwycię-
stwo. Dworzanie i politycy badali się wzajemnie, starając się
dociec, który z graczy jest najsprytniejszy i, choćby na pewien
czas, może się stać pożytecznym sojusznikiem. Liczba sytuacji,
gdy ludzie potrzebowali znajomości motywów, którymi kierowali
się bliźni, ich instynktów oraz przypuszczalnych reakcji, jest
niemal nieograniczona.
Oprócz autentycznej potrzeby informacji ludzie wydają się
zwyczajnie ciekawi bliźniego. Jeśli jesteś osobą, którą interesują
inni ludzie, z pewnością spędzasz wiele godzin na rozmowach
z przyjaciółmi o motywach ich postępowania, dziwactwach oraz
stosunkach z przyjaciółmi i wrogami. Nie zdziwi cię pewnie wia-
domość, że nie ma w tym postępowaniu niczego niezwykłego.
Podobnie zachowuje się większość z nas. Czy bez sporej dawki
oceny osobowości może istnieć plotka? Analiza osobowości to
jednak znacznie więcej niż czysta rozrywka. Nasze powodzenie -
a w istocie przeżycie - jako istot społecznych zależy od stałego
wzajemnego oceniania i weryfikowania ocen dotyczących osobo-
wości. Zmieniają się sytuacje, w większym lub mniejszym stopniu
zmieniają się także ludzie, a rezultaty tych zmian mają banalne
lub poważne skutki dla naszej społeczności. To głównie dzięki
instynktowi jesteśmy w tej dziedzinie na bieżąco. Oprócz potrzeby
poznania osobowości bliźniego odczuwamy również głęboką po-
trzebę poznania samego siebie. Ku zaskoczeniu wielu jest to
dziedzina, którą ludzie często uważają za bardzo trudną. Życie
stawia nas wobec wielu wyborów, począwszy od kołyski (pluszowy
miś czy włochaty króliczek?) aż po grób (tradycyjny pogrzeb czy
kremacja ciała?). Całym naszym życiem rządzą wybory, których
dokonujemy, a wybory te pozostają pod przemożnym wpływem
naszej osobowości. W życiu zawodowym warto wiedzieć, czy wo-
limy pracować z innymi, czy samodzielnie, czy cenimy bardziej 11
Wprowadzenie
pieniądze, czy stanowisko lub zadowolenie z pracy, czy wolimy
pracować w biurze, czy na wolnym powietrzu. Poza obszarem za-
wodowym musimy zdecydować, kogo poślubić - no i, oczywiście,
czy w ogólne zawrzeć małżeństwo - czy mieć dzieci, a jeśli tak, to
ile. Listę tę można by kontynuować bez końca. Wydaje się dziwne,
że wielu ludzi ma niewielkie pojęcie o własnej osobowości. Po-
święciłem dużo czasu na pomaganiu ludziom, którzy mieli pro-

blemy zawodowe lub osobiste wynikające z braku podstawowego
zrozumienia własnej osobowości. Jeszcze dziwniejszy wydaje się
fakt, że kiedy przedstawiałem im wyniki analizy ich osobowości,
mówili: „To prawda, właśnie taki jestem!”.
Samoocena nie sprowadza się do korzyści czysto utylitarnych.
Bardzo interesujemy się tym, kim jesteśmy. Wiele czasu poświę-
camy na taką lub inną samoanalizę. W czasach współczesnych,
szczególnie od chwili pojawienia się psychoanalizy, poznanie
samego siebie stało się istną plagą. Nie ma prawie dnia bez nowej
psychologicznej mody lub teorii, która dołącza się do już istnie-
jących. W pewnym stopniu zjawisko to można uznać za znamien-
ne dla społeczeństw, w których ludzie tak opływają w dostatki
i tak niewiele muszą myśleć o tym, jak się wyżywić i stworzyć
sobie domostwo, że mają wiele czasu wolnego na introspekcję.
Zjawisko to jest jednak rozwinięciem pragnienia, którego do-
świadczaliśmy od tysięcy lat. Wielcy pisarze, filozofowie, lekarze
i przywódcy religijni każdego kraju i epoki historycznej tworzyli
rozmaite teorie na temat motywów ludzkiego postępowania. Teo-
rie te były przyjmowane z wielkim entuzjazmem, ponieważ w głę-
bi duszy wszyscy uważamy się za bardzo interesujące stworzenia,
które warte są wnikliwej analizy.
Skoro wspomniałem o długiej historii analizy osobowości, przyj-
rzymy się pobieżnie dziejom tej sztuki. Zacznijmy od greckiego
filozofa Teofrasta. Napisał on szkice, które zatytułował Charaktery.
Opisał w nich dobrze znane typy ludzkie, takie jak Pochlebca,
Tchórz itd. Jego opisy podstawowych charakterów ludzkich są
bliskie ludziom współczesnym - każdy potrafi wskazać osoby, które
12 można zaliczyć do poszczególnych kategorii. Podstawowe typy oso-
Wprowadzenie
bowościowe występują też w klasycznym teatrze greckim. Greccy
aktorzy nosili na twarzach maski zwane persona i stąd wzięło się
angielskie słowo personality, czyli osobowość. Gdy publiczność wi-
działa aktora z jego maską na twarzy, od razu wiedziała, jakiego
typu osobowości należy się spodziewać. Pomysł, by ludzi traktować
niczym typy osobowościowe, utrzymywał się nieprzerwanie w histo-
rii. Na powierzchnię wypłynął wyraźnie wiele wieków później,
w dobie włoskiego renesansu, w komedii delFarte z jej typowymi
postaciami, takimi jak przystojny bohater, przebiegły sługa i zaz-
drosny mąż. Typy te pojawiają się również w filmach z Hollywood,
nawet tych najnowszych, w których dostrzec można, na przykład,
postać „Nierządnicy o czułym sercu”, dobrze znaną widzom żyjącym
wiele wieków wcześniej. Również współczesne seriale telewizyjne
wykorzystują charakterystyczne typy postaci, a widz z miejsca wie,
kto j est wścibską sąsiadką, a kto śliczną młodą dziewczyną lub nik-
czemnym oszustem.
Taki sposób podejścia do zagadnienia osobowości nie jest
typowy wyłącznie dla kultury Zachodu. W teatrze japońskim
używano masek, których wygląd w jednej chwili sygnalizował
widzom, jaki jest charakter danej postaci. W tradycyjnej operze
chińskiej stosowano ściśle określone rodzaje makijażu dostarcza-

jące widzom podobnej informacji (w makijażu postaci heroicznych
dominowała czerwień, natomiast u postaci nikczemnych - biel).
Próby analizy osobowości były podejmowane nieprzerwanie
i doprowadziły do narodzin wielu różnych metod - czasami nieco
dziwacznych, czasami takich, co do dziś mają swoich zwolenni-
ków. Frenologia (nauka badająca związki między zdolnościami
umysłowymi a określonymi obszarami mózgu) lub badanie oso-
bowości na podstawie kształtu głowy były bardzo popularne
w XIX wieku. Rzeczywiście wierzono, że ujawniają one wewnętrz-
ną prawdę na temat osobowości człowieka. Grafologia była i do
dziś pozostała popularna. Chociaż często krytykowana przez
naukowców, jest do dziś szeroko praktykowana i przez wielu
uważana za wiarygodną. We Francji, w pewnych kręgach, grafo-
logia do chwili obecnej traktowana jest z dużym szacunkiem.
13

Wprowadzenie
Nietrudno zrozumieć dlaczego. Zdrowy rozsądek podpowiada
nam, że coś tak blisko związanego z człowiekiem jak jego charak-
ter pisma musi ujawniać jakieś informacje na temat jego osobo-
wości. Wszyscy znamy przykłady „typowych” elementów pisma
danej osoby. Jednak dopiero gdy staramy się stworzyć teorię
opartą na takich przesłankach, okazuje się, iż nie ma solidnego
uzasadnienia opinii, iż charakter pisma dostarcza wskazówek na
temat osobowości człowieka. W ostatnich latach pojawiły się inne
modne metody, potrafiące rzekomo ustalić osobowość człowieka.
Jedną z nich była analiza barw, która w latach siedemdziesiątych
XX wieku uważana była przez niektórych za cenny wkład do psy-
chologii osobowości. Ludzie byli pod wrażeniem hipotezy, że wy-
bór kolorów dokonywany przez danego człowieka ujawnia typ jego
osobowości. Stworzono całe teorie głoszące, że kolor czerwony
oznacza asertywność, żółty zaś ma związek z intelektem itd. Póź-
niej przyjrzymy się bliżej kilku mniej ortodoksyjnym metodom
oceny osobowości.
Jakimi torami podążał główny nurt psychologii? Co psychologia
ma do zaoferowania w dziedzinie oceny charakteru? Powróćmy na
chwilę do typów ludzkich opisanych przez Teofrasta. U podstaw tej
teorii kryło się założenie, że typy osobowościowe są niezmienne.
Człowiek gadatliwy pozostawał rozmowny w każdym towarzystwie,
niezależnie od tego, czyjego gadulstwo było mile widziane. Podobnie
można było mieć pewność, że tchórz nigdy nie nabierze odwagi,
a głupiec do końca życia pozostanie głupcem. Typy te są w sposób
daleki, lecz wyraźny związane z tym, co współczesna psychologia
nazywa „cechami osobowościowymi”. Obecnie zakłada się, że czło-
wiek, który podczas testu ujawnił osobowość towarzyską i otwartą
na innych, będzie taki w przyszłości. Odnosi się to również do
innych cech, takich jak lęk lub kreatywność. Większość współczes-
nych analiz osobowości przeprowadzanych w sferze biznesu i hand-
lu opiera się na „teorii cech”.
Pojawiły się również inne teorie osobowości, o których należy

tutaj wspomnieć. Zwolennicy psychologii behawioralnej powiadają,
14 że osobowość jest ukształtowana przez nasze obecne i dawne re-
Wprowadzenie
akcje na warunki zewnętrze. Inni sądzą, że wszystkie nasze zacho-
wania wypływają z podświadomych bodźców, które mogą być tak
głęboko ukryte, iż możemy być ich całkiem nieświadomi. Pogląd taki
w języku psychologii określa się mianem „teorii psychodynamicz-
nej”. Teoria ta sięga swymi korzeniami analiz Sigmunda Freuda.
W ostatnich latach podświadome popędy były bardzo popularnym
wyjaśnieniem ludzkich zachowań. Doprowadziło to do pewnych
dziwacznych, a nawet groźnych konsekwencji. Niektórzy psycho-
terapeuci, szczególnie w Ameryce Północnej, twierdzili, że kobiety
molestowane seksualnie w dzieciństwie wyparły te traumatyczne
wydarzenia do tak głębokiego poziomu podświadomości, iż wspo-
mnienia tych wydarzeń mogą zostać ujawnione dopiero po pewnym
okresie intensywnej terapii. Kobiety, przekonane o tym, że miały
szczęśliwe, wyjątkowe dzieciństwo, były zachęcane do odkrywania
najbardziej bolesnych wspomnień dotyczących molestowania. Nic
dziwnego, że metoda ta była bardzo kontrowersyjna. Problem
z podświadomymi pobudkami polega na tym, iż są one podświado-
me. Kto może w sposób rozstrzygający stwierdzić, czy faktycznie
występują i w jakiej mierze są odpowiedzialne za zachowania czło-
wieka? Rzecz jasna, pewni psycholodzy i psychoterapeuci przypi-
sują sobie szczególne kompetencje w tej dziedzinie. Inni nie są jed-
nak o tym przekonani.
Ponieważ teoria cech osobowościowych jest główną metodą
stosowaną obecnie, przeanalizujmy szczegółowo, jak działa. Nasi
starzy przyjaciele, Grecy, niezadowoleni z klasyfikacji postaci
dramatu klasycznego, stworzyli cztery główne „typy”, na które
można podzielić ludzi. Około 4000 roku p.n.e. Hipokrates doszedł
do wniosku, że każdy człowiek jest sangwinikiem (krew: opty-
mizm, nadzieja), flegmatykiem (flegma: apatia), cholerykiem (żółć:
porywczość) lub melancholikiem (czarna żółć: smutek, przygnę-
bienie). Klasyfikacja typów ludzkich dokonana przez Hipokratesa
okazała się tak trafna, że w II wieku n.e. została rozwinięta przez
Galena i jest stosowana do dnia dzisiejszego. Jednak przyjęty
w niej podział wydaje się niezbyt praktyczny. Ludzi rzadko można

zaliczyć tylko do jednej kategorii.
15

Wprowadzenie
Nie przeszkodziło to późniejszym badaczom w stworzeniu in-

nych klasyfikacji, tym razem jednak za czynnik rozstrzygający
przyjęto budowę ciała (tzw. teoria konstytucjonalna). Teoria ta

została przystępnie wyjaśniona szerszej publiczności przez psy-
chologa Erica Berne’a:

Istota ludzka powstaje z komórki jajowej. W miarę rozwo-
ju zapłodnionej komórki jajowej tworzy się trzywarstwo-

wa rurka, później zaś z owych trzech warstw rozwijają
się różne organy. Z warstwy wewnętrznej powstaje żołą-

dek i płuca, z warstwy środkowej - kości, ścięgna, mięś-
nie i naczynia krwionośne. Z warstwy zewnętrznej wy-

kształca się skóra i układ nerwowy. W procesie kształto-
wania się embrionu trzy wspomniane układy rozwijają

się równolegle i gdy dziecko przychodzi na świat, ma
w równym stopniu wykształcone wnętrzności, mięśnie

i mózg. Mimo to pojawiają się wyraźnie widoczne różnice,
na przykład, jedni ludzie mają większy brzuch, inni

wyraźnie szerszą i umięśnioną budowę, a jeszcze inni
bardziej rozwinięty mózg.

Teoria głosząca, że różne rodzaje budowy ciała dzielą ludzi na
kategorie stosownie do ich konstytucji fizycznej, nadaje owym

typom odpowiednie nazwy. Ludzie krągli i otyli, jako posiadający
lepiej rozwinięte wnętrzności (tkankę tłuszczową i trzewia), zosta-

li nazwani endomorfikami. Osobnicy o przysadzistej, muskular-
nej budowie zostali nazwani mezomorfikami. Ludzi o długich

i cienkich kończynach ochrzczono ektomorfikami.
Teraz nadchodzi ważny moment. Zdaniem niektórych autorów

typy konstytucji cielesnej bardzo dobrze opisują osobowość pewnych
ludzi; na przykład wszyscy dobrze znamy typ człowieka otyłego i po-

godnego lub typ dobrze zbudowanego, umięśnionego, zdrowego
. sportowca. Z drugiej strony panuje powszechne przekonanie, że lu-

dzie inteligentni i sprytni są chudzi, wysocy i mają stosunkowo dużą
16 głowę. Psycholodzy, świetnie potrafiący wynajdywać nazwy dla róż-

Wprowadzenie
nych rzeczy (nawet jeśli nie są do końca przekonani o ich istnieniu),
wymyślili nazwy typów osobowości odpowiadających określonej
konstytucji fizycznej. Człowiek, którego budowa fizyczna jest zdomi-
nowana przez tkankę tłuszczową i trzewia, został nazwany wisce-
rotonicznym endorfikiem. Berne tak opisuje tego osobnika:
Ma duży brzuch, ponieważ jego narządy wewnętrzne są
dobrze rozwinięte. Przyjemność sprawia mu przyswajanie
sobie różne rzeczy. Lubi jeść, a oprócz tego przyjemność
mu sprawia, gdy okazuje mu się uczucie i aprobatę.
Dobra zabawa to według niego pójście na przyjęcie z ludź-
mi, którzy go lubią.
Następnym typem jest somatotoniczny mezomorfik. Berne
pisze o nim:
Od jedzenia woli oddychanie. Ma kościstą głowę, szerokie
ramiona i kwadratową szczękę... Do tej grupy można
zaliczyć LVI Abnera i innych ludzi czynu. Z ich szeregów
rekrutują się dobrzy ochroniarze i robotnicy budowlani.
Z kolei cerebrotoniczny ektomorfik ma długie kończyny, cien-
kie kości i słabo rozwinięte mięśnie. Zdaniem Berne’a „wyglądem
przypomina roztargnionego profesora, często zresztą rzeczywiście
nim jest”. Człowiek taki bywa często nerwowy, podekscytowany
i nie przejawia szczególnej skłonności do działania. Ludzie zali-
czani do tego typu najlepiej nadają się do zadań wymagających
namysłu i refleksji.
Czy na podstawie tej teorii można formułować przepowiednie na
temat ludzkich zachowań? Pierwszy i najbardziej oczywisty zarzut
wskazuje na to, że większość ludzi nie mieści się w żadnej z poda-
nych kategorii. Chociaż wiem, że jedzenie sprawia mi przyjemność
(cierpi na tym moja figura), że w pracy posługuję się raczej mózgiem
niż mięśniami, odbywam przecież spacery, biegam i ćwiczę na siłow-
ni. Jestem pewien, że nie ma w tym niczego wyjątkowego. Większość 17
BU
W

Wprowadzenie
ludzi, których spotykamy na ulicy, trudno byłoby zaliczyć do jed-
nego z trzech omówionych właśnie typów osobowościowych.
Czy teoria konstytucjonalna da się w ogóle obronić? Czy w ogóle
jest użyteczna? Na pewno zawiera pewne oczywiste stwierdzenia
w rodzaju: przysadziści, dobrze umięśnieni i zdrowi ludzie są przy-
sadziści, umięśnieni i zdrowi. Nawet jeśli to prawda, trudno uznać
to zdanie za odkrywcze. Analiza osobowości, jeśli ma przedstawiać
jakąkolwiek wartość, musi z pewną dokładnością przewidywać, jak
dany człowiek zachowa się w różnych sytuacjach. Teoria konstytu-
cjonalna, oparta na typach budowy ciała, tego nie czyni. Na
przykład, czy wiscerotoniczny endomorfik będzie przejawiał wrażli-
wość estetyczną? Czy będzie wewnętrznie spięty? Czy będą nim
targały wątpliwości? Teoria konstytucjonalna jest zbyt prosta, by
mogła udzielić odpowiedzi na takie pytania. Może budzić zacieka-
wienie, lecz nie ma zastosowania w poważnych sprawach.
Kolejny ważny kamień milowy w teorii osobowości położył Carl
Gustav Jung. Jung był uczniem i bliskim przyjacielem Freuda.
Chociaż w końcu ich drogi się rozeszły, psychologia Junga pozo-
staje pod silnym wpływem poglądów Freuda. Jung uważał, że
ludzka psyche (składająca się z ego i podświadomości) przyjmuje
dwie postacie: indywidualną i zbiorową. Chociaż obydwa systemy
tworzą odrębne całości, zachodzą pomiędzy nimi interakcje. Indy-
widualna podświadomość składa się z wypartych przeżyć jedno-
stki i jest nam doskonale znana. Pojęcie podświadomości zbioro-
wej ma swoich zwolenników, jest jednak znacznie bardziej kon-
trowersyjne. Jung utrzymywał, że cała ludzkość ma dostęp do
podświadomości zbiorowej, co wyjaśnia, dlaczego wszyscy ludzie
zachowują się, ogólnie rzecz biorąc, w podobny sposób.
To Jung podzielił ludzi na ekstrawertyków i introwertyków.
Ekstrawertycy są zwróceni na zewnątrz, w stronę rzeczywistego
świata, introwertycy zaś wolą spoglądać w głąb siebie, na własne
subiektywne przeżycia. Ludzie nie muszą się jednoznacznie zali-
czać do jednej lub drugiej grupy. Nawet najwięksi introwertycy
zwracają się czasami w stronę zewnętrznego świata. Jednakże
18 w sferze podświadomości jedna z tych orientacji ma charakter
Wprowadzenie
dominujący. Podstawowa orientacja współgra z czterema funk-
cjami psychicznymi występującymi u wszystkich ludzi. To właś-
nie współgranie podstawowej orientacji i czterech funkcji tworzy
zrąb ludzkiej osobowości. Czterema wspomnianymi funkcjami są:
ODBIERANIE WRAŻEŃ: funkcja ta dostarcza nam opartego na
faktach przedstawienia świata.
INTUICJA: podświadomy proces wnikania pod powierzchnię „re-
alnego” świata w poszukiwaniu podstawowych czynników wyjaś-
niających istotę rzeczywistości.
MYŚLENIE: racjonalna obserwacja świata oparta na faktach,
logice i argumentacji.
ODCZUWANIE: ocena obserwacji dotyczących siebie i świata
oparta na emocjach.

Wszyscy dobrze znamy przeciwieństwo odbierania wrażeń lub
intuicji, myślenia lub odczuwania. Jeden z elementów ma cha-
rakter dominujący, inny odgrywa rolę pomocniczą. U człowieka,
który kieruje się bardziej wrażeniami niż intuicją i preferuje
myślenie od odczuwania, czynnikiem dominującym może być od-
czuwanie, myślenie zaś - czynnikiem pomocniczym. U innego
osobnika, również preferującego odczuwanie i myślenie, funkcją
dominującą może być myślenie, pomocniczą zaś - odczuwanie.
Dominująca funkcja jest używana w sposób dostosowany do pre-
ferowanej orientacji (ekstrawertycznej lub introwertycznej). Intro-
wertycy wykorzystują swoją dominującą funkcję w wewnętrznym
świecie. Z kolei funkcja pomocnicza jest używana w sferze bytu,
która w danej orientacji nie jest preferowana.
W celu ustalenia funkcji dominujących psychologowie Myers
i Briggs stworzyli dodatkowy wymiar - przeciwieństwo: sądzenie
lub postrzeganie (J-P od ang. judgment/perceptioń] - oraz skalę,
w której za pomocą składającego się z czterech liter kodu można 19
20
Wprowadzenie
określić typ osobowości człowieka. Preferowany element - sądzenie
lub postrzeganie - determinuje sposób, w jaki jednostka odnosi
się do świata zewnętrznego. Jeśli ktoś preferuje sądzenie, w kon-
takcie ze światem zewnętrznym najczęściej używaną funkcją jest
odczuwanie lub myślenie (w zależności od tego, która z nich jest
preferowana). Jeśli dana osoba woli postrzeganie, w świecie zew-
nętrznym posługuje się odczuwaniem lub intuicją (w zależności od
tego, którą z tych funkcji preferuje). Funkcja dominująca jest inna
u ekstrawertyków i introwertyków. W przypadku ekstrawertyków
funkcja, na którą wskazuje J-P, jest funkcją dominującą, druga
zaś ma charakter pomocniczy. Jungowska typologia, mimo upływu
czasu, jest nadal szeroko stosowana w analizie osobowości.
Wiele lat po Jungu inny psycholog, Hans Eysenck, stworzył
kolejną typologię, która także spotkała się z dużym zainteresowa-
niem (podsumowałem ją za pomocą rysunku umieszczonego na
kolejnej stronie).
System Eysencka jest dobrym przykładem praktycznego zasto-
sowania teorii cech. Cecha osobowościowa to zwyczajnie opis na-
wykowego sposobu zachowania. Nasz język zawiera tysiące słów,
które takie sposoby zachowań opisują, od takich określeń jak
„towarzyski” i „wytrwały” po takie jak „niespokojny” i „niezrów-
noważony”. Wielu psychologów podejmowało próbę opracowania
kwestionariusza, który pomógłby w określeniu cech osobowych re-
spondenta. Poprzez zadawanie pytań starali się uzyskać informacje
na temat jego preferencji, opinii i postaw. Najczęściej stosowane
kwestionariusze miały formę zestawu twierdzeń, z którymi badany
miał się zgodzić lub nie. Chociaż w pewnych wypadkach można
udzielić szybkiej i zdecydowanej odpowiedzi, pozostawiano również
trzecią możliwość dla osób, które pragną wyrazić „niezdecydowa-
nie”. W niektórych testach odpowiedziom przypisane są wartości
punktowe; na przykład, badany może wybrać punkt na pięciostop-

niowej skali od 1 (zdecydowana aprobata) do 5 (zdecydowana
dezaprobata), gdzie 3 oznacza punkt, w którym badany nie podej-
muje żadnej zdecydowanej decyzji. Ważną cechą takich kwestiona-
riuszy jest to, że nie ma w nich właściwych i niewłaściwych od-
Wprowadzenie
powiedzi. Stwierdzenie w rodzaju „Lubię chodzić na przyjęcia” mo-
że spowodować zakreślenie odpowiedzi „tak” lub „nie” bez wzbudza-
nia w badanym poczucia, że uczynił coś niewłaściwego. Oczywiście
w pewnych wypadkach respondent stara się stworzyć sztuczny
obraz własnej osoby, tym jednak zajmiemy się nieco później.
Historia psychometrycznych badań osobowości rozpoczęła się
w latach I wojny światowej, kiedy armia amerykańska chciała się
upewnić, czy rekruci nie cierpią na zaburzenia psychiczne unie-
możliwiające wysłanie ich na front. Opracowano w tym celu
specjalny kwestionariusz, w którym pojawiły się pytania w rodza-
ju: „Czy moczysz się w nocy?” i „Czy często śnisz na jawie?”. Gdy
psycholodzy odnosili wrażenie, że respondent wykazuje zbyt wiele
takich objawów, kierowali go na dalsze badania.

TYPOLOGIA EYSENCKA
^X**niezrównoważonyVS(^

^r nastrojowy
przewrażliwiony ^V

X niespokojny
niespokojny \^

/ surowy
agresywny \

/ poważny
egzaltowany \

” pesymistyczny .^.
powściągliwy ^

zmienny \

<^s impulsywny

nietowarzyski ^
3j^ optymistyczny

cichy ^
aktywny

INTROWERTYK
EKSTRAWERTYK

bierny A/
•3- towarzyski

ostrożny %^
^ otwarty

zamyślony %
4> rozmowny ,

1 łagodny
reagujący 1

\ opanowany
kontaktowy /

\ spolegliwy
żywy /

\ stały
beztroski X

^V spokojny
przywódca /

^”^^ ZRÓWNOWAŻONY ^X^
21

Początkowo wydawało się, że wspomniane metody badawcze
znajdą zastosowanie głównie w medycynie. Słynny test pochodzący

z wczesnego okresu badań nad osobowością, Wielowymiarowy Min-
nesocki Opis Osobowości (Minnesota Multiphasic Personality lnven-

tory - MMPI), miał na celu wykrycie zaburzeń psychicznych, takich
jak depresja, paranoja, schizofrenia i dewiacje psychopatyczne.

Wkrótce jednak okazało się, że prawdziwa wartość „handlowa”
owych testów polega na tym, iż mogą pomóc pracodawcom w sele-

kcji pracowników i kształtowaniu ich kariery zawodowej. Właśnie
temu obszarowi poświęcam pierwszą część mojej książki.

Ponieważ istnieje tyle różnych testów, warto zapytać, czy są one
równie przydatne i czy przebadanie danej osoby za pomocą różnych

testów da podobne rezultaty. Na pytania te można odpowiedzieć
krótko - nie. To prawda, że testy oparte na teorii cech osobowościo-

wych, zmierzające do określenia podobnych rysów charakteru,
powinny dać, ogólnie biorąc, podobne rezultaty. Pewne testy różnią

się jednak znacznie od siebie. Na przykład dobrze znany Test Ror-
schacha plam barwnych jest przykładem zastosowania tzw. tech-

niki projekcyjnej, w której pyta się badanego, jakie kształty „do-
strzega” w pokazywanych mu plamach barwnych. Interpretacja

wyników takich testów jest w dużym stopniu subiektywna i zależna
od umiejętności przeprowadzającego je psychologa.

Już na samym wstępie warto zaznaczyć, że nie każdy test
przypominający test psychometryczny rzeczywiście nim jest. Całe

mnóstwo testów publikowanych w różnych czasopismach stawia
sobie za cel jedynie dostarczenie rozrywki i nie ma żadnej wartości

psychologicznej. Bardziej szkodliwe są testy podawane za psycho-
metryczne, których wyniki są w dużej mierze oparte na tzw. efekcie

Barnuma. Jak pewnie pamiętacie, P. T. Barnum był artystą estra-
dowym, który wypowiedział odkrywcze słowa: „Frajerzy rodzą się co

minutę”. Łatwo skonstruować test, który dostarczy wyników odpo-
wiadających wszystkim badanym, nie wprowadzając między nimi

żadnego rozróżnienia. Nie ma również problemu z tym, by wszyscy,
którzy otrzymają wyniki badania osobowości, uwierzyli, że dostar-

22 cza ono ich prawdziwego wizerunku.

ytanie o to, czy osobowość człowieka może ulec zmianie,
fma wielkie znaczenie w dziedzinie analizy i oceny osobo-
wości. Niestety, podobnie jak w przypadku wielu innych
pytań pojawiających się w psychologii, nie ma na nie jasnej
odpowiedzi. Jednym z istotnych elementów definicji osobowości
(jak widzieliśmy wcześniej) jest jej niezmienność w czasie. Co-
dziennie rano budzisz się jako taki sam człowiek, który poszedł
spać poprzedniego wieczora. Wszyscy doświadczamy tego w od-
niesieniu do siebie samych i ludzi, których znamy. Zachowujemy
dużą ostrożność wobec osób, u których dokonują się tak gwał-
towne zmiany osobowości, że w krótkim okresie wydają się zupeł-
nie inną osobą. Rzeczywiście, istnieją ludzie cierpiący na zabu-
rzenia wywołane przez zjawisko tzw. wielorakiej osobowości,
którzy w bardzo krótkim czasie z jednej osobowości przechodzą
do zupełnie innej. Uważamy jednak, że jest to zaburzenie psychi-
czne wymagające opieki medycznej, nie zaś sytuacja normalna.
Gdyby jednak ludzie nie mogli się zmieniać, korzyści płynące
z analizy osobowości byłyby bardzo ograniczone. Potrafimy wska-
zać osoby przystosowane lub nieprzystosowane do danej sytuacji.
Patrząc na ludzi, którzy ze sobą pracują, możemy rozpoznać tych,

którym dobrze idzie, i tych, którzy sobie nie radzą. Jeśli nie mo-
żemy pomóc ludziom w dokonaniu zmiany, nasza rola jest bardzo
ograniczona.
Określenie stopnia, w jakim ludzie panują nad własną osobo-
wością, jest sprawą kontrowersyjną. Freud i Jung twierdzili, że
człowiek jest w dużym stopniu poddany nieświadomym pobudze-
niom. W ciągu ostatniego wieku „pogląd ten wywarł wpływ na
23
24
Czy możesz się zmienić?
wiele obszarów działalności człowieka. Na przykład w dziedzinie
sztuki niemal obowiązującą była teoria głosząca, że artysta jest
ostatnią osobą, która może zrozumieć stworzone przez siebie
dzieło. Wskazywano, dla przykładu, że powieść pełna jest pod-
świadomych pobudzeń wypływających z psychiki autora oraz iż
jest on źle przygotowany do ich zrozumienia z tego powodu, że są
one nieświadome i nie zdaje sobie sprawy z ich istnienia.
Psychoanaliza opiera się na założeniu, że ludzie poruszają się
bez końca w błędnym kole neurotycznych zachowań, dopóki
odpowiednio przygotowany psychoanalityk nie pomoże im w wy-
kryciu motywów sprawczych ich postępowania. Proces ich odkry-
wania jest bardzo żmudny i kosztowny, a każda zmiana zacho-
wania może zostać wprowadzona dopiero po wnikliwym prze-
analizowaniu dzieciństwa pacjenta, doświadczeń z formacyjnego
okresu jego życia oraz jego stosunków z innymi ludźmi. Psycho-
analityk stosuje kilka technik psychologicznych, takich jak me-
toda swobodnych skojarzeń i analiza snów, by pomóc badanemu
w odkryciu pobudzeń, które tak długo pozostawały w ukryciu.
Ponieważ wiele treści podświadomości to wyparte wspomnienia
epizodów z przeszłości pacjenta, zbyt bolesnych, by je przypomi-
nać, potrzeba naprawdę dużego trudu, żeby je ujawnić.
Na drugim krańcu mamy badaczy ze szkoły egzystencjalistycz-
nej, nauczających, że nie musimy czuć się skrępowani własną
przeszłością, i wzywających, byśmy wzięli odpowiedzialność za
własne życie. Trudno o bardziej odmienne stanowisko. Poniżej
zamieszczam fragment z książki Geralda Coreya zatytułowanej
Theory and Practice oj Couseling and Psychotheraphy (Teoria
i praktyka poradnictwa oraz psychoterapii):
Egzystencjalistyczna filozofia człowieka opiera się w du-
żym stopniu na założeniu, że znaczenie naszego istnienia
nie jest nigdy ustalone raz na zawsze. Człowiek stale
stwarza siebie na nowo poprzez swoje przedsięwzięcia.
Ludzie są stale w fazie przejściowej, stale się wyłaniają,
ewoluują i stają. Bycie osobą oznacza, że odkrywa się
Czy możesz się zmienić?
istotę egzystencji i nadaje jej sens. Pytamy: „Kim jestem?
Kim byłem? Kim mogę się stać? Dokąd zmierzam?”. Nie
ma żadnego uprzednio istniejącego planu ani sensu,
który nam narzucono.
O tym, że ludzie się zmieniają, wiemy z codziennego życia.

Zwykle zmiany są nieznaczne i długo zachodzą, niekiedy bywają
jednak nagłe i dramatyczne. Przykładem może być sytuacja czło-
wieka, który stracił bliską osobę. Śmierć współmałżonka może
doprowadzić do depresji trwającej całymi miesiącami, a nawet
latami. Na dłuższą metę możemy zaobserwować takie zmiany, jak
zwiększony poziom niepokoju, mniej ekstrawertyczną orientację,
a nawet wzrost poczucia niepewności i spadek kreatywności.
Żadna z tych zmian nie musi mieć jednak charakteru stałego; gdy
dotknięty tragedią człowiek pozna w końcu nową osobę, czas
może przynieść inne, pozytywne zmiany.
Badając ludzi w kontekście pracy zawodowej, stale zdajemy
sobie sprawę ze zmian, które mogą się dokonać w ich osobowości.
Test, którym najczęściej się posługuję, ma na końcu dwie części.
Pierwsza nosi tytuł „Potencjalne zalety”. Wskazuję w niej, jak
pewnie odgadliście, pozytywne obszary, na których badany powi-
nien skoncentrować uwagę. Druga to „Potencjalne obszary, które
mogą wymagać zmian”. Jest to, mówiąc zwyczajnym językiem,
lista rzeczy, których nie można uznać za aktywa badanego
i których zmiana przyniosłaby mu korzyść. Jedną z rzeczy, które
podkreślamy w pracy, jest to, że osobowość człowieka nie ma
charakteru stałego jak rozmiar buta, lecz jest czymś, co w pew-
nych granicach może podlegać zmianom. Określenie tych granic
pozostaje sprawą otwartą. Gdyby po przeprowadzeniu testu
wezwano pracownika na spotkanie i poinformowano: „Może pan
zostać kierownikiem i otrzymać podwyżkę, jeśli nauczy się pan
bardziej przyjaznej i otwartej postawy wobec klientów”, mógłby
to spowodować u niego chęć zmian. Własny interes wydaje
się potężnym czynnikiem motywującym do dokonania takich ko-
rekt.

I

25
Czy możesz się zmienić?
Czy możesz się zmienić?
26
Wszystkie zmiany osobowości mogą być bolesne, dlatego nie
należy się z tym spieszyć. Rozpocznij od pracy nad tymi aspekta-
mi własnej osobowości, które można zmienić bez większego kło-
potu. Pamiętaj, że drastyczne zmiany rzadko bywają trwałe.
Niemal na pewno daremne i z pewnością niewskazane jest
dążenie do tego, by stać się osobą, którą w sposób oczywisty nie
jesteśmy. Często można jednak natrafić na poradniki, które obie-
cują łatwowiernym czytelnikom uzyskanie nowej, silniejszej i bar-
dziej dynamicznej osobowości. Naturalnie sugeruje się również, że
„nowe ja” będzie bardziej atrakcyjne dla przedstawicieli płci prze-
ciwnej. Mój Boże... Prawdopodobieństwo powodzenia tak śmiałego
przedsięwzięcia jest bliskie zeru. Człowiek chorobliwie nieśmiały
w ciągu jednej nocy nie stanie się osobnikiem towarzyskim, bierny
zaś nie odkryje w sobie nieznanych dotąd pokładów asertywności.
W każdym razie atrakcyjne wydaje się w nas to, co najbardziej

naturalne i autentyczne. Ludzie, którzy o tym zapominają, by
wywołać wrażenie na innych, zwykle wydają się im śmieszni.
Najwyraźniej widać to w mediach, gdy zwyczajny człowiek obda-
rzony odrobiną talentu nagle staje się wielką gwiazdą. Przemiana
ta może być całkiem zatrważająca i dla zainteresowanej osoby
katastrofalna w skutkach. Ilu zwykłych ludzi zaczęło wierzyć
w swój medialny wizerunek i stało się potworami egoizmu? Ilu
rozwiodło się z osobami, od których wcześniej byli zależni, i zaczęło
się obracać w zupełnie nieprawdziwym świecie? Znamy liczne
opowieści o gwiazdach pop kultury, filmu i sportu, które padły
ofiarą alkoholu, narkotyków, depresji i przemocy, co potwierdza
przeczucie, że nie jest to zwykły zbieg okoliczności. Utracenie
kontaktu z własną osobowością bywa bardzo niebezpieczne.
Jedna z takich zmian, której wszyscy jesteśmy świadomi,
wpływa na długotrwałe związki międzyludzkie. Zjawisko to może
przybierać dwie formy. Małżonkowie, którzy są ze sobą od lat,
uczą się sztuki dostosowania do partnera, upodabniając do siebie
w sferze osobowości. Równie powszechnym zjawiskiem jest jed-
nak sytuacja, w której ludzie, mimo wielu lat fizycznej bliskości,
oddalają się od siebie i w końcu stają zupełnie różni. Prowadzi to
często do tragicznej sytuacji, kiedy małżonkowie w średnim wie-
ku z dziećmi, które osiągnęły niezależność, postanawiają się
rozejść po latach ledwie skrywanej niechęci.
Jak wcześniej wspomniałem, poświęcamy wiele czasu na ana-
lizowanie wzajemnego dostosowania ludzi, którzy przeżywają
trudności w swoim związku. Alarmująca jest jednak liczba ludzi,
którzy wierzą, że można zachować „dobre” cechy partnera i usu-
nąć „złe”. Problem nie polega wyłącznie na tym, że w naszych
testach pomijamy czynnik atrakcyjności seksualnej - jesteśmy
też zmuszeni do pominięcia elementu miłości. Jest to poważny
brak, gdyż wedle mojej wiedzy nie ma na rynku żadnego wiary-
godnego testu miłości. Dlatego poświęciłem trochę czasu na
przyjrzenie się relacjom, które według wszelkich standardów nig-
dy nie powinny być udane. Mimo moich chłodnych i wyzutych
z uczuć analiz okazało się, że ludzie pozostający w takich związ-
kach nie widzieli świata poza sobą i niecierpliwie szukali u mnie
wskazówki, jak mogą poprawić swoją sytuację. Wydaje mi się, że
tego rodzaju zmiana nie jest możliwa i że jej poszukiwanie może
sprawić obojgu partnerom wiele cierpienia. Nie można kochać
kogoś pod warunkiem, że stanie się kimś innym. Wydaje się to
oczywiste, zdumiewa jednak, jak często ludzie starają się narzu-
cić partnerowi nierealistyczne oczekiwania, by stał się dla nich
bardziej „akceptowalny”.

27
fhociaż testy psychologiczne znane są od wielu lat, dopiero
ggod niedawna są szerzej używane. Zadecydowało o tym
kilka przyczyn. Po pierwsze, niemal powszechnie dostępne
stały się małe, szybkie komputery osobiste, które w ułamku
sekundy potrafią wykonać skomplikowane programy używane do

przeprowadzania testów psychologicznych. Jeszcze niedawno te-
sty musiały być przeprowadzane przez zawodowych psychologów,
którzy ręcznie liczyli wyniki badań. Czynność ta była bardzo
czasochłonna i tym samym niezwykle kosztowna. Dzisiaj zebrane
informacje można wprowadzić do komputera, ręcznie lub za
pomocą czytników optycznych, odczytujących kwestionariusze
wypełnione przez badanych. Przetwarzanie danych zabiera bar-
dzo mało czasu, a raport można opracować i wydrukować, naci-
skając jeden klawisz. Dzięki temu psychologowie mogą się skon-
centrować na interpretacji rezultatów, co jest czynnością nieco
bardziej skomplikowaną.
W Wielkiej Brytanii jeszcze jedna zmiana przyczyniła się do
szerszego spopularyzowania testów. Brytyjskie Towarzystwo Psycho-
logiczne (British Psychological Society) stworzyło osobom niemają-
cym wykształcenia psychologicznego możliwość ukończenia kursu
w dziedzinie testów psychometrycznych i uzyskania licencji ankie-
tera. Dzięki temu powstała nowa grupa ludzi potrafiących przepro-
wadzać testy i interpretować ich rezultaty. Ponieważ wspomniane
osoby nie miały tak wysokich kwalifikacji jak zawodowi psychologo-
wie, ich czas był tańszy, obniżyły się więc koszty badań testowych.
Większa łatwość przeprowadzania testów i obniżenie kosztów,
28 chociaż najważniejsze, nie są jednak jedynymi czynnikami, które
Dlaczego warto używać testów?
spowodowały upowszechnienie się testów psychologicznych. Meto-
dy badawcze stosowane w przeszłości w dużej mierze zostały po-
rzucone. Wywiad nadal pełni funkcję pomocniczą w stosunku do
testu, nie jest jednak uznawany za wiarygodne narzędzie. Wszyscy
braliśmy kiedyś udział w jakichś wywiadach. Niektórzy mieli okazję
obserwowania tego procesu „z obu stron stołu”. Człowiek starają-
cy się o pracę dokonuje sprytnej analizy cech, które potencjalny
pracodawca chciałby widzieć u swoich pracowników, i, co zrozu-
miałe, pragnie zaprezentować się w jak najlepszym świetle. Jeśli
pracodawca potrzebuje kogoś umiejącego pracować w zespole,
aplikant podkreśla swoje doświadczenie w pracy zespołowej. Jeśli
szuka się zatwardziałego indywidualisty, kandydat stara się ukazać
właśnie w takim świetle. Ze strony pracodawcy pojawia się zwykle
założenie, że osoba przeprowadzająca wywiad „świetnie zna się na
ludziach”. Zdumiewające, ilu ludzi schlebia sobie, podając się za
takich znawców. Bardzo często wywiad ujawnia jednak wiele sła-
bostek, uprzedzeń i preferencji, które inteligentny kandydat z pew-
nością wykorzysta. Z kolei doskonale przygotowana osoba, która
niechcący naruszy jakieś tabu prowadzącego rozmowę, może od-
paść mimo swych niepodważalnych zalet. Można chyba wybaczyć,
jeśli pracodawca dokonujący wyboru sekretarki kieruje się osobi-
stymi słabostkami. Bardzo często jednak osoba przeprowadzająca
wywiad jest jednocześnie menedżerem delegującym kandydata do
pracy w departamencie, którego pracownicy kierują się zupełnie

innymi uprzedzeniami.
Przewaga testów polega na tym, że eliminują celowe zafałszo-
wania wprowadzane przez kandydata oraz wszelkie sygnały, które
może mu przesyłać osoba prowadząca wywiad, informujące o jej
oczekiwaniach. Skuteczny profil osobowości w pewien sposób ana-
lizuje jego konstrukcję psychiczną. Chociaż brzmi to złowróżbnie,
w rzeczywistości nie jest wcale takie strasznie. Kiedyś poproszono
mnie o wygłoszenie wykładu dla studentów Uniwersytetu Oksfor-
dzkiego, którzy niebawem mieli skończyć studia, trafić na rynek
pracy i, przypuszczalnie, zostać poddani testom. Bardzo chcieli się
dowiedzieć, jakich informacji mogą niechcący dostarczyć podczas 29
Dlaczego warto mmać testów?
badań testowych. Wyjaśniłem, że test z pewnością wykaże, czy są
nieśmiali, czy przebojowi, doświadczają niepokoju, są kreatywni
lub pozbawieni tej cechy itd. Nie ujawni jednak, czy kandydat
nadużywa alkoholu, kocha swoją matkę lub ma dziwną fiksację
związaną z damską bielizną. Odniosłem wrażenie, że dodało im
to otuchy.
Metoda testowa pozwala pracodawcy na bardziej profesjonalny
dobór pracowników od metody opartej na czystych odczuciach
i intuicji. Na przykład na zajęciach z psychometrii miałem kilku
kolegów, którzy pracowali w kadrach jednej z dużych firm moto-
ryzacyjnych. Wyjawili mi, że jednym z najtrudniejszych wyzwań
była dla nich rekrutacja kobiet do pracy w dziale sprzedaży
telefonicznej (panie te siedziały cały dzień przy telefonie, sprzeda-
jąc ubezpieczenia komunikacyjne). Dla wielu ludzi taka praca
byłaby istną torturą, jednak, jak to zwykle bywa w życiu, pewni
ludzie są do niej stworzeni. Niektóre pracownice były tak dobre,
że przewyższyły wszelkie oczekiwania. Firma wytyczyła handlow-
com takie cele, by skutecznie działając, nie mieli żadnych proble-
mów z ich realizacją. Niektóre panie nie tylko spełniły postawione
wymagania, lecz zdołały je przewyższyć nawet o 17 do 20 procent.
Prawdziwe królowe sprzedaży telefonicznej. Kierownictwo firmy
postanowiło zbadać osobowość tych niezwykłych handlowców
i na podstawie uzyskanych wyników opracować normę. Wymy-
ślono bardzo interesujący eksperyment. Postanowiono zatrudnić
dwie nowe grupy kobiet. Rekrutacja do pierwszej grupy odbywała
się za pomocą zastosowania tradycyjnych technik i metody oceny
osobowości. Kobiety z drugiej grupy musiały przejść badania
testowe, później zaś porównywano ich wyniki z wynikami naj-
lepszych pracownic działu sprzedaży telefonicznej. Zatrudniono
jedynie te, których profil osobowości odpowiadał profilowi najbar-
dziej skutecznych handlowców. Zgodnie z oczekiwaniami po up-
ływie osiemnastu miesięcy okazało się, że wiele kobiet miało dość
tego zajęcia i odeszło. Inne nie były wystarczająco skuteczne
w sprzedaży ubezpieczeń i po okresie próbnym zostały zwolnione.
30 Okazało się jednak, że kobiety, które wybrano, opierając się na
Dlaczego warto używać testów?

pozytywnym wyniku porównania z najlepszymi handlowcami,
w większości pozostały w firmie i poszły w ich ślady.
Ta metoda doboru „idealnych” pracowników staje się coraz
popularniejsza. Pracuję obecnie z klientem, którego firma dostarcza
ekspertów komputerowych dużym przedsiębiorcom na krótkie
kontrakty. Jego problem polega na tym, że zatrudnia informatyków
na kilka miesięcy i umieszcza ich w dużych przedsiębiorstwach,
w których od razu reprezentują jego firmę. W takiej sytuacji wielkie
znaczenie ma dobór odpowiednich ludzi. Po pierwsze, wybrane
osoby muszą zrobić dobre wrażenie w firmie, do której zostaną
oddelegowane. Muszą też mieć odpowiednie cechy osobowości, by
wykonać zleconą pracę, mimo znajdowania się w obcym środowi-
sku. Jak się pewnie domyślacie, pewni ludzie byli do tego stworzeni.

Na podstawie analizy ich profilu chcieliśmy stworzyć normy

rekru-

tacji. Chodziło o wyeliminowanie nieodpowiednich ludzi, zanim
zostaną zatrudnieni i zniszczą dobrą reputację swego pracodawcy.
W tym celu opracowaliśmy „wizerunek” odpowiedniego kandydata
i mogliśmy przeprowadzić skuteczną selekcję.
Jakie inne przesłanki przemawiają za stosowaniem testów?
Wskazaliśmy już, że metoda testowa pomaga w wyborze „właści-
wych” ludzi. A co z ludźmi, którzy do danej pracy się nie nadają?
Psychologowie powiadają zwykle, że nie ma dobrych ani złych
osobowości, i w pewnym sensie mają rację. Z drugiej strony ist-
nieją przecież pewne zaburzone osobowości i będziesz w nie lada
kłopocie, jeśli taki człowiek znajdzie się w twoim zespole. Kiedyś
pracowaliśmy dla firmy, która w dziale sprzedaży zatrudniała
młode kobiety. Jedna z nich, nazwijmy ją Katie, była inteligentna,
przyjacielska, przebojowa, sumienna, jednym słowem, bezcenny
nabytek dla firmy. Po jakimś czasie Katie wyszła za mąż i prze-
prowadziła się do innego miasta, w którym znalazł pracę jej mąż.
Poprosiliśmy o profil osobowości Katie, by dzięki niemu znaleźć
odpowiednią osobę na jej miejsce. Zadanie takie jest wykonal-
ne w sensie procentowym, tj. można znaleźć kandydatkę, która
w 95 procentach będzie miała cechy Katie. Zanim przystąpiliśmy
do pracy, dyrekcja zmieniła zdanie. Postanowiono, bez żadnych 31
Dlaczego warto używać testów?
badań testowych i wywiadów, w miejsce Katie przenieść panią
z innego działu, powiedzmy, Sophie. Na szczęście psychologowie
zajmujący się psychomterią wykonują wiele zadań, by poszerzyć
swoją wiedzę, nawet jeśli są pozbawieni zachęty materialnej.
Postanowiliśmy poddać Sophie testom i przeanalizować jej wize-
runek na tle profilu Katie. Doznaliśmy szoku! Ta dziewczyna
miała wyraźnie zaburzoną osobowość. Była skrajną introwertycz-
ką, miała ogromne problemy z niepokojem i zdradzała wszelkie
symptomy braku równowagi emocjonalnej. Stan Sophie był tak
poważny, że zwróciliśmy uwagę jej przełożonemu, iż kobieta może
popełnić samobójstwo. Kiedy poprosiliśmy, aby powiedziała nam,

co ją niepokoi, okazało się, tak jak podejrzewaliśmy, że ma
ogromne problemy osobiste i rzeczywiście zastanawia się nad
odebraniem sobie życia.
Zdumiewa, że pewni ludzie, niemąjący czasu lub odwagi, by
pójść do lekarza lub psychiatry, silnie wierzą, że profil osobowości
może ujawnić ich problemy. Oczywiście kwestionariusze używane
dla celów rekrutacji pracowników nie stawiają sobie za cel
zidentyfikowanie problemów medycznych, w pewnych okoliczno-
ściach te się jednak ujawniają. Kiedyś zwróciło się do nas
0 pomoc dwóch młodych mężczyzn starających się o pracę po-
średników ubezpieczeniowych. Twierdzili, że bardzo dobrze sobie
radzą. Obaj nalegali jednak, abyśmy poddali ich testom. Nie
mogłem zrozumieć, o co im może chodzić, ponieważ nie chcieli
nam o tym powiedzieć. Mimo to przeprowadziliśmy z każdym
z nich dwa testy i uzyskaliśmy profil dwóch poważnie zaburzo-
nych osobowości. Podczas gdy Sophie była zamknięta w sobie
1 niezrównoważona, dwaj panowie byli przebojowi, wyraźnie spię-
ci, zmotywowani do działania i dosłownie sparaliżowani przez
niepokój. Mieli typ osobowości, który w psychologii określa się
mianem osobowości typu A. Osobowość typu A bywa czasami
nazywana „osobowością choroby wieńcowej”. Określenie to nie
jest do końca słuszne - późniejsze badania wykazały, że u ludzi
o osobowości typu A występuje zwiększone ryzyko zawału serca
32 jedynie wówczas, gdy tłumią w sobie dużo gniewu. Było jednak
Dlaczego warto używać testów?
oczywiste, że dwaj młodzi biznesmeni prowadzili bardzo niebez-
pieczny styl życia. Ze zdumieniem stwierdziłem, że gdy im o tym
powiedziałem, zakomunikowali, iż spodziewali się takiego wyniku
i właśnie dlatego poprosili, by poddać ich testom. Dlaczego nie
udali się z tym1 do lekarza? Wydaje się, że ambitni młodzi przed-
siębiorcy nie uważają, by pójście do lekarza było właściwym po-
sunięciem. Z kolei wypełnienie kwestionariusza wydawało się na
miejscu!
Również inni ludzie posługują się testami psychologicznymi,
by określić swoje problemy osobiste. Jedną z oferowanych przez
nas usług, jest tzw. analiza kompatybilności, w której poddajemy
analizie porównawczej profile osobowości osób żyjących ze sobą
w związku. Za pomocą tej metody nie można jednak zbadać atrak-
cyjności seksualnej partnerów. Wszyscy odczuwaliśmy kiedyś fi-
zyczny pociąg do osoby, którą niezbyt lubimy, lub na odwrót - lu-
biliśmy ludzi, którzy nie podniecali nas seksualnie. Analiza kom-
patybilności wyświetla rozmaite wymiary profilu osobowości part-
nerów, ujawniając podobieństwa i różnice. Badania rozpoczynamy
od tego, co nazywamy czynnikami drugorzędnymi. Jest to pięć
głównych czynników osobowościowych, które tworzą zrąb oso-
bowości człowieka: ekstrawersja/introwersja, niepokój, kontrola,
niezależność i wrażliwość. Pojawienie się poważnych różnic w jed-
nym, dwóch lub większej liczbie wspomnianych wymiarów nie
musi oznaczać, że dany związek napotka problemy. Ludzie proszą-
cy nas o przeprowadzenie takiej analizy, niemal zawsze doświad-

czali jakichś trudności w łączącym ich związku. Z tego powodu
można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że poważne różni-
ce osobowościowe nie były źródłem ich problemów.
W relacjach międzyludzkich pewne rysy osobowościowe są
ważniejsze od innych. Na przykład, jeśli jeden z partnerów jest
osobą kreatywną, drugi zaś jest tej cechy pozbawiony, nie spowo-
duje to przypuszczalnie poważniejszych problemów. Mniej twór-
czy osobnik może być poirytowany nierealistycznymi pomysłami ^^
swojego kreatywnego partnera, wszyscy jednak działamy sobie

czasami na nerwy, prawda?
33

Dlaczego warto używać testów?
Dla porównania weźmy spontaniczność/sprawowanie kon-

troli. Ludzie przejawiający silną tendencję do sprawowania kon-
troli lubią protokół i reguły. Cenią miłe, podnoszące na duchu

poczucie wypływające z moralnych przekonań. Czują się jak
w domu w purytańskich środowiskach, w których mogą bez

skrępowania wyrażać szczerą dezaprobatę dla znajdujących się
na zewnątrz grzeszników i ludzi pozbawionych zasad. Ludzie

przejawiający skłonność do sprawowania kontroli mają czasami
wrażenie, że bliźni o swobodniejszych przekonaniach nie są

jedynie inni, lecz wręcz moralnie odrażający. Z drugiej strony
ludzie, którzy przejawiają niską skłonność do kontroli, są prze-

konani, że jedynym możliwym sposobem życia jest całkowite
wyluzowanie się. Traktują wszystkich ambitnych osobników ja-

ko spiętych, nudnych i pompatycznych. Poważne różnice w tym
wymiarze osobowości mogą wskazywać, że partnerzy napotkają

poważne problemy.
Korzyści płynące z tego rodzaju analizy polegają na tym, że

można dzięki niej sporządzić psychodynamiczną mapę relacji -
mapę, która jest niewidoczna dla tworzących osób, szczególnie

w samym środku bitewnego rozgardiaszu. Opisanie całej sytuacji
i spokojne przyjrzenie się jej może dostarczyć zainteresowanym

nieco nadziei. Przeprowadziliśmy taką analizę dla małżonków,
którzy na zewnątrz wydawali się zupełnie niedostosowani. Męż-

czyzna był bardzo nerwowy, ulegający nastrojom, twórczy i pełen
wątpliwości, kobieta, znacznie spokojniejsza, pewniejsza siebie,

wydawała się jednak chłodna i pozbawiona współczucia. Z pew-
nością nie była osobą, do której jej partner mógłby się zwrócić ze

swoimi problemami. Widać było wyraźnie, że najbardziej ceni
w niej spokój i opanowanie. Nie przeszkadzało mu, że nie okazuje

mu współczucia i nie dostarcza ramienia, na którym mógłby się
wypłakać. Znacznie większe wrażenie robił na nim spokój part-

nerki i jej niewzruszone oblicze. Wydawało się nam, że dostarcza-
ło mu to silnej inspiracji w licznych kryzysach, które przeżywał.

Później wyznał, że zwykł ją nazywać „swoim Buddą”, w powodu
aury spokoju, jaka ją otaczała.

Dlaczego warto używać testów?
W testach psychometrycznych najbardziej cenię to, że nie

tylko pozwalają na umieszczenie kwadratowych klocków w kwa-
dratowych otworach, okrągłych zaś w okrągłych. Jest to przy-

datne, lecz szczerze mówiąc, całkiem banalne. Rzecz staje się
naprawdę interesująca, gdy masz do czynienia (a ja mam to

szczęście) z bardzo inteligentnymi i niezwykle kreatywnymi oso-
bami. Taka praca jest prawdziwym wyzwaniem. Odkrywasz, że

przysłowiowe klocki mają nie tylko całkiem nowy, oryginalny
kształt; gdy badany staje się tego świadomy, potrafi nie tylko

odnaleźć pasujące otwory, lecz przekonać badającego, by spo-

rządził otwory o kształcie odpowiednim dla niego. Gdy zdarza
się coś takiego, mówię o zadowoleniu z wykonywanej pracy.

35
36

fielu ludzi chciałoby wiedzieć, czy można „oszukać” test
ł badający profil osobowości. Odpowiem krótko - nie.

W teście nie ma właściwych i niewłaściwych odpowiedzi,
a osoba przeprowadzająca badanie stara się jedynie uzyskać

prawdziwe odpowiedzi na zadawane pytania. Podczas przeprowa-
dzania testów na potrzeby selekcji pracowników potencjalny

pracodawca ma lub powinien mieć całkiem wyraźne wyobrażenie,
jakiej osoby pragnie. Jeśli taką osobą nie jesteś, przypuszczalnie

nie znajdziesz trwałego zadowolenia z wykonywanej pracy, nieza-
leżnie od tego, jak atrakcyjna może się wydawać. Oczywiście na

tym sprawa się nie kończy. Ludzie często pragną zdobyć określo-
ną posadę z powodu potrzeb finansowych lub dlatego, że gdy

zostaną przyjęci, będą potrafili stworzyć sobie wygodną niszę,
nawet jeśli nie odpowiadają w stu procentach oczekiwaniom

pracodawcy. Z tego powodu starają się odgadnąć, jakiego pra-
cownika pragnie ich przyszły chlebodawca, i odpowiadać na

pytania tak, by wywołać korzystne wrażenie. Z kilku powodów
działanie takie jest skazane na niepowodzenie.

Testy są tak konstruowane, by zawierały wewnętrzny wykry-
wacz kłamstwa. Nie powiem wam, w jaki sposób on działa,

ponieważ uczyniłoby to bezużytecznym wiele testów i ściągnęło
na mnie powszechną niechęć kolegów. Dość powiedzieć, że bada-

jący odkryje, iż starasz się wywrzeć na nim pozytywne wrażenie
poprzez stworzenie fałszywego wizerunku własnej osoby. Jeśli

podjąłeś niewielką próbę ukazania się w „lepszym” świetle, zosta-
nie to odnotowane, lecz przypuszczalnie nie wpłynie w dużym

stopniu na twoje szansę. Jeśli jednak zostaniesz uznany za czło-
Czy można oszukać test?

wieka, który stara się zamydlić oczy pracodawcy, staniesz się
człowiekiem niegodnym zaufania w innych sprawach, co może

doprowadzić do odrzucenia twojego podania.
Kiedyś, ku memu zdziwieniu, generał pewnego zakonu (nie

wymienię jego nazwy z przyczyn, które niebawem staną się jasne)
poprosił mnie o przeprowadzenie testów osobowości na nim i jego

braciach zakonnikach. Przełożeni zakonu byli pod silnym wpły-
wem Amerykanów, którzy cenią wartość testów psychometrycz-

nych. Skontaktowaliśmy się z członkami zakonu mieszkającymi
w różnych częściach świata, prosząc o wypełnienie kwestionariu-

sza. Podczas przetwarzania danych zauważyliśmy, że każdy z re-
spondentów plasuje się nieoczekiwanie wysoko na skali kłam-

stwa. Wielce tym zakłopotany, skontaktowałem się z generałem
i z całym taktem, na jaki było mnie stać, wyjaśniłem problem.

Zamiast wpaść w gniew, generał był tym bardzo ubawiony. Wy-
jaśnił, że mnisi przez całe życie starają się naśladować Jezusa.

Naturalnie zawodzą, lecz nie zaprzestają prób. W bardzo szczegól-
nym sensie, z jak najwznioślejszych pobudek, żyją w kłamstwie.

W tym wypadku kłamstwo zostało jednak łatwo wykryte.
W jednej tylko dziedzinie działalności zawodowej ludzie przed-

stawiający siebie w fałszywie korzystnym świetle są witani z ra-
dością. Handlowcy, szczególnie stosujący metody polegające na

wywieraniu silnego nacisku, przez całe życie starają się przeko-
nać ludzi, że są dobrymi facetami, na których słowie można

polegać. W ich słownictwie nie ma miejsca na takie określenia jak
„uczciwość” lub „wewnętrzne wątpliwości”. Wyobraźcie sobie

sprzedawcę mówiącego: „Tak, to dobre urządzenie, lecz konku-
rencja wyprodukowała równie dobre, a przy tym tańsze”. Jeśli nie

myślisz o karierze handlowca, zalecam jednak szczerość przy
wypełnianiu kwestionariusza.

Oprócz jawnego oszukiwania respondenci robią inne rzeczy,
by zafałszować wyniki testu. Jedną z nich nazywam „filozofowa-

niem”. Wszystkie testy, które znam, opierają się na zasadzie, że
najlepsze odpowiedzi to te, które badany podaje „prosto z głowy”, j

Należy pamiętać, że przeprowadzający test stara się jedynie 37

38
Czy można oszukać test?
określić nasze odczucia wobec własnej osoby, nie zaś przeprowa-
dzić dochodzenie policyjne. W jednym z naszych testów pojawia-
ło się zdanie: „Większość ludzi uważa mnie za człowieka towa-
rzyskiego i otwartego”. Badany miał się z tym stwierdzeniem, jak
to zwykle w testach bywa, zgodzić, zaprzeczyć mu lub skwitować
słowami: „Nie wiem”. Ku mojemu zaskoczeniu jedna z bada-
nych kobiet przeprowadziła wśród przyjaciół i krewnych ankietę,
udzielając statystycznie poprawnej, lecz dla mnie całkiem nie-
przydatnej odpowiedzi. Odpowiedzi na wiele pytań w takich kwe-
stionariuszach, podane po dłuższym namyśle, mogłyby dostar-
czyć bogatego materiału do rozważań. Nawet ustosunkowanie się
do całkiem prostego stwierdzenia w rodzaju „Lubię chodzić na
przyjęcia” może w dużym stopniu zależeć od obecnego nastroju,
pory roku lub sytuacji finansowej badanego oraz wielu innych
czynników. Przeprowadzającego test wcale to jednak nie intere-
suje. Większość z nas może ogólnie określić, czy lubi chodzić na
przyjęcia, czy nie. I o to jedynie w tym pytaniu chodzi. Kompli-
kując sytuację, doprowadzimy do raczej wymuszonego, sztuczne-
go obrazu własnej osoby. Jeszcze gorsi są respondenci, którzy
pragną udzielić danemu kwestionariuszowi „namaszczenia”, in-
formując o swoich przemyśleniach związanych z konkretnymi
pytaniami, wskazując na ich różne znaczenia i różne odpowiedzi,
które mogą paść w określonych sytuacjach. Większość testów jest
sprawdzana na urządzeniach komputerowych, gdzie nie ma miej-
sca na komentarze w rodzaju: „Właśnie rzuciła mnie żona, dla-
tego sądzę, że w tym tygodniu nie pójdę na przyjęcie. Zwykle lu-
bię jednak chodzić na przyjęcia, gdy znam zaproszonych gości”.
To nie żarty. Takie komentarze pojawiają się w testach bardzo
często.
Inną sztuczką stosowaną przez badanych jest coś, co nazy-
wam „udzielaniem odpowiedzi na chybił trafił”. Gdy w celu doko-
nania oceny pracodawca postanowił poddać testowi dużą liczbę
pracowników, wielu uznało to posunięcie za naruszenie ich pry-
watności. Starali się jakoś przed tym bronić, zaznaczając odpo-
wiedzi w sposób całkiem przypadkowy i mając nadzieję, że uda
Czy można oszukać test?
im się w ten sposób przechytrzyć system. Ludzie zajmujący się
tworzeniem testów wiedzą o tym uniku, dlatego wiele kwestio-
nariuszy jest tak skonstruowanych, że można wykryć badanych,
którzy udzielają odpowiedzi w sposób czysto losowy.
Miałem też zupełnie inne doświadczenie z pracownikami nie-

chętnymi testom. Wśród moich klientów są przedsiębiorstwa na-
ftowe. Czasami wysyłają niektórych członków załogi na zajęcia
z pracy zespołowej. Jeśli jesteś masywnym Teksańczykiem, który
spędził właśnie wyczerpującą zmianę na platformie wiertniczej,
ostatnią rzeczą, której potrzebujesz po zejściu na ląd, jest kwestio-
nariusz osobowości - szczególnie jeśli masz ochotę na stek grubo-
ści cala. Zamiast mścić się, udzielając odpowiedzi na chybił trafił,
niektórzy z badanych znajdowali nasz numer telefonu w doku-
mentach i z platformy morskiej, po której hula wiatr, w osobisty
sposób dawali wyraz swojej dezaprobaty. W testach osobowości
chodzi jednak o to, by pomóc pracodawcy i pracownikowi w stwo-
rzeniu jak najlepszych stosunków roboczych. Można to osiągnąć
jedynie wówczas, gdy badani udzielają szczerych odpowiedzi. Moją
dobrą radą dla osób, które mają przejść taki test osobowości, jest
„nie próbujcie oszukiwać”.
39

Ipracowywanie testu psychologowie rozpoczynają od stwo-
rzenia teoretycznego modelu osobowości. Na tej podstawie
określają różne wymiary osobowości, które pragną zbadać.
Powiedzmy, że mamy zamiar zmierzyć postawę ekstrawertyczną.
Obmyślamy pytania, które naszym zdaniem pozwolą określić, czy
badany jest osobą otwartą, entuzjastyczną, zorientowaną na ludzi
i przebojową. Trzeba w tym celu sformułować mnóstwo pytań,
nazywanych pulą pytań, ponieważ wiele z nich zostanie odrzuco-
nych jako nieodpowiednie. Po opracowaniu kwestionariusza pro-
simy o jego wypełnienie dużą liczbę ludzi. Ważne, by respondenci
pochodzili z jak najróżniejszych grup społecznych i by reprezen-
towane były osoby o różnym poziomie inteligencji. Końcowe ele-
menty testu zostają wybrane na podstawie kilku kryteriów, m.in.
muszą być one wiarygodne, ważne i skutecznie różnicować bada-
nych.
Aby elementy testu mogły zostać uznane za wiarygodne,
należy wyeliminować wszelkie niejasności zawarte w samych
stwierdzeniach/pytaniach lub w systemie punktowym. Znanym
przykładem elementu, który kiedyś był wiarygodny jako miara
postawy ekstrawertycznej, później zaś ją utracił, jest stwierdze-
nie: „Lubię chodzić na męskie przyjęcia”. Kiedy opracowano ten
element testu, miał on jedynie za zadanie mierzyć postawę
respondenta wobec wydarzeń z życia towarzyskiego. Jednak
ewolucja języka i obyczajów spowodowała, że obecnie stwierdze-
nie to może być pytaniem o orientację seksualną. Aby każdy
z elementów testu był przekazywany respondentom w identycz-
ny sposób, badający za każdym razem posługują się standar-
W jaki sposób opracowuje się testy?
dową broszurą i przeprowadzają standardową ocenę jego wyni-
ków, korzystając przy tym z tych samych wytycznych. Wspom-
niane środki ostrożności mogą się wydawać oczywiste, mają jed-
nak ogromne znaczenie. Psychologowie zwracają, na przykład,

baczną uwagę na to, czy broszurka z pytaniami nie ma nowej
szaty graficznej. Jeśli nie można dokładnie zmierzyć skutków
wprowadzenia zmian, nie ma pewności, czy nie została zniszczo-
na wiarygodność testu.
Po standaryzacji testu przeprowadza się go na dużej liczbie
osób i starannie analizuje rezultaty. Na podstawie uzyskanych
wyników można opracować tablice norm. Każda z norm oparta
jest na innej próbie badanych (lub próbie populacji). Normy te
stanowią bardzo ważny element badań testowych. Na przykład
grupa dwudziestolatków, którzy nie ukończyli studiów, osiąga
zupełnie inne wyniki od grupy, powiedzmy, prawników w średnim
wieku. Różne normy są bardzo użyteczne do różnych celów
szczegółowych. W wielu wypadkach będziemy jednak potrzebo-
wali normy dla ogółu populacji. Ponieważ przeprowadzenie testu
na całej populacji nie jest praktyczne, trzeba uczynić drugą
z najlepszych rzeczy, tj. przebadać próbkę osób reprezentatywną
dla całej populacji. Jest to tzw. próba warstwowa (stratyfikacyj-
na), zawierająca właściwą liczbę osób z różnych grup wiekowych,
o różnej płci, pochodzeniu geograficznym, poziomie inteligencji
itd. Bardzo pouczające jest w tym względzie przeanalizowanie
wyników testu osobowości jednego respondenta i na tle kilku
rożnych norm. Osoba badana - przypuśćmy, że jest nim mężczyz-
na w średnim wieku - może okazać się nudnym facetem w po-
równaniu z grupą osiemnastolatków. Przypuszczalnie wyda się
osobą mniej ekstrawertyczną, mniej śmiałą w kontaktach towa-
rzyskich i ostrożniejszą, może też doświadczać silniejszego niepo-
koju. Jeśli jednak porównamy go z grupą starszych duchownych,
zyska żywsze oblicze.
Tworzenie elementów testu wymaga dużej umiejętności. Jedn.i
z najważniejszych rzeczy, o których należy pamiętać, pisząc an-
kietę, jest ograniczenie do minimum informacji, którą badany 41

42
W jaki sposób opracowuje się testy?
może uzyskać na temat celu umieszczenia w teście danego ele-
mentu. Nie chodzi o to, by bawić się wodzeniem badanego za nos.
Jeśli respondent będzie wiedział, jaka cecha jest mierzona danym
elementem, na przykład „lęk”, jego odpowiedzi będą odzwiercied-
lały tę świadomość i nie będą do końca szczere. W efekcie mogą
powiedzieć badanemu, jak respondent postrzega samego siebie
w sferze niepokoju, a ponieważ wielu nie jest dobrym sędzią
własnego charakteru, może doprowadzić do poważnych błędów.
Piszący testy muszą też zadbać o to, by poszczególne elementy
były tak jasne i zrozumiałe, jak to możliwe. Na przykład stwier-
dzenie „Większość ludzi uważa mnie za miłego faceta” jest zbyt
niejasne, by mogło zostać użyte w kwestionariuszu. Określenie
„miły” ma nieco rozmazane znaczenie i obejmuje szeroki zakres
znaczeniowy (może obejmować na przykład „miłą powierzchow-
ność”, a jednocześnie takie cechy jak „uprzejmość”, „hojność”,
a nawet „uczciwość”). Bardziej konkretne znaczenie ma stwier-

dzenie: „Większość ludzi uważa mnie za człowieka życzliwego”.
Elementy testu muszą też nawiązywać do konkretnych zacho-
wań. Pytanie: „Czy jesteś kreatywny?” jest mniej przydatne od
pytania: „Czy piszesz wiersze?”. Drugie z pytań dostarcza kon-
kretnych informacji na temat poziomu kreatywności badanego.
Bardzo ważne jest też to, by każdy z elementów testu dostar-
czał odpowiedzi wyłącznie na jedno pytanie. Stwierdzenie w ro-
dzaju: „Uważam podziały społeczne oparte na przynależności
klasowej i bogactwie za niewłaściwe” jest zbyt zagmatwane. Czy
ma ono na celu ustalenie postawy badanego wobec klas społecz-
nych, zróżnicowania poziomu zamożności, czy zawiści wobec
wyżej stojących? Elementy testu muszą być proste i ograniczać
się do zadania jednego, prostego i bezpośredniego pytania.
Czasami pewne elementy kwestionariusza mają na celu usta-
lenie częstości, z jaką badany wykonuje określone działania.
Również w tym wypadku pytania powinny mieć charakter kon-
kretny, nie zaś ogólny. Pytanie w rodzaju: „Czy często uskarżasz
się na uciski i bóle głowy” odwołuje się do subiektywnej definicji
słowa „często”. Czy badany przez „często” rozumie raz, czy dwa
W jaki sposób opracowuje się testy?
razy w tygodniu? Czy dolegliwości bólowe muszą pojawiać się
codziennie, aby mogły zostać uznane za „częste”? W takiej sytua-
cji przeprowadzający test musi dostarczyć precyzyjnych informa-
cji, by osoba badana mogła zadowalająco odpowiedzieć na posta-
wione pytanie. O wiele lepiej byłoby zapytać: „Czy cierpisz na
ucisk i ból głowy częściej niż raz w tygodniu?”.
Jednym z najważniejszych elementów testu jest zadbanie, by
osoba badana przekazała pierwszą odpowiedź, jaka jej przyjdzie
do głowy. Wskazówki dotyczące sposobu wypełniania testu po-
winny to zawsze wyraźnie podkreślać. Badającemu zależy na
uzyskaniu instynktownej reakcji na określoną sytuację - reak-
cję opisującą najbardziej typowy sposób zachowania się respon-
denta.
43
ajbardziej oczywistym argumentem przemawiającym na
korzyść grafologii jest to, że wszyscy, niejako „amatorsko”,
wierzymy i stosujemy ją w życiu codziennym. Nie mamy
też problemu z zaakceptowaniem poglądu, że osobowość człowie-
ka znajduje odzwierciedlenie w jego charakterze pisma. Więk-
szość nas potrafi również przytoczyć przykład przyjaciół, krew-
nych i kolegów, w których charakterze pisma odbija się określony
rys temperamentu. Wszyscy widzieliśmy duże, fantazyjne, wyra-
żające pewność siebie pismo skrajnego ekstrawertyka i drobny
maczek skrajnego introwertyka. Kiedy otrzymujemy list od nie-
znanej osoby lub od znajomego, z którym wcześnie nie korespon-
dowaliśmy, w rutynowy sposób analizujemy charakter pisma, by
wyczytać z niego coś na temat charakteru nadawcy. Zjawisko to
tłumaczy, moim zdaniem, wielką popularność, jaką cieszy się
grafologia, oraz to, że mimo wielu wątpliwości psychologów
metoda ta jest do dziś szeroko stosowana w procesie oceny

osobowości.
Jednak nawet na tym etapie pojawiają się problemy. „Zdro-
worozsądkowa grafologia” dostarcza nam bardzo ograniczonych
informacji. Nawet jeśli przyjmiemy, że charakter pisma dostar-
cza informacji na temat osobowości człowieka, to, co opisałem,
trudno uznać za jej wyczerpującą analizę. Co więcej, wadą tej
metody jest, że w dany charakter pisma dokonujemy często
projekcji cech osobowościowych, które spodziewamy się zastać.
Podam dobry przykład błędu popełnianego w analizie charakte-
ru pisma. W Mensie wiele czasu poświęcamy ocenie inteligencji,
44 w konsekwencji utrzymujemy codzienne kontakty z bardzo inte-
Grafologia
ligentnymi dziećmi. Jedną z cech, które łączy je wszystkie, jest
to, iż niemal pewnym objawem wysokiej inteligencji jest nie-
chlujny, nieczytelny charakter pisma. Wiele bardzo zdolnych
dzieci nie znajduje uznania w oczach nauczycieli, którzy na
równi cenią schludną formę i treść. Jedna z dziewczynek, które
poznaliśmy, miała iloraz inteligencji (IQ) umieszczający ją
w górnej, dziesięcioprocentowej, części populacji. Nagle ktoś
zauważył, że dziecko ma piękny, schludny charakter pisma.
Wywołało to pewne komentarze ze strony tych, którzy pracowali
z inteligentnymi dziećmi i spotykali się jedynie z objawem nie-
chlujnego bazgrania. Czy dziewczynka, która ładnie pisze, może
być tak zdolna? Można było odnieść wrażenie, jakby pojawiło się
zjawisko swoistego snobizmu. Badacze tak się przyzwyczaili do
bazgraniny inteligentnych dzieci, że nie mogli uwierzyć, iż dziew-
czynka pisząca ładnie może być równie zdolna jak one. Później
rozwikłaliśmy tę zagadkę. Dziewczynka miała angielskie naz-
wisko, lecz jej matka pochodziła z Dalekiego Wschodu i przy-
wiązywała wielką wagę do nauczenia córki schludnego pisania.
Była to jednak jedynie połowa historii.
Podam kolejny przykład, by wskazać na inne podstawowe
braki grafologii. Teoria ta głosi, że ludzie, których pismo jest
pochylone w prawą stronę są asertywni i dynamiczni. Wydaje
się to całkiem logiczne. W końcu, jeśli charakter pisma przypo-
mina psa szarpiącego się na smyczy, jakby usiłowało wyjść poza
kartę papieru, można to uznać za oznakę pewnej niecierpliwości
oraz siły osobowości. Chociaż tak właśnie wygląda mój chara-
kter pisma, mimo że nie jestem drżącą mimozą (potwierdzają to
wyniki testów psychometrycznych), trudno mnie uznać za skraj-
ny przypadek asertywności, ekstrawersji lub przebojowości
w życiu towarzyskim. Wychowałem się jednak w Szkocji, gdzie
w latach pięćdziesiątych uważano za „właściwe” pisanie literami
nachylonymi pod kątem 60 stopni. Nie pozostawiano tej spra-
wy osobistym upodobaniom. Trzeba było pisać pochyłym pis-
mem, zgodnie z obowiązującym stylem, lub ryzykować otrzyma-
nie kary.
45

Grafologia

Zawodowi grafolodzy utrzymują, że to, co do tej pory powie-
działem, nie ma nic wspólnego z ich pracą. Twierdzą, że metoda
grafologiczna pozwala na dokonanie głębokiej analizy osobowo-
ści człowieka. Nie ma tutaj miejsca, by się wdawać w szczegóły,
mogę jednak wskazać kilka cech pisma, na które zwracają
uwagę grafolodzy, oraz wnioski, jakie z nich wyciągają. Poniżej
przedstawię kilka rzeczy, na które należy być uczulonym, doko-
nując amatorskiej analizy pisma.
Po pierwsze, indywidualny charakter pisma należy analizo-
wać w trzech warstwach, które można w nim wyodrębnić. Znaw-
cy tematu nazywają je górną, środkową i dolną - są to obszary
wypełnione górną, środkową i dolną częścią znaków pisma.
Litery takie jak k, 1 i b wchodzą w warstwę górną, takie znaki
jak c, a oraz x zajmują warstwę środkową, natomiast y, j wkra-
czają w warstwę dolną. Teoria grafologii powiada, że górna war-
stwa pisma zawiera informacje na temat intelektu i ducha;
środkowa ujawnia sympatie i antypatie oraz dostosowanie do
wymagań życia codziennego, dolna zaś wyraża „zrąb osobowo-
ści”. Nie jestem pewien, co to może oznaczać, lecz najwyraźniej
dolna warstwa przekazuje informację o „dominującej postawie
w życiu praktycznym, materialnym lub instynktownym”. Lu-
dzie, którzy piszą dużymi literami, mają mieć skłonność raczej
do postaw subiektywnych niż obiektywnych. Uważa się ich za
osoby nastawione entuzjastycznie, pewne siebie i potrzebujące
przestrzeni do wyrażenia siebie. Z kolei małe litery mają wska-
zywać na skromność i potrzebę niewielkiego miejsca do samo-
ekspresji. Proste znaki mogą oznaczać dystans i skłonność do
ukrywania emocji, a pismo pochylone na prawo - sugerować
potrzebę przebywania wśród innych.
Analizom grafologicznym poświęca się wiele stron, omawiając
takie zagadnienia jak kształt liter i sposób ich łączenia, nacisk
podczas pisania, zamaszystość, regularność i rytm pisma, spo-
sób pisania liter, szybkość oraz wiele innych. Czytając te dywa-
gacje, nie przestaję zadawać sobie pytania, skąd oni to wszystko
46 wiedzą.
Grafologia
Skąd dowiedzieli się, co różne dziwaczne elementy charakteru
pisma mówią o ludzkiej osobowości? Gdzie są dane statystyczne
potwierdzające, że wszystkich ekstrawertyków łączy określona
cecha charakteru pisma pozwalająca ich nieomylnie zidentyfiko-
wać? Gdzie są dowody, że ludzie stawiający duże znaki są „raczej
subiektywni niż obiektywni” (abstrahując od tego, co to może
oznaczać)?
Grafologia budzi fascynację, jest jednak zdumiewająco od-
porna na wszelkie formy naukowej weryfikacji. Jeden z proble-
mów polega na tym, że różnice między poszczególnymi cha-
rakterami pisma sprowadzają się do takiego mnóstwa szczegó-
łów, że trudno jest opracować system łączący wszystkie nie-
znaczne różnice ze znanymi cechami osobowościowymi. Być
może w przyszłości uda się taki system opracować, do tego

czasu grafologia pozostanie jednak sztuką opartą na intuicji,
która w rękach mistrza może dostarczyć pewnych ważnych in-
formacji, ale w dzisiejszej postaci nie jest wiarygodną i prak-
tyczną metodą analizy osobowości.
Aby dostarczyć czytelnikom materiału do analiz grafologicz-
nych, poprosiłem o próbki pisma kilku przyjaciół i kolegów.
Przedstawiam je na kolejnych stronach książki, nie podając
żadnych wskazówek na temat ich autorów. Poniżej zamieszczam
też kilka pytań, na które należy odpowiedzieć. Jeśli traktujesz
grafologię poważnie, od razu zaprotestujesz, mówiąc, że nie
masz pewnych niezbędnych informacji (na przykład nie wiesz,
jakiego nacisku używał piszący litery).
W moich pytaniach nie chodzi jednak o dogłębną analizę
osobowości. Jeśli charakter pisma naprawdę dostarcza wskazó-
wek dotyczących osobowości autora, udzielenie na nie odpowie-
dzi powinno być możliwe na podstawie uważnej analizy dostar-
czonych próbek.
Przeanalizuj poniższe próbki pisma i sprawdź, jakie informa-
cje zdołasz z nich wydobyć. Gdy już sformułujesz pewne spostrze- ^^
żenią, zbadaj swoje grafologiczne umiejętności, odpowiadając na

poniższe pytania.
47

n
1

r
r

1

i*
1

f

iA

r
r

f
1

z

r

ST
?

8

I
f

0
5.

0
S-

1
f

F
r

f

?
3

-

?

f

r

r

1

0
f

f

f

6

0

p

r
0

0

&

Grafologia

Grafologia

1. Dwaj piszący pracują w tym samym zawodzie. Którzy to?
2. Jedna z notatek została sporządzona przez osobę, która pędzi przez

całe życie, bez przerwy borykając się z terminami (i zmuszając
do tego innych). Która?

3. Jedna z próbek pisma pochodzi od człowieka, dla którego angielski
nie jest językiem ojczystym. Która?

4. Wskaż notatki, które zostały sporządzone przez kobiety.
5. Jedna z próbek została nakreślona przez osobę zawodowo trudniącą

się pisaniem. Która?
6. Czy notatka oznaczona literą G został napisana przez człowieka

o silnej, agresywnej osobowości?
7. Czy autor tekstu oznaczonego literą B jest introwertykiem,

czy ekstrawertykiem?
8. Czy uznałbyś autora notatki F za osobę cichą i nieśmiałą,

czy przebojową i asertywną?
9. Co można powiedzieć o osobie, która napisała notatkę oznaczoną

literą C?
10. A teraz pora na prawdziwą próbę! Dwie osoby, które

dostarczyły próbek pisma, są mężem i żoną.
Czy potrafisz je wskazać?

11. Kolejne trudne pytanie. Jeden z piszących był leworęczny,
został jednak zmuszony do nauczenia się pisania prawą ręką. Który?

„? ‘???? 7\:ą ‘} ::l^H^I^!::^’lSiilSil-•?^ilii

12. Jak oceniłbyś osobę, która dostarczyła próbki pisma oznaczonej
literą E?
Odpowiedzi
1. Próbki A i D zostały napisane przez zawodowych grafików.
2.E.

3. Próbka pisma oznaczona literą B została sporządzona przez Niemca.
4. B, C i F.

5.G.

6. Nie, autor notatki oznaczonej literą G jest osobą bardzo cichą.
7. Autor notatki B ma raczej usposobienie introwertyka.
8. Autor notatki F jest osobą przebojową i asertywną.
9. Notatka oznaczona literą C została napisana przez Amerykankę, która pracuje jako redaktor

w pewnym londyńskim wydawnictwie. Jak można było oczekiwać, ma ona wyrobiony smak
literacki i cechuje się dużą kreatywnością. Cechuje ją otwarte i przyjazne usposobienie.

10. G i B.

11.G.

12. Autor notatki oznaczonej literą E ma silną, dynamiczną i agresywną

osobowość. Pracuje w środowisku odznaczającym się silną presją.
Ludzie, którzy znają go lepiej, powiadają, że ma również
delikatniejszą stronę charakteru, która ujawnia się przy bliższym
poznaniu.

:

ata siedemdziesiąte XX wieku były okresem szczytowego
powodzenia tzw. analizy kolorów, chociaż w pewnych miej-
Iscach na świecie jest ona praktykowana do dzisiaj. Opiera
się na założeniu, że kolory, które preferujemy, wskazują na pewne
rysy naszej osobowości. Podobnie jak w przypadku grafologii
w twierdzeniu tym jest pewna doza zdroworozsądkowej prawdy,
która sprawia, że teoria kolorów wydaje się atrakcyjna. Wiemy,
że niektóre barwy wywierają na nas wpływ. Jasne kolory spra-
wiają, że czujemy się szczęśliwi, szare wprawiają w ponury na-
strój. Mówimy nawet o „ciepłych” i „zimnych” barwach. Dobrze
pamiętam, jak mając siedemnaście lat, po raz pierwszy urządza-

łem własny pokój, nadając mu rzucającą się w oczy barwę będącą
połączeniem błękitu i ostrej bieli. Efekt końcowy zionął tak wiel-
kim chłodem, że niebawem byłem zmuszony przyznać, iż dłużej
tego nie zniosę i pomalowałem ściany na nieco cieplejszy kolor.
Wpływanie poprzez barwy na nastrój człowieka jest od dawna
stosowane w handlu detalicznym. Właściciele sklepów spożyw-
czych stosują światło o delikatnym zielonym zabarwieniu, by
sprzedawane warzywa wyglądały apetyczniej, a rzeźnicy - światło
o delikatnie różowym odcieniu, by poprawić wygląd wystawionego
na sprzedaż mięsa. W pobliżu artykułów spożywczych nigdy nie
pojawia się barwa niebieska, która powoduje, że wiktuały wy-
glądają nieapetycznie i niezdrowo. Także ludzie przyjmują różny
wygląd w różnym świetle. Wiemy, że delikatne, ciepłe światło
sprawia, iż wydajemy się atrakcyjniejsi. Kiedyś władze uniwersy-
tetu, na którym studiowałem, uznały za szczyt nowoczesności, by
korytarze oraz sale wykładowe i seminaryjne były oświetlone
53
Analiza kolorów
jarzeniówkami. Jaki był tego skutek? Wszyscy wyglądali i w koń-
cu rzeczywiście czuli się wyblakli i chorzy. Psychologowie doko-
nali kilku odkryć w dziedzinie wpływu barw na psychikę człowie-
ka. Wiemy na przykład, że osoby pozbawione zimą naturalnego
światła słonecznego mogą cierpieć na tzw. sezonowe zaburzenie
afektywne (seasonal qffective disorder - SAD) - rodzaj depresji,
który można wyleczyć, poddając chorego regularnemu naświetla-
niu światłem idealnie imitującym naturalne. Chociaż wydaje się,
że sztuczne światło skutecznie zastępuje naturalne, niemal we
wszystkich wypadkach nie ma jednak pełnego spektrum barw
występującego w świetle naturalnym i brak ten wystarcza do
powodowania zaburzeń u pewnych osób. Stan może przybrać
postać niejasnego poczucia pozostawania „pod wpływem pogody”
lub naprawdę obezwładniającej depresji.
Przeprowadzano również eksperymenty, w których badano
wpływ barw na nastrój ludzi cechujących się wysokim poziomem
agresji. Podobno pokój, w którym dominuje kolor różowy, wywie-
ra uspokajający skutek i obniża poziom agresji. Nie mamy więk-
szych trudność z zaakceptowaniem tej tezy, zgadzamy się też, że
wspomniane zjawisko może faktycznie zachodzić i wszyscy do-
świadczamy wpływu barw na nastroje.
Bez odpowiedzi pozostaje jednak zasadnicze pytanie: Czy
preferowanie określonych barw może wskazywać na osobowość
człowieka? Często zakłada się, że pewne kolory są w jakiś spo-
sób związane z emocjami. Najbardziej oczywistym przykładem
jest kolor czerwony, uznawany za barwę odwagi, agresywności
i ekstrawertyczności. W prasie często pojawiają się artykuły,
w których psychologowie powiadają, że kierowcy czerwonych
aut są bardziej agresywni, niecierpliwi, wrażliwi na punkcie zaj-
mowanej pozycji itd. Na rynku księgarskim można znaleźć wiele
książek zawierających szczegółowe informacje o osobowościo-
wych następstwach pewnych preferencji w dziedzinie barw. Ich

autorzy twierdzą, że znając kolory, które ktoś lubi i których nie
znosi, można wysnuć określone domysły na temat jego charak-
teru. Czy jednak rzeczywiście tak jest?
Podobnie jak w przypadku grafologii analiza barw opiera się
na założeniach, które chociaż pozornie uzasadnione, nie mogą
zostać zweryfikowane. Wprawdzie można znaleźć ludzi o przebo-
jowej, dynamicznej osobowości, którzy lubią kolor czerwony, nie
można na tej podstawie wysunąć uzasadnionego wniosku
o związku łączącym te dwie rzeczy. Nasze reakcje na barwy są
bardzo skomplikowane i w wielu wypadkach pozostają pod wpły-
wem czynników społecznych i kulturowych. Chociaż na podsta-
wie czyichś preferencji kolorystycznych można uzyskać ogólne
wyobrażenie o tym, jaką jest osobą, nie można stworzyć systemu,
który w sposób wiarygodny określałby wszystkie elementy osobo-
wości na podstawie ulubionych barw.
55

zy można wyczytać osobowość człowieka z jego twarzy? Dla
^większości ludzi twierdzenie to jest swoistym artykułem
wiary. Panuje powszechne przekonanie, że szczególnie
u osób starszych życiowe doświadczenia odciskają piętno na
ludzkiej twarzy. George Orwell powiedział: „Po pięćdziesiątce
każdy ma taką twarz, na jaką sobie zasłużył”, a Oscar Wilde ujął
to słowami: „Twarz człowieka jest jego biografią”. Osoby uważa-
jące się za „znawców ludzkiego charakteru” utrzymują, że potra-
fią odczytać ukryte sekrety duszy z twarzy człowieka. Pewne
znaki są powszechnie uważane za nieomylne znamiona określo-
nych cech charakteru. Na przykład człowiek, który nie patrzy na
nas w czasie rozmowy, jest uważany za przebiegłego. Co dziwne,
Chińczycy uważają patrzenie komuś w oczy za niegrzeczne zacho-
wanie i uważają za znak, iż danemu człowiekowi nie można ufać.
Zachowanie takie jest według nich oznaką kłamliwości.
Nieco podejrzani wydają się też ludzie o blisko osadzonych
oczach, mówimy też o ludziach
o „szczerym, otwartym obliczu”, jak-
by szerokie rozmieszczenie oczu
wskazywało na uczciwość. Broda
uważana jest przez niektórych za
oznakę jakiejś słabości charakteru.
Brytyjska premier, Margaret That-
cher, była znana ze swojej awersji do
brodatych mężczyzm i każdy, komu
marzyła się kariera polityczna, mu-
siał być starannie wygolony.

Odczytywanie osobowości z twarzy
Wszyscy wiemy, że żadna ze wspomnianych cech wyglądu
twarzy nie jest wiarygodnym wskaźnikiem charakteru. Rozważmy
kilka przykładów. Z pewnością jedną z najbardziej nikczemnych,
krwiożerczych postaci w dziejach ludzkości był Józef Stalin.

Człowiek ten osobiście odpowiadał za śmierć milionów. Z naj-
większym barbarzyństwem eliminował nie tylko swoich politycz-
nych przeciwników, lecz również ludzi, którzy mogli mieć niepew-
ne poglądy polityczne. Zanim prawda o jego reżimie wyszła na
jaw, Stalin cieszył się sporą popularnością, szczególnie w okresie
II wojny światowej, w szeregach wojsk sprzymierzonych. Jego
swobodne, uprzejme zachowanie skłoniło żołnierzy do nadania
mu przezwiska „Wujaszek Joe”. Czy można było w bardziej fał-
szywy sposób odczytać ludzką twarz? A teraz inna niepokojąca
refleksja. Porównajmy dobroduszny wygląd batiuszki Stalina
z dzikim i obłąkanym wyrazem twarzy Trockiego. Którego z nich
uznałbyś za groźniejszego rewolucjonistę? Według mnie taki
konkurs wygrałby niezmiennie Lew Trocki. Spójrzmy choćby na
jego złowrogą małą bródkę i okulary, nie wspominając o groźnym
zmarszczeniu brwi. Jednak, jak uczy historia, chociaż Trocki był
rzeczywiście niespokojnym duchem i typem rewolucjonisty, nie
należał do frakcji Stalina, został odsunięty na bok i w końcu
zamordowany z rozkazu „Wujaszka Joe”.
Nietrudno o przytoczenie innych przykładów. Weźmy choćby
dyktatora Iraku, Saddama Husajna. Wyobraźmy sobie przez
chwilę, że nie słyszeliśmy o inwazji na Kuwejt, eksterminacji
Kurdów, wojnie w Zatoce Perskiej lub metodzie terroru, którą
stosuje wobec własnych obywateli. Przypatrzmy się jedynie jego
twarzy. W jego wyglądzie można się bez trudu dopatrzyć cech
przyzwoitego faceta. Spójrzmy na jego szeroko rozstawione oczy,
otwarty wyraz twarzy i mimikę. Czy tak dobrodusznie wyglą-
dający człowiek mógłby zostać uznany za zimnego drania? Czy
jakaś cecha fizjonomii Saddama wskazuje, że jest to bezlitosny
zabójca? Pamiętajmy również, że wielu Irakijczyków uważa go za
wybitnego przywódcę narodowego. A przecież wpatrują się w tę
samą twarz co my.
Odczytywanie osobowości z twarzy
Niestety, nasze opinie na temat związków łączących rysy twarzy
z charakterem człowieka są często oparte na głupich przesądach.
Na przykład, nie jest przypadkiem, że ludzie o jasnej karnacji są
uważani za ludzi „fair” („sprawiedliwych”, lecz także o „jasnej kar-
nacji/jasnych włosach”). The American Heriiage Dicionary oj the
English Language jako dwie pierwsze definicje słowa „fair” podaje:

1.

Mający miły wygląd, najczęściej z powodu czystości lub świe-

żości; przyjemny.

2.

a) O jasnej barwie, szczególnie koloru blond, jasny kolor

włosów; b) o jasnej karnacji, jasnej skórze.
Z kolei kobiety o ciemniejszych włosach są nazywane „brunet-
kami” {bmnette). W słowniku wyrazów bliskoznacznych angiel-
skie słowo bmnette jest związane z takimi wyrazami jak somber
(ponury) i gloomy (mroczny). Czy uważasz wszystkich swoich

ciemnowłosych przyjaciół za ludzi ponurych i mrocznych? Oczy-
wiście, nie. Stereotyp taki jednak obowiązuje i wpływa na sposób,
w jaki postrzegamy innych ludzi, szczególnie wydając powierz-
chowne sądy o osobach, których prawie nie znamy.
Bez większego trudu można wskazać ludzi o rysach twarzy
niewyrażających otwartości, uczciwości lub uprzejmości, których
uczynki zadają kłam pierwszemu wrażeniu. Weźmy na przykład
roztargnionego porucznika Columbo, granego przez Petera Falka.

58
Odczytywanie osobowości z twarzy
Ten człowiek nie tylko ma ogorzałą twarz, lecz szklane oko, wy-
mięte ubranie, niewłaściwie dobrane części garderoby, a na doda-
tek pali tanie cygara. Jednak od pierwszej chwili wiemy, że Co-
lumbo jest sympatyczną postacią i że można mu ufać bardziej niż
wszystkim wymuskanym draniom, starającym się wyprowadzić
go w pole diabelską intrygą. Oczywiście porucznik Columbo jest
postacią fikcyjną, czy ma to jednak jakieś znaczenie? Jeśli już, to
czyni nasze wrażenie jeszcze ważniejszym. W końcu reżyser ma
bardzo niewiele czasu, by ukazać nam wszystkie cechy osobowo-
ści danej postaci. Ma też do dyspozycji bardzo subtelne sygnały
wizualne, by za ich pomocą poinformować widzów o tym, co się
dzieje. Jeszcze bardziej interesujące jest to, że w literaturze po-
wieściowej istnieje cała tradycja postaci, które mają dziwny lub
odrażający wygląd, a w rzeczywistości okazują się prawdziwymi
bohaterami. Natychmiast przychodzi nam do głowy Quasimodo,
przerażający swoją potworną brzydotą wszystkich, łącznie z Es-
meraldą. W końcu Quasimodo okazuje się jednak człowiekiem
miłym i dzielnym. W Pięknej i bestii mamy szlachetność charakteru
i urodę prawdziwego księcia ukrytą pod powierzchownością bestii.
W rzeczywistym życiu znacznie rzadziej doszukujemy się piękna
charakteru ukrytego pod zewnętrzną brzydotą.
Z przeprowadzonych badań wynika, że pewne wady wyglądu
twarzy uważane są przez nas za znak, że ich niefortunny posia-
dacz w jakiś sposób sobie na nie zasłużył. Naukowcy umieszczali
ludzi ze sztucznymi bliznami w miejscach publicznych i obserwo-

59
Odczytywanie osobowości z twarzy
Odczytywanie osobowości z twarzy
wali reakcję osób, które się z nimi zetknęli. Widać było wyraźnie,
że przechodnie starali się unikać ludzi o zniekształconym wyglą-
dzie, nawet jeśli wady były naprawdę niewielkie. Kiedy blizną
zeszpecona została kobieta, skłonność do jej ominięcia była
jeszcze wyraźniejsza. Wydaje się, że ludzi najbardziej przyciągają
symetryczne, regularne rysy. Mężczyźni mogą nie być oszałamia-
jąco przystojni, jednak im bardziej zbliżają się do ideału „piękne-
go wyglądu”, tym częściej są postrzegani jako uczciwi i godni
zaufania. Interesujący jest stopień, w jakim cechy cieszące się
największą aprobatą najpełniej ukazują się u ludzi bardzo mło-

dych. Wchodzi tutaj w grę pewna szczególna cecha ludzkiej
reakcji. Jesteśmy silnie zaprogramowani do tego, by zachowywać
się w sposób opiekuńczy wobec młodych. I tutaj jednak pojawia
się bardzo dziwna prawidłowość: chociaż osobniki wielu gatun-
ków (aczkolwiek nie wszystkich) zachowują się opiekuńczo wobec
własnych młodych, znacznie mniejsza liczba okazuje taką posta-
wę wobec młodych innych rodziców (na przykład szympansica
może stanąć w obronie młodego innej samicy przed lampartem).
U ludzi wyjątkowe jest to, że w opiekuńczy sposób odnoszą się do
młodych niemal wszystkich gatunków.
Młode zwierzęta mają pewną liczbę wspólnych cech. U mło-
dych osobników wielkość oczu w stosunku do reszty twarzy jest
znacznie większa, podobnie rozmiary głowy wobec reszty ciała.
Skóra młodych jest delikatna i pozbawiona zmarszczek, ciało
często bywa szczupłe. Twarz jest mniej ruchoma, nie ma też
charakterystycznych śladów pozostawionych przez lata doświad-
czeń. Zauważono, że kobiety uważane za skończone piękności
często charakteryzują podobne, „dziecinne” cechy. Przyjrzyjcie się
uważnie kilku supermodelkom, na przykład, Kate Moss, Claudii
Schiffer, Naomi Campbell, a będziecie wiedzieli, co mam na myśli.
Często jednak problem polega na tym, że nasze sądy na temat
twarzy bliźnich zabarwia pewna doza wcześniejszej wiedzy na
temat ich charakteru. Ludzie wiedzą, że były prezydent Nbcon nie
dokonał niczego dobrego. Gdy Nixon czynnie zajmował się polity-
ką, można było oczekiwać u niego pewnych oznak obłudy (cho-
ciaż najwyraźniej potrafił nad nimi wspaniale zapanować). Czy
gdyby dawny prezydent był sklepikarzem, u którego robisz co-
dzienne zakupy, lub właścicielem parkingu, patrząc na jego
obwisłe policzki i wiecznie pochmurny wyraz twarzy, pomyślał-
byś: „Jeśli nie będę patrzył mu na ręce, z pewnością mnie oszu-
ka”? Chyba nie.
Jako metoda oceny osobowości analiza wyglądu twarzy ma
w najgorszym razie duże walory rozrywkowe, w najlepszym zaś
pomaga wyśledzić pewne maleńkie tiki wskazujące na ukryte
myśli. Podobnie jak grafologia lub analiza preferowanych barw
nie istnieje jednak wiarygodna metoda oceny osobowości na pod-
stawie cech ludzkiej twarzy.

61
O testach
am nadzieję, że po zapoznaniu się z informacjami na
temat oceny osobowości będziesz chciał wiedzieć coś
& więcej na temat własnej. W pierwszej części książki
podejmuję poważną próbę wyjaśnienia sposobu opracowywania
i przeprowadzania psychometrycznych testów osobowości. Część
druga zawiera gry i zabawy. Bądźmy szczerzy. Ocena osobowości
jest w tak wielkim stopniu częścią codziennego życia, że byłoby
wyrazem kompletnej arogancji twierdzenie, iż stanowi ona wy-

łączną własność psychologów. Wszyscy nieustannie analizujemy
naszych bliźnich. Zawsze gdy poznaje się dwoje ludzi, pojawiają
się sądy na temat ludzkiej osobowości. Sądy takie nie wymagają
zezwolenia ani porady psychologa, co gorsza, osoba, której doty-
czą, rzadko może się od nich odwołać. Najczęściej człowiek for-
mułujący określony pogląd utrzymuje go w całkowitym sekrecie
i ujawnia, jeśli w ogóle do tego dochodzi, jedynie najbliższym
przyjaciołom i kolegom.
Cały proces oceny osobowości opiera się niemal wyłącznie na
intuicji z wyjątkiem, być może, kilku faktów, które są akurat
znane. Dowody są często niepełne, podobnie ocena podsumowu-
jąca. Czy nam się to podoba, czy nie, taka jest znakomita
większość psychologicznych analiz osobowości. Prawdą jest też,
że niektórzy są wielkimi znawcami ludzkiego charakteru. Oczy-
wiście jest ich znacznie mniej od rzeszy ludzi, którzy sobie tę
zdolność przypisują. Nie można jednak zaprzeczyć, że są ludzie
intuicyjnie wyczuwający to, co motywuje innych. W jaki sposób
to robią? Oni sami opisują ten proces w bardzo niejasny sposób,
mówiąc, że „mieli przeczucie” lub że „wszystko zależy od doświad-
czenia”. Mój ojciec szeptał konfidencjonalnie: „Gdy będziesz miał
tyle lat co ja, i ty będziesz wiedział”. Dziś, gdy mam tyle lat co on,
posługuję się komputerem i testami psychometrycznymi, lecz nie
jestem pewien, co miał na myśli.
Poznawanie samego siebie i innych to czynności, które wyko-
nujemy z konieczności, ale też częściowo dlatego, że uważamy to
za dobrą zabawę i rozrywkę. Czemu mielibyśmy tego nie robić?
Jeśli nie wykorzystujesz rezultatów swoich analiz do jakichś
poważnych celów, takich jak selekcja personelu, możesz dokony-
wać oceny innych w sposób, który uznasz za najwłaściwszy.
Z pewnością odpłacą ci pięknym za nadobne.
W dalszej części książki znajdziesz wiele testów, gier i zabaw,
które mogą ci dostarczyć rozrywki. Zanim jednak przystąpisz do
ich wykonywania, musimy coś wyraźnie ustalić. Nie są to testy
psychometryczne. Mam nadzieję, że z pierwszej części książki
jasno wynika, iż testy psychometryczne mogą być przeprowadza-
ne jedynie w kontrolowanych warunkach przez odpowiednio
przeszkolony personel. Rezultaty testów psychometrycznych mu-
szą zostać poddane ocenie i przedstawione badanemu przez
zawodowego psychologa. Ponieważ nie możemy spełnić tutaj
wspomnianych warunków, nie mogę wam zaoferować w pełni
standaryzowanych testów psychometrycznych. Testy, które znaj-
dziecie na kolejnych stronach, mają jedynie na celu zaspokoić
ciekawość i dostarczyć rozrywki. Nie oznacza to, że są pozbawio-
ne wszelkiej wartości. Ludzie w niepoprawny sposób dążą do
zgłębienia zakamarków psychiki bliźniego. Chociaż może to być
jedynie zabawą, czasami okazuje się bardzo pouczające. Wypró-
bujcie niektóre gry z przyjaciółmi. Wprawdzie nie dostarczą wam
szczegółowej oceny osobowości, lecz mogą dostarczyć wielu waż-
nych informacji, które staną się materiałem do interesującej
dyskusji.

Zanim przejdziemy do wykonywania testów, zatrzymajmy się
na chwilę, by odpowiedzieć na pytanie, czym jest intuicja. Można
wskazać przynajmniej dwie odpowiedzi - jedną, którą lubię,
i drugą, którą odrzucam. Pierwsza powiada, że ludzie mają zdol- 63
O testach
ność odbierania różnych słabych sygnałów. Niektóre z nich mają
charakter werbalny, nie są jednak zawarte w dosłownym przesła-
niu przekazanym drogą słowną. Wszyscy spotkaliśmy się z ludź-
mi, którzy wymagają od słuchających umiejętności „czytania
między wierszami”, nawet gdy przesłanie miało charakter werbal-
ny. Stosowali oni dziwne konstrukcje językowe lub subtelne
odcienie znaczeniowe, by przekazać przesłanie odbiegające od ze-
wnętrznego sensu komunikatu. Wielu czytelników zetknęło się
pewnie z sytuacją, w której rozmówca przyjmował zaproszenie
takim tonem, iż było wiadomo, że nie pojawi się na przyjęciu.
Wszyscy słyszeliśmy ludzi dziękujących za niechciany prezent
bożonarodzeniowy takim tonem, że rozczarowanie było wyraźne,
chociaż słowa spełniały wymagania zewnętrznej kurtuazji.
Zjawisko to nie ogranicza się do obszaru mowy. Wszyscy
przekazujemy podświadome sygnały, które bez słów informują
o tym, jak się czujemy. Czasami sygnały mają przekazywać pod-
świadome przesłanie, niekiedy zdradzają uczucia, których ktoś
wolałby otwarcie nie okazywać. Często widzimy ludzi wymienia-
jących na odchodnym niechętne spojrzenie, wyrażające myśl,
która nie była przeznaczona do publicznego użytku. Podczas
jednej z takich sytuacji, które z rozrzewnieniem wspominam,
generał Videla (argentyński dyktator) brał udział w rozpoczęciu
ważnego meczu piłki nożnej w swoim kraju. Przygotowania nie
przyniosły oczekiwanego rezultatu, w dodatku orkiestra źle ode-
grała hymn narodowy. Operator kamery uchwycił generała, gdy
ten się tego nie spodziewał. Twarz wodza nie wyrażała szału, nie
gestykulował też dziko w stronę członków swojej świty. Przez
krótką chwilę można było jednak dostrzec niewielkie drżenie
powieki, które każdemu, kto je zauważył, mówiło, iż jutro ktoś
będzie miał poważny problem.
Wyczulenie na te słabe sygnały jest tym, co nazywam intuicją.
Intuicja to bardzo ważna umiejętność, którą powinniśmy w sobie
rozwijać. Inny rodzaj intuicji, ale ja go odrzucam, to ten, który
przypisujący jej wymiar nadprzyrodzony. Niektórzy ludzie pragną
nas przekonać, że intuicja jest swoistym postrzeganiem pozazmy-
0 testach
słowym, dzięki któremu uzyskują informacje ukryte przed resztą
śmiertelników. Uważam ten pogląd za nonsensowny. Ludzie, któ-
rzy tak twierdzą, nie są świadomi, że wspomniane informacje
dotarły do nich nie mistycznymi torami, lecz zostały odebrane
w zwyczajny sposób, najczęściej nieświadomie, na podstawie ma-
łych, lecz niewątpliwie fizycznych i werbalnych sygnałów.
Przyjrzeliśmy się pobieżnie całemu polu badań nad osobowo-
ścią, a także pewnym niekonwencjonalnym metodom, które były
w tej dziedzinie stosowane. Słusznie uczyniliśmy, omawiając roz-

maite metody, m.in. grafologię, analizę barw i sztukę odczytywa-
nia osobowości na podstawie twarzy. Chociaż osobiście nie wie-
rzę, by nadawały się one do formalnej, szczegółowej i systema-
tycznej analizy osobowości, niewykluczone, że w rękach ludzi
0 wielkiej intuicji mogą się okazać przydatne w pewnych celach.
Chociaż w części poświęconej grafologii podaję informacje, jak
wspomniane analizy przeprowadzają znawcy przedmiotu, naj-
częściej namaszczeni przez samych siebie, może się okazać, że

1 ty stosujesz w tej dziedzinie własne metody.

W drugiej części zamieszczam kwestionariusze, które pod
względem formy i układu przypominają testy psychometryczne
stosowane w procesie selekcji pracowników, dostarczam też ana-
lizy przypominające te, które można znaleźć w prawdziwym teście
psychometrycznym. Oprócz tego zajmuję się zagadnieniami, któ-
re zwykle nie są tematem testów psychometrycznych, takimi
jak szczęście, spełnienie, poczucie humoru lub wiara religijna.
Wszystko to są ważne elementy ludzkiej osobowości, ponieważ
mająjednak niewielkie bezpośrednie odniesienie do problematyki
zdrowotnej i spraw związanych z zatrudnieniem, najczęściej by-
wają pomijane przez psychologów.
65
Caj saiopsi: aai .s? iaaa| ^
okonując oceny osobowości, psycholodzy przywiązują dużą
wagę do zagadnienia kontroli czy, jak kto woli, umiejętno-
ści panowania nad sytuacją. Co jednak przez to rozumieją?
Jest z tym podobnie jak z jedną z małych kostek ucha wewnętrz-
nego, o której istnieniu nie mieliśmy wcześniej pojęcia. W analizie
osobowości ważną rolę odgrywa tzw. umiejscowienie kontroli, od
którego, mówiąc wprost, zależy, kto kieruje naszym życiem. Umiej-
scowienie kontroli, które można scharakteryzować jako wewnętrz-
ne, zewnętrzne lub pośrednie, wywiera ogromny wpływ na naszą
osobowość i związki z innymi ludźmi. Aby określić umiejscowienie
kontroli i wyciągnąć wnioski, odpowiedz na poniższe pytania.
Następnie przeczytaj wyjaśnienie podane na końcu kwizu.
Przypisz każdemu ze zdań wartość punktową w skali od 1 do 5,
gdzie 1 = Zdecydowanie tak; 2 = Tak; 3 = Nie wiem; 4 = Nie;
i 5 = Zdecydowanie nie.
pkt

1.
Jestem sternikiem własnego okrętu.
1
(0
3
4
5

2.
Nie można walczyć z władzą.
1
2
3
.4

3.
Rząd jest po to, aby rozwiązywać nasze
problemy.
1
2
3 (
t
5

4.
Mogę osiągnąć wszystko, jeśli się tylko
postaram.

2
3
4
5

5.
Rzadko przyznaję się do porażki.
X.
2
3
4
5

6.

Nie wierzę w wolną wolę.
1
2
-3 .
4
9-

7.
Czynnik losowy odgrywa ważną rolę w moim
życiu.
1
2
3
A-

S
r 5-
Wolę samotnie toczyć własne zmagania.
Sprawy współczesnego świata są często zbyt
skomplikowane, by je w pełni zrozumieć.
Czasami czuję, że nie potrafię sobie poradzić
z problemami.
W pracy lubię mieć jasno określony zakres
obowiązków.
Chciałbym dyrygować orkiestrą symfoniczną.
Astrologia wywiera ogromny wpływ na nasze
życie.
Często modlę się o rozwiązanie własnych
problemów.
Lubię, gdy inni ludzie pozwalają mi
samodzielnie rozwiązywać własne problemy.
Jestem zadowolony z obecnego kierunku
własnego życia.
Los nie odgrywa najmniejszej roli w moim
życiu.
Przyjmowanie poleceń mnie irytuje.
Okazuję szacunek starszym i lepszym od
siebie.
Jeśli chcę, aby zadanie zostało wykonane
właściwie, muszę się nim zająć sam.
Często potrzebuję pomocy i wskazówek

od przełożonych.
Lubię być częścią zespołu.
Podziwiam koty za ich niezależność.
Lubię pracować samodzielnie.
Lubię, by przed zakończeniem pracy ktoś inny
sprawdził jej wykonanie.
i
2
2
3_
4 5
4
4
t:

-?
1
3

-f
T

A
f

1

T
1
T
5
1

f
7 -:’
W pytaniach 1, 4, 5, 8, 12, 15, 16, 17, 18, 20, 23 i 24 policz sobie,-
odpowiednio, od 5 punktów (za odpowiedź „1”, „zdecydowanie
tak”) do 1 (za odpowiedź 5, „zdecydowanie nie”). W pytaniach 2,
3, 6, 7, 9, 10, 11, 13, 14, 19, 21, 22 i 25 policz sobie od 1 punktu
za odpowiedź „1” („zdecydowanie tak”) do 5 punktów za odpo-
wiedź „5” („zdecydowanie nie”). Maksymalny wynik wynosi 125.
67
Czy panujesz nad sytuacją?
Wynik testu
Ludzie o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli są przekonani,

że sami odpowiadają za własne życie. To optymiści, którzy wie-
rzą, iż potrafią pokonać wszelkie życiowe przeciwności. Rzadko
przywiązują wagę do zewnętrznych ośrodków kontroli takich jak
rząd lub bardziej nieokreślonych, jak traf lub los. Z kolei o lu-
dziach przekonanych, że ich życiem rządzą siły zewnętrzne i nie
mają wpływu na bieg wydarzeń, powiada się, iż mają zewnętrzne
umiejscowienie kontroli. Postawa taka wiąże się z pesymistycz-
nym stosunkiem do życia.
Im wyższy wynik osiągnąłeś, tym umiejscowienie kontroli ma
u ciebie bardziej wewnętrzny charakter.
Powyżej 110 punktów
Osiągnięty wynik wskazuje, że masz wewnętrzne umiejsco-
wienie kontroli. Z pewnością nie brak ci pewności siebie! Bądź
ostrożny, możesz bowiem łatwo przecenić swoje możliwości
oddziaływania na okoliczności.
96-110 punktów
Jesteś pewien, że sprawujesz kontrolę nad własnym życiem,
a jednocześnie jesteś wystarczająco realistyczny, by do-
strzec, że niektóre sytuacje znajdują się poza zasięgiem two-
jego wpływu. Optymistyczna postawa pomaga ci pokonać
trudności. Jesteś wystarczająco mądry, by wiedzieć, kiedy
się poddać.
75-95 punktów
Chociaż masz skłonność, by wierzyć, że panujesz nad sytu-
acją, przeżywasz poważne wątpliwości. Zdajesz sobie sprawę,
że czasami tracisz kontrolę nad własnym życiem. Jesteś opty-
mistą, lecz łatwo zmieniasz postawę pod wpływem przykrej
rzeczywistości.
Czy panujesz nad sytuacją?
61-74 punktów
Poważnie wątpisz w możliwość kierowania biegiem spraw i po-
dejrzewasz, że znaczna część życia znajduje się poza zasięgiem
twojej kontroli. Jeśli doświadczasz optymistycznych uczuć,
mają one charakter bardzo kruchy. Niestety, zdajesz też sobie
sprawę, że często zawodzisz.
46-60 punktów
W życiu przyjmujesz postawę pesymisty, przekonany, że w więk-
szości wypadków sam jesteś kontrolowany przez sytuacje zew-
nętrzne, a nie odwrotnie. Chciałbyś mieć większy wpływ na
własne życie, lecz nie sądzisz, by ci się to udało.
31-45 punktów
Brak pewności siebie i wiary we własne możliwości stanowi
poważną przeszkodę w twoim życiu. Warto, abyś zaczął pielęg-
nować w sobie bardziej pozytywną i asertywną postawę, roz-
wijając umiejętność panowania nad wieloma wydarzeniami we
własnym życiu.
Poniżej 31 punktów
W twoim przypadku umiejscowienie kontroli ma charakter
niemal całkowicie zewnętrzny. Potrzebujesz jakiejś formy po-
mocy. Brak pewności siebie i wiary we własne możliwości jest

tak głęboki, że niekorzystnie wpływa na całe twoje życie.
Naprawdę potrzebna ci jest pomoc, byś zrozumiał, że wcale nie
jesteś tak bezradny, jak sądzisz.
i
isteś pełen
zy jesteś kłębkiem nerwów? Czy budzisz się w nocy i od-
krywasz, że zwykłe, codzienne problemy rozrosły się do
rozmiaru przerażających, niemożliwych do rozwiązania dy-
lematów? Większość ludzi doświadcza podobnych okresów niepo-
koju, lecz u niektórych sytuacja taka ma charakter stały. Jeszcze
inni, stanowiący nieliczną garstkę szczęśliwców, potrafią przejść
przez życie, koncentrując się wyłącznie na problemach bieżących
i ani przez chwilę nie myśląc o przyszłości. Problem z niepokojem
polega na tym, iż może on pozbawić człowieka wszelkich sił.
W najlepszym razie wywołuje małe dolegliwości, takie jak bezsen-
ność, ból głowy, lecz jeśli wymknie się spod kontroli, może
spowodować znacznie poważniejsze problemy. W dodatku wywo-
łuje okropne samopoczucie. Odpowiedz na pytania poniższego
testu, aby określić swój obecny poziom niepokoju.

1. Masz wiele problemów w pracy. Czy:

wynik
a.
Zasypiasz kamiennym snem, gdy tylko położysz głowę na poduszce.
1
b.
Przez pół nocy nie możesz zmrużyć oka.

c.
Przed zaśnięciem myślisz chwilę o pracy.

2. Jedziesz na wakacje. Czy:
wynik
a.
Planujesz wszystko z wyprzedzeniem, niczego nie zostawiając na
ostatnią chwilę.
1
b.
Na dzień przed wyjazdem rzucasz się w wir gorączkowych
przygotowań, by zdążyć na czas.

c.
Sprawdzasz nerwowo każdą torbę, bojąc się, że zapomniałeś
o czymś ważnym.

Czy jesteś pełen niepokoju?

3. Zbliża się termin ważnej rozmowy kwalifikacyjnej.

Czy:

wynik
a.
Czekasz niecierpliwie, ponieważ lubisz takie spotkania.

b.
Przez cały dzień boli cię brzuch i nie możesz myśleć o niczym
innym.

c.
Pracujesz jak zwykle, lecz czujesz się trochę zaniepokojony
z powodu zbliżającej się rozmowy.
Z
4. Urządzasz przyjęcie, lecz twoi goście się spóźniają.
Czy:
wynik
a.
Wpadasz w panikę, ponieważ przygotowane dania mogą
ostygnąć.

b.
Zapominasz o przyjęciu, siadasz wygodnie i relaksujesz się z lampką
wina i gazetą.

c.
W dalszym ciągu przygotowujesz dania, lecz nie możesz odetchnąć
spokojnie, dopóki goście nie pojawią się w domu.

5. Nadchodzą święta Bożego Narodzenia. Do zrobienia pozostało

jeszcze wiele rzeczy. Czy:
wynik

a.
Rzucasz się w codzienny wir pracy, z podnieceniem czekając

na święta.
1

b.
Nie śpisz w nocy, martwiąc się, czy zdołasz przygotować wszystko

na czas.

c.
Biegasz po domu jak szalony, próbując zrobić trzy rzeczy

naraz.

6. W drodze na spotkanie służbowe stajesz w korku.
Czy:

wynik
a.

Spokojnie czekasz na to, że ruchu się poprawi - w końcu to nie
twoja wina, że jesteś spóźniony.

7
b.

Mimo zniecierpliwienia potrafisz czytać gazetę.

c.
Jesteś bardzo zdenerwowany i nie możesz się uspokoić.

Czy jesteś pełen niepokoju?

7. Twoi sąsiedzi włączyli muzykę na cały regulator.
Czy:

wynik
a.

Przyjmujesz to ze spokojem, mówiąc sobie, że pójdziesz z nimi
porozmawiać, jeśli potrwa to dłużej.

1
b.

Irytujesz się, mówiąc partnerowi, że w takiej sytuacji nie potrafisz
normalnie funkcjonować.

c.

Próbujesz ignorować hałas przez godzinę. Później, nie mogąc tego dłużej
wytrzymać, biegniesz do sąsiadów i krzyczysz: „Proszę ściszyć muzykę!”.

8. Zostałeś zaproszony na duże przyjęcie wieczorem.

Czy:
wynik

a.
Nie możesz się go doczekać, ponieważ lubisz przebywać

z ludźmi.

b.
Chociaż biegasz gorączkowo przez całe popołudnie, starając się

wszystko przygotować, lękasz się samego przyjęcia.

c.
Zachowujesz się normalnie, przekonany, że podczas przyjęcia lepiej

będzie przebywać w gronie znajomych.
Z

9. Udajesz się w zagraniczną podróż służbową.
Czy:

wynik
a.

Wyjeżdżasz z domu dwie godziny wcześniej, ciągle się martwiąc,
że możesz się spóźnić.

b.

Chociaż wyjeżdżasz z domu o właściwym czasie, odczuwasz lekki
niepokój z powodu podróży.

2
c.

Czujesz się zupełnie odprężony, myśląc o czekającej cię podróży.
Nie dopuszczasz myśli, że może się wydarzyć coś złego.

10. Po powrocie do domu zastajesz bałagan w pokoju gościnnym.

Czy:
wynik

a.
Wpadasz w złość i krzyczysz na domowników, by się zabrali

do sprzątania.

b.
Siadasz spokojnie z filiżanką herbaty, postanawiając, że weźmiesz

się do porządków przed wieczorem.
2

c.

Zostawiasz pokój w takim stanie, w jakim się znajduje. Bałagan
w mieszkaniu wcale ci nie przeszkadza.

Czy jesteś pełen niepokoju?

11. Masz małą stłuczkę, w wyniku której uszkodzony zostaje twój
samochód. Czy:

wynik
a.

Spokojnie wymieniasz numer polisy ubezpieczeniowej z drugim
kierowcą i zapamiętujesz okoliczności zdarzenia.

7
b.

Trzęsącymi się rękami zapisujesz dane drugiego kierowcy.

c.
Jesteś tak zdenerwowany wypadkiem, że nie potrafisz wykonać

żadnej z niezbędnych w takiej sytuacji czynności.

12. Właśnie przystąpiłeś do egzaminu pisemnego.
Czy:

wynik
a.

Zapominasz o wszystkim, gdy tylko wracasz do domu, ponieważ
na wyniki trzeba będzie poczekać trzy miesiące.

b.

Po przyjściu do domu sprawdzasz kilka odpowiedzi i zapominasz
o egzaminie.

c.

Myślisz o egzaminie przez jakiś czas, zastanawiając się, czy mogłeś
napisać go lepiej.

13. Popełniłeś gafę w gronie przyjaciół.

Czy:
wynik

a.
Zapominasz o popełnionej gafie, gdy tylko się z nimi pożegnasz.

1
b.

Nie przestajesz o myśleć o popełnionej niezręczności, chociaż
wiesz, że jest za późno, by się tym martwić.

c.

Nie śpisz całą noc, nieprzerwanie o tym myśląc.

14. Znajomi poinformowali cię o swoich odwiedzinach w najbliższy
weekend. Czy:

wynik
a.

Jesteś podekscytowany i snujesz entuzjastyczne plany.
1

b.
Niecierpliwie czekasz na ich przybycie, lecz jesteś podenerwowany,

nie wiedząc, czy wszystko dobrze się ułoży.

c.
Boisz się nadchodzącego weekendu, ponieważ jesteś przekonany,

że na pewno nie uda ci się wszystkiego sprawnie zaplanować.

73

74
Czy jesteś pełen niepokoju?

15.

Szukasz książki, której nie odłożono na właściwe miejsce.

Czy:

16.

Podczas zakupów nie możesz znaleźć portfela z kartami

kredytowymi. Czy:

18.

Patrząc w lustro, dostrzegasz, że znacznie przytyłeś.

Czy:
wynik
a.
Jesteś podenerwowany i nie spoczniesz, dopóki jej
nie odnajdziesz.

b.
Szukasz książki do skutku.

c.
Ze spokojem postanawiasz odłożyć szukanie książki na
odpowiedniejszy czas.
1
wynik
a.
Zachowujesz spokój i przed zadzwonieniem do banku odwiedzasz każdy
ze sklepów, w których byłeś, pytając, czy nie znaleziono twojego portfela.
1
b.
Pędzisz do domu i roztrzęsiony informujesz rodzinę o swym
nieszczęściu.

c.
Dzwonisz do banku i pytasz, co należy w takiej sytuacji
zrobić.

17. Podczas pisania pilnej pracy na komputerze dochodzi do przerwy

w dostawie prądu. Czy:

wynik
a.

Przyjmujesz to ze spokojem - przecież i tak zwykle zapamiętujesz
to, co napisałeś.

b.

Tracisz panowanie nad sobą - właśnie dwie godziny pracy poszły

na marne.

c.
Wzruszasz ramionami i zaczynasz od początku.

wynik

a.
Przechodzisz na ścisłą dietę i zapisujesz się na kurs

ćwiczeń.

b.
Jesteś odprężony - wszyscy członkowie twojej rodziny mają

podobne problemy.

c.
Postanawiasz, że będziesz ostrożniejszy i bardziej zdyscyplinowany

w dogadzaniu swojemu żołądkowi.
2.

Czy jesteś pełen niepokoju?

19.

Dochodząc do przystanku zauważasz, że uciekł ci autobus.

Czy:
wynik

a.
Mówisz sobie: „Nie martw się, wkrótce przyjedzie następny”.
1

b.
Boisz się, że się spóźnisz.

c.
Jesteś zdenerwowany, lecz wiesz, że nic nie możesz na to poradzić.

20. Prowadząc samochód, jesteś świadkiem wypadku.
Czy:
wynik
a.
Sprawdzasz, czy nikt nie jest ranny i dzwonisz po pomoc.
1

b.

Biegasz w koło zdenerwowany, czekając na nadejście pomocy.

c.
Pytasz przechodniów, czy nie mogliby pomóc.

21. Cierpisz na bóle nieznanego pochodzenia. Czy.
wynik
a.
Uznajesz, że to jakaś błahostka i wszystko samo się
wyjaśni.

b.
Uznajesz, że to poważna choroba i pędzisz
do lekarza.

c.
Postanawiasz poczekać z podjęciem kroków, aż objawy staną się
poważniejsze.

22. Po południu niespodziewanie odwiedza cię znajomy. Czy:
wynik
a.
Porzucasz to, czym jesteś akurat zajęty, i cieszysz się z jego
towarzystwa.

b.
Zaczynasz się obawiać, że nie wykonasz tego, co sobie
zaplanowałeś.

c.
Postanawiasz cieszyć się z niespodziewanego spotkania, a pracę
wykonać później.

23. Nieoczekiwanie wezwano cię na rozmowę z szefem.
Nie masz zielonego pojęcia, o co może chodzić. Czy:
wynik
a.
Uznajesz, że szef chce ci zaproponować awans.

b.
Zakładasz, że masz problem.

c.
Niczego nie zakładasz i czekasz na to, co się wydarzy.
Z
75

Czy jesteś pełen niepokoju?
24. Przygotowując kolację dla kilku znajomych, odkrywasz,
że zapomniałeś kupić ważnego składnika. Czy:
/nik
a.
Uznajesz, że cały posiłek będzie do niczego.

b.
Dochodzisz do wniosku, że nikt nie zauważy różnicy.

c.
Próbujesz zastąpić brakujący składnik innym.
Z
25. Umówiłeś się z przyjacielem w pewnym miejscu, lecz masz
wrażenie, że zgubiłeś drogę. Czas szybko ucieka. Czy: wynik

a.
Pytasz o drogę przypadkowego przechodnia.
7
b.
Spokojnie analizujesz sytuację i próbujesz znaleźć właściwą
drogę.

c.
Tracisz głowę i jeździsz w kółko, nie wiedząc, dokąd właściwie
zmierzasz.

Czy jesteś pełen niepokoju?
Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli osiągnąłeś wynik
powyżej 65 punktów, jesteś osobą pełną obaw. Powinieneś poważ-
nie pomyśleć nad tym, jak się wyciszyć i inaczej reagować na
sytuacje, w których się znajdujesz. Jeśli twój wynik jest wyższy
od 50 i niższy od 65 punktów, masz skłonność do zamartwiania
się, lecz panujesz nad sytuacją. Wynik w przedziale od 40 do 50
punktów oznacza przeciętny poziom lęku (w grupie tej znajduje
się większość ludzi). Jeśli osiągnięty wynik to trzydzieści kilka
punktów, potrafisz zachować zimną krew i prawie niczym się nie
martwisz. Wynik poniżej 30 punktów wskazuje, że jesteś człowie-
kiem tak wyluzowanym, że nie martwisz się nawet o te rzeczy,
o które powinieneś.
3
Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.

1. a: l,b: 3, c: 2
14. a: 1, b: 2, c: 3

2. a: 1, b: 2, c: 3
15. a: 3, b: 2, c: 1

3. a: 1, b: 3, c: 2
16. a: 1, b: 3, c: 2

4. a: 3, b: 1, c: 2
17. a: 1, b: 3, c: 2

5. a: 1, b: 2, c: 3
18. a: 3, b: 1, c: 2

6. a: 1, b: 2, c: 3
19. a: 1, b: 3, c: 2

7. a: 1, b: 3, c: 2
20. a: 1, b: 3, c: 2

8. a: 1, b: 3, c: 2
21. a: 1, b: 3, c: 2

9. a: 3, b: 2, c: 1
22. a: 1, b: 3, c: 2

10. a: 3, b: 2, c: 1
23. a: 1, b: 3, c: 2

11. a: 1, b: 2, c: 3
24. a: 3, b: 1, c: 2

12. a: 1, b: 2, c: 3
25. a: 1, b: 2, c: 3
76
13. a: 1, b: 2, c: 3

78

•

fcf mim

zy jesteś optymistą, czy pesymistą? Czy wychodząc z do-
mu, zawsze masz przy sobie parasol? Czy sądzisz, że
wszystko źle się ułoży, czy oczekujesz od życia samych
słonecznych dni? Czy jesteś pewien, że ostatecznie wszystkie
sprawy przybiorą pomyślny obrót? Kolejny kwiz pomoże ci ustalić
własny poziom optymizmu.
I.Czy przed wyjazdem na wakacje chowasz cenne przedmioty w sejfie?

a. Zawsze. b. Zwykle. ,/c.’”, Nigdy. punkty f

i..„/ l_
2. Czy zgubiwszy klucze w supermarkecie, oczekujesz, że je odzyskasz?

a- Nie. b. Mam taką c. Oczywiście.
punkty

nadzieję.

3. Czy wierzysz, że twój los zmieni się na lepszy?

a. Nigdy. b. Czasami. c. Zawsze.

4. Czy słysząc dzwonek telefonu, zwykle spodziewasz się

ztych wiadomości?
a- Tak. b. Nie. c. Czasami.

5. Czy kupujesz akcje, by grać na giełdzie?

a. Często. b. Rzadko. c. Nigdy.

6. Czy wierzysz, że następny rok przyniesie ci sukces?

a. Zawsze. b. Zwykle. c. Nigdy.
punkty [~3
punkty
punkty

Czy jesteś optymistą?

7. Czy wierzysz w przyszłość usłaną różami?

a. Nie. ,- b. Tak. c. Nie wiem.

8. Czy uważasz, że ludzie są w większości uczciwi?

a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak.

9. Czy zaufałbyś byłemu przestępcy?

/a\ Nie wiem. b. Nie.
c. Tak.

10. Czy gdy pada deszcz, masz nadzieję, że zaraz przestanie?

a. Zwykle. b. Czasami. c. Nigdy.

11. Czy wierzysz, że pewnego dnia wygrasz na loterii?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem.

12. Czy oczekujesz, że twój bagaż może zaginąć w czasie długiego lotu? a. Tak.

b. Niekoniecznie, c. Nie.

13. Czy robisz zakłady na wyścigach konnych?

a. Nigdy. b. Czasami. c. Często.
junkty
1

punkty
1

punkty
1
punkty
m
punkty
1

punkty
3
punkty

14. Czy uważasz się za szczęściarza?

a. Zwykle. b. Czasami.
c. Rzadko. punkty pT

15. Czy gdy nadepniesz na gwóźdź, spodziewasz się, że zrani

ci nogę?

„a. Tak.
b. Nie.

c. Nie wiem.

punkty
punkty

16. Czy grając w strzałki z kolegą, spodziewasz się wygranej?

a. Możliwe. b. Nie. c. Tak. punkty

17. Czy kupując nowe ubranie, oczekujesz, że będzie to hit sezonu? a. Zawsze. ( b.

Czasami. c. Nigdy. punkty

18. Czy płynąc łódką, oczekujesz, że zachorujesz na chorobę morską?

a. Nigdy. b. Zawsze. c. Czasami. punkty

19. Czy oczekujesz, że zacznie padać, gdy będziesz ćwiczył

na świeżym powietrzu?
a. Czasami. b. Nigdy. c. Zawsze. punkty

20. Czy zimą spodziewasz się pęknięcia rury?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.
punkty

21. Czy, mając pół kufla piwa, uważasz, że naczynie jest w połowie puste?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty

22. Czy złapawszy gumę na drodze, masz nadzieję, że ktoś się

zatrzyma i ci pomoże?
a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. punkty ‘]

23. Czy spodziewasz się awansu w pracy?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie.
punkty 3

24. Czy spodziewasz się śniegu, jeśli jest pochmurnie i zimno?

a. Zwykle. ‘ b. Czasami. c. Nigdy. punkty

25. Czy planując grillowanie, spodziewasz się deszczu?

a. Tak. b. Nie. c. Czasami.

26. Czy masz nadzieję, że twoja pozycja w pracy się poprawi?

a. Nie wiem.
b. Nie.
c. Tak.

27. Czy nosisz parasolkę w zimie?

a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy.
punkty
punkty
punkty

28. Czy oszczędzasz na czarną godzinę?

2g a. Zawsze. b. Nigdy o tym nie myślałem, c. Trochę, punkty 7

29. Czy spodziewasz się poważnej awarii, jeśli twój samochód

nie chce zapalić?
a. Tak. b. Niekoniecznie. c. Nie. punkty

30. Czy spodziewasz się wygrać w bingo?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem.
punkty

31. Czy posiadasz polisę ubezpieczeniową na dużą kwotę?

a. Tak. b. Nie mam polisy. c. Mam polisę na punkty
niewielką kwotę.

32. Czy oczekujesz się, że zdasz każdy egzamin?

a. Nie. b. Większość. c. Tak. punkty

33. Czy będąc chorym, oczekujesz rychłego wyzdrowienia?

a. Zwykle. b. Czasami. c. Nie. punkty

34. Czy spodziewasz się, że twój autobus się spóźni?

a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy. punkty

35. Czy w sposób losowy wytypowałbyś konia, który wygra wyścig?

a. Oczywiście, b. W żadnym wypadku. , c. Możliwe. punkty

36. Czy w zimie zawsze wozisz łopatę w samochodzie?

a. Nigdy. b. Czasami. c. Zawsze.
punkty

37. Czy kupujesz losy na loterii?

a. Często. b. Nigdy.
c. Sporadycznie. punkty

38. Czy uważasz się raczej za szczęściarza, czy pechowca?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.
punkty

39. Czy wziąłbyś do domu bezdomnego psa?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.
punkty
Czy jesteś optymistą?

40. Czy zjadłbyś danie, którego wcześniej nie próbowałeś?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Prawdopodobnie nie. punkty

41. Czy dożyjesz 2005 roku?

a. Tak. b. Nie.

42. Czy nosisz przy sobie talizman?

a. Nigdy. b. Zawsze.
c. Nie wiem. punkty |~

c. Czasami.

punkty

43. Czy spodziewasz się otrzymania dużej premii?

a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak.
punkty | |

44. Czy oczekujesz, że w czasie twojego urlopu będzie padało?

a. Nigdy. b. Czasami. c. Zawsze. punkty

45. Czy w tym roku możesz stracić pracę?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.

46. Czy oczekujesz, że drużyna piłkarska, której kibicujesz, dobry sezon? a. Oczywiście, b.

Prawdopodobnie nie. c. Nie wiem

47. Czy zaufałbyś całkiem obcej osobie?

a. Może. b. Nie. c. Tak.
punkty

e miała

punkty

punkty

48. Czy wpłacasz duże kwoty na fundusz emerytalny?

a. Tak. b. Nie. c. Wpłacam na niewielką emeryturę, punkty

49. Czy wypuściwszy z ręki drobne monety, masz nadzieję znaleźć wszystkie? a. Oczywiście,

b. Prawdopodobnie nie. c. Nie wiem. punkty

50. Czy sadząc sadzonki masz nadzieję, że wszystkie się przyjmą?

a. Tak. b. Nie jestem tego c. Prawdopodobnie nie. punkty
pewien.
Czy jesteś optymistą?
Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.

1. a: 1, b: 2, c: 3
26. a: 2, b: 1, c: 3

2. a: 1,(6: 2, c: 3
27. a: 1, b: 2, c: 3

3. a: 1, b: 2, c: 3
28. a: 1, b: 3, c: 2

4. a: 1, b: 3, c: 2
29. a: 1, b: 2, c: 3

5. a: 3, b: 2, c: 1
30. a: 1, b: 3, c: 2

6. a: 3,,b: 1, c: 2
31. a: l,b: 3, c: 2

7. a: 1, b: 3, c: 2
32. a: 1, b: 2, c: 3

8. a: 1, b: 2, c: 3
33. a: 3, b: 2, c: 1

9. a: 2, b: 1, c: 3
34. a: 1, b: 2, c: 3

10. a: 3, b: 2, c: 1
35. a: 3, b: 1, c: 2

11. a: 1, b: 3, c: 2
36. a: 3, b: 2, c: 1

12. a: 1, b: 2, c: 3
37. a: 3, b: 1, c: 2

13. a: 1, b: 2, c: 3
38. a: 3, b: 1, c: 2

14. a: 3, b: 2, c: 1
39. a: 3, b: 1, c: 2

15. a: 1, b: 3, c: 2
40. a: 3, b: 2, c: 1

16. a: 2, b: 1, c: 3
41. a: 3, b: 1, c: 2

17. a: 3,b: 2, c: 1
42. a: 1, b: 3, c: 2

18. a: 3, b: 1, c: 2
43. a: 2, b: 1, c: 3

19. a: 2, b: 3, c: 1
44. a: 3, b: 2, c: 1

20. a: 1, b: 3, c: 2
45. a: 1, b: 3, c: 2

21. a: 3, b: 1, c: 2
46. a: 3, b: 1, c: 2

22. a: 2, b: 3, c: 1
47. a: 2, b: 1, c: 3

23. a: 3, b: 2, c: 1
48. a: 3, b: 1, c: 2

24. a: 1, b: 2, c: 3
49. a: 3, b: 1, c: 2

25. a: 1, b: 3, c: 2
50. a: 3, b: 2, c: 1
83
Czy

Maksymalny wynik wynosi 150 punktów. Jeśli uzyskałeś ponad
125 punktów, cały czas przejawiasz optymistyczną postawę god-
ną pozazdroszczenia. Patrzysz na świat przez różowe okulary
i nigdy nie oczekujesz niczego złego. Nawet jeśli spotka cię coś
nieprzyjemnego, traktujesz to jako chwilowe niepowodzenie
w ogólnie szczęśliwym życiu. Życie z tobą musi być sporym
obciążeniem. Jeśli uzyskałeś od 100 do 124 punktów, można cię

zaliczyć do optymistów, a twój stosunek do świata określić jako
ciepły i przyjemnie wygodny. Zdajesz sobie sprawę, że w życiu
mogą być złe chwile, lecz ogólnie nie oczekujesz ich nadejścia.
Jeśli uzyskałeś od 60 do 74 punktów, jesteś pesymistą. Nie
oczekujesz, że życie będzie łatwe. Jesteś zdania, że jeśli może się
wydarzyć coś złego, na pewno tak się stanie. Jeśli otrzymałeś
mniej niż 60 punktów, nie powinieneś się trudzić wstawaniem
z łóżka. Twoje życie nie ma sensu, nigdy też nie sądziłeś, że może
być inaczej.
ntuicja to zdolność wzbudzająca wiele kontrowersji i sporów
niędzy tymi, którzy mocno w nią wierzą, i tymi, którzy zaprze-
czają jej istnieniu. Jung uważał intuicję za bardzo ważną
funkcję ludzkiego umysłu. Z Jungiem zgodziłoby się wielu ludzi
„wyczuwających” własną drogę przez życie. W opozycji pozostają
ci, którzy uważają, że liczą się jedynie twarde fakty i trzeźwy
umysł, a tzw. intuicja to stek bzdur. Jakim jesteś człowiekiem?
Poniższe pytania pozwolą ci znaleźć odpowiedź i określić własną
orientację. Spróbuj odpowiedzieć na każde pytanie bez zbędnego
wahania. Jeśli musisz się zastanowić przed udzieleniem odpowie-
dzi, od razu widać, czy bardziej ufasz intuicji, czy logice!

1. Czy zwykle wygrywasz w grach hazardowych?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów 0

2. Czy ufasz własnym uczuciom nawet wtedy, kiedy wydają się irracjonalne?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów 0

3. Czy rozmyślasz nad tym, co się kryje w stosunkach międzyludzkich?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów O

4. Czy kiedykolwiek korzystałeś z tabliczki ouija (używanej podczas seansów

spirytystycznych)?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów O

5. Czy jesteś przesądny?

Tak (B). Nie (A).
liczba punktów [
Czy kierujesz się intuicją?

6. Czy wyczuwasz charakterystyczną „atmosferę” pewnych miejsc?

Tak (B). Nie (A). liczba punktów Q

7. Czy zwykle wygrywasz w zgadywanki?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q

8. Czy zdarza ci się zaufać komuś bez konkretnego powodu?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów O

9. Czy wziąłbyś udział w seansie spirytystycznym?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q

10. Czy miałeś kiedyś przeczucie, że byłeś już wcześnie

w odwiedzanym właśnie miejscu?
liczba punktów [
Tak (B).

Nie (A).

11. Czy wierzysz w znaczenie snów?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów O

12. Czy podczas rozmowy z ludźmi „czytasz między wierszami”?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q

13. Czy udało ci się kiedyś przewidzieć, że za chwilę zadzwoni

telefon?
Tak (B).
Nie (A).
liczba punktów [

14. Czy zdołałeś kiedyś odgadnąć to, co twój rozmówca miał ci

za chwilę powiedzieć?
liczba punktów [
Tak (B).
Nie (A).

15. Czy wierzysz, że można mieć wpływ na wynik rzutu kostką?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów [
Czy kierujesz się intuicją?

16. Czy zdarza ci się czasami powiedzieć to samo co druga osoba

dokładnie w tej samej chwili?
liczba punktów |___|
Tak (B).
Nie (A).

17. Czy uważasz, że zwierzęta mają lepszą intuicję od ludzi?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów O

18. Czy potrafisz przeczuć zbliżające się niebezpieczeństwo?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów O

19. Czy wierzysz w miłość od pierwszego wejrzenia?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q

20. Czy zdarzyło ci się wyczuć wrogość u J^idzi, którzy wydawali

się przyjacielscy?
liczba punktów [
Tak (B).
Nie (A).

21. Czy wierzysz w wyższość ducha nad materią?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów

22. Czy czasami wyczuwasz emocje nieobecnych osób?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów

23. Czy czasami czujesz się bliski osoby, której wcześniej

nie znałeś?
Tak (B).
Nie (A).
liczba punktów [

24. Czy wierzysz, że bliźnięta są ze sobą silnie związane?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów

25. Czy masz bardzo dobry kontakt ze zwierzętami?

Tak (B). Nie (A). liczba punktów
87

26. Czy wierzysz w reguły prawdopodobieństwa?

Tak (B). Nie (A). liczba punktów

27. Czy udaje ci się czasami przewidzieć przyszłość?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów

28. Czy poszedłbyś do wróżki?

Tak (B). Nie (A).
liczba punktów j___|

29. Czy w kontaktach z ludźmi wyczuwasz czasami niewypowiedziane

przesłanie?
liczba punktów |___|
Tak (B).
Nie (A).

30. Czy często zdarza ci się odgadnąć koniec jakiejś historii,

zanim do niego dotrzesz?
liczba punktów |___|
Tak (B).
Nie (A).

31. Czy wierzysz w reinkarnację?

Tak (B). Nie (A).
liczba punktów |___|

32. Czy sądzisz, że koty są bardziej wrażliwe od ludzi?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów d)

33. Czy zgadzasz się, że pies potrafi rozpoznać swojego pana po krokach?

Tak (B). Nie (A). liczba punktów Q

34. Czy potrafisz wyczuć czyjąś obecność za plecami, nawet gdy tej osoby

nie widzisz ani nie słyszysz?
liczba punktów |___|
Tak (B).
Nie (A).

35. Czy twoje sny czasami się sprawdzają?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów
Czy kierujesz się intuicją?

36. Czy udaje ci się czasami odgadnąć zawód danej osoby, chociaż

nie podano ci żadnych wskazówek?
Tak(B). Nie (A). liczba punktów O

37. Czy w twoim życiu często pojawiają się niezwykłe przypadki?

Tak (B). Nie (A). liczba punktów \_\

38. Czy czasami marzysz, by coś się wydarzyło?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów O

39. Czy praca psychoterapeuty sprawiłaby ci przyjemność?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q

40. Czy czasami odnosisz wrażenie, że fakty jedynie zaciemniają obraz sytuacji?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q

41. Czy zaufałbyś własnej intuicji w bardzo ważnej sprawie, gdy popełnienie

błędu oznaczałoby poważne konsekwencje?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów dl

42. Czy wiesz, kiedy będzie padał deszcz?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q

43. Czy czasami myślisz o swoich przyjaciołach w tym samym momencie,

kiedy oni myślą o tobie?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów LJ

44. Czy wierzysz w medycynę naturalną?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów Q

45. Czy wierzysz wróżbom z kart (np. z kart Tarota), I Ching itd.?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów O
Czy kierujesz się intuicją?

46. Czy zdarza ci się odgadnąć nadawcę listu bez zaglądania do środka?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów 0

47. Czy wierzysz w zjawiska nadprzyrodzone?

Tak (B). Nie (A). liczba punktów LJ

48. Czy potrafisz odgadnąć, kiedy ludzie nie zgadzają się z tobą, nawet

jeśli próbują to ukryć?
Nie (A). liczba punktów [
Tak (B).

49. Czy polegasz na własnej intuicji w wielu różnych okolicznościach?

Tak (B). Nie (A). liczba punktów |___|

50. Czy sądzisz, że zwierzęta potrafią wyczuć nadchodzące trzęsienie ziemi?

Tak(B). Nie (A). liczba punktów O
isn ?intn ty?
Większość ludzi, mających silnie rozwiniętą intuicję, przyrów-
nuje tę zdolność do specjalnych zmysłów niektórych owadów,
które potrafią wychwycić nawet niewielką zmianę w otoczeniu.
Ujemną stroną kierowania się intuicją jest zwracanie mniejszej
uwagi na fakty. Możesz mieć trudności z przekonaniem ludzi do
swoich opinii, jeśli będą się opierać wyłącznie na przesłankach
intuicyjnych.
Jeśli osiągnąłeś kiepski wynik, nasze rozważana na temat
intuicji mogą cię tylko rozzłościć. Jesteś osobą praktyczną
i nie masz czasu na takie fantazje. Chociaż większą wagę przy-
wiązujesz do faktów, często nie dostrzegasz subtelnych odcieni
i niuansów, które szybko wychwytują osoby o silnie rozwinię-
tej intuicji.
90
Wynik testu
A = 0 punktów
B = 2 punkty
82 - 100 Niezwykle silna intuicja
62 - 80 Duża intuicja

42 - 60 Przeciętne zdolności intuicyjne
22 - 40 Człowiek mocno stąpający po ziemi
0-20 Brak widocznych oznak intuicji
Jaki wynik osiągnąłeś? Wysoki wynik oznacza, że jesteś osobą,
dla której intuicyjne „wyczucie” sytuacji/osoby ma fundamental-
ne znaczenie. Zwracasz dużą uwagę na niewerbalne sygnały,
które wysyła każdy z nas, nawet jeśli są przyjmowane na pozio-
mie podświadomym.
i;:iv i

1. Pora zarezerwować miejsce na letnie wakacje.

Czy decydujesz się na:
wynik
a.
Pobyt na wiejskiej farmie we Francji.

b.
Wynajęcie wraz z grupą przyjaciół willi w nadmorskim kurorcie
w Grecji.
V
c.
Wczasy all-inclusive w Hiszpanii, z całodziennym programem
sportowym i rozrywkowym.

2. Dzisiejszego popołudnia masz kilka godzin czasu.

Czy:
wynik

a.
Dzwonisz do znajomego, który mieszka w pobliżu, i zapraszasz go

na kawę.

b.
Nadrabiasz zaległości w pracach domowych, które od dawna

zaniedbałeś.

c.
Kładziesz się do łóżka, by poczytać.

\y
3. Szef prosi cię o zabranie nowego klienta na lunch.

Czy:
wynik

a.
Czekasz niecierpliwie na spotkanie i rozmowę przy posiłku.

b.

Boisz się spotkania i marzysz o tym, by już minęło.

c.
Traktujesz spotkanie jako część swoich obowiązków, odnosząc się

do niego bez większego entuzjazmu.
V

Czy jesteś ekstrawertykiem?

4. Masz nowych sąsiadów.

Czy:

wynik
a.
Próbujesz ich spotkać, gdy wychodzą z domu, i przedstawić się.

b.
Pukasz do nich pierwszego wieczoru i zapraszasz na lampkę wina.

c.
Czekasz cierpliwie na spotkanie, by się z nimi przywitać.
ix
5. Przyjaciółka zaprasza cię na przyjęcie, na którym będzie wiele

nieznajomych osób. Czy:
wynik

a.
Czekasz niecierpliwie na okazję nawiązania kilku nowych

znajomości.

b.
Odpowiadasz, że tego wieczoru jesteś zajęty i zapraszasz ją samą

innego dnia.

c.
Idziesz na przyjęcie, lecz rozmawiasz głównie z tymi, których

znasz.

6. Kolega namawia cię do wstąpienia do pobliskiego klubu.
Co robisz:

wynik
a.

Odpowiadasz, że jesteś bardzo zajęty, ponieważ nie znosisz
zapisywania się do jakichkolwiek klubów.

b.

Zapisujesz się do klubu, by dotrzymać mu towarzystwa, lecz w głębi
serca tego żałujesz.

c.

Mówisz mu, że to wspaniały pomysł i że poznanie nowych osób
z sąsiedztwa sprawi ci wielką frajdę.

7. Szukasz nowej pracy.

Czy przyjąłbyś stanowisko, które wymaga:
wynik

a.
Częstych wyjazdów zagranicznych wraz z grupą współpracowników.

b.

Samodzielnej pracy nad zadaniem, które fascynuje cię od dłuższego
czasu.

c.

Pracy w małym biurze we współpracy z kilkoma innymi osobami.

”:?::?? v-?•”?•?:;: ??’?::]:??•-‘ : • v. ?’ \

‘ ?/?’; ‘i^WwS^S
8. Po prognozie pogody zapowiadającej deszcz w czasie nadchodzącego

weekendu okazuje się, że pogoda jest znacznie lepsza, niż oczekiwano.
Czy:

wynik

a.
Spędzasz cały dzień, sprzątając i dekorując pokój gościnny, tak jak

zaplanowałeś.

b.

Zmieniasz plan i wychodzisz na długi spacer, później zaś
poświęcasz trochę czasu na pracę w pokoju gościnnym.

c.
Przekładasz pracę w domu na inny dzień i pod wpływem chwilowego

impulsu próbujesz zarezerwować hotel nad morzem.

9. W drodze do skrzynki pocztowej dostrzegasz sąsiada idącego

drugą stroną ulicy. Czy:
wynik

a.

Przechodzisz przez jezdnię i wymieniasz kilka uwag na temat
pogody.

b.
Pozostajesz po swojej stronie i lekko się uśmiechasz.

c.
Zatrzymujesz się i ucinasz z nim 15-minutową pogawędkę.

10. W wymarzony niedzielny poranek:
wynik

a.

Dłużej wylegujesz się w łóżku.

b.

Idziesz do siłowni.

c.

Wykonujesz drobne prace domowe.

11. Masz uczestniczyć w spotkaniu, podczas którego będzie rozważane

bardzo ważne zagadnienie. Czy:
wynik

a.

Siadasz i opracowujesz szczegółową listę punktów, które chciałbyś

zasygnalizować.

b.

Na godzinę przed spotkaniem zastanawiasz się, co mógłbyś
powiedzieć.

94

c.
Idziesz na spotkanie nieprzygotowany i omawiasz sprawy w takiej

kolejności, w jakiej pojawiają się podczas dyskusji.

.-... -: ?
• : i:

12. Przeprowadzasz się w nowe miejsce. Co robisz:
wynik

a.
Wstępujesz do nowego klubu i obmyślasz sobie nowe hobby.

b.

Zapisujesz się na zajęcia wieczorowe i kontynuujesz naukę
francuskiego.

c.

Uznajesz, że jesteś zbyt zajęty, aby rozpocząć coś nowego, lecz
nadal spotykasz się ze starymi przyjaciółmi.

-
13. Otrzymujesz propozycję dobrze płatnej posady w firmie, która funkcjonuje

zaledwie od trzech miesięcy. Co robisz:
wynik

a.
Entuzjastycznie przyjmujesz nowe wyzwanie.

b.

Zostajesz w firmie, w której pracujesz od wielu lat - perspektywy
nowej pracy niosą ze sobą zbyt duże ryzyko.

c.

Dalej szukasz nowej pracy, ale w firmie o lepiej ustalonej pozycji na
rynku, chociaż chętnie przyjąłbyś zmianę.

14. Idziesz do szkoły na zebranie dla rodziców. Czy:

16. Za miesiąc będą święta Bożego Narodzenia. Co robisz:

wynik
a.

Z entuzjazmem czekasz na okazję przedyskutowania kilku spraw
w gronie rodziców.

b.

Słuchasz tego, co mają do powiedzenia inni rodzice, lecz nie
angażujesz się osobiście.

c.

Od czasu do czasu wtrącasz swoje uwagi.

15. Postanowiłeś popracować trochę charytatywnie. Co wybierasz: wynik

a.
Sortowanie odzieży w punktach z używanymi ubraniami.

b.
Prowadzenie zbiórki rzeczy od drzwi do drzwi.

c.
Organizowanie i prowadzenie zbiórki pieniędzy.

wynik
a.
Już kupiłeś i zapakowałeś prezenty.

b.
Przeglądasz katalogi, szukając pomysłu na prezenty.

c.
Zostawiasz zakupy na ostatni tydzień przed świętami.
>

CZłj 3»?

17. Przyjaciel wspomina o bliskiej osobie, która cierpi na nieuleczalną

chorobę. Czy:
wynik

a.
Bardzo tym martwisz się i myślisz o waszej rozmowie przez cały

dzień.

b.
Słuchasz go, okazując współczucie i pocieszając.

c.

Grzecznie słuchasz, zachowując dystans - w końcu osoba, o którą
chodzi, nie jest twoim przyjacielem.

18. Po raz trzeci z rzędu twój partner wraca późno z pracy bez wcześ-

niejszego powiadomienia. Obiad znowu nadaje się do wyrzucenia.
Czy:

wynik
a.

Tracisz cierpliwość i krzyczysz na niego, proponując, by jeśli chce,
zamówił jedzenie na wynos.

b.

Nie okazujesz, że jesteś zły, lecz spokojnie informujesz, iż byłoby
lepiej, gdyby wcześniej zadzwonił.

c.

Okazujesz zdenerwowanie i dajesz jasno do zrozumienia, że jest to

ostatni zmarnowany posiłek.

19. Od dziesięciu lat wykonujesz tę samą pracę. Czujesz, że masz jej
po dziurki w nosie. Co robisz:

wynik
a.

Wręczasz wymówienie pod wpływem chwilowego impulsu, ponieważ
nie możesz tego dłużej znieść.

b.

Kupujesz lokalną gazetę i przeglądasz oferty pracy.

c.
Zostajesz w starej pracy, ponieważ jest dobrze płatna

i ją znasz.

20. Krewny nieoczekiwanie odwołuje zaproszenie na sobotni wieczór.
Co robisz:

wynik
96

a.
Zapraszasz kilku przyjaciół na kolację.

b.

Idziesz na tańce do miejscowego klubu.

c.
Wypożyczasz kasetę wideo.

Czy jesteś ekstrawertykiem?

21. Próbujesz odnaleźć wskazany adres, lecz masz wrażenie, że zgubiłeś
drogę. Nie masz mapy. Co robisz:

wynik
a.

Wracasz do punktu, z którego wyruszyłeś, i rozpoczynasz jeszcze raz.

b.
Pytasz o drogę pierwszą napotkaną osobę.

c.

Kupujesz batonik w najbliższym sklepie i pytasz sprzedawcę o drogę.

22. Postanowiłeś systematycznie ćwiczyć. Co robisz:
wynik

a.
Zapisujesz się do miejscowego klubu sportowego.

b.

Biegasz przed śniadaniem.

c.
Grasz w tenisa z przyjacielem.

23. Planujesz spędzenie jednego dnia poza domem. Co wybierasz: wynik

a.
Idziesz do lunaparku i odbywasz zapierające dech w piersiach
przejażdżki.

b.
Spędzasz relaksujący dzień na plaży.

c.
Idziesz na basen ze zjeżdżalniami wodnymi i innymi
atrakcjami.

24. Czeka cię ranek pełen domowych zajęć. Co robisz:

wynik
a.
Szybko wykonujesz to, co zaplanowałeś, by móc się zająć innymi

sprawami.

b.
Pracujesz w wolnym tempie, robiąc sobie przerwę na kawę.

c.
Pracujesz dokładnie, bez żadnej przerwy.

25. Osoba publiczna, którą podziwiałeś, została zabita. Co robisz: wynik
a.
Zastanawiasz się, o co w tym wszystkim chodzi, przecież nie znałeś
jej osobiście.

b.
Płaczesz rzewnymi Izami, oglądając w telewizji jej pogrzeb.

c.
Bierzesz udział w pogrzebie i łączysz się w smutku z innymi
żałobnikami.

97

Czy jesteś ekstrawertykiem?
26. Po niedzielnym obiedzie masz wolną godzinę. Co robisz:
wynik

a.
Decydujesz się na poobiednią drzemkę.

b.
Pracujesz w ogrodzie.

c.
Dzwonisz do przyjaciół, by pogawędzić.

27. Postanawiasz spędzić wieczór przed telewizorem.

Co będziesz oglądał:
wynik

a.
Koncert.

b.
Film dokumentalny poświęcony bieżącej problematyce.

c.
Teleturniej.

28. Bierzesz udział w spotkaniu dotyczącym przyszłego przedsięwzięcia
Czy jesteś:
wynik

a.
Pełen pomysłów dotyczących ogólnego charakteru
przedsięwzięcia.

b.
Zadowolony, że będziesz mógł uczestniczyć w planowaniu jego
realizacji.

c.
Masz sugestie dotyczące dwóch wspomnianych dziedzin.

29. Otrzymujesz propozycję wyjazdu zagranicznego w nadchodzący weekend.

Co robisz:
wynik

a.

Akceptujesz propozycję bez chwili wahania.

b.

Mówisz, że chętnie pojedziesz, lecz musisz najpierw sprawdzić
z partnerem wcześniejsze zobowiązania.

c.
Zanim podejmiesz decyzję, analizujesz wszystkie

„za” i „przeciw”.

30. Robisz rozeznanie miejsca, w którym planujesz spędzić urlop.
wynik

a.

Dzwonisz do właścicieli i prosisz o przysłanie informacji.

b.

Piszesz list z prośbą o informacje.

98
c.

Dzwonisz do właścicieli i przedstawiasz swoje wymagania.

Czy jesteś ekstrawertykiem?

31. Jedziesz na cotygodniowe zakupy.
Co robisz:

wynik
a.

Chociaż przygotowałeś listę zakupów, pozwalasz sobie na zakup
innych towarów.

b.

Kupujesz tylko to, co jest na liście zakupów, w przeciwnym razie nie
mógłbyś kontrolować swoich wydatków.

c.

Dopiero w sklepie decydujesz się, co kupić, a o rachunek martwisz
się później.

32. Podczas zakupów w mieście widzisz ubranie, które chciałbyś

mieć. Co robisz:
wynik

a.
Kupujesz je pod wpływem nagłego impulsu.

b.

Postanawiasz przemyśleć ten zakup po powrocie do domu. Możliwe,
że kupisz je następnym razem.

c.

Kończąc zakupy, myślisz o nim ponownie i wracasz, by je
nabyć.

33. Jest piątek, a ty nie masz żadnych planów na sobotę.

Co robisz:
wynik

a.
Uważnie śledzisz prognozę pogody i planujesz, co będziesz robił

w wolnym czasie.

b.
Postanowisz coś następnego ranka, w zależności od nastroju,

w jakim się obudzisz.

c.
Masz jakieś pomysły, lecz żadnych konkretnych planów.

34. Jedziesz pociągiem. Gdy czytasz gazetę, do twojego przedziału

wchodzi inny pasażer. Co robisz:
wynik

a.
Ignorujesz go, nie przerywając czytania.

b.

Rzucasz przelotne spojrzenie, pozdrawiasz go i kontynuujesz lekturę.

c.
Próbujesz nawiązać rozmowę.

99
Czy jesteś ekstrawertykiem?

35. Znajomy prosi cię o zorganizowanie zbiórki pieniędzy
na szlachetny cel. Co robisz:

wynik
a.

Zgadzasz się z ochotą, ponieważ uważasz, że to dobry
pomysł.

b.

Grzecznie odmawiasz, ponieważ nie znosisz pukania do drzwi
nieznajomych, prosząc o pieniądze.

c.

Zgadzasz się, ponieważ nie możesz mu odmówić.

36. Masz wygłosić przemówienie z jakiejś okazji.
Co robisz:

wynik
a.

Piszesz wcześniej jego tekst i uczysz się go na pamięć.

b.
Notujesz punkty, które chciałbyś poruszyć.

c.
Improwizujesz, gdy nadchodzi chwila wystąpienia.

37. Zostałeś poproszony o podpisanie umowy kredytowej.

Co robisz:
wynik

a.
Postanawiasz zabrać umowę do domu i dokładnie ją przeczytać

przed podpisaniem.

b.
Podpisujesz ją, gdy tylko handlowiec wyjaśni ci wszystko, co, jak

sądzisz, powinieneś wiedzieć.

c.
Czytasz umowę bardzo uważnie, nawet tekst wydrukowany drobnym

maczkiem, i podpisujesz dokument w sklepie.

38. Spotykasz w autobusie kogoś, kogo znasz z widzenia. Ta osoba
nawiązuje rozmowę. Co robisz:

wynik
a.

Czujesz się niezręcznie, nie wiedząc, o czym rozmawiać.

b.
Wypowiadasz kilka grzecznych uwag, nie chcąc wyjść

na gbura.

c.
Cieszysz się, że spotkałeś kogoś, z kim szybko minie ci czas

podróży.

Czy jesteś ekstrawertykiem?
39. Myślisz o spędzeniu wolnego weekendu.

^o wybierasz:

wynik

a.
Imprezę z jazdą konną w gronie nieznajomych osób.

b.
Weekend z bogatym programem sportowym, spędzony z bliskim

przyjacielem.

c.

Pobyt w nadmorskim domu z partnerem.

40. Jesteś na dużym przyjęciu w biurze.

Co robisz:
wynik

a.
Rozmawiasz z dużą grupą ludzi, okazując skłonność

do dominowania w rozmowie.

b.

Rozmawiasz głównie z osobami, z którymi pracujesz i które dobrze

znasz.

c.

Trzymasz się z boku, sporadycznie wtrącając krótkie uwagi.

41. Zostałeś zaproszony na wykład o możliwości życia w kosmosie,

połączony z dyskusją. Co robisz:
wynik

a.
Przyjmujesz zaproszenie z entuzjazmem.

b.
Idziesz na wykład, bo nie masz niczego lepszego do roboty.

c.
Nie przyjmujesz zaproszenia, zamiast wykładu wybierając

najbliższy bar.

42. Jesteś w towarzystwie kilku przyjaciół.

Czy wolisz:
wynik

a.
Prowadzić poważną dyskusję na ciekawy temat.

b.
Opowiadać dowcipy i żartować.

c.
Rozmawiać o codziennych sprawach.

101

Czy jesteś ekstrawertykiem?

Czy jesteś ekstrawertykiem?

43.

Pracujesz nad pewnym przedsięwzięciem.

Co robisz:

44.

Święta Bożego Narodzenia są tuż-tuż.

Czy czekasz niecierpliwie na:

45.

Brzydka pogoda sprawia, że spędzisz niedzielny poranek

na czytaniu gazet. Czy:
wynik
a.
Zwracasz uwagę na szczegóły i dwa razy sprawdzasz wszystko,
co napisałeś.

b.
Koncentrujesz się na głównych punktach, uznając szczegóły
za nieważne.

c.
Piszesz powoli i sprawdzasz tekst, by usunąć wszystkie
błędy.

wynik
a.
Kilka spokojnych dni, które spędzisz z rodziną.

b.
Okazję, aby zobaczyć się z przyjaciółmi.

c.
Możliwość pojawienia się na kilku przyjęciach.

wynik
a.
Jesteś zadowolony, że choć raz będziesz miał okazję

poczytać.

b.
Wzdrygasz się na myśli, że spędzisz w domu cały ranek.

c.
Przez jakiś czas czytasz gazetę, a później zabierasz się do różnych
prac domowych.

46. Twój partner mówi ci, że najwyższy czas zaprosić przyjaciół

i znajomych na przyjęcie. Czy:
wynik
a.
Jesteś pełen entuzjazmu i z niecierpliwością czynisz do niego
przygotowania.

b.
Jesteś podenerwowany na samą myśl o przyjęciu, lecz czujesz, że

jest to właściwe.

c.
Zamierzasz przekonać partnera, że z wyprawieniem przyjęcia należy
się jeszcze wstrzymać.

47. Kilku znajomych dzwoni do ciebie z pytaniem, czy mogą

zatrzymać się na tydzień w twoim domu. Co robisz:

wynik
a.
Mówisz im, że nie masz dość miejsca, ponieważ nie zniósłbyś tak

długiego przebywania gości.

b.
Wyrażasz zgodę, nie chcąc zranić ich uczuć.

c.
Czekasz niecierpliwie na przyjazd gości, ciesząc się na myśl o ich
stałej obecności.

48. Szef informuje cię, że w ciągu kilku najbliższych miesięcy
będziesz musiał odbywać podróże zagraniczne. Czy: wynik
a.
Cieszysz się z możliwości poznania nowych miejsc
i osób.

b.
Jesteś rad, lecz nie podoba ci się, że będziesz przebywał
z dala od rodziny.

c.
Jest ci niedobrze na samą myśl o zmianie codziennej rutyny.

49. Otrzymujesz propozycję pracy wakacyjnej polegającej na prowadzeniu

programu rozrywkowego w miejscowości wypoczynkowej.

Co robisz:
wynik

a.
Chętnie korzystasz z okazji, ponieważ taka praca może być dobrą

zabawą i dostarczy okazji do poznania mnóstwa nowych osób.

b.
Przyjmujesz pracę, ponieważ nie otrzymałeś lepszej propozycji.

c.

Odrzucasz ofertę, ponieważ nie znosisz pracy wymagającej stałego
kontaktu z ludźmi.

50. Przyjaciółka prosi cię, abyś wybrała się z nią na pierwsze zajęcia

z garncarstwa. Co robisz:
wynik

a.
Idziesz z nią, aby jej pomóc.

b.

Mówisz jej, że nie masz na to ochoty, ponieważ nigdy wcześniej nie
miałaś do czynienia z garncarstwem.

c.

Podoba ci się pomysł poznania czegoś nowego.

103
Czy jesteś ekstrawertykiem?

Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.

1. a: 1, b: 2, c: 3
26. a: 1, b: 2, c: 3

2. a: 3, b: 2, c: 1

27. a: 1, b: 2, c: 3

3. a: 3, b: 1, c: 2
28. a: 3, b: 2, c: 1

4. a: 2, b: 3, c: 1

29. a: 3, b: 2, c: 1

5. a: 3, b: 1, c: 2
30. a: 2, b: 1, c: 3

6. a: 1, b: 2, c: 3

31. a: 2, b: 1, c: 3

7. a: 3, b: 1, c: 2
32. a: 3, b: 1, c: 2

8. a: 1, b: 2, c: 3

33. a: 1, b: 3, c: 2

9. a: 2, b: 1, c: 3
34. a: 1, b: 2, c: 3

10. a: 1, b: 3, c: 2

35. a: 3, b: ł, c: 2

11. a: 1, b: 2, c: 3
36. a: 1, b: 2, c: 3

12. a: 3, b: 2, c: 1

37. a: 1, b: 3, c: 2

13. a: 3, b: 1, c: 2
38. a: 1, b: 2, c: 3

14. a: 3, b: 1, c: 2

39. a: 3, b: 2, c: 1

15. a: 1, b: 2, c: 3
40. a: 3, b: 2, c: 1

16. a: 1, b: 2, c: 3
41. a: 3, b: 2, c: 1

17. a: 3, b: 2, c: 1

42. a: 1, b: 3, c: 2

18. a: 3, b: 1, c: 2
43. a: 1, b: 3, c: 2

19. a: 3, b: 2, c: 1

44. a: 1, b: 2, c: 3

20. a: 2, b: 3, c: 1
45. a: 1, b: 3, c: 2

21. a: l,b: 3, c: 2

46. a: 3, b: 2, c: 1

22. a: 3, b: 1, c: 2
47. a: 1, b: 2, c: 3

23. a: 3, b: 1, c: 2

48. a: 3, b: 2, c: 1

24. a: 3, b: 1, c: 2

49. a: 3, b: 2, c: 1

104
-.

25. a: 1, b: 2, c: 3
50. a: 2, b: 1, c: 3

? ?:

Czy jesteś ekstrawertykiem?
Powyżej 125 punktów

Maksymalny wynik wynosi 150 punktów. Rezultat powyżej 125
punktów wskazuje, że jesteś zdecydowanym ekstrawertykiem.

Twoim ulubionym zajęciem jest rozmowa z innymi osobami. Kie-
dy musisz wykonać jakieś zadanie samodzielnie, czujesz się sa-

motny i zagubiony. Jesteś bardzo odważny w kontaktach z ludź-
mi i chętnie podejmujesz ryzyko. Samotny wieczór z książką

w ręku to dla ciebie istne piekło.
100-124 punktów

Jeśli otrzymałeś wynik od 100 do 124 punktów, jesteś ekstrawer-
tykiem, lecz nie tak uzależnionym od towarzystwa innych, by

czuć się odrzuconym, gdy jesteś sam.
75-99 punktów

Wynik w przedziale od 75 do 99 punktów należy uznać za
przeciętny. Lubisz towarzystwo, lecz czas spędzony w samotności

tak samo sprawia ci przyjemność. Nie jesteś zbytnio ostrożny
w kontaktach z ludźmi, ale nie czujesz przymusu podejmowania

ryzyka lub przebywania w centrum uwagi.
60-74 punktów

Jeśli otrzymałeś od 60 do 74 punktów, jesteś introwertykiem,
który woli unikać spotkań towarzyskich. Czujesz się najlepiej,

gdy możesz samodzielnie wykonywać powierzone ci zadania.
Poniżej 60 punktów

Jeśli otrzymałeś poniżej 60 punktów, jesteś czystym introwerty-

kiem, dla którego towarzystwo innych osób jest źródłem stresu.
Gdyby to było możliwe, chętnie pracowałbyś sam. Wolny czas

również najchętniej spędzałbyś w samotności.
105

iii filsilij praciijgsi!
I iektórzy psycholodzy często wspominają o „zachowaniu ty-

J pu A”. Mają przez to na myśli ludzi, którzy ciężko pracu-
ją, okazują niecierpliwość i zachowują się w sposób wybu-

chowy. Zjawisko to występuje często u osób na kierowniczych
stanowiskach. Chociaż nie jest wcale pewne, że człowiek o oso-

bowości typu A będzie szefem, wydaje się to wielce prawdopodob-
ne, ponieważ motywuje samego siebie do działania i z tego powo-

du często odnosi sukcesy. Jednak posiadanie osobowości typu
A łączy się z ceną, którą trzeba zapłacić - takie postępowanie

nierozerwalnie wiąże się ze stresem. Zachowanie typu A bywało
w przeszłości nazywane „profilem choroby wieńcowej”, ponieważ

sądzono, że ludzie, którym je przypisywano, są narażeni na
zwiększone ryzyko choroby wieńcowej (ostatnio pojawiła się su-

gestia, że choroba serca stanowi zagrożenie jedynie wówczas, gdy
opisanemu zachowaniu towarzyszy wysoki poziom wrogości).

Odpowiedz na poniższe pytania, aby określić miejsce, które zaj-
mujesz na skali zachowań typu A.

1. Czy masz skłonność do szybkiej jazdy samochodem?

a. Często. b. Nigdy. c. Czasami.

2. Czy denerwujesz się na innych kierowców?

a. Czasami. b. Często. c. Nigdy.
punkty
punkty

3. Czy jesteś gotów przepychać się łokciami, aby być pierwszy?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty F

Czy ciężko pracujesz?

4. Czy potrafisz cierpliwie czekać na to, czego chcesz?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie.

5. Czy ustawiasz sobie wysoko poprzeczkę?

a. Czasami. b. Zawsze. c. Nigdy.

6. Czy tolerujesz głupców?

a. Nigdy. b. Czasami. c. Zwykle.

7. Czy zdarza ci się tracić cierpliwość, gdy jesteś sfrustrowany?

punkty
punkty F

a. Nie.
b. Tak.
c. Czasami.

8. Czy trzaskasz drzwiami?

a. Często. b. Czasami. c. Nigdy.

9. Czy potrafisz bez trudu odpocząć po ciężkim dniu pracy?

a. Tak.
b. Nie.
c. Zwykle.

punkty

punkty

punkty

punkty

10. Czy przynosisz do domu zawodowe kłopoty?

a. Często. b. Czasami. c. Rzadko. punkty f

11.

Czy sprawia ci przyjemność pozwolenie, by inni podążali

przed tobą?
a. Nie. b. Tak. c. Być może. punkty

12.

Czy zniecierpliwiony krzyczysz na innych kierowców?

a. Czasami. b. Nigdy. c. Często. punkty

13.

Czy wcześnie przychodzisz i późno wychodzisz z pracyf

a. Nie. b. Tak. c. Czasami. punkty

14.

Czy odnosisz wrażenie, że doba jest za krótka, by zrobić wszystko,

co zamierzasz?

a. Czasami. b. Często. c. Rzadko. punkty

107
10
Czy ciężko pracujesz?

15.

Czy w całości wykorzystujesz roczny urlop?

a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy.

16.

Czy zabiegasz o kierownicze stanowisko?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.

17.

Czy nie możesz się wprost doczekać sukcesu?

a. Czasami. b. Tak. c. Nie.

18.

Czy spędzenie czasu z przyjaciółmi i rodziną sprawia ci

przyjemność?
a. Zwykle. b. Zawsze. c. Rzadko.

19.

Czy masz dużo osobistych zainteresowań?

a. Tak. b. Nie. c. Kilka.
punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

20.

Czy uprawiasz (lub uprawiałeś) sporty, które wymagają agresji?

a. Często. b. Czasami. c. Nigdy. punkty

21.

Czy poświęciłbyś niedzielny poranek na czytanie gazet?

a. Nie. b. Tak. c. Być może. punkty

22.

Czy masz wysokie ciśnienie?

a. Nie wiem. b. Tak.
c. Nie.

23.

Czy jesteś zniecierpliwiony, gdy inni popełniają błędy?

a. Często.
b. Nigdy.
c. Czasami.

punkty
punkty

24.

Czy jesteś zadowolony, mogąc iść do domu po całym

dniu pracy?
a. Tak. b. Nie. c. Nieszczególnie, punkty

25.

Czy lekarz zalecił ci kiedyś zwolnienie tempa?

Czy ciężko pracujesz?
Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.

1. a: 3,
2. a: 2,
3. a: 1,
4. a: 1,
5. a: 2,
6. a: 3,
7. a: 1,
8. a: 3,
9. a: 1,
10.

a: 3,

11.

a: 3,

12.

a: 2,

13.

a: 1,

b: 1, c: 2
b: 3, c: 1
b: 3, c: 2
b: 2, c: 3
b: 3, c: 1
b: 2, c: 1
b: 3, c: 2
b: 2, c: 1
b: 3, c: 2
b: 2, c: 1
b: 1, c: 2
b: 1, c: 3
b: 3, c: 2

14.

a: 2, b: 3, c: 1

15.

a: 1, b: 2, c: 3

16.

a: 3, b: 1, c: 2

17.

a: 2, b: 3, c: 1

18.

a: 2, b: 1, c: 3

19.

a: 1, b: 3, c: 2

20.

a: 3, b: 2, c: 1

21.

a: 3, b: 1, c: 2

22.

a: 2, b: 3, c: 1

23.

a: 3, b: 1, c: 2

24.

a: 1, b: 3, c: 2

25.

a: 3, b: 2, c: 1

a. Wiele razy. b. Raz czy dwa. c. Nigdy.
punkty
Powyżej 65 punktów
Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli uzyskałeś 65 lub
więcej punktów, jesteś klasycznym przykładem osobowości typu
A - człowiekiem niecierpliwym i agresywnym. Prawdopodobnie
odniosłeś sukces w życiu zawodowym, lecz twoje życie rodzinne
jest mniej udane z powodu poświęcenia się bez reszty karierze.
Niecierpliwość naraża cię na wszelkiego rodzaju wypadki samo-
chodowe, a twoje agresywne reakcje mogą wywołać podobną
reakcję u innych.
55-64 punktów
Jeśli uzyskałeś od 55 do 64 punktów, twoja osobowość zbliża się ^^
do punktu określanego mianem osobowości typu A. Masz poważ-
ne problemy z odprężeniem się. Często się przepracowujesz i nie 109
potrafisz odpocząć po skończonym dniu. Z powodu ciągłego stre-
su możesz mieć problemy ze zdrowiem. Powinieneś nauczyć się
bardziej swobodnego i zdystansowanego podejścia do życia.
45-54 punktów
Jeśli otrzymałeś od 45 do 54 punktów, masz zrównoważoną
osobowość. Starcza ci energii, by wstać z łóżka i zdobyć to, co
zaplanowałeś, a jednocześnie nie doświadczasz nadmiaru stresu,
który wywierałby niekorzystny wpływ na twoje zdrowie. Wiesz, jak

należy dążyć do celu, lecz jednocześnie potrafisz się wycofać, jeśli
wymaga tego rozsądek.
30-44 punktów
Jeśli uzyskałeś od 30 do 44 punktów, jesteś człowiekiem zrela-
ksowanym i nasz opis osobowości typu A uważasz za nieco
irytujący. Czy warto aż tak się spieszyć?
Poniżej 30 punktów
Jeśli uzyskałeś poniżej 30 punktów, jesteś bardzo wyluzowanym
facetem, który chętnie pozwala, by inni spieszyli się za niego.
Ambicja nie psuje ci zadowolenia z życia, korzystasz z okazji, by
cieszyć się chwilą.
im mmm

liccoló Machiavelli był włoskim pisarzem doby Renesansu.
IW Księciu przedstawia swój pozbawiony odniesienia moral-
Inego pogląd na świat. Określenie „makiaweliczny” weszło do
słownika jako synonim człowieka, który stale coś knuje, spiskuje,
obmyśla intrygi, chce przechytrzyć innych i nikomu nie ufa.
Ludzie, którzy uzyskują dużą liczbę punktów w tym kwizie, zwykle
uważają się za upartych, bezwzględnych i realistycznych. Wydaje
im się, że większość ludzi jest zbyt naiwna, by żyć. Chociaż ma-
kiawelizm nie jest najbardziej pożądaną cechą charakteru, często
występuje u osób, które kombinowaniem zarabiają na życie. Na
przykład naiwny i ufny polityk nie utrzyma się zbyt długo na
stanowisku. Natomiast polityk w typie makiawelicznym może
dojść do władzy. Sprawdź, jakie miejsce zajmujesz na skali intrygi.

1. Czy zawsze zakładasz, że ludzie mają jakieś ukryte motywy?
a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty
2. Czy sprawdzasz ludzi, by upewnić się, że powiedzieli ci prawdę?
a. Nigdy. b. Czasami. c. Zawsze. punkty
3. Czy zgodziłbyś się z opinią, że cnota to niewystarczająco silna pokusa?
a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. punkty | |
4. Czy uważasz, że większość ludzi ma swoją cenę?

a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak.
punkty
111
Czy jesteś intrygantem?

5. Czy byłbyś dobrym politykiem?

a. Nie wiem. b. Tak.

6. Czy wierzysz reklamom?

a. Nigdy. Ją. Czasami.

c. Nie.

punkty
c. Często. punkty F

7. Czy uważasz statystykę za sposób ukrywania kłamstw?
a. Czasami.
b. Często.
c. Rzadko.
8. Czy znasz osoby, którym mógłbyś całkowicie zaufać?

a. Wiele. b. Prawie nikogo, c. Kilka.
punkty
punkty

9. Czy obserwując zbiórkę pieniędzy na cele charytatywne, wierzysz,

że zgromadzone środki zostaną właściwie wykorzystane?

a. Być może. b. Nie. c. Tak. punkty
10.

Czy łatwo ci uwierzyć w niewinność człowieka oskarżonego

o popełnienie przestępstwa?

a. Nie. b. Tak. c. Czasami. punkty
11.

Czy traktujesz znajomych z pracy jak przyjaciół, czy konkurentów?

a. Konkurentów. b. Przyjaciół. c. Pomiędzy. punkty

12.

Czy zaufałbyś słowu księdza?

_a. Być może. b. Prawdopodobnie, c. Nie.

13.

Czy skłamałbyś, aby zdobyć to, czego pragniesz?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie.

14.

Czy zgadzasz się z poglądem, że cel uświęca środki?

a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie.
punkty f^
| 15. Czy zaufałbyś słowu polityka?
a. Nigdy. b. Rzadko.

c. Często.

punkty

punkty

aunkty

Czy jesteś intrygantem?
punkty

punkty

punkty

punkty

16. Czy związki między kobietami i mężczyznami traktujesz

niczym pole bitwy?
a. Czasami. b. Zawsze. c. Nigdy.
17. Czy przeglądając artykuł w gazecie, szukasz błędów
i nieścisłości?
a. Zawsze. b. Nigdy. . c. Czasami.

18. Czy ludzie wykorzystaliby cię, gdybyś im na to pozwolił?

a. Nigdy. b. Rzadko. c. Często.

19. Czy lepiej oszukać drugiego, zanim on wyprowadzi

w pole ciebie?
a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.

20. Czy przeprowadziłbyś korzystną transakcję handlową,

nawet gdyby nie była do końca uczciwa?
a. Nie. b. Tak. c. Być może. punkty | |

21. Czy jesteś przekonany, że większość ludzi pomogłaby ci,

gdybyś miał problemy?
a. Nie. b. Możliwe. c. Tak. punkty | |

22. Czy mógłbyś sprzedawać używane samochody?

a. Być może. b. Tak. c. Nie. punkty

23. Czy czasami podajesz ludziom złe wyliczenia,

aby wprowadzić ich w błąd?
a. Tak. b. Nie. c. Być może. punkty

24. Czy jesteś dumny z tego, że potrafisz przechytrzyć innych?

a. Czasami. b. Nigdy. c. Często. punkty | |

25. Czy cieszysz się opinią człowieka raczej inteligentnego/sprytnego

niż uczciwego?

a. Inteligentnego, b. Nie wiem. c. Uczciwego. punkty **n

Czy jesteś intrygantem?
Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.

1. a: 3, p: 1, c: 2
14. a: 2, b: 3, c: 1
2. a: 1, b: 2, c: 3
15. a: 3, b: 2, c: 1
3. a:„2, b: 3, c: 1
16. a: 2, b: 3, c: 1
4. a: 1, b: 2, cL3
17. a: 3, b: 1, c: 2

5. a: 2, b: 3, c: 1
18. a: 1, b: 2, c: 3
6. a: 3, b: 2, c: 1
19. a: 3, b: 1, c: 2
7. a: 2, b: 3, c: 1
20. a: 1, b: 3, c: 2
8. a: 1, b: 3, c: 2
21. a: 3,b: 2, c: 1
9. a: 2, b: 3, c: 1
22. a: 2, b: 3, c: 1
10. a: 1, b: 3, c: 2
23. a: 3, b: 1, c: 2
11. a: 3, b: 1, c: 2
24. a:2,b: 1, c: 3
12. a: 2, b: 1, c: 3
25. a: 3, b: 2, c: 1
13. a: 3, b: 2, c: 1

114

Powyżej 65 punktów
Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli uzyskałeś 65 lub
więcej punktów, jesteś prawdziwym twardzielem. Nie ufasz innym
ludziom i jesteś gotowy skłamać lub znaleźć sposób, aby otrzy-
mać to, czego pragniesz. Nie masz przy tym żadnych skrupułów
co do zastosowanych metod. Albo odniesiesz sukces, albo odsie-
dzisz wyrok w więzieniu (albo jedno i drugie).
55-64 punktów
Jeśli uzyskałeś wynik od 55 do 64 punktów, Machiavelli i tak
byłby z ciebie dumy. Podziwiałby twój bystry osąd bliźniego
i niezachwianą odporność na wszelkie sentymentalne uczucia
związane z motywami, którymi kierują się inni ludzie.
Czy jesteś intrygantem?
45-54 punktów
Jeśli otrzymałeś od 45 do 54 punktów, jesteś wystarczająco
sprytny, aby poradzić sobie w tym trudnym świecie, masz jednak
pewne skrupuły i nie jesteś tak bezwzględny, jak sądzisz.
35-44 punktów
Uzyskanie wyniku od 35 do 44 punktów wskazuje, że masz raczej
miękki charakter. Właściwie wierzysz w to, że inni ludzie mogą
się kierować dobrymi motywami i niechętnie odnosisz się do za-
stosowania dowolnej metody, by osiągnąć upragniony cel.
30-34 punktów
Wynik od 30 do 34 punktów wskazuje, że jesteś naprawdę miłą
osobą, lecz ludzie regularnie wykorzystują twoją wiarę w dobroć
ludzkiej natury.
Poniżej 30 punktów
Jeśli otrzymałeś mniej niż 30 punktów, nie powinieneś sam
wychodzić z domu.
115
Clf imms mmlmwfl

I la niektórych ludzi osiągnięcie sukcesu materialnego jest
główną życiową motywacją. Są bez reszty zaangażowani
‘ w nieprzerwaną walkę, by dotrzeć na szczyt. Osiągnięcie
tego celu jest dla nich ważniejsze od innych spraw, takich jak
dom, rodzina i wolny czas. Inni źle się czują na tak grząskim
gruncie i potrafią poprzestać na mniejszym, byle nie żyć stale
w stresie. Do której grupy się zaliczasz? Przekonasz się o tym
dzięki poniższemu testowi.

I.Czy od początku, jeszcze w szkole, wiedziałeś, jaki rodzaj kariery
wybierzesz?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty F

2. Czy zgodziłbyś się z twierdzeniem, że to, co w życiu najlepsze, jest darmo? punkty

a. Tak.
b. Nie wiem.
c. Nie.

3. Czy ważne jest dla ciebie wygrywanie?

a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie.
punkty | |

4. Czy pracujesz więcej, niż musisz?

a. Nie. b. Nie wiem.
c. Tak.

5. Czy potrzebujesz wysokiego wynagrodzenia?

a. Tak. b. Być może. c. Nie.
punkty
punkty
Czy jesteś ambitny?

6. Czy już zaplanowałeś swój następny awans?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem.

7. Czy nadawałbyś się na kapitana statku?

a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak.
punkty
punkty | |

8. Czy przyjąłbyś niższe wynagrodzenie, gdybyś mógł spędzać

więcej czasu z rodziną?
a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty

9. Czy rywalizowałbyś z przyjacielem o awans, gdyby miało to zagrozić waszym

stosunkom?
a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. punkty f

10.

Czy lubisz współzawodniczyć z ludźmi, którzy odnieśli sukces?

a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak. punkty

11.

Czy jesteś niezadowolony ze swojego obecnego stanu

posiadania?
a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak.

12.

Czy masz plan rozwijania własnej kariery?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie.

13.

Czy wziąłbyś sobie w pracy niezaplanowany dzień wolny?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie.

14.

Czy podziwiasz ludzi, którzy okazują się bezlitośni w pogoni

za sukcesem?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.
punkty | |

punkty

punkty

punkty

15. Czy zgadzasz się z twierdzeniem, że „korzeniem wszelkiego zła
jest miłość do pieniądza”?

a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. punkty | j

Czy jesteś ambitny?

16.

Czy sprawiają ci przyjemność luksusowe przedmioty,

które można kupić?
a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem.
punkty

17.

Kogo bardziej podziwiasz, Madonnę czy Mahatmę Gandhiego?

a. Madonnę. b. Gandhiego. c. Nie wiem. punkty

18.

Czy lubisz spędzać czas, pracując w ogródku?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.
punkty

19.

Czy w wolnych chwilach myślisz o pracy?

a. Czasami. b. Często. c. Rzadko. punkty

20.

Czy przywiązujesz wagę do pozycji społecznej?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem.
punkty

21.

Czy przywiązujesz wagę do tego, by mieć duży nowy samochód?

a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak. punkty F

22.

Czy mógłbyś odnieść sukces w polityce?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie.

23.

Czy marzysz o tym, by wycofać się z wyścigu szczurów

i robić coś mniej stresującego?
a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie.

24.

Czy ludzie darzą cię częściej uczuciem niż szacunkiem?

a. Szacunkiem. b. Uczuciem. c. Nie wiem.

25.

Czy zdarza ci się przebywać z ludźmi tylko dlatego, że są ci potrzebni? 118

a. Nie.
b. Nie wiem.
c. Tak.

punkty

punkty

punkty

punkty

Czy jesteś ambitny?
Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.

1. a: 3, b: 1, c: 2 14. a: 3, b: 1, c: 2
2. a: 1, b: 2, c: 3 15. a: 2, b: 1, c: 3

3. a: 2, b: 3, c: 1 16. a: 1, b: 3, c: 2
4. a: 1, b: 2, c: 3 17. a: 3, b: 1, c: 2

5. a: 3, b: 2, c: 1 18. a: 1, b: 3, c: 2
6. a: 1, b: 3, c: 2 19. a: 2, b: 3, c: 1

7. a: 2, b: 1, c: 3 20. a: 1, b: 3, c: 2
8. a: 1, b: 3, c: 2 21. a: 2, b: 1, c: 3

9. a: 3, b: 2, c: 1 22. a: 3, b: 2, c: 1
10. a: 1, b: 2, c: 3 23. a: 1, b: 2, c: 3

11. a: 2, b: 1, c: 3 24. a: 3, b: 1, c: 2
12. a: 3, b: 2, c: 1 25. a: 1, b: 2, c: 3

13.

a: 1, b: 2, c: 3

Powyżej 65 punktów
Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli otrzymałeś 65 lub
więcej punktów, ambicja odgrywa ważną rolę w twoim życiu.
Jesteś człowiekiem, który za wszelką cenę musi wygrać! Być może
odkryłeś, że w innych dziedzinach twojego życia panuje pustka.
Chociaż możesz żałować pewnych rzeczy, uważasz, że twoje życie
zakończy się sukcesem.
55-64 punktów
Jesteś człowiekiem ambitnym, który większość swojego czasu
poświęca karierze zawodowej. Mimo osiągniętego sukcesu możesz
żałować pewnych spraw, których nie udało ci się doprowadzić do
końca.

Czy jesteś ambitny?
45-54 punktów
Jeśli osiągnąłeś od 45 do 54 punktów, jesteś człowiekiem zado-
wolonym z przebiegu swojej kariery zawodowej. Żadną miarą nie
można jednak uznać, że masz na jej punkcie obsesję. Pragniesz
odnieść sukces, lecz wiesz, że życie to coś więcej niż ciągłe
pchanie się do przodu.
35-44 punktów
W tym przedziale punktów ambicja ma niewielkie znaczenie.
Równie wysoko cenisz inne aspekty życia i jesteś gotów zadowolić
się niższym standardem życia, jeśli tylko będziesz szczęśliwy.
30-35 punktów
Trudno cię uznać za człowieka ambitnego. Cenisz swój wolny czas
i przedkładasz pewne rzeczy ponad walkę o dobra materialne.
Pozycja, którą mógłbyś osiągnąć, nie jest dla ciebie ważna. Nie
rozumiesz ludzi, którzy nieprzerwanie o nią zabiegają.
Poniżej 30
Jeśli otrzymałeś mniej niż 30 punktów, prawdopodobnie nie
wiesz, co to ambicja.
tif lislfi iiCicSiif?
czciwość jest jedną z tych cnót, których każdy wymaga;
krytykuje się rywali za to, że jej nie mają. Jednak jeśli
jesteśmy naprawdę uczciwi, musimy przyznać, że w życiu
istnieją szare obszary - obszary, w których wszyscy od czasu do
czasu naginamy nieco zasady i gdzie każdy bez reszty uczciwy
doświadczyłby wielkiego bólu. Przeprowadź poniższy test, by się
przekonać, ile byłaby warta twoja uczciwość w chwili próby.
1. Zaspałeś i spóźniłeś się na bardzo ważne spotkanie służbowe.

Wbiegając bez tchu, zdenerwowany, na salę:

2. Przez cztery kolejne lata zapominasz o urodzinach swojego

najlepszego przyjaciela, który jest wrażliwym człowiekiem.
Czy w tym szczególnym dniu:

wynik
a.
Oznajmiasz, że twój pies został potrącony przez samochód
i musiałeś go natychmiast zawieźć do weterynarza.

b.
Przeklinasz wszystkie budziki i przyznajesz się, że zaspałeś.
<
c.
Zrzucasz winę na okropne korki w mieście.

wynik
a.
Dzwonisz do niego i gorąco przepraszasz, a następnie wysyłasz

pocztą kurierską duże pudełko czekoladek, by naprawić sytuację.

b.
Blefujesz, dzwoniąc do niego z życzeniami i pytając, czy podobała
mu się karta i prezent, które wysłałeś mu rzekomo trzy dni temu.

c.
Wybiegasz z domu, by kupić kartę z życzeniami, wysyłasz ją, a na-
stępnie otwarcie przyznajesz, że o jego urodzinach przypomniałeś
sobie dopiero wczoraj, gdy karta powinna już była do niego dotrzeć.

121
Czy jesteś uczciwy?

3. Zamierzasz podjąć pieniądze z bankomatu, gdy nagle zauważasz,
że w środku pozostała karta poprzedniego klienta.

Co robisz:
wynik

a.
Z czystej ciekawości sprawdzasz stan jego konta, opierasz się

jednak pokusie, wyjmujesz kartę i przekazujesz ją bankowi.
•

b.
Szybko wyjmujesz kartę i nerwowo rozglądasz się dookoła, by

sprawdzić, czy nie ma w pobliżu jej właściciela.

c.
Oglądasz się za siebie, by sprawdzić, czy jesteś sam, podejmujesz

gotówkę, a następnie wrzucasz kartę do skrytki banku.
?’?’

4. Rano, wchodząc do kuchni, zastajesz domowników rozmawiających
podniesionym głosem. Spierają się o to, kto poprzedniego wieczoru

zostawił otwartą zamrażarkę, powodując rozmrożenie całej
jej zawartości. Przypominasz sobie, że to ty jesteś winowajcą.

Czy:
wynik

a.
Chwytasz miskę płatków śniadaniowych, twierdząc, że już jesteś

spóźniony i nie możesz teraz na ten temat rozmawiać.

b.
Zdecydowanie zaprzeczasz, że miałeś z tym cokolwiek wspólnego,

wyjaśniając, iż wczoraj wieczorem jadłeś na. mieście.

c.
Przepraszasz za swój błąd i proponujesz wyrównanie strat

wszystkim, którzy je ponieśli.
•

5. Podczas zakupów dostrzegasz pod stopami wypchany portfel.
Czy:

wynik
12

a.
Podnosisz go ukradkiem, wyjmujesz plik banknotów i kuszącą kartę

kredytową, a następnie nieznacznym ruchem upuszczasz na podłogę.

b.
Odnosisz portfel na najbliższy posterunek policji, nawet nie badając

jego zawartości.

c.
Sprawdzasz dane właściciela, a następnie dzwonisz do niego

i pytasz, czy wyznaczył nagrodę dla uczciwego znalazcy.
p

Czy jesteś uczciwy?
6. Twoja siostra demonstruje swój najnowszy markowy strój.

Niestety spódnica jest za krótka, góra zbyt obcisła, a kolor
zupełnie nie pasuje do jej włosów. Zapytany o opinię:

wynik
a.

Mamroczesz coś pod nosem, aby jej nie obrazić. „Ładnie wyglądasz.
Czy mówiłem ci już, że sukienka, którą miałaś wczoraj na sobie, jest

po prostu fantastyczna”.

b.
Mówisz, że nowy strój nie podkreśla należycie jej urody, i nie

ulegasz pokusie, by zapytać, czy nie włożyła go tylko z powodu
zakładu z koleżanką.

c.

Bełkoczesz coś niewyraźnie, później dodajesz, że sukienka jest
„dziwna” i szybko wychodzisz z pokoju.

7. Twój partner spędził cały dzień w kuchni, przygotowując posiłek

specjalnie dla ciebie. Niestety nie znosisz jego podstawowego
składnika i całe danie ma, twoim zdaniem, okropny smak.

Zapytany, jak ci smakuje przygotowana potrawa:
wynik

a.
Wyjaśniasz, że masz uczulenie na rzepę, i grzecznie pytasz, czy

twój partner nie miałby nic przeciwko temu, gdybyś zjadł coś innego.

b.
Połykasz podaną porcję tak szybko, jak to możliwe, potakując głową

na znak, że bardzo ci smakuje.

c.
Bawisz się jedzeniem i oznajmiasz, że szef zabrał cię na olbrzymi

lunch. Nie mogłeś odrzucić zaproszenia, lecz teraz nie możesz
cieszyć się posiłkiem tak, jak na to zasługuje.

8. Podczas remontu murarze stale wchodzą do twojego domu i wychodzą

z niego. Poprosiłeś wyraźnie, by przykryli wykładzinę w przedpokoju, aby jej
nie zniszczyć. W rzeczywistości wykładzina powinna zostać wymieniona i jest

ubezpieczona od zniszczeń spowodowanych remontem. Zastanawiając
się nad złożeniem podania o zwrot pieniędzy za jej wymianę:

wynik
a.

Wspominasz mimochodem o przykryciu podłogi, aby w razie
zniszczenia wykładziny twoja prośba była dobrze uzasadniona.

b.

Uznajesz cały ten pomysł za oszustwo i zaczynasz oszczędzać
na nową wykładzinę.

c.

Zdejmujesz wykładzinę, wynosisz na zewnątrz domu, gdzie niszczeje

z innymi rupieciami, a następnie składasz podanie o odszkodowanie
- przecież regularnie płaciłeś składki ubezpieczeniowe.

123

Czy jesteś uczciwy?
9. Całonocne przyjęcie, w którym bierzesz udział, kończy się katastrofą.

Przypadkowo zostawiasz na stole zapaloną zapałkę, co wprawdzie nie
wyrządza wielkiego spustoszenia, lecz wywołuje szkody w domu

twoich gospodarzy. Podczas analizowania przyczyn pożaru: wynik

a.
Siedzisz cicho jak mysz pod miotłą, mając świadomość, że twój
przyjaciel jest ubezpieczony i nikt nie został ranny.

b.
Nazywasz po imieniu nieostrożnych osobników, którzy są
zagrożeniem dla domu i bezpieczeństwa gości.

c.
Następnego dnia dzwonisz do gospodarza przyjęcia, przyznajesz się
do winy i przepraszasz.

10. Koleżanka z pracy przekazuje ci od dawna zapowiadany rękopis

swojej powieści. Ciekawa twojej opinii dzwoni po tygodniu, aby
usłyszeć słowa aprobaty. Niestety intryga powieści jest łatwa

do przewidzenia, a dialogi słabo napisane. Co robisz?

wynik
a.

Mówisz, że jesteś oczarowany jej powieścią i że powinna wysłać
rękopis do kilku dużych wydawnictw.

b.

Mówisz, że poświęciła swojej powieści wiele godzin pracy, delikatnie
sugerując potrzebę wprowadzenia kilku poprawek i redakcję tekstu.

c.

Oświadczasz, że wolisz science-fiction i nie czujesz się kompetentny
do wydania opinii na temat jej książki.

11. W miarę zbliżania się daty ważnego egzaminu zaczynasz tracić pewność

siebie. Czekając na powrót profesora, dostrzegasz na jego biurku
utajnione pytania egzaminacyjne. Co robisz:

wynik

a.
Nie ulegasz pokusie, przecież tylko byś się zbłaźnił.

b.
Wkładasz test do torby, wykonujesz kserokopię i odkładasz oryginał

na biurko tak, by nikt nie widział.

:
c.

Rzucasz okiem na pytania, by uzyskać ogólny wyobrażenie na
temat egzaminu, i szybko odkładasz kartki na biurko, aby zmniejszyć

poczucie winy.

Czy jesteś uczciwy?

12. Gdy wychodzisz ze sklepu, słyszysz głośny alarm.
Czy:

wynik
a.

System zadziałał wadliwie - często włącza się bez żadnego
powodu.

b.

Przypadkowo zapomniałeś zapłacić za książkę i wychodziłeś z nią
ze sklepu

c.

Zabrakło ci gotówki, lecz nie mogłeś się oprzeć pokusie wrzucenia
książki do torby - przecież duży supermarket nie ucierpi z powodu

straty jednej książki.

13. Masz problemy z wyjazdem z parkingu. Cofając, uderzasz
w nowiuteńkie sportowe auto zaparkowane z tyłu. Na szczęście

nikt nie zauważył stłuczki, chociaż zderzak sportowego samochodu
został mocno wgnieciony, a jego naprawa będzie bardzo kosztowna.

Co robisz:
wynik

a.
Zostawiasz kartkę z informacją: „Ludzie, którzy mnie obserwują,

sądzą, że zapisuję swoje nazwisko i adres. Oczywiście ani mi to
w głowie!”.

b.

Za wycieraczką przedniej szyby zostawiasz kartkę z przeprosinami
oraz informację, jak można się z tobą skontaktować, by uzyskać

zwrot kosztów naprawy.

c.
Kręcisz się przez chwilę przy samochodzie, wypatrując właściciela

samochodu. Po chwili odjeżdżasz, dochodząc do wniosku, że
szkoda okazała się niewielka.

14. W skutek pomyłki dwukrotnie przesłano miesięczne wynagrodzenie

na twoje konto. Co robisz:
wynik

a.
Natychmiast kontaktujesz się z bankiem i pracodawcą, aby zwrócić

nadpłatę.

b.
Biegniesz do sklepu, gdzie ulegasz szałowi zakupów. Spieszysz się,

by zdążyć je wydać, zanim poproszą cię o zwrot nadpłaty.

c.
Nie wspominasz ani słowem o nadpłacie, lecz nie ruszasz pieniędzy

na wypadek, gdyby ktoś zauważył pomyłkę i poprosił o ich zwrot.

125

Czy jesteś uczciwy?
Czy jesteś uczciwy?

15.

Po miesiącach oszczędzania biegniesz do sklepu, aby kupić

wymarzoną wieżę stereo. Roztargniony sprzedawca popełnia błąd
i wypisuje rachunek na znacznie niższą kwotę. Co robisz:
wynik
a.
Szybko płacisz i wychodzisz ze sklepu, zadowolony
z nieoczekiwanego zysku.

b.
Powtarzasz na gtos kwotę widniejącą na rachunku.
Gdy sprzedawca w dalszym ciągu nie dostrzega swojego błędu,
bez wyjaśnień płacisz żądaną kwotę.

c.
Pouczasz sprzedawcę o właściwej cenie sprzętu,
który chcesz kupić, i płacisz zadowolony ze swoich zasad

moralnych.

16. Nadszedł sobotni wieczór. Wkładasz eleganckie ubranie, aby wejść
na zamknięte przyjęcie, na które nie zostałeś oficjalnie zaproszony.
Lekko podenerwowany, stajesz przy wejściu i próbujesz się dostać
do środka. Nagle pojawia się ważny gość, wita się z tobą wylewnie

i omyłkowo bierze za inną ważną osobę. Co robisz:
wynik
a.
Dostosowujesz się do niespodziewanej sytuacji i na jeden wieczór
przyjmujesz obcą tożsamość.

b.
Informujesz, że omyłkowo wzięto cię za inną osobę, lecz
kontynuujesz rozmowę, by dostać się do środka.

c.
Na krótką chwilę przyjmujesz nową tożsamość, po czym porzucasz

nowego znajomego, by ponownie stać się sobą.

17. Pewnego ranka podbiega do ciebie kolega z pracy, aby podziękować

za rozwiązanie kryzysowej sytuacji. Wiesz, że nie miałeś z tym
nic wspólnego, znasz przecież osobę, która tego dokonała.

Co robisz:
wynik

a.
Przyjmujesz pochwałę i obiecujesz, że poprosisz go kiedyś

o odwzajemnienie przysługi.

b.
Zmieniasz szybko temat bez żadnego wyjaśnienia - może któregoś

dnia będziesz potrzebował jego pomocy.

c.
Przyznajesz się, że to nie byłeś ty i wskazujesz osobę, która

wykonała dobry uczynek.

18. Zgadzasz się przyjąć dodatkową pracę, aby podreperować domowy
budżet. Praca nie jest nadzorowana, a twój pracodawca wyraża zgodę,

by wypłacić wynagrodzenie na podstawie liczby przepracowanych godzin.
Nadchodzi pora zgłoszenia liczby przepracowanych godzin.

Co robisz:
wynik

a.
Deklarujesz liczbę rzeczywiście przepracowanych godzin.

b.

Szczodrze zaokrąglasz ich liczbę - inni zawyżyliby ją znacznie
bardziej.

c.

Dodajesz trochę godzin, rozumiejąc, że praca miała pilny charakter,
zasługuje zatem na wyższą stawkę.

19. Po zakończeniu wspaniałego balu odkrywasz, że w szatni

nie ma twojego, budzącego ogólny podziw, modnego płaszcza.
Co robisz:

wynik
a.

Chwytasz podobny płaszcz i pokazujesz go jednemu z organiza-
torów, mając nadzieję, że jego właściciel przez pomyłkę wziął twój

i jeśli prawdziwy się nie odnajdzie, będziesz go mógł zatrzymać.

b.
Bacznie przeczesujesz szatnię i przypadkowo wybierasz

lepszy od własnego, by zrekompensować sobie poniesioną
stratę.

c.

Tłumaczysz organizatorom swoje nieszczęście i dzwonisz
z zapytaniem, czy ktoś nie zwrócił twojego płaszcza - przecież nie

ma sensu, by ktoś jeszcze stracił okrycie.

20. Czy uważasz, że nakłamanie mamie jest:
wynik

a.
Do przyjęcia, pod warunkiem że byłoby to drobne, „białe kłamstwo”,

a prawda przyniosła więcej złego niż dobrego.

b.
Całkiem naturalne - rzadko mówisz jej prawdę, bo zwykle kończy

się to kłopotami.

c.
Nie do pomyślenia - twoje stosunki z mamą opierają się na

szczerości. Poza tym mama i tak zawsze zna prawdę.

Czy jesteś uczciwy?

21. Czy uważasz, że okłamanie szefa jest:
wynik

a.
Niewygodne, lecz czasami niezbędne do uniknięcia

bezrobocia.

b.
Nie do pomyślenia, tak jak okłamanie matki. Starasz się unikać

wszelkich sytuacji sprzyjających kłamstwu.

c.
W porządku. Nie masz problemu z manipulowaniem prawdą dla

własnej korzyści, nawet jeśli to rzuca cień na kogoś innego.

22. Które z poniższych stwierdzeń najlepiej opisuje, kiedy ostatnio
skłamałeś (bez względu na charakter kłamstwa)? wynik

a.
Nie pamiętam kiedy - rzadko kłamię.

b.

Wczoraj, lecz kłamstwo miało formę nieszczerego

komplementu.

c.
Godzinę temu. Musiałem się w jakiś sposób pozbyć natrętnego
kolegi z pracy.

23. Formularz twojego wymarzonego miejsca pracy zawiera
szczegółowe pytania o doświadczenia i zdolności, których nie masz.

Co robisz:

wynik
a.

Wymyślasz dane na poczekaniu - co to za problem.

b.
Opiewasz inne swoje przymioty, aby sprostać wymaganiom

pracodawcy.

c.
Wyrzucasz formularz do kosza - na pewno nie jesteś właściwą

osobą.

24. Partner znajduje w kieszeni twojej marynarki kartkę z wyrazami
gorących uczuć od osoby, której nie zna. Podczas konfrontacji: wynik

a.
Wyjaśniasz prostą, całkiem niewinną prawdę - nigdy nie myślałeś
o romansie.

b.
Opowiadasz zawiłą historię, aby ukryć prawdę o swoim
niestosowanym zachowaniu.

c.
Toniesz w łzach, prosząc o przebaczenie niewierności.

Czy jesteś uczciwy?

25. Ku swemu przerażeniu przypadkowo strącasz szklankę z półki.
Ta spada na komputer i niszczy bezpowrotnie jednostkę centralną.
Komputer ma gwarancję jedynie na ukryte wady wewnętrzne, nie
obejmującą wypadków przy jego użytkowaniu. Co robisz: wynik

a.
Tłumaczysz sytuację pechem i zaczynasz zbierać pieniądze
na naprawę.

b.
Kontaktujesz się z firmą komputerową, mówisz, że sprzęt przestał
działać, i żądasz rekompensaty.

c.
Prosisz o pomoc eksperta (jeśli sam nie potrafisz tego zrobić), by

tak zakamuflować uszkodzenie, aby wyglądało jak wada fabryczna.
Wtedy będziesz mógł poprosić o nowy egzemplarz.

Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.
1. a: 1, b: 3, c: 2
14. a: 3, b: 1, c: 2

2. a: 3, b: 1, c: 2
15. a: 1, b: 2, c: 3

3. a: 2, b: 3, c: 1
16. a: 1, b: 3, c: 2

4. a: 2, b: 1, c: 3
17. a: 1, b: 2, c: 3

5. a: 1, b: 3, c: 2
18. a: 3, b: 1, c: 2

6. a: 1, b: 3, c: 2
19. a: 2, b: 1, c: 3

7. a: 3, b: 1, c: 2
20. a: 2, b: 1, c: 3

8. a: 2, b: 3, c: 1
21. a: 2, b: 3, c: 1

9. a: 2, b: 1, c: 3
22. a: 3, b: 2, c: 1

10. a: 1, b: 3, c: 2
23. a: 1, b: 2, c: 3

11. a: 3, b: 1, c: 2
24. a: 3, b: 1, c: 2

12. a: 3, b: 2, c: 1
25. a: 3, b: 2, c: 1

13. a: 1, b: 3, c: 2

129
Czy jesteś uczciwy?
Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli uzyskałeś wynik
powyżej 65 punktów, twoja pozycja sumiennego, uczciwego oby-
watela jest niezachwiana. Wynik od 45 do 65 punktów oznacza,
że możesz czasami naginać prawdę, jeśli nikt na tym nie ucierpi.
Osiągnięcie 30 punktów wskazuje, że twoje zasady moralne są
mocno rozchwiane. Niższy wynik oznacza, że należy współczuć
każdemu, kto zaufa twojemu słowu w jakiejkolwiek sprawie.
Twoje uzależnienie od kłamstwa jest tak wielkie, że słowo prawdy
wychodzące z twoich ust jest zjawiskiem równie rzadkim jak
pojawienie się komety Halleya.
130
Czy jiistis ii|rtr»ra!|f
o robisz, gdy w twoim życiu pojawiają się kłopoty? Czy
mimo trudności zakasujesz rękawy i wykonujesz powierzo-
ne zadania, czy też idziesz na kawę, zostawiając innym
rozwiązanie trudnych spraw? Innymi słowy, czy jesteś wytrwały
i nieustępliwy? Odpowiedzi dostarczy ci kolejny test.
1. Pracujesz w tej samej firmie od pięciu lat, lecz nie awansujesz.

Inni dostają lepsze stanowiska od ciebie. Co robisz:

2. Kupujesz produkt, który okazuje się wadliwy.

Odnosisz go do sklepu, lecz sprzedawca okazuje obojętność.
Co robisz:

wynik
a.
Rezygnujesz i szukasz nowej pracy.

b.
Pracujesz jeszcze uporczywiej, by zyskać uznanie.

c.
Idziesz do szefa, skarżąc się na niesprawiedliwe traktowanie.

wynik
a.
Urządzasz mu istne piekło, dopóki nie otrzymasz pozytywnej

odpowiedzi.

b.
Idziesz do domu i kreślisz pismo do kierownika sklepu, szczegółowo
opisujące powody swojego niezadowolenia.

c.
Rezygnujesz ze składania reklamacji - i tak niczego nie
osiągniesz.

131
Czy jesteś wytrwały?

3. Zachorowałeś podczas wyprawy do dalekiego kraju.

Co robisz:
wynik
a.
Nawiązujesz kontakt radiowy z ojczyzną i prosisz o samolot, który
zabierze cię do domu.

b.
Zaciskasz zęby i mimo wszystko idziesz dalej.

c.
Zarządzasz odpoczynek, by wrócić do zdrowia, później kontynuujesz
podróż.

4. Z planu urbanistycznego zabudowy wynika, że twój dom ma

zostać rozebrany. Wszyscy sąsiedzi już odebrali rekompensaty

i wyprowadzili się. Co robisz:
wynik

a.
Mieszkasz, dopóki władze lokalne nie usuną cię siłą.

b.

Odbierasz najwyższe możliwe odszkodowanie i wyprowadzasz
się.

c.

Wyprowadzasz się pod wpływem nacisków, po sprawieniu kłopotu
miastu.

5. Kupujesz stary dom, który wymaga kapitalnego remontu. Co robisz:

a.
Przez kilka miesięcy pracujesz sam, później tracisz

entuzjazm.

b.
Doprowadzasz do końca prace remontowe, chociaż wymaga to wielu

miesięcy ciężkiej pracy.

c.
Wykonujesz jedynie podstawowe prace.

6. Po podjęciu nowej pracy odkrywasz, że twój poprzednik zostawił po sobie

ogromny bałagan. Co robisz:
wynik

132
a.

Idziesz ze skargą do szefa, wskazując na odziedziczone
problemy.

b.

Próbujesz uporządkować bałagan, lecz tłumaczysz wszystkim, że
to nie jest twoja wina.

c.

Pracujesz wytrwale, aż wszystko jest w jak najlepszym porządku.

7. Uczysz się sztuki prowadzenia samochodu, jednak mimo wielu
godzin ciężkiej pracy nadal nie potrafisz zaparkować pojazdu tyłem.

Co robisz:
wynik

a.
Próbujesz wytrwale aż do skutku.

b.

Na dzień przed egzaminem próbujesz wykonać wszystko na czas.

c.
Robisz sobie przerwę na kawę i próbujesz ponownie.

8. Twoje badania naukowe, owoc całego życia, są poważnie

zagrożone przez wyniki badań innego naukowca. Co robisz:
wynik

a.
Akceptujesz nowe wyniki tak uprzejmie, jak to możliwe.

b.

Odrzucasz z miejsca nowe wyniki i kontynuujesz własne
badania.

c.

Analizujesz nowe wyniki, aby przekonać się, czy stwarzają podstawy
do przyjęcia nowego sposobu podejścia.

9. Kochasz kogoś bez wzajemności.
Co robisz:

10.

Przez lata próbujesz bezskutecznie pobić rekord w biegu

na sto metrów.
wynik

a.
Nie tracisz nadziei - nie mógłbyś pokochać nikogo innego.

b.

Przestajesz darzyć tę osobę uczuciem - na pewno pojawi się ktoś
nowy.

c.

W dalszym ciągu próbujesz, lecz masz oczy otwarte, wypatrując
kogoś nowego, bardziej otwartego.

wynik
a.

Postanawiasz zmienić dyscyplinę na mniej wymagającą.

b.
Ciężko pracujesz, podejmując jeszcze jedną próbę.

c.

Przyrzekasz sobie ćwiczyć tak długo, aż zdobędziesz to,
co zaplanowałeś.

133

11.

Jesteś w bardzo podeszłym wieku i krewni chcą, abyś

przeprowadził się do domu spokojnej starości.
wynik
a.
Przyjmujesz ich propozycję jako najlepsze rozwiązanie.

b.
Postanawiasz zostać we własnym domu, nawet jeśli ma to oznaczać
śmierć.

c.
Akceptujesz kompromis, wprowadzając się do domu dla osób
wymagających częściowej opieki.

12. Jesteś dowódcą wojskowym, który od kilku dni bezskutecznie
usiłuje zdobyć pozycje wroga, ponosząc znaczne straty w ludziach.

Co robisz:
wynik

a.

Wycofujesz się i obmyślasz inny manewr.

b.

Kontynuujesz atak mimo kolejnych strat w ludziach.

c.

Dzwonisz do dowództwa z prośbą o nowe rozkazy.

13. (

f
jhociaż grasz namiętnie w szachy, w twoim klubie jest gracz, którego nie

wtrafisz pokonać. Co robisz:
wynik

a.

Akceptujesz fakt, że nigdy nie będziesz tak dobry jak on.

b.

Analizujesz strategie szachowe i ćwiczysz tak długo, aż zdołasz
pokonać przeciwnika.

c.
Ćwiczysz w dalszym ciągu, brak ci jednak wiary, że zdołasz

wygrać.

14. Podjąłeś trzy nieudane próby zdania pewnego egzaminu.
Co robisz:

wynik

a.
Decydujesz się spróbować jeszcze jeden, ostatni, raz.

b.
Próbujesz w dalszym ciągu - uda się lub nie.

134

c.
Rezygnujesz i próbujesz czegoś nowego.

Czy jesteś wytrwały?
15. Próbujesz uczyć dziecko języka obcego, lecz pociecha nie wykazuje

najmniejszego zainteresowania. Każda lekcja zamienia się na bitwę.
Co robisz:

wynik
a.

Nalegasz na dalszą naukę - któregoś dnia dzieciak będzie ci za to
wdzięczny.

b.

Czekasz, aż dziecko podrośnie i samo będzie chciało się uczyć.

c.
Dajesz sobie spokój - dziecko na pewno nie wyrośnie na lingwistę.

16. Postanawiasz kupić coś na wyprzedaży, lecz okazuje się, że do

sklepu przybyły tłumy ludzi gotowych walczyć o najlepsze rzeczy.
Co robisz:

wynik
a.

Rezygnujesz z zakupów i idziesz do kina.

b.

Próbujesz przedrzeć cię przez ciżbę bez względu na czas.

c.
Zadowalasz się drobnymi rzeczami, do których nie tłoczy się aż tylu

ludzi.

17. Dowiadujesz się, ze jesteś chory na nieuleczalną chorobę.
wynik

a.
Kwestionujesz postawioną diagnozę - przecież wiadomo, że lekarze

często się mylą.

b.
Porządkujesz swoje sprawy i żegnasz z najbliższymi.

c.

Masz nadzieję, że twoje zdrowie się poprawi, lecz przygotowujesz
się na najgorsze.

18. Które z poniższych zdań najlepiej do ciebie pasuje:

wynik
a.

Wykonać robotę lub umrzeć.

b.
Wybrać linię najmniejszego oporu.

c.

Pracować z całych sił tak długo, jak się da.

135
Czy jesteś wytrwały?

19. Czy sądzisz, że ten, kto uciekł z pola walki, będzie walczył
następnego dnia?

wynik

I a. Nie.
b. Możliwe.

c. Tak.

20. Czy wierzysz w to, że z biurokracją nie wygrasz?
wynik

a. Nie.

b. Możliwe.
c. Tak.

21. Czy sądzisz, że czasami lepiej zrezygnować, niż znosić

wielkie cierpienie?
wynik

a. Tak.

b. Możliwe.
c. Nie.

22. Czy uważasz, że należy ukończyć wyścig, nawet jeśli nie ma

się szansy na wygranie?
wynik

a. Nie.

b. Możliwe.

c. Tak.

23. Jak daleko posunąłbyś się w obronie zasad?
wynik

a.

Do punktu, w którym stałoby się to niewygodne.

b.

Do samej śmierci.

c.

Dopóki mógłbym znieść napięcie.

24. Czy uważasz, że wytrwałość jest godną podziwu cnotą?
wynik

a. Oczywiście.

b. Tak.
c. Nie.

25. Czy gotów byłbyś rozważyć pobiegnięcie w maratonie (zakładając,

że byłbyś do tego zdolny fizycznie)?
wynik

136 _
a. Nigdy.

b. To byłoby

zabawne.
c. Mógłbym.

Czy jesteś wytrwały?

Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.
1. a: 1, b: 3, c: 2
2. a: 3, b: 2, c: 1
3. a: 1, b: 3, c: 2
4. a: 3, b: 1, c: 2
5. a: 2, b: 3, c: 1
6. a: 1, b: 2, c: 3
7. a: 3, b: 1, c: 2
8. a: 1, b: 3, c: 2
9. a: 3, b: 1, c: 2
10.

a: 1, b: 2, c: 3

11.

a: 1, b: 3, c: 2

12.

a: 1, b: 3, c: 2

13.

a: 1, b: 3, c: 2

14.

a: 2, b: 3, c: 1

15.

a: 3, b: 2, c: 1

16.

a: 1, b: 3, c: 2

17.

a: 3, b: 1, c: 2

18.

a: 3, b: 1, c: 2

19.

a: 3, b: 2, c: 1

20.

a: 3, b: 2, c: 1

21.

a: 1, b: 2, c: 3

22.

a: 1, b: 3, c: 2

23.

a: 1, b: 3, c: 2

24.

a: 3, b: 2, c: 1

25.

a: 1, b: 3, c: 2

Powyżej 65 punktów
Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli zdobyłeś powyżej
65 punktów, jesteś człowiekiem naprawdę wytrwałym, stokroć
bardziej nieustępliwym od przeciętnego mięczaka. W pewnym
sensie taka postawa zasługuje na pochwałę, lecz ludzie mogą
odczytywać twoją niezlomność jako pozę.
55-64 punktów

Jeśli twój wynik mieści się w przedziale od 55 do 64 punktów, zali-
czasz się również do ludzi wytrwałych i z pewnością nie jesteś kimś,

kto się poddaje bez walki. Dobrze jednak znasz własne ograniczenia.
45-54 punktów
Jeśli otrzymałeś od 45 do 54 punktów, nie jesteś ustępliwy, lecz
nie staniesz do walki bez wyraźnej przyczyny.
137
Czy jesteś wytrwały?
35-44 punktów
Wynik w przedziale od 35 do 44 wskazuje na brak wytrwałości.
Jesteś osobnikiem, który lubi, jeśli to możliwe, prowadzić łatwe
życie.
Poniżej 35 punktów
Wynik poniżej 35 punktów wskazuje na brak stałej motywacji.
Jesteś osobą, która lubi zdobywać wszystko bez przeszkód, a gdy
jest to niemożliwe, szybko się poddaje.

138
jtsiis
ioniższy test mierzy jednocześnie siłę fizyczną i moralną.
W każdej z opisanych sytuacji masz do wyboru jedną
z trzech możliwości działania. Zapisz dokonane wybory
i porównaj z końcowym wynikiem testu.
1. Widzisz dziecko tonące w basenie. Nie pływasz zbyt dobrze,
lecz sytuacja jest poważna. Co robisz:
wynik
a.
Mimo wszystko wskakujesz do basenu i masz nadzieję, że sobie

poradzisz.
V
b.
Biegniesz po ratownika, nawet jeśli na jego pomoc może być już za

późno.

c.
Próbujesz rzucić dziecku linę.

2. Odbywając spacer na wsi, przechodzisz obok gospodarstwa,

którego bronią groźne psy. Ku twojemu przerażeniu bestiom
udaje się wydostać za ogrodzenie. Teraz biegną szybko
w twoim kierunku, szczekając i ujadając.

Co robisz:

wynik
a.
Krzykiem wydajesz komendę: „siad”.

b.
Zamierasz w bezruchu.
l
c.
Biegniesz, ile sił w nogach.

139
Czy jesteś odważny?
3. Przystępowałeś niedawno do ważnych egzaminów. Niestety,
nie masz pewności, że je zdałeś. W skrytce pocztowej znajdujesz

list z zawiadomieniem o wynikach. Co robisz:
wynik

a.
Natychmiast go otwierasz, spodziewając się najgorszego.

b.

Prosisz kogoś o otworzenie listu i odczytanie wyników.

c.
Odkładasz przeczytanie listu na później.

4. Jesteś świadkiem zuchwałej napaści z użyciem broni.

Co robisz:
wynik

a.
Biegniesz, aby wezwać policję.

b.

Próbujesz powstrzymać napastników.

c.
Chowasz się w najbliższym sklepie, czekając, aż niebezpieczeństwo

minie.

5. Jadąc samochodem, dostrzegasz ciężarówkę sunącą zygzakiem.
Kierowca jest chory lub pijany. Co robisz:

wynik
a.

Zatrzymujesz się i wzywasz policję.

b.
Dajesz znaki światłami i próbujesz zatrzymać tamten pojazd.

c.

Trzymasz się z daleka od niebezpieczeństwa.

6. Teściowa cały czas wtrąca się w sprawy waszego małżeństwa.
Dłużej już tego nie zniesiesz. Kobieta jest znana z paskudnego,

budzącego lęk charakteru. Co robisz:
wynik

140
a.

Próbujesz taktownie wyjaśnić, że jej zachowanie jest źródłem
problemów.

b.

Postanawiasz odbyć z nią poważną rozmowę, wylewając całą złość
i frustrację nagromadzoną w ciągu ostatnich dziesięciu lat.

c.

Starasz się zrozumieć zaistniałą sytuację i dla rozładowania emocji
idziesz na dwór rąbać drewno.

7. Idziesz z dziećmi na pływalnię. Rodzice innych pociech nurkują.
Twoje dzieci zachęcają, abyś się do nich przyłączył. Nigdy

wcześniej nie nurkowałeś. Co robisz:
wynik

a.
Wyjaśniasz, że nie czujesz się dość pewnie, by nurkować.

b.

Zamykasz oczy i skaczesz z pomostu do nurkowania.

c.
Wymawiasz się złym samopoczuciem.

8. Wspólnie z partnerem jedziesz na kongres do Tokio. Nie znasz

ani słowa po japońsku i nigdy nie byłeś w tym mieście. Gdy twój
partner jest zajęty sprawami służbowymi:

wynik
a.

Siedzisz w hotelu i próbujesz się bawić tak dobrze, jak potrafisz.

b.
Jedziesz na wycieczkę po mieście z przewodnikiem.

c.

Wybierasz się do miasta na własną rękę.

9. Bierzesz udział w przedstawieniu teatru amatorskiego. Pewnego dnia
okazuje się, że aktor grający główną rolę zachorował. Ku przerażeniu

całego zespołu nie ma również dubiera! Znasz rolę na pamięć,
chociaż nie ćwiczyłeś jej na próbach, ponieważ grasz w tym

zespole od niedawna i dano ci niewielką rolę. Co robisz:
wynik

a.
Siedzisz cicho, czekając na wynik poszukiwań osoby zdolnej

wystąpić w roli chorej gwiazdy.

b.

Pewnym głosem oznajmiasz, że uratujesz przedstawienie.

c.
Mimochodem wspominasz, że znasz tę rolę, mając nadzieję, że

zaczną cię błagać, abyś spróbował.

10. Chorobliwie boisz się pająków. Gdy jesteś sam w domu,
spostrzegasz jednego na ścianie. Co robisz:

wynik
a.

Zabijasz drania czymś dużym.

b.
Opanowujesz strach, wkładasz pająka do słoika i wynosisz na dwór.

c.

Wybiegasz z domu i nie chcesz do niego wrócić, dopóki ktoś inny
nie złapie pająka.

141

Czy jesteś odważny?
11. Podczas szkolnego zebrania dla rodziców słyszysz, jak ktoś obmawia

twoją znajomą, mówiąc, że jest złym rodzicem. Co robisz: wynik

a.
Stajesz otwarcie, wobec wszystkich rodziców, w obronie
przyjaciółki.

b.
Nie mówisz ani słowa.

c.
Nie reagujesz na pomówienia, lecz widząc koleżankę, wspominasz
jej o tym, co zaszło w szkole.

12. Twoje dziecko chorobliwie boi się dentysty. Doskonale je rozumiesz.
Dziecko musi jednak odwiedzić dentystę. Co robisz: wynik
a.
Towarzyszysz dziecku, pocieszając je podczas zabiegu.

b.
Aby zachęcić pociechę, sam idziesz na wizytę, pozwalając mu
obserwować jej przebieg.

c.

Wpychasz dziecko do gabinetu i wychodzisz, mając nadzieję,
że wszystko dobrze się skończy.

13. Razem z kolegami z biura idziesz do lunaparku. Koledzy postanawiają
odbyć szaleńczą przejażdżkę wielką karuzelą. Co robisz: wynik
a.
Reagujesz entuzjastycznie, zachęcając innych do udziału
w zabawie.

b.
Nagle przypominasz sobie, że o czymś zapomniałeś, i wracasz, by
odzyskać zgubę.

c.
Zaciskasz zęby i idziesz z nimi, chociaż jesteś przerażony.

14. Podczas powrotu samolotem z rodzinnych wakacji dochodzi do

nagłego załamania pogody. Nigdy nie przeżyłeś tak silnej turbulencji.
Wszyscy pasażerowie są przekonani, że samolot za chwilę się

rozbije. Co robisz:
wynik

a.
Siedzisz spokojnie i próbujesz uspokoić rodzinę.

b.

Przytulasz najbliższych, czekając na nieunikniony koniec.

c.
Szukasz stewardesy, aby uzyskać zapewnienie, że wszystko się

dobrze skończy.

Czy jesteś odważny?
15. Jesteś chory. Podejrzewasz, że twój stan jest poważny, chociaż

lekarze zapewniają cię, iż nie grozi ci żadne niebezpieczeństwo.
Co robisz:

wynik
a.

Jesteś skłonny uwierzyć opinii lekarzy.

b.
Prosisz bliskiego krewnego, by powiedział ci „prawdę”, chociaż

wiesz, że może nie zechcieć jej ujawnić.

c.
Domagasz się, by lekarze nie ukrywali przed tobą najgorszego.

16. Budzisz się w środku nocy, słysząc hałasy na dole. W domu mogą

być złodzieje. Co robisz:
wynik

a.
Barykadujesz się w sypialni i czekasz, aż złodzieje odejdą.

b.

Po cichutku schodzisz na dół i próbujesz zadzwonić na policję, tak
by cię nie usłyszeli.

c.

Uzbrojony w potężny kij, zbiegasz na dół, aby zrobić z nimi
porządek.

17. Popadasz w długi. Dyrektor banku wzywa cię na poważną rozmowę.

Co robisz:
wynik

Szukasz pretekstu, aby uniknąć rozmowy.
Idziesz na spotkanie, wyjaśniasz zaistniałą sytuację i pytasz, w jaki

sposób mogą ci pomóc.
Idziesz na spotkanie i błagasz urzędnika o litość.

18.

Widzisz kilku białych wyrostków zaczepiających grupkę czarnoskórych

dzieci i wykrzykujących pod ich adresem groźby i rasistowskie hasła.
Co robisz:

wynik
Przechodzisz na drugą stronę ulicy i oddalasz się.

b.
Szukasz policjanta.

c. Wołasz do wyrostków, aby tego nie robili.

14
Czy jesteś odważny?
19.

Łowisz ryby na morzu. Niespodziewanie odkrywasz, że schwytałeś

dużego rekina. Co robisz:
wynik
a.
Walczysz z nim, dopóki nie uda ci się go wyciągnąć do łodzi.

b.
Odcinasz linkę i puszczasz go wolno.

c.
Próbujesz go wyciągnąć, lecz oddychasz z ulgą, gdy się uwalnia.

20. Wsiadając do autobusu, zostajesz odepchnięty przez potężnego

mężczyznę, pchającego się na oślep do przodu. Co robisz: wynik
a.

Cofasz się nieznacznie, by uniknąć konfrontacji.

b.
Zastępujesz mu drogę, ryzykując bójkę.

c.

Grzecznie tłumaczysz, że byłeś pierwszy.

21. Do domu obok wprowadzają się nowi sąsiedzi. Niebawem okazuje
się, że lubią głośną muzykę. Co robisz:

wynik
a.

Ignorujesz ich zachowanie, mając nadzieję, że wkrótce ulegnie

zmianie.

b.
Idziesz do nich od razu, prosząc o ściszenie muzyki.

c.

Wpadasz na nich „przypadkiem” i taktownie wyjaśniasz, że zbyt
głośno słuchają muzyki.

22. Jesteś naukowcem i od dwudziestu lat prowadzisz badania.

Niespodziewanie pojawia się odkrycie, która stawia pod znakiem
zapytania całą twoją dotychczasową pracę. Co robisz:

wynik
i 44

a.
Udajesz, że nowe dowody nie istnieją, i pracujesz tak, jakby nic się

nie wydarzyło.

b.
Zamieszczasz artykuł w znanym piśmie naukowym, wyjaśniając,

dlaczego nowe odkrycie podważa twoje dotychczasowe badania.

c.
Kontynuujesz dotychczasowe badania, aby uzyskać bardziej

wiarygodne wyniki.

r
Czy jesteś odważny?

23. Podczas nocnej jazdy samochodem przypadkowo potrącasz
włóczęgę, zabijając go.

Co robisz:
wynik

a.
Jedziesz dalej. Nikt nie będzie się przejmował śmiercią jakiegoś

włóczęgi. i

b.
Jedziesz do najbliższego miasta i anonimowo zgłaszasz wypadek

policji.

c.
Dzwonisz z najbliższego telefonu, zawiadamiając policję, że zabiłeś
człowieka.

24. Przeglądając stare gazety, odnajdujesz notatkę o swoich

urodzinach wraz z informacją, że zostałeś zaadoptowany.
Twoi przybrani rodzice są w podeszłym wieku. Przez całe życie
ukrywali fakt, że jesteś adoptowanym dzieckiem.

Co robisz:

wynik
a.
Chowasz gazetę i udajesz, że nigdy jej nie znalazłeś.

b.

Idziesz do przybranych rodziców i domagasz się wyjaśnień.

c.
Delikatnie sugerujesz, że masz pewne pytania dotyczące swoich

urodzin i prosisz o wyjaśnienia.

25. Syn pyta cię o twój udział w wojnie, która zakończyła się wiele lat
temu. W rzeczywistości wykręciłeś się od wojska z powodu strachu.

Co robisz:
wynik

a.
Mówisz, że odmówiłeś udziału w wojnie z powodu wyznawanych

zasad.

b.
Okłamujesz dziecko, opowiadając o przebiegu swojej wojskowej

kariery.

c.
Mówisz prawdę i wyjaśniasz, że wszyscy powinniśmy bać się

wojny.

145
Czy jesteś odważny?

Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.

1.
a: 3, b: 1, c: 2

14.
a: 3, b: 1, c: 2

2.
a: 3, b: 2, c: 1

15.
a: 1, b: 2, c: 3

3.
a: 3, b: 2, c: 1

16.
a: 1, b: 2, c: 3

4.
a: 2, b: 3, c: 1

17.
a: 1, b: 3, c: 2

5.
a: 2, b: 3, c: 1

18.
a: 1, b: 2, c: 3

6.
a: 2, b: 3, c: 1

19.
a: 3, b: 1, c: 2

7.
a: 2, b: 3, C: 1

20.
a: l,b: 3, c: 2

8.
a: 1, b: 2, c: 3

21.

a: 1, b: 3, c: 2
9.

a: 1, b: 3, c: 2
22.

a: 1, b: 3, c: 2
10.

a: 3, b: 2, c: 1
23.

a: 1, b: 2, c: 3
11.

a: 3, b: 1, c: 2
24.

a: 1, b: 3, c: 2
12.

a: 2, b: 3, c: 1
25.

a: 2, b: 1, c: 3
13.

a: 3, b: 1, c: 2

70-75 punktów

Jeśli uzyskałeś powyżej 70 punktów (75 to liczba maksymalna),
okazujesz wielką odwagę w każdych okolicznościach. Jednak

stała gotowość nadstawiania głowy nie daje ci dużej szansy na
długie życie.

60-69 punktów
Jeśli uzyskałeś 60 lub więcej punktów, jesteś odważny, lecz

zdążyłeś się już nauczyć ostrożności. Zanim zaangażujesz się
w jakąś sytuację, wpierw dobrze się zastanowisz.

50-59 punktów
Jeśli uzyskałeś 50 lub więcej punktów, cechujesz się przeciętną

146 odwagą. Jeśli zajdzie potrzeba, jesteś gotowy do konfrontacji,

Czy jesteś odważny?
zastanawiasz się jednak nad konsekwencjami i nie postępujesz
nierozważnie.
40-49 punktów
Wynik od 40 do 49 punktów wskazuje, że jesteś ostrożnym
człowiekiem. Cenisz osobiste bezpieczeństwo i dobre samopoczu-
cie, potrzebujesz długiego namysłu, by zaangażować się w niebez-
pieczne przedsięwzięcie.
30-39 punktów
Nie lubisz konfrontacji i smucą cię przypadki stosowania przemo-
cy. Może brak ci odwagi, by stanąć w obronie własnych przeko-
nań, lecz przynajmniej jesteś bezpieczny.
25-29 punktów
Jeśli zdobyłeś mniej niż 30 punktów, jesteś bardzo nerwowy.
Masz niewiele odwagi i jesteś gotowy do ucieczki, nawet gdyby
miało to oznaczać zostawienie przyjaciela w potrzebie. Ludzie
mogą cię zachęcać do wielu rzeczy, na które osobiście nie masz
ochoty.
147
Czy potrafisz się
j miejętność koncentracji jest niezwykle ważna we wszyst-
| kich dziedzinach życia. Bez względu na to, czy pracujesz
‘ zawodowo, studiujesz, uprawiasz jakąś dyscyplinę spor-

tową, czy prowadzisz samochód, musisz umieć się skoncen-
trować na tym, co robisz. Dla wielu osób jest to bardzo trud-
ne. Często śnią na jawie, nawet wówczas, gdy może być to dla
nich niebezpieczne. Zbadaj własną umiejętność koncentracji
uwagi.

1. Przedzierasz się przez trudny tekst.

Co robisz:

148
wynik
a.
Często czytasz dwukrotnie tę samą stronę, bo nie rozumiesz

przeczytanego tekstu.

b.
Czytasz tekst powoli, zatrzymując się co kilka stron, by upewnić się,
że właściwie go zrozumiałeś.

c.
Zwykle udaje ci się przeczytać spory fragment, zanim pojawią się
kłopoty z koncentracją.

2. Wyglądasz przez okno podczas długiej podróży pociągiem.
Czy podziwiając krajobraz:

wynik
a.
Potrafisz opisać większość szczegółów obrazów, które przesuwają
się przed twoimi oczami?

b.
Popadasz w rozmarzenie i nie wiesz, gdzie jesteś.

c.
Zapamiętujesz nieco szczegółów, lecz mylisz ich kolejność.

Czy potrafisz się skoncentrować?

3. W trakcie dyskusji zostaje przedstawiona skomplikowana argumentacja.

Co robisz:
wynik

a.
Gubisz myśl, zatrzymujesz się i pytasz: „0 czym to ja mówiłem?”.

b.

Bacznie śledzisz główny wątek rozumowania i trzymasz się
tematu.

c.

Tracisz zainteresowanie po przedstawieniu kilku pierwszych

argumentów.

4. Właśnie przedstawiono ci skomplikowaną zagadkę logiczną.
Co robisz:

wynik
a.

Próbujesz ją rozwiązać, lecz rezygnujesz, gdy po dziesięciu
minutach intensywnego myślenia twój umysł przestaje funkcjonować.

b.

Nie ustajesz, dopóki zagadka nie zostanie rozwiązana.

c.
Powracasz do tematu, gdy tylko zauważysz, że twoje myśli

zaczynają krążyć wokół tematu.

5. Przeglądając nudne dokumenty, zwykle spostrzegasz, że:
wynik

a.
Nie pamiętasz większości przejrzanego materiału.

b.

Potrafisz zdać szczegółowe sprawozdanie zainteresowanym
przyjaciołom.

c.

Zapamiętałeś podstawowe punkty, lecz umknęły ci niektóre
szczegóły.

6. Zatrzymujesz przechodnia, pytając, jak dotrzeć pod jakiś adres.

Po dłuższych wyjaśnieniach:
wynik

a.
Ruszasz dalej w nadziei odnalezienia tego miejsca bez dodatkowej

pomocy.

b.
Przez pewien czas idziesz zgodnie ze wskazówkami. Później

ponownie pytasz o drogę.

c.
Przyznajesz, że nie do końca zrozumiałeś, i prosisz nieznajomego,

by powtórzył wszystko od początku.

149
Czy potrafisz się skoncentrować?

7. Podczas nudnego spotkania z kolegami z pracy pod twoim
adresem pada pytanie. Czy zwykle:

wynik

a.
Musisz prosić o jego powtórzenie.

b.
Chociaż nie usłyszałeś go dokładnie, udzielasz odpowiedzi, która

może zadowolić słuchaczy.

c.

Udzielasz odpowiedzi, która dokładnie dotyczy poruszanego

tematu.

i. Otrzymałeś do wykonania nudne zadanie. Czy wykonasz je: wynik

a.

Robiąc sobie przerwy, gdy ogarnie cię nuda.

b.

Sprawnie, starannie planując poszczególne etapy i pracując zgodnie

z rozkładem, bez żadnych opóźnień.

c.
W terminie, ponieważ w miarę zbliżania się wyznaczonego czasu
łatwiej ci się skoncentrować na zadaniu.

9. Idąc do sklepu w sąsiedztwie, spotykasz sąsiada i zatrzymujesz się na

pogawędkę. W jaki sposób dochodzi do spotkania: wynik

a.

Konstatujesz, że to on, dopiero gdy na niego wpadniesz.

b.

Dostrzegłeś go, zanim on ujrzał ciebie.

c.

Witacie się równocześnie.

10. Rozwiązując jakieś zadanie, słyszysz muzykę. Co się dzieje: wynik

a.

Jesteś tak skoncentrowany, że nie zwracasz na nią uwagi.

b.

Twoje myśli się rozbiegają i potrzebujesz przerwy.

c.

Słyszysz muzykę, lecz mimo to potrafisz się skoncentrować.

11. W trakcie czytania skomplikowanego aktu prawnego kolega pyta,

czy nie masz ochoty na przerwę. Co robisz: wynik

a.
Witasz propozycję z radością. I tak miałeś już kłopoty z koncentracją.

b.

Wolisz przedzierać się dalej przez trudny tekst bez żadnych przerw.

150
c.

Potrzebujesz jeszcze jednej przerwy, mimo że miałeś już dwie.

12. Przeglądając gazety:

Czy potrafisz się skoncentrować?
wynik
a.
Nie przyswajasz sobie wiele treści.

b.
Dostrzegasz wszystkie błędy gramatyczne, pojawiające się
w przeczytanych tekstach.

c.
Po przeczytaniu gazety potrafisz przekazać kolegom najważniejsze
wiadomości.

13. Krewny zagaduje cię przyjaźnie, gdy przygotowujesz kolację.

Czy:

wynik
a.

Potrafisz prowadzić rozmowę, przygotowując jednocześnie smaczną
kolację.

b.

Nie potrafisz robić dwóch rzeczy naraz i przygotowanie kolacji
zajmuje ci dwa razy więcej czasu.

c.

Mówisz jakieś banały, jeszcze raz przeglądając przepis.

14. Jaki masz stosunek do ostatecznych terminów:
wynik

a.
Masz trudności z ich dotrzymaniem, ponieważ trudno ci

skoncentrować uwagę na wykonywanym zadaniu.

b.
Uważasz je za pozytywny bodziec - łatwiej ci wykonać zadanie,

gdy termin jest wyraźnie określony.

c.
Zwykle ich nie potrzebujesz, ponieważ posiadasz wewnętrzną

motywację, by wykonać powierzone ci zadanie.

15. Podczas wyczerpującej, forsownej jazdy na rowerze,
dostrzegasz przechodnia blokującego ścieżkę.

Co robisz:
wynik

a.
Widzisz go z daleka i zwalniasz we właściwym miejscu.

b.

Hamujesz w ostatniej chwili, nagle wytrącony z równowagi.

c.
Z całych sił hamujesz, widząc, co może się wydarzyć.

Czy potrafisz się skoncentrować?

16. Błądzisz gdzieś myślami podczas nudnego spotkania. Czy:

wynik
a.
Uświadamiasz sobie, że jesteś nieobecny dopiero wówczas, gdy ktoś
szturcha cię w ramię i sprowadza na ziemię.

b.
Szybko powracasz do tematu spotkania.

c.
Nie udaje ci się zebrać myśli i ponownie jesteś nieobecny.

17. W autobusie siada obok ciebie dwóch kolegów. Rozpoczynają

ożywioną rozmowę. Twój zamiar przeczytania najnowszego

bestsellera okazuje się:

wynik
a.

Fatalnym niepowodzeniem, ponieważ zamiast czytać, podsłuchujesz
pikantną rozmowy odbywającą się za twoimi plecami.

c.

Sukcesem. Jesteś całkowicie pogrążony w lekturze.

b.
Wyzwaniem. Co pewien czas musisz ponownie czytać ten sam

akapit.

18. Dokończ zdanie: Proste operacje matematyczne...
wynik

a.
Wykonuję w pamięci, jeśli wokół panuje cisza.

b.

Nie potrafię ich wykonać w pamięci, ponieważ zawsze coś mi
przeszkadza.

c.

Mimo przeszkód wykonuję je z łatwością w pamięci.

19. Mnogość pilnych zadań sprawia, że masz bardzo pracowity ranek.
Co robisz:

wynik

a.
Porządkujesz zadania według kryterium ważności i koncentrujesz się

na każdym w sposób metodyczny, zgodnie z listą.

b.
Ciągle robisz przerwy, nie potrafisz się skoncentrować na jednym

konkretnym zadaniu.

c.
Starasz się wykonywać powierzone zadania systematycznie, lecz prze-

szkadzają ci w tym problemy, których obecnie nie można rozwiązać.

Czy potrafisz się skoncentrować?

20. Co czujesz, gdy ktoś zostawia ci długą instrukcję:

wynik
a.
Czujesz się dobrze poinformowany i zdolny wykonać powierzone
zadanie - potrafisz w krótkim czasie przyswoić sobie dużą ilość

informacji.

b.
Czujesz, że nie wszystko zrozumiałeś i masz lekki zamęt w głowie -
zwykle masz problemy z przyswojeniem sobie skomplikowanych
instrukcji.

c.
Czujesz, że nic nie wiesz, tak samo jak przed jej przeczytaniem -

nie oczekujesz, że zdołasz za jednym razem przebrnąć przez cały
gąszcz informacji.

21. Czy pod koniec długiego filmu należysz do widzów, którzy:

22. Czy zapomnienie przekazanej wiadomości złożysz na karb:

wynik
a.
Uważnie śledzili skomplikowane wątki, podczas gdy inni, którzy
zaczęli myśleć o czymś innym, pytali, co się wydarzyło.

b.
Często „wyłączali się” podczas projekcji, przeszkadzając innym
ciągłym dopytywaniem o bieg akcji.

c.
Śledzili główny wątek, chociaż szczegóły często umykały ich
uwadze.

wynik
a.
Tego, że nie byłeś skupiony, gdy przekazywano ci tę
informację.

b.
Słabej pamięci. Byłeś skoncentrowany, lecz czas nadwerężył twoją
pamięć.

c.
Wyjątkowej sytuacji - zwykle potrafisz się skoncentrować i masz

dobrą pamięć.

23. Przekazano ci telefonicznie, zgodnie z twoimi obawami, złe wiadomości.

Czy następnego dnia:
wynik

a.
Jesteś oszołomiony, snujesz się bez celu i nie potrafisz na niczym

się skupić.

b.
Szukasz rzeczy, na których mógłbyś się skupić, by odwrócić uwagę

od złych wiadomości.

c.
Mimo problemów próbujesz się skoncentrować na rzeczach, które

należy wykonać, chociaż trudno ci dokończyć to, nad czym ostatnio
pracowałeś.

153

Czy potrafisz się skoncentrować?

24. Niewielkie przeziębienie uniemożliwia ci pracę. Czy lektura ulubionego

czasopisma jest dla ciebie:

wynik
a.

Miłym przerywnikiem - dzięki niej udaje ci się odwróć uwagę od
przykrej sytuacji.

b.

W niczym ci nie pomaga. Skoncentrowany na swoim pożałowania
godnym położeniu, nie chcesz myśleć o niczym innym.

c.

Pocieszeniem, lecz twoja apatia staje się tak wielka, że nie potrafisz
się na niczym skoncentrować wystarczająco długo.

25. Po bardzo wyczerpującym dniu w biurze próbujesz złapać taksówkę

w godzinach szczytu. Czy twoje wysiłki są:
wynik

a.
Daremne - przeszkadzają ci myśli nagromadzone w ciągu całego

dnia, skutecznie uniemożliwiając poszukiwania.

b.
Odnosisz powodzenie - jesteś skoncentrowany na szukaniu

taksówki, o problemach pomyślisz później.

c.
Twoje wysiłki wydają się obiecujące, lecz w pewnym momencie na ulicy

wybucha awantura i odwraca twoją uwagę od szukania taksówki.

Wynik testu

Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.
154

1. a: 1, b: 2, c: 3
2. a: 3, b: 1, c: 2
3. a: 2, b: 3, c: 1
4. a: 1, b: 3, c: 2
5. a: 1, b: 3, c: 2
6. a: 3, b: 2, c: 1
7. a: 1, b: 2, c: 3
8. a: 1, b: 3, c: 2
9. a: 1, b: 3, c: 2
10. a: 3, b: 1, c: 2
11. a: 2, b: 3, c: 1
12. a: 1, b: 3, c: 2
13. a: 3, b: 1, c: 2
14. a: 1, b: 2, c: 3
15. a: 3, b: 1, c: 2
16. a: 2, b: 3, c: 1
17. a: 1, b: 3, c: 2
18. a: 2, b: 1, c: 3
19. a: 3, b: 1, c: 2
20. a: 3, b: 2, c: 1
21. a: 3, b: 1, c: 2
22. a: 2, b: 1, c: 3
23. a: 1, b: 3, c: 2
24. a: 3, b: 1, c: 2
25. a: 1, b: 3, c: 2

Czy potrafisz się skoncentrować?
Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Wynik powyżej 70 lub
60 punktów sugeruje, że jesteś człowiekiem zdolnym do skoncen-
trowania uwagi na poważnym zadaniu i wykonywania go bez
przerwy, nawet jeśli pojawiają się przeszkody.
Pięćdziesiąt i więcej punktów jest wynikiem przeciętnym. Potra-
fisz skoncentrować się na zadaniu, dopóki nie pojawi się coś
ciekawego lub nowego.
Wynik w przedziale od 50 do 30 punktów wskazuje, że twoja
zdolność koncentracji jest na poziomie dziecka. Ciągle trzeba cię
sprowadzać na ziemię. Potrzebujesz bodźców i zmiany, ponieważ
koncentrujesz się jedynie na chwilę.
Wynik poniżej 30 punktów sugeruje, że masz niewielką szansę
na osiągnięcie czegokolwiek bez dużego wysiłku. Jesteś raczej
ekspertem w dziedzinie przerw niż nauki.
155

i zy wolisz myślenie od działania? Często dzielimy ludzi na
, „myślicieli” i „działaczy”. Przedstawiciele obydwu grup nie
‘mają o sobie zbyt wysokiego zdania. Działacze uważają się
za ludzi praktycznych, zrównoważonych i rozsądnych. Myślicieli

mają za tych, którzy śnią na jawie, mogą mieć dobre intencje, lecz
są całkiem bezużyteczni podczas realizacji zadań. Myśliciele nie
podzielają tego zdania. Uważają się za inteligentnych, poważnych
i myślących, a działaczy traktują jako osobników zuchwałych,
płytkich i niedojrzałych.
Przeprowadź następujący test, by ustalić, do której grupy się
zaliczasz.
„I.Czy zastanawiasz się, zanim coś zrobisz?

a. Zawsze. b. Nigdy. c. Zwykle. punkty I I

2. Czy jesteś szybki w pracy?

a. Bardzo szybki, b. Raczej powolny, c. Całkiem szybki, punkty

3. Czy masz skłonność do introspekcji?
a. Tak. b. Czasami. c. Nie. punkty
4. Czy korzystasz ze schodów zamiast windy?
a. Zawsze. b. Nigdy. c. Czasami. punkty
5. Czy ćwiczysz bieganie?

a. Sporadycznie. b. Nigdy.
Czy jesteś myślicielem?

6. Czy zdarza ci się śnić na jawie?

a. Często. b. Prawie nigdy. c. Czasami.
punkty

7. Czy starannie planujesz każde przedsięwzięcie, zamiast wykonywać je spontanicznie?

a. Zwykle. b. Nigdy. c. Czasami. punkty

c. Czasami. punkty

8. Czy uprawiasz sport?

a. Często. (b. Czasami. c. Nigdy.

9. Czy wstajesz wcześnie rano?

a. Zawsze. b. Nigdy. C. Czasami.

10.

Czy zarabiasz na życie rękami zamiast umysłem?

a. Głównie. b. Częściowo. c. Nie.

11.

Czy zastanawiasz się nad sensem życia?

a. Często. b. Czasami. c. Nigdy.

12.

Czy spieszysz się, gdy jesteś zajęty?

a. Tak. b. Czasami. c. Nie.

13.

Czy lubisz układać puzzle?

a. Nie. b. Czasami. c. Tak.

14.

Czy jesteś dobtym rozmówcą?

a. Tak. b. Nie. c. Niezłym.

15.

Czy mógłbyś uprawiać wspinaczkę skałkową?

a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak.

16.

Czy wolisz aktywny sposób spędzania wakacji?

Ca. Tak. b. Czasami. c. Nie.
punkty
punkty
punkty

punkty
punkty | |
punkty
punkty

punkty | |
punkty ,

Czy jesteś myślicielem?

17. Czy chciałbyś należeć do zespołu teatru amatorskiego?

a. Nie. b. Możliwe. ?tr. Tak.

18. Czy jesteś pracownikiem umysłowym?

a. Nie. b. Nie dotyczy. c. Tak.

19. Czy potrafisz dobrze liczyć w pamięci?

a. Tak.
b. Nieźle.

20. Czy potrafisz szybko czytać?

a. Tak. b. Średnio.

21. Czy łatwo ulegasz depresji?

a. Tak. b. Nie.

22. Czy lubisz grać w szachy?

a. Nie. b. Czasami.

23. Czy lubisz gry hazardowe?

a. Czasami. b. Tak.
c. Nie.
c. Nie.
c. Średnio.
c. Tak.
c. Nie.

24. Czy zjawiasz się przed umówionym spotkaniem?

a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy.

25. Czy sądzisz, że mógłbyś napisać książkę?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie.

26. Czy wybrałbyś spacer zamiast czytania książki?

a. Nigdy. b. Czasami. c. Zwykle.

27. Czy potrafiłbyś zbudować szopę?

a. Bez problemu, b. Być może. c. W żadnym
158

wypadku.

punkty

punkty | |

punkty
punkty
punkty
punkty

punkty

punkty

punkty

punkty f
punkty
Czy jesteś myślicielem?

28. Czy natychmiast naprawiasz zepsute rzeczy?

a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy.

29. Czy mógłbyś nauczyć się roli teatralnej?

a. Bez b. Nie. c. Gdybym nad tym
problemu. popracował.

30. Czy przyłączyłbyś się do grupy uprawiającej górskie wędrówki?

a. Tak.

b. Czasami. c. Nie.

31. Czy lubisz prace typu „zrób to sam”?

a. Tak. b. Czasami. c. Nie.

32. Czy lubisz wygłaszać przemówienia?

a. Tak. b. Nie. c. Nie mam nic
przeciwko temu.

33. Czy wykonujesz ćwiczenia fizyczne?

a. Często. b. Czasami. c. Nigdy.

34. Czy chciałbyś zagrać w brydża?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.

35. Czy chciałbyś odbyć przejażdżkę kolejką górską?

a. Tak, chętnie, b. Nie, byłbym c. Nie miałbym nic
przerażony. przeciw.

36. Czy spędziłeś całą noc na biwaku?

a. Wielokrotnie, b. Nigdy c. Kilka razy.

37. Czy w szkole byłeś dobry w sporcie?

a. Tak. b. Nie. c. Szło mi całkiem nieźle, punkty

38. Czy sprawiałaby ci radość się jazda na nartach?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.
punkty

punkty

?

punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

159
Czy jesteś myślicielem?

39. Czy zatrudniasz ogrodnika?

a. Nie. b. Tak. c. Czasami. punkty

40. Czy lubisz poezję?

a. Tak. b. Nie, c. Czasami. punkty

41. Czy sam myjesz okna w domu?

a. Tak. b. Nie. c. Czasami. punkty

42. Czy lubisz spędzać dużo czasu poza domem?

a. Tak. b. Nie. c. Średnio. punkty

43. Czy śpisz więcej niż osiem godzin dziennie?

a. Czasami. b. Nigdy. c. Zawsze. punkty

44. Czy marzyłeś kiedykolwiek o sportowym samochodzie?

a. Tak, często. b. Myślałem o tym. c. Nie. punkty

45. Czy byłbyś rad z wieczoru spędzonego na lekturze książki?

a. Oczywiście. b. Być może. c. Zdecydowanie nie. punkty

46. Czy zgłosiłbyś się na ochotnika do wyprawy na księżyc?

a. Być może. b. Oczywiście. c. Absolutnie nie. punkty

47. Czy mógłbyś polubić wędkarstwo?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty

48. Czy nosisz eleganckie ubrania?

a. Czasami. b. Zawsze. c. Rzadko. punkty

49. Czy lubisz chodzić na wykłady?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty

50. Czy masz nadzieję, że będziesz kiedyś bardzo bogaty?

160
a. Tak.
b. Nie.
c. Nie myślę o tym. punkty

Czy jesteś myślicielem?
Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.

1. a:
2. a:
3. a:
4. a:
5. a:
6. a:
7. a:
8. a:
9. a:
10.

a:

11.

a:

12.

a:

13.

a:

14.

a:

15.

a:

16.

ą:

17.

a:

18.

a:

19.

a:

20.

a:

21.

a:

22.

a:

23.

a:

24.

a:

25.

a:

1. b:3 , c: 2

3, b: 1, c: 2
1, b: 2, c: 3
3, b: 1, c: 2
2, b: 1, c: 3
1, b: 3, c: 2
1, b: 3, c: 2
3, b: 2, c: 1
3, b: 1, c: 2
3, b: 2, c: 1
1, b: 2, c: 3
3, b: 2, e: 1
3, b: 2, c: 1
3, b: 1, c: 2
1, b: 2, c: 3
3, b: 2, c: 1
1, b: 2, c: 3
3, b: 2, c: 1
1, b: 2, c: 3
1, b: 2, c: 3
1, b: 3, c: 2
3, b: 2, c: 1
2, b: 3, c: 1
3, b: 2, c: 1
1, bT2,c:3

26.

a: 1, b: 2, c: 3

27.

a: 3, b: 2, c: 1

28.

a: 3, b: 2, c: 1

29.

a:3, b: 1, c: 2

30.

a: 3, b: 1, c: 2

31.

a: 3, b: 2, c: 1

32.

a: 3, b: 1, c: 2

33.

a: 3, b: 2, c: 1

34.

a. 1, b: 3, c: 2

35.

a: 3, b: 1, c: 2

36.

a: 3, b: 1, c: 2

37.

a: 3, b: 1, c: 2

38.

a: 3, b: 1, c: 2

39.

a:3, b: 1, c: 2

40.

a: l,b: 3, c: 2

41.

a: 3, b: l^c: 2

42.

a: 3, b: 1, cL2

43.

a: 2, b: 3, c: 1

44.

a: 3, b: 2, c: 1

45.

a: 1, b: 2, c: 3

46.

a: 2, b: 3, c: 1

47.

a: 1, b: 3, c: 2

48.

a: 2, b: 3, c: 1

49.

a: 1, b: 3, c: 2

50.

a: 3, b: 1, c: 2

161
Czy jesteś myślicielem?
Powyżej 125 punktów
Maksymalny rezultat wynosi 150 punktów. Jeśli uzyskałeś więcej
niż 125 punktów, pomysł głębszej refleksji nie wydaje ci się
szczególnie kuszący, nie zauważyłbyś myśli zabarwionej introspe-
kcją, nawet gdyby taka do ciebie dotarła. Jesteś typowym czło-
wiekiem czynu pod warunkiem, że znajdzie się ktoś, kto powie ci,
co masz zrobić.
100-124 punktów
Liczba zdobytych punktów wskazuje, że jesteś człowiekiem
aktywnym, lecz nie odbywa się to kosztem wszystkiego innego.
Można na tobie polegać w krytycznej sytuacji, bierzesz też odpo-
wiedzialność za własne czyny.
60-99 punktów
Wynik od 60 do 99 punktów oznacza, że najlepiej czujesz się
w świecie myśli, lecz nie jesteś beznadziejnie niepraktyczny. Jeśli
trzeba, potrafisz działać.
Poniżej 60 punktów
Wynik poniżej 60 punktów wskazuje, że nie masz talentu do
działania i znacznie lepiej czujesz się w domu z dobrą książką lub
ciekawym tematem do przemyśleń. I cóż w tym złego? Nie brak
przecież ludzi, którzy lubią wiecznie gdzieś pędzić i działać, nie-
prawdaż?
162
iiflicjiiialiili?
iektórzy ludzie stale mają problemy w życiu. Czują się źle
bez żadnej wyraźnej przyczyny, są nieszczęśliwi, sądzą, że
nikt ich nie kocha i nie ceni. Takie zachowanie wskazuje
na brak stabilności emocjonalnej. Inni są z kolei pewni siebie,
przekonani o sensie swojego życia, czują się szczęśliwi, zdrowi
i kochani. Przeprowadź poniższy test, aby określić swoją stabil-
ność emocjonalną.

1. Czy często się rumienisz?

a. Tak. b. Nie.
c. Czasami. punkty F

2. Czy cierpisz na bóle głowy spowodowane życiowymi stresami?
a. Tak. JŁ__Nie. c. Czasami. punkty
3. Czy martwisz się o swoje zdrowie?

a. Często. b. Czasami. _c. Nigdy.

4. Czy czujesz, że twoje życie nie ma sensu?

a. Czasami. b. Nigdy. c. Często.

5. Czy zamartwiasz się drobiazgami?

a. Nie. b. Tak.

c. Czasami.

punkty
punkty
punkty

6. Czy zdarza się, że jesteś o coś czasami niesprawiedliwie obwiniony?
a. Tak. b. Być może. c. Nie. punkty

163
Czy jesteś stabilny emocjonalnie?

7. Czy większość ludzi ma więcej szczęścia od ciebie?

a. Zdecydowanie tak. .b. Być może. c. Niekoniecznie, punkty j

8. Czy masz wyrzuty sumienia?
a. Czasami. b. Często. c. Nigdy. punkty
9. Czy drażni cię nieporządek panujący w twoim otoczeniu?
a. Nie.
b. Trochę.
c. Tak.
10.

Czy często się uśmiechasz i głośno śmiejesz?

a. Często. b. Bardzo często, c. Rzadko.

11.

Czy uważasz się za szczęśliwego?

a. Nie. b. Czasami.

c. Tak.

punkty
punkty
punkty

12.

Czy czujesz się w życiu spełniony?

a. Nie. b. Tak. c. Nie jest tak źle. punkty
13.

Czy udaje ci się nawiązywać relacje z innymi ludźmi?

a. Nie. b. Tak. c. Czasami.

14.

Czy masz wielu przyjaciół?

a. Nie. b. Tak.

c. Czasami.

punkty
punkty

15.

Czy twoi rodzice mieli szczęśliwe małżeństwo?

a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie.

16.

Czy żałujesz, że nie jesteś kimś innym?

a. Często. b. Nigdy.

c. Czasami.
17.

Czy jesteś zadowolony ze swojego wyglądu?

a. Średnio. b. Nie. c. Tak.
punkty

c

Dunkty

sunkty

Czy jesteś stabilny emocjonalnie?

18.

Czy uważasz, że inni ludzie okazują ci dość szacunku?

a. Nie. b. Tak. &. Nie wiem.

19.

Czy odczuwasz apatię bez żadnego wyraźnego powodu?

a. Czasami.
b. Nigdy.

__c. Często.

20.

Czy uważasz, że w przyszłości czekają cię dobre rzeczy?

a. Mam taką b. Wątpię. c. Na pewno.
nadzieję.

21.

Czy myślałeś o tym, że życie nie jest warte tego całego zachodu?

a. Tak. b. Nie. c. Czasami.

22.

Czy doświadczasz chorobliwego lęku?

a. Raczej nie. b. Tak. c. Czasami.
punkty

punkty

punkty

du?

punkty

punkty

23. Czy ludzie łatwo cię akceptują?
a. Zwykle tak. b. Rzadko.

24.

Czy lubisz swoją pracę?

a. Tak. b. Nie.
c. Czasami. punkty V

c. Nie wiem.

punkty

25.

Czy odmieniłbyś swoje życie, gdybyś mógł?

a. Oczywiście. b. Prawdopodobnie, c. Nie.
punkty
Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.

1. a: 3, b: 1, c: 2
2. a: 3,JQ, c: 2
3. a: 3, b: 2, c: 1
4. ą; 2>b: 1, c: 3
5. a: 1, b: 3, c: 2
6. a: 3, b: 2, c: 1
7. a: 3,b: 2, c: 1
8. a: 2, b: 3, c: 1
9. a: 1, b: 2, c: 3
10.

a: 2, b: 1, c: 3 165 Czy jesteś stabilny emocjonalnie?

11.

ąjJ3,b: 2, c: 1

12.

a: 3, b: 1, c: 2

13.

a: 3, b: 1, c: 2

14.

a: 1, b: 2, c: 3

15.

a: 2, b: 1, c: 3

16.

a: 3, b: 1, c: 2

17.

a: 2, b: 3, c: 1

18.

a: 3, b: 1, c: 2

19.

a: 2,b: 1, c: 3

20.

a: 2,b: 3, c: 1

21.

a: 3, b: 1, c: 2

22.

a: 1, b:l^c: 2

23..a: 1, b: 3, c: 2

24.

a: 1, p: 3, c: 2

25.

a: 3, b: 2, c: 1

Powyżej 70 punktów
Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli otrzymałeś powy-
żej 70 punktów, występują u ciebie oznaki braku szczęścia
i zadowolenia z życia. Ponieważ przedstawione tutaj testy nie
mają charakteru naukowego, na podstawie ich wyników nie
należy podejmować ważnych życiowych decyzji. Jeśli jesteś jed-

nak przekonany o ich słuszności i doświadczasz silnej depresji,
możesz zastanowić się nad jakąś formą terapii.
55-69 punktów
Wynik od 55 do 69 punktów wskazuje na wysoki stopień niesta-
bilności emocjonalnej i dowodzi, że trudno ci się pogodzić ze
swoim obecnym życiem. Być może powinieneś się głębiej zasta-
nowić nad swoimi problemami.
45-54 punktów
Wynik od 45 do 54 punktów jest całkiem rozsądny, wskazuje
jednak na istnienie pewnych dziedzin życia, które powodują, że
czujesz się nieszczęśliwy. Być może mógłbyś skorzystać z facho-
wej pomocy psychologa.
35-44 punktów
^^ Wynik od 35 do 44 punktów wskazuje na stabilną i dobrze
przystosowaną osobę. Masz swoje zmartwienia, lecz zasadniczo
166 wiesz, jak sobie z nimi poradzić.
Czy jesteś stabilny emocjonalnie?
30-34 punktów
Wynik od 30 do 34 punktów oznacza, że jesteś bardzo stabilną
osobą, która panuje nad własnym życiem.
Poniżej 30 punktów
Wynik poniżej 30 punktów jest godny pozazdroszczenia. Nic nie
pozbawia blasku twojego życia. Inni ludzie mogą cię jedynie
podziwiać.
167
tolalif
ojalność jest zwykle uważana za wielką cnotę, lecz niestety
rzadko występuje. Czy często odkrywasz, że ludzie nie są
gotowi uczynić dla ciebie tego, co ty gotów byłbyś uczynić
dla nich? Czy jesteś człowiekiem, który wytrwa przy przyjaciołach
bez względu na to, co się wydarzy? A może analizujesz każdą
sytuację z osobna, myśląc o tym, co dla ciebie najlepsze? Opra-
cowaliśmy ten test, abyś mógł ocenić, jak bardzo jesteś lojalny.

1. Umówiłeś się na spotkanie ze starym przyjacielem, lecz tego

samego dnia zupełnie nieoczekiwanie pojawia się okazja zrobienia

korzystnego interesu. Co robisz:
wynik

a.
Dzwonisz do przyjaciela i wyjaśniasz, dlaczego nie możesz przybyć

na umówione spotkanie.

b.
Próbujesz zmienić termin spotkania służbowego.

c.

Prosisz, aby sekretarka zadzwoniła w twoim imieniu do przyjaciela
i podała jakąś wymówkę.

2. Podczas rozmowy z ludźmi, których naprawdę lubisz, ktoś zaczyna

nagle krytykować jednego z twoich przyjaciół. Co robisz:
wynik

168
a.

Głośno bronisz swojego przyjaciela.

V
b.

Nic nie mówisz, ignorując złośliwe uwagi.

c.
Przyznajesz, że twój przyjaciel może mieć wady, których wcześniej

nie dostrzegałeś.

Czy jesteś lojalny?

3. Czy zawsze oddajesz głos na tę samą partię polityczną? wynik

a. Najczęściej.
b. Decyduję za

każdym razem.
c. Zawsze.

4. Czy wolisz psy od kotów?
wynik
a. Tak.
b. Nie.
c. Nie wiem.

5. Czy robiłbyś zakupy w małym sklepiku, gdyby w pobliżu otworzono
supermarket?
wynik
a.
Kupowałbym tam, gdzie są niższe ceny. V

b.
Co jakiś czas zachodziłbym do sklepiku.

c.
Robiłbym zakupy w najbliższym sklepie.

6. Będąc w wojsku, zostajesz wysłany na wojnę, której nie popierasz.
Co robisz:

wynik
a.
Dezerterujesz.

b.
Wyrażasz swoją dezaprobatę, lecz wykonujesz żołnierski obowiązek.

c.
Mimo obaw wykonujesz to, co do ciebie należy.

7. Po kilku latach małżeństwa zakochujesz się w młodszej osobie.
Co robisz:
wynik
a.
Nawiązujesz przelotny romans, ukrywając wszystko przed partnerem.

b.
Zostawiasz swojego małżonka.

c.
Odrzucasz myśl o romansie i zostajesz z dotychczasowym partnerem.

8. Po dwudziestu latach pracy w tej samej firmie otrzymujesz nową
propozycję zatrudnienia. Co robisz:
wynik
a.
Ochoczo podejmujesz nową pracę.

b.
Przed podjęciem ostatecznej decyzji analizujesz wszystkie „za”
i „przeciw”. \/

c.
Nie możesz zostawić starej firmy, przyjaciół
i znajomych.

169

Czy jesteś lojalny?
9. Zachorował twój ulubiony pies. Weterynarz słono kosztuje.

Co robisz:

wynik

a.
Płacisz, chociaż jest to dla ciebie spore obciążenie finansowe.

b.
Decydujesz się uśpić psa.

c.
Przed podjęciem decyzji pytasz weterynarza o fachową opinię na

temat szans wyleczenia psa.

10. Twój najlepszy przyjaciel został uznany za winnego popełnienia
ciężkiej zbrodni. Co robisz:
wynik

a.
Przyjmujesz werdykt sądu i zrywasz z nim wszelkie kontakty.

b.
Akceptujesz fakt, że twój przyjaciel jest winny, lecz ze względu
na stare dobre czasy starasz się udzielić mu duchowego wsparcia.

c.
Nie przyjmujesz do wiadomości wyroku sądu i walczysz o uwolnienie
przyjaciela.

11. Czy kibicujesz swojej drużynie bez względu na osiągane
wyniki?
wynik

a.
Nigdy nie zmieniłbym drużyny, której kibicuję.

b.
Nie kibicuję żadnej drużynie.

c.
Czasami zmieniam drużynę, której kibicuję.

12. Czy identyfikujesz się ze swoją ojczyzną bez względu na
okoliczności?
wynik

a. Nie.
b. Do pewnego stopnia.
c. Tak.

13. Czy sądzisz, że krew jest gęstsza od wody?
wynik
170

a. Tak.
b. Nie.
c. Nie wiem.

Czy jesteś lojalny?

14.

Wygrywasz dużo pieniędzy na loterii. Co robisz: wynik

a.
Odsuwasz się od starych przyjaciół, ponieważ nie pasują do twojego

nowego świata.

b.

Podtrzymujesz kontakty z ludźmi, których znałeś.

c.

Zabiegasz o to, by utrzymywać kontakt ze starymi przyjaciółmi •
dzielisz się z nimi swoją pomyślnością.

15. Odkrywasz, że twój partner ma romans. Co robisz:
wynik

a.
Wyrzucasz go z domu. ‘->

b.
Żądasz okresu próby, aby sprawdzić, czy nadal zależy wam na sobie.

c.
Robisz wszystko, co możesz, aby zatrzymać ukochaną osobę.

16. Czy chodzisz na szkolne spotkania po latach?
wynik

a. Często.
b. Nigdy.

c. Czasami.

17. Czy zawsze kupujesz tę samą gazetę?

wynik
a. Nie.

b. Zwykle.
c. Tak. V

18. Czy masz wielu przyjaciół, którzy cię od dawna znają?
wynik

a. Nie.

b. Tak. VI
c. Kilku.

19. Czy utrzymujesz kontakty z dalszymi krewnymi, nawet jeśli ich
towarzystwo nie sprawia ci przyjemności?

wynik
a.

Jest to dla mnie ważne.

b.

Staram się nie spotykać ich częściej niż to konieczne. v

c.

Kontaktuję się z nimi, kiedy tylko mogę.

171

Czy jesteś lojalny?
20.

Pracownik o długim stażu kradnie papier biurowy. Co robisz:

172
wynik
a.
Zwalniasz go natychmiast.

b.
Dajesz mu jeszcze jedną szansę.

c.
Przed podjęciem decyzji wyznaczasz mu okres próbny.

21. Regularnie odwiedzasz tę samą restaurację. Pewnego dnia podają ci

niedobry posiłek. Co robisz:

wynik
a.

Narzekasz, lecz dajesz im jeszcze jedną szansę.

b.
Postanawiasz zmienić restaurację.

c.

Nadal chodzisz do tej samej restauracji.

22. Jak wysoko na liście pożądanych zalet umieszczasz lojalność? wynik

a.
Bardzo wysoko.

b.
Całkiem wysoko.

c.
Jest wiele ważniejszych rzeczy.

23. Twój przyjaciel zostaje oskarżony o zbrodnię. Nie masz pojęcia,
czy jest winny, czy nie. Czy skłamałbyś, aby dać mu alibi?
wynik
a. Kategorycznie nie.’
b. Możliwe.
c. Oczywiście.

24. Czy jesteś gotów umrzeć za swoich przyjaciół?
wynik
a. Być może.
b. Oczywiście.
c. Chyba nie.

25. Przyjaciel wyrządza ci krzywdę. Co zrobisz:
wynik
a.
Kończysz przyjaźń.

b.
Próbujesz znaleźć przyczynę, zanim cokolwiek zrobisz.

c.
Czujesz się zraniony, lecz podtrzymujesz przyjaźń.

Czy jesteś lojalny?
Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.

1. a: 2, b: 3, c: 1
2. a: 3, b: 2, c: 1
3. a: 2, b: 1, c: 3
4. a: 3, b: 1, c: 2
5. a: 1, b: 2, c: 3
6. a: 1, b: 2, c: 3
7. a: 2, b: 1, c; 3
8. a: 1, b: 2, c: 3
9. a; 3, b: 1, c: 2
10. a: 1, b: 2, c: 3
11. a:3,b: 1, c: 2
12. a: 1, b:’ 2; c: 3
13. a: 3, b: 1, c: 2
14. a: 1, b: 2, c: 3

15. a: 1, b: 2, c: 3
16. a: 3, b: 1, c: 2
17. a: 1, b: 2, c: 3
18. a: 1, b: 3, c: 2
19. a: 3, b: 1, c: 2
20. a: 1, b: 3, c: 2
21. a: 2, b: 1, c: 3
22. a; 3, b: 2, c: 1
23. a: 1,6:2, c: 3
24. a: 2,rb: 3, c: 1

25./a: 1, b: 2, c: 3
Powyżej 65 punktów
Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli uzyskałeś 65
punktów lub więcej, jesteś niezwykle lojalny. Dla przyjaciół
zrobiłbyś dosłownie wszystko. Jesteś lojalny nawet wówczas, gdy
inni na to nie zasługują lub twojej lojalności nie odwzajemniają.
55-64 punktów
Jeśli zdobyłeś od 50 do 64 punktów, oznacza to, że jesteś bardzo
lojalny i w sytuacji wątpliwej opowiadasz się po stronie przyja-
ciół. Jednocześnie nie jesteś na tyle zaślepiony lojalnością, by nie
dostrzegać ich błędów.
40-49 punktów
Jeśli otrzymałeś od 40 do 49 punktów, potrafisz być lojalny,
a jednocześnie masz skłonność do kierowania się własnym inte-
174
Czy jesteś lojalny?
resem. Dwa razy się zastanowisz, zanim pomożesz koledze, który
znalazł się w nieszczęściu.
30-39 punktów
Jeśli uzyskałeś od 30 do 39 punktów, jesteś zainteresowany
głównie sobą. Niewiele czasu poświęcasz na myślenie o ludziach,
którzy mogliby liczyć na twoją lojalność.
Poniżej 30 punktów
Jeśli otrzymałeś poniżej 30 punktów, przypuszczalnie nie wiesz
nawet, czego dotyczy ten test.

Gm

zy zamartwiasz się swoim zdrowiem? Czy jesteś osobą,
która słysząc o objawach jakiejś choroby, natychmiast je
u siebie odnajduje? A może nigdy nie miałeś okazji poznać
swojego lekarza rodzinnego? Przeprowadź kolejny krótki test, aby
sprawdzić, czy jesteś hipochondrykiem.
1. Czy czasami podejrzewasz, że masz wrzody żołądka?
wynik
a. Tak.
b. Nie.
c. Nie wiem.

2. Właśnie przeczytałeś w gazecie, że ludzie cierpiący na chorobę
dziąseł częściej mają zawał serca. Co robisz:
wynik
a.
Odrzucasz tę sugestię jako jeszcze jedną fałszywą informację
o zagrożeniach dla naszego zdrowia.

b.
Postanawiasz przywiązywać większą wagę do higieny jamy
ustnej.

c.
Natychmiast umawiasz się na wizytę u dentysty.

3. Partner zauważa, że twoje włosy są coraz rzadsze.
Co robisz:
wynik
a.
Nie zwracasz na to uwagi - to normalne, gdy człowiek się
starzeje.

b.
Wydajesz sporą sumę pieniędzy na najnowsze środki zapobiegające
wypadaniu włosów.

c.
Umawiasz się na masaż głowy, mając nadzieję, że zabieg ten nada
zdrowy wygląd twoim włosom.

175
Czy jesteś chory?
4. Czy często się ważysz?
5. Czy często oglądasz swój język?
6. Przeczytałeś, że częste mycie zębów jest ważnym czynnikiem

decydującym o ogólnym stanie naszego zdrowia. Co robisz:

7. Oglądasz w telewizji program o korzyściach płynących ze

spożywania ryb. Co robisz:

8. Gdybyś miał palpitacje serca, czy:
9. Czy gdyby znajomy polecił ci uzdrowiciela:

wynik
a. Tak.
b. Nie.
c. Nie wiem.

wynik

a. Tak.
b. Nie.
c. Nie wiem.

wynik

a.
Zaczynasz myć zęby trzy razy dziennie.

b.
Nie zmieniasz swojego dotychczasowego zwyczaju mycia zębów.

c.
Postanawiasz, że w przyszłości będziesz lepiej dbać o zęby.

wynik
a.
Nie zwracasz na to uwagi - nie cierpisz ryb.

b.
Postanawiasz regularnie spożywać ryby.

c.
Decydujesz, że będziesz jadł tyby, gdy tylko sobie o tym przypomnisz.

wynik
a.
Uznałbyś, że jesteś chory na serce.

b.
Doszedłbyś do wniosku, że żyjesz w ciągłym stresie i potrzebujesz
wakacji.

c.
Nie martwiłbyś się przyczyną dolegliwości.

wynik
a.
Uznałbyś to za nonsens.

b.
Pomyślałbyś, że może rzeczywiście coś w tym jest.

c.
Skrzętne zapisałbyś jego adres na wszelki wypadek.

Czy jesteś chory?
10.

Specjalista daje ci do zrozumienia, ze powinieneś mieć

w samochodzie apteczkę pierwszej pomocy. Co robisz:
wynik
a.
Ignorujesz radę.

b.
Myślisz, że to dobry pomysł, lecz nigdy nie kupujesz apteczki.

c.
Idziesz do sklepu i kupujesz apteczkę, pilnując, by zawsze
znajdowała się na swoim miejscu.

11. Ktoś mówi ci, że ostatnio straciłeś na wadze. Co robisz:
wynik
a.
Przyjmujesz te słowa jako komplement.

b.
Zastanawiasz się, co mogło spowodować utratę kilogramów.

c.
Uznajesz, że musisz być chory.

12. Czy miewasz zawroty głowy?
wynik
a. Nigdy.
b. Czasami.
c. Często.

13. Czy uważasz się za zdrowego?
wynik
a.

Tak, nigdy nie choruję.

b.
Staram się nie zab
3rać czasu lekarzom.

c.
Przez całe życie mam problemy ze zdrowiem.

14. Czy stosujesz dietę?
wynik
a. Zawsze.
b. Kiedy przytyję.
c. Nigdy.

15. Czy oglądasz w telewizji dokumentalne programy medyczne?
wynik
a. Chętnie.
b. Czasami.
c. Rzadko.

16. Sprawdzasz w „Poradniku medycznym” swoje objawy chorobowe?
wynik
a. Regularnie.
b. Czasami.
c. Rzadko.

177

Czy jesteś chory?

17. Czy nosisz przy sobie na wszelki wypadek środki przeciwbólowe? wynik

a. Nigdy. | b. Czasami.
c. Zawsze.

18. Myśląc o własnej starości:

wynik

a.
Zakładasz, że mimo pewnych problemów zdrowotnych będziesz

ogólnie zdrowy.

b.

Lękasz się, że będziesz zniedołężniały i zdany na innych.

c.
Nigdy o tym nie myślisz.

19. Na skórze dostrzegasz dziwną plamę, której wcześniej nie było.
Co robisz:
wynik

a.
Nie zwracasz na to uwagi. Przecież to tylko plama.

b.
Obserwujesz, czy plama się zmienia.

c.
Biegniesz do lekarza, podejrzewając najbardziej złośliwą odmianę
czerniaka.

20. Jedząc posiłek w restauracji:
wynik

a.
Zastanawiasz się, czy osoby pracujące w kuchni umyły ręce przed
przygotowaniem jedzenia.

b.
Zapominasz o zdrowiu - przyszedłeś tutaj, aby cieszyć się
jedzeniem.

c.
Chodzisz tylko do tych restauracji, które mają dobrą opinię.

21. Czy boisz się kontaktów z osobami cierpiącymi na choroby zakaźne?
wynik

a.
Wcale.

b.
Tylko na obszarze dotkniętym epidemią.

c.
Zawsze.

22. Czy masz zaparcia bez żadnego wyraźnego powodu?
wynik
178
a. Często. b. Nigdy.
c. Rzadko.

Czy jesteś chory?
23. Czy mierzysz sobie
puls?

wynik
a. Od czasu do czasu.
b. Często.
c. Nigdy.

24. Czy bierzesz witaminy?

wynik
a. Zawsze.
b. Nigdy.
c. Czasami.

25. Czy martwisz się o swoje zdrowie?

wynik
a. Często.
b. Czasami.
c. Nigdy.

Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.
1. a: 3,
2. a: 1,
3. a: 1,
4. a: 3,
5. a: 3,
6. a: 3,
7. a: 1,
8. a: 3,
9. a: 1,
10.

a: 1,

11.

a: 1,

12.

a: 1,

13.

a: 1,

b: 1, c: 2
b: 2, c: 3
b: 3, c: 2
b: 1, c: 2
b: 1, c: 2
b: 1, c: 2
b: 3, c: 2
b: 2, c: 1
b: 2, c: 3
b: 2, c: 3
b: 2, c: 3
b: 2, c: 3
b: 2, c: 3
14.

a: 3, b: 2, c: 1

15.

a: 3, b: 2, c: 1

16.

a: 3, b: 2, c: 1

17.

a: l,b: 2, c: 3

18.

a: 2, b: 3, c: 1

19.

a: 1, b: 2, c: 3

20.

a: 3, b: 1, c: 2

21.

a: 1, b: 2, c: 3

22.

a: 3, b: 1, c: 2

23.

a: 2, b: 3, c: 1

24.

a: 3, b: 1, c: 2

25.

a: 3, b: 2, c: 1 Ponad 60 punktów Większość nas, wcześniej czy później, myśli o chorobach.

Gdy

staje się to jednak nawykiem, oznacza to, że towarzyszą nam lęki,
które nie zostały wcześnie rozpoznane i właściwie potraktowane.
Jeśli twój wynik wynosi 60 punktów lub więcej (maksymalny
179
Czy jesteś chory?
rezultat to 75 punktów), znaczy to, że masz problem. Być może
potrzebujesz nawet pomocy lekarza.
50-59 punktów
Wynik powyżej 50 punktów może oznaczać, że bardzo martwisz
się o swoje zdrowie. Oczywiście pochłania cię myśl, że możesz
zachorować.
40-49 punktów
Wynik od 40 do 49 punktów jest niezły, w dalszym ciągu jednak
przeżywasz irracjonalne lęki związane z rzekomą chorobą. Po-
myśl, jak mógłbyś je zwalczyć.
30-39 punktów
Wynik od 30 do 39 punktów wskazuje, że nie lękasz się o swoje
zdrowie, jesteś też wystarczająco rozsądny, aby dostrzec realne
zagrożenie.
Poniżej 30 punktów
Wynik poniżej 30 punktów wskazuje, że nie grozi ci hipochondria.
Nie traktujesz swojego zdrowia zbyt poważnie. Możesz mieć
problemy wynikające ze zignorowania wczesnych objawów zbliża-
jącej się choroby.

Czy pstiś nieśmiały^
| zy jesteś osobą, która nie lubi robić wokół siebie zamiesza-
nia? Czy wolisz milczeniem skwitować złą obsługę w re-
stauracji, niż wywołać awanturę? Czy zgadzasz się z ludź-
mi, nawet jeśli wiesz, że nie mają racji, tylko dlatego, iż nie lubisz
kłopotów? Jeśli tak, to znaczy, że jesteś bardzo nieśmiały. Oczy-
wiście, wszyscy czasami wybieramy łatwiejsze rozwiązanie, dla
niektórych jest to jednak sposób na życie. Nie warto powodować
zamieszania. Aby ocenić swój poziom nieśmiałości, odpowiedz na
następujące pytania.
180
1.
^zy czujesz się najbardziej zrelaksowany, gdy:

wynik

a.
Pracujesz we własnej firmie.

b.
Przebywasz w gronie rodziny i przyjaciół.

c.
Uczestniczysz w dużym spotkaniu towarzysk
m.

2. Podczas spotkania w gronie czterech, pięciu osób zwykle:
wynik
a.
Słuchasz, co mają do powiedzenia inni.

b.
Uczestniczysz w rozmowie tak jak pozostali.

c.
Zwykle najczęściej zabierasz głos.

3. Jaka forma najbardziej ci odpowiada, gdy chcesz się z kimś
porozumieć:
wynik ^
a. List. b. Telefon.
c. Osobista rozmowa.

181

Czy jesteś nieśmiały?

4. W autobusie lub pociągu:
6. Czy wziąłbyś udział w zawodach karaoke?
8. Jak często zabierasz głos na spotkaniach?
9. Czy kiedykolwiek udało ci się przegadać przedstawiciela

odmiennej płci?
182
wynik
a.
Nigdy nie rozpoczynasz rozmowy z osobą siedzącą obok lub
naprzeciw ciebie.

b.
Czasami rozmawiasz z innymi pasażerami.

c.
Zwykle próbujesz nawiązać rozmowę z towarzyszami podróży.

5. Na ulicy zbliża się do ciebie osoba, którą ledwie rozpoznajesz.

Co robisz:
wynik

a.
Przechodzisz obok i ignorujesz ją, chyba że sama zacznie z tobą

rozmowę.

b.
Rzucasz na nią okiem i nieznacznie kiwasz głową na powitanie.

c.

Rozpoczynasz rozmowę i próbujesz ustalić, jak dobrze się
znacie.

wynik

a.
Chyba żartujesz.

b.

Być może.

c.
Nie próbuj mnie prowokować.

7. Jak często opowiadasz dowcipy w towarzystwie innych osób? wynik

a. Nigdy.
b. Czasami.
c. Często.

wynik
a. Prawie wcale.
b. Czasami.
c. Bardzo często.

wynik

a. Nigdy.
b. Czasami.
c. Często.

Czy jesteś nieśmiały?

10.

Czy wziąłbyś udział w przedstawieniu teatru amatorskiego? wynik

a.
W żadnym wypadku.

b.
Mógłbym, gdyby ktoś nalegał.

c.
Tak, bardzo chętnie.

11. Jak się czujesz, gdy spotykasz kogoś po raz pierwszy?
wynik
a.
Dziwnie, jestem trochę zdenerwowany.

b.
Swobodnie, chętnie poznaję nowe osoby.

c.
Mam nieodpartą ochotę opowiedzieć im o sobie.

12. Żegnając się po kolacji z osobą płci przeciwnej, wolałbyś:
wynik
a.
Podać jej rękę.

b.
Podać rękę i poklepać po ramieniu.

c.

Podać rękę i pocałować w oba policzki.

13. Prowadząc rozmowę z jedną osobą, wolisz:
wynik
a.
Słuchać, jak opowiadają o tym, co ostatnio robili.

b.
Gdy każdy mówi, co u niego słychać.

c.
Dominować nad nimi, opowiadając o sobie.

14. Jedziesz zatłoczoną windą. Czy:
wynik
a.
Stoisz spokojnie i nie zwracasz uwagi na inne osoby.

b.
Chociaż niewiele mówisz, masz kontakt wzrokowy z innymi
pasażerami.

c.
Starasz się wygłosić jakąś błyskotliwą uwagę skierowaną do osób
w windzie.

183

Czy jesteś nieśmiały?
184
15.

Podczas kolacji wydanej przez firmę, w której pracujesz, siedzisz przy stole w

grupie dwudziestu osób. Jak często podejmujesz rozmowę? wynik
a.
Mówisz bardzo mało, lecz spożywając posiłek, słuchasz innych osób.

b.
Zwykle rozmawiasz jedynie z osobami, które siedzą obok ciebie.

c.
Często włączasz się do ogólnej rozmowy przy stole.

16. Idąc ulicą w centrum miasta, zauważasz, że reporterzy telewizyjni

przeprowadzają rozmowy z przechodniami. Co robisz:
wynik

a.
Odwracasz się w drugą stronę lub przechodzisz na drugą stronę

^licy, by ich nie spotkać.

b.
Kiedy do ciebie podchodzą, mówisz kilka słów do kamery.

c.

Jesteś gotowy nadłożyć drogi, byle tylko się z nimi spotkać.

17. Na korytarzu w biurze spotykasz samego prezesa firmy.
Co robisz:

wynik
a.

Spuszczasz głowę, mając nadzieję, że cię nie zauważy.

b.
Zachowujesz się naturalnie i rozmawiasz z nim, jeśli jest to właściwe.

c.

Robisz wszystko, by móc z nim porozmawiać.

18. Masz wziąć udział w uroczystości, na którą zostali zaproszeni ważni
i wpływowi ludzie. Co na siebie włożysz?

wynik
a.

To samo, co włożyłbyś na inną uroczystość o podobnym charakterze.

b.
Kupiłbyś coś nowego specjalnie na tę okazję.

c.

Coś wyjątkowego, wyróżniającego w tłumie.

19. Jak często zabiegasz o awans?
wynik

a. Nigdy.
b. Czasami.
c. Często.

Czy jesteś nieśmiały?

20. Jak byś się czuł, gdyby poproszono cię o wygłoszenie przemówienia

do dużej grupy osób?
wynik

a.
Byłbym przerażony taką propozycją.

b.
Starałbym się przygotować i wygłosić dobre przemówienie, chociaż

wolałbym tego nie robić.

c.

Byłbym zadowolony i podekscytowany tą propozycją.

21. Czy opalasz się w kostiumie kąpielowym w ogrodzie, gdzie mogą

cię zobaczyć sąsiedzi?
wynik

a.
Nigdy.

b. Czasami.
c. Często.

22.1
3odczas zabawy w nocnym klubie piosenkarz zaprasza gości na

cenę, by pomogli mu zaśpiewać kolejną piosenkę. Co zrobisz?
wynik

a.
Nigdy bym się nie zgłosił.

b.
Być może wyszedłbym na scenę.

c.
W ułamku sekundy znalazłbym się na scenie.

23.
<iedy się czymś martwisz:

wynik
a.

Zamykasz się w sobie.

b.

Rozmawiasz na ten temat z bliską rodziną i przyjaciółmi.

c.
Mówisz o tym wielu osobom.

24.
Przebywasz w gronie kilku osób, które zaczynają sobie opowiadać

Dikantne dowcipy. Jak reagujesz:
wynik

a.
Czujesz się zażenowany i pragniesz, by przestali.

b.
Nie wyrażasz szczególnej akceptacji, lecz nie czujesz się też

zażenowany.

c.

Opowiadasz na każdy dowcip własnym.

185

Czy jesteś nieśmiały?

25.

Co robisz, gdy między dwójką twoich kolegów z pracy wybucha

głośna awantura?
wynik

a.
Spuszczasz głowę i po cichu wychodzisz z pokoju.

b.

Próbujesz uspokoić sytuację, jeśli uznasz to za właściwe.

c.
Prawie zawsze się angażujesz, przyłączając się do kłótni lub

próbując ją zażegnać.

186
Wynik testu

Zapisz sobie po 3 punkty za każdą odpowiedź ©, 2 punkty za
każdą odpowiedź (b) i 1 punkt za odpowiedź (a).

Powyżej 55 punktów
Promieniujesz pewnością siebie. Nie powinieneś jednak przesa-

dzać z otwartością, by inni nie uznali cię za nachalnego lub
przejawiającego skłonność do dominacji. Pamiętaj, że przyda ci

się trochę skromności i wrażliwości na sprawy innych ludzi.
35-55 punktów

Nie jesteś osobą przesadnie nieśmiałą (mimo że czasami tak
uważasz), chociaż nie zmuszasz się do zachowań, które większość

ludzi uznałaby za całkiem naturalne. W skrytości ducha podzi-
wiasz sposób postępowania osób o bardziej ekspresywnym cha-

rakterze. Pamiętaj, że jest ich niewielu oraz że zachowując się
spokojniej, jesteś atrakcyjniejszy dla innych osób, które chętnie

przebywają w twoim towarzystwie.
Mniej niż 35 punktów

Niektórzy nazwaliby cię „drżącą mimozą”, lecz takich jak ty jest
wielu. Nie oznacza to, że jesteś w jakiś sposób gorszy od typowego

ekstrawertyka. Wielu ludzi nieśmiałych i skromnych odnosi duże

sukcesy w swojej dziedzinie, gdy rozpoznają własne talenty i na-
biorą dość śmiałości, by wyzwolić i spożytkować swój wewnętrzny

potencjał.
Czf

mmmmmm?
fiektórzy ludzie są znani z tego, że mówią dokładnie to, co

myślą, i myślą dokładnie to, co mówią. Ci sami ludzie,
chociaż powszechnie podziwiani, uważani są za osoby,

z którymi trudno wytrzymać. Często wcale nie mamy ochoty na
nagą prawdę. Z drugiej strony wielu ludzi stosuje coś, co psycho-

lodzy nazywają „samoobserwacją kontrolującą”. Osoby, które tak
postępują, najpierw dobrze pomyślą, zanim coś powiedzą, staran-

nie analizują skutek, jaki ich słowa mogą wywrzeć na innych,
i jeśli jest to konieczne, zastępują pierwotne sformułowania nieco

mniej kontrowersyjnymi. Podczas gdy jedni uważają takie zacho-
wanie za taktowne i dyplomatyczne, inni uznająje za nieszczere,

a nawet podstępne. Przeprowadź kolejny test, by określić, jaki
poziom biegłości osiągnąłeś w samoobserwacji kontrolującej.

1. Czy potrafisz się przekonująco śmiać z dowcipów, które cię nie bawią?

c. Czasami, punkty [~

a. Nie.
b. Tak.

2. Czy rozpocząłbyś dyskusję na tematy polityczne z osobą, której nie znasz?

c. Nie wiem. punkty

a. Tak.
b. Nie.

3. Jak byś postąpił, gdyby w trakcie rozmowy okazało się, że nie podzielasz

poglądów religijnych
rozmówcy?

a. Wyraził je
b. Próbował
c. Udawał, że się
w sposób
znaleźć
zgadzasz
stanowczy.
kompromis.
z rozmówcą,

nie wyrażając

swojej opinii.

punkty
187
Czy mówisz wymijająco?

4. Czy wyraziłbyś swoje prawdziwe poglądy, gdyby partyjni aktywiści zapukali

do twoich drzwi?

a. Zawsze.
b. Czasami.
c. Nigdy.

punkty

5. Czy uważasz, że bycie szczerym jest ważniejsze od taktowności?

a. Nie. b. Tak. c. Czasami. punkty

6. Czy odniósłbyś sukces jako sprzedawca używanych samochodów?

a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. punkty

7. Czy byłbyś dobrym politykiem?

a. Nie. b. Tak.
c. Nie wiem.

punkty

8. Czy zgadzasz się z twierdzeniem, że każdy z nas wypowiada czasami

niewinne kłamstwa?

a. Tak, b. Nie. c. Nie wiem. punkty F

9. Czy zdarzyło ci się powiedzieć nieszczery komplement na temat czyjegoś

wyglądu?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty [~

10.

Czy grzecznie wysłuchujesz ludzi, z którymi się głęboko nie zgadzasz?

a. Tak. b. Nie. . c. Nie wiem. punkty

11.

Czy, zanim odpowiesz, zastanawiasz się, jakiej odpowiedzi od ciebie

oczekują?

a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak. punkty

12.

Czy chciałbyś zostać prawnikiem?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. punkty

13.

Czy oczekujesz, że ludzie będą cię trzymać za słowo?

a. Zawsze. b. Rzadko. c. Czasami. punkty

Czy mówisz wymijająco?

14.

Czy ważne jest dla ciebie posiadanie opinii człowieka, który szczerze

wyraża swoje myśli?

a. Bardzo. b. Niezbyt. c. Nie wiem. punkty

15.

Czy wyraziłbyś własne zdanie, ryzykując stanie się niepopularnym?

a. Tak. b. Nie. c. Możliwe. punkty

16.

Czy masz trudności z ustaleniem, co naprawdę myślisz

w danej sprawie?
a. Nie. b. Czasami. c. Tak. punkty | |

17.

Czy uznajesz za ważne, by ludzie bez wahania wierzyli

twoim słowom?

a. Nie wiem. b. Czasami. c. Tak.
punkty [ |

18.

Czy analizując jakąś sprawę, bez trudu dostrzegasz argumenty „za”

i „przeciw”?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty | |

19.

Czy potrafisz wyrazić własne myśli?

a. Nie wiem. b. Nie.
c. Tak. punkty | |

20.

Czy potrafiłbyś sprzedać przedmiot mający wady?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.
punkty

21.

Czy starasz się uchodzić za zgodną osobę, nawet w oczach ludzi,

których nie lubisz?

a. Czasami. b. Rzadko. c. Często. punkty | |

22.

Czy w imię świętego spokoju byłbyś gotów powiedzieć ludziom to,

co pragną usłyszeć?

a. Tak. b. Nie. c. Być może. punkty j^] -jgg

Czy mówisz wymijająco?

23.

Czy zasiadając na ławie przysięgłych, potrafiłbyś sprzeciwić się opinii

pozostałych członków?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. punkty

24.

Czy uważasz się za osobę taktowną i dyplomatyczną?

a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. punkty

25.

Czy uważasz się za osobę szczerą i zasadniczą?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.
punkty
Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.
1. a: 1, b: 3, c: 2
2. a: 1, b: 3, c: 2
3. a: 1, b: 2, c: 3
4. a: 1, b: 2, c: 3
5. a: 3, b: 1, c: 2
6. a: 2, b: 3, c: 1
7. a: 1, b: 3, c: 2
8. a: 3, b: 1, c: 2
9. a: 1, b: 3, c: 2
10.

a: 3, b: 1, c: 2

11.

a: 2, b: 1, c: 3

12.

a: 3, b: 2, c: 1

13.

a: 1, b: 3, c: 2

14.

a: 1, b: 3, c: 2

15.

a: 1, b: 3, c: 2

16.

a: 1, b: 2, c: 3

17.

a: 2, b: 1, c: 3

18.

a: 3, b: 1, c: 2

19.

a: 2, b: 1, c: 3

20.

a: 3, b: 1, c: 2

21.

a: 2, b: 1, c: 3

22.

a: 3, b: 1, c: 2

23.

a: 1, b: 2, c: 3

24.

a: 2, b: 3, c: 1

25.

a: 1, b: 3, c: 2

190
Powyżej 70 punktów
Maksymalny wynik to 75 punktów. Jeśli otrzymałeś więcej niż 70
punktów, bardzo starannie ukrywasz swoje prawdziwe uczucia
przed innymi. Nie kłamiesz ze złej woli, nie chcesz jednak znosić
niedogodności wynikających z uczciwej debaty.
Czy mówisz wymijająco?
60-69 punktów
Osiągnięcie liczby punktów mieszczącej się w tym przedziale
wskazuje na to, że pilnie baczysz, by nie urazić nikogo swoją
wypowiedzią. Czasami jesteś jednak gotowy powiedzieć przykrą
prawdę.
50-59 punktów
Taki wynik wskazuje, że jesteś raczej uprzejmy niż szczery.
Z drugiej strony jednak potrafisz uczciwie rozmawiać z ludźmi.
40-49 punktów
Starasz się być uczciwy i mówisz to, co myślisz. Zdajesz sobie
jednak sprawę, że niektóre twoje opinie mogą ranić innych
i dlatego jesteś gotów użyć łagodniejszych słów, by uniknąć
kłopotów.
30-39 punktów
Taki wynik dowodzi, że jesteś szczery w swoich wypowiedziach
i nie zwracasz uwagi, czy podoba się to ludziom, z którymi
rozmawiasz.
Poniżej 30 punktów
Wynik testu wskazuje, że jesteś bardzo uczciwy, lecz brak ci
taktu. Ludzie cenią to, że mówisz im prawdę, lecz może im się nie
podobać, iż czynisz to bez żadnych ogródek.
191
sycholodzy często interesują się wymiarem ludzkich
zachowań określanym mianem „sztywności/elastyczno-
ści”. Sztywność postaw łączy się z tym, co Freud nazy-
wał zachowaniem analnym. Jest ono typowe dla ludzi, którzy
dbają o szczegóły i nie widzą świata poza zasadami i przepi-
sami. Osobnicy zachowujący się w sposób bardziej elastycz-
ny nie zaprzątają sobie głowy drobiazgami, a zasady traktują
wyłącznie jako niezobowiązujące wskazówki. Oczywiście lu-
dzie znajdujący się na wspomnianych skrajnych biegunach
rzadko się rozumieją i nie potrafią ze sobą współdziałać. Aby
określić stopień sztywności/elastyczności własnych zachowań,
odpowiedz na poniższe pytania i przeczytaj interpretację wy-
ników.
1. Umówiłeś się z kolegą w określonym miejscu i czasie, odpowiednio
planując inne zajęcia. Kolega dzwoni na godzinę przed spotkaniem,
prosząc o zmianę terminu, ponieważ wypadło mu coś ważnego.

Co robisz:
wynik

a.
Chętnie ustalasz inny termin i miejsce spotkania.

b.

Mówisz, że wolałbyś się z nim spotkać o wyznaczonym
czasie.

c.

Niechętnie godzisz się na inny termin i nie wiesz, jak spędzić wolny
wieczór.

Czy jesteś elastyczny?

2. Jak postępujesz, zaplanowawszy trasę wakacyjnej podróży: wynik

a.
Ściśle trzymasz się planu, nawet jeśli w trakcie wycieczki pojawią się
inne ciekawe możliwości.

b.
Przygotowujesz wstępny zarys podróży, ponieważ nie lubisz
niewolniczo trzymać się planu.

c.
Jesteś gotowy zmienić trasę podróży, jeśli pojawią się inne
interesujące możliwości.

3. Nieoczekiwanie dowiadujesz się, że twój pociąg powrotny jest

znacznie opóźniony. Masz dwie możliwości dostania się do domu:
czekać lub szukać innego środka transportu.

Co robisz:

wynik
a.

Decydujesz się na długie czekanie na pociąg.

b.
Sprawdzasz inne możliwości i łapiesz autobus.

c.

Jesteś gotów jechać późniejszym pociągiem i odwiedzasz
znajomego, który mieszka w pobliżu.

4. Starannie zaplanowałeś menu kolacji, gdy nagle pojawia się

niespodziewana przeszkoda. Dzwoni twój przyjaciel, informując o alergii
na określony produkt spożywczy - ten sam, który jest podstawowym

składnikiem zaplanowanego posiłku. Co robisz:
wynik

a.
Trzymasz się ustalonego planu, szybko przygotowując danie

zastępcze dla przyjaciela.

b.
Eliminujesz kłopotliwy składnik i przyrządzasz danie zbliżone do

pierwotnego.

c.
Z przykrością informujesz przyjaciela, że kolacja jest już, niestety,

przygotowana i jeśli nie będzie mógł jej zjeść, powinien cię
odwiedzić w innym terminie.

193

Czy jesteś elastyczny?

5. Twój codzienny rozkład zajęć został zagrożony nagłym pojawieniem

się kuzyna z Australii, o którym dawno zapomniałeś. Pyta, czy

mógłby się u ciebie zatrzymać na kilka tygodni. Co robisz:

wynik
a.

Cieszysz się z niespodziewanej wizyty i natychmiast zmieniasz
plan zajęć, by przyjąć i ugościć niespodziewanego przybysza.

b.

Przyjmujesz kuzyna i przez kilka tygodni twoje życie zamienia się
w chaos.

c.

Wprowadzasz kilka poprawek do swojego codziennego rozkładu,
minimalizując skutki nieoczekiwanej wizyty i zachęcając kuzyna, by

dostosował się do twojego układu dnia.

6. Z powodu zaległości w pracy szef prosi cię, abyś został w biurze
dłużej niż zwykle. Co robisz:

wynik
a.

Pytasz, czy nie można z tym poczekać kilku dni, ponieważ masz już
inne zobowiązania.

b.

Zgadzasz się niechętnie i zmieniasz wcześniej ustalony plan.

c.
Wyjaśniasz, że już zaplanowałeś wieczór i nie chcesz niczego

zmieniać. W drodze kompromisu proponujesz, że przez kilka dni
będziesz pracował w godzinach lunchu.

7. Dzwoni twój fryzjer, informując, że w umówionym terminie

rezerwację ma jeszcze jedna osoba. Pyta, czy nie mógłbyś przyjść
w innym czasie. Co robisz:

wynik
194

a.
Zmieniasz termin wizyty, prosząc o zniżkę, która zrekompensuje

niedogodność.

b.
Odmawiasz, wyjaśniając, że to nie twoja wina i że musi rozwiązać

ten problem z drugim klientem.

c.
Bez problemu zgadzasz się na inny termin.

Czy Jesteś elastyczny?

8. Jesteś rozczarowany, gdy w teatrze okazuje się, że nie
ma biletów na przedstawienie, które chciałeś zobaczyć.

Co robisz:
wynik

a.
Ze stoickim spokojem proponujesz pójście na inną sztukę.

b.

Niezadowolony opuszczasz teatr, ponieważ chciałeś obejrzeć właśnie
tę sztukę i nie masz ochoty na inne przedstawienie.

c.

Pod wpływem perswazji towarzyszy zgadzasz się pójść na inne
przedstawienie.

9. Umówiłeś się z kolegą na lunch we włoskiej restauracji.

Gdy stajecie przed drzwiami, kolega pyta, czy nie miałbyś
nic przeciwko chińskiej kuchni. Co robisz:

10. Pracujesz nad dużym projektem, gdy nagle kolega z pracy
pyta cię, czy nie mógłbyś na chwilę odłożyć tej roboty

i popracować z nim nad innym zleceniem.
Co robisz:

wynik
a.

Nalegasz na włoską restaurację; już postanowiłeś, co chcesz
zjeść.

b.

Wspominasz mimochodem, że cieszyłeś się na myśl o włoskim
jedzeniu, lecz zgadzasz się na chińszczyznę.

c.

Niechętnie rezygnujesz z włoskich makaronów i zaczynasz
myśleć o smaku słodko-kwaśnym - jednak dopiero po kilku słowach

perswazji.

wynik
a.

Kontynuujesz swoją pracę, nawet jeśli jest to niedogodne dla
kolegi.

b.

Prosisz o kilka chwil, by zakończyć pracę, i przyłączasz się
do kolegi.

c.

Wiedząc, że obydwa zlecenia są pilne, niechętnie decydujesz się
pomóc koledze.

195

196
Czy jesteś elastyczny?

11.

Na ulicy wpadasz na kolegę, którego bardzo długo nie widziałeś.

Zaprasza cię na kawę, by porozmawiać i nadrobić zaległości.
Niestety, jesteś bardzo zajęty. Co robisz: wynik

12.

Przed wyjściem na oficjalne przyjęcie gospodarz pyta, czy

nie będzie ci przeszkadzało, jeśli posadzą cię obok innej osoby.
Co robisz:

13.

Nieoczekiwany ulewny deszcz niweczy twoje plany pracy

w ogrodzie. Nie widać żadnych oznak poprawy pogody.

Co robisz:
a.
Chętnie przyjmujesz zaproszenie i odkładasz na później
zaplanowane zajęcia.

b.
Wyjaśniasz, że jesteś ostatnio bardzo zajęty. Następnie wyjmujesz
kalendarz, by sprawdzić, kiedy masz pierwszy wolny termin.

c.
Informujesz, że masz niewiele czasu z powodu zaplanowanych
wcześniej spotkań.

wynik
a.
Stanowczo oponujesz, ponieważ już zaplanowałeś rozmowę
z pierwszym sąsiadem.

b.
Wyjaśniasz, że nie przywiązujesz wagi do tego, obok kogo cię
posadzą. Chętnie akceptujesz zmianę planu.

c.
Proponujesz inne rozwiązanie, bliższe pierwotnemu.

wynik
a.
Wiesz, że tak w życiu bywa i szybko znajdujesz inne prace
domowe.

b.
Włóczysz się apatycznie po domu, dopóki nie zadzwoni
telefon i kolega nie zaproponuje ci czegoś bardziej
praktycznego.

c.

Chociaż czujesz się zagubiony i oszukany przez pogodę, starasz
wykonać jakieś prace w ogrodzie, gdy tylko na chwilę przestanie
padać.

Czy jesteś elastyczny?

14.

Zorganizowałeś ważne spotkanie służbowe, gdy nagle dowiadujesz się, że

najważniejszy uczestnik nie może wziąć w nim udziału. Twoje plany legły w gruzach.
Co robisz:

16.

Kiedy czujesz się najlepiej, organizując jednodniowy wypad z kolegami? wynik

a.
Jesteś zasmucony, że musisz zmienić swoje plany, lecz ostatecznie

udaje ci się ustalić inny termin, w którym wszyscy możecie się
spotkać.

b.
Nalegasz, aby wspomniana osoba zmieniła swoje plany i mimo
wszystko wzięła udział w zaplanowanym spotkaniu. W końcu udaje
ci się ją przekonać.

c.
Bez większego problemu ustalasz inny termin spotkania, w którym
wszyscy będziecie się mogli spotkać.

15. Twój plan, by zaraz po pracy iść do domu, wziąć relaksującą
kąpiel i zjeść smaczną kolację jest zagrożony. Właśnie zadzwonił
zdesperowany kolega, prosząc o chwilę rozmowy.

Co robisz:
wynik

a.
Zmieniasz swoje plany i umawiasz się z kolegą na drinka.

b.

Mówisz koledze, że chętnie go wysłuchasz, lecz pytasz, czy mógłby
wpaść do ciebie za jakiś czas, gdy zdążysz odpocząć.

c.

Wyjaśniasz, że masz już plany na wieczór, i prosisz, by kolega
poczekał z rozmową do jutra.

wynik

a.
Gdy ustalacie szczegółowy plan i ściśle się go trzymacie.

b.

Gdy swobodnie podchodzicie do ustalonego planu, który nie musi
być rygorystycznie przestrzegany.

c.

Gdy dokładnie zaplanujecie imprezę, lecz wszystko może ulec
zmianie w zależności od indywidualnych potrzeb i wymagań.

197

Czy jesteś elastyczny?
Czy jesteś elastyczny?

17.

Kolega chce pożyczyć twój komputer, by napisać CV. Wcześniej

zaplanowałeś, że w tym czasie będziesz z niego korzystać.

Co robisz:
wynik

20. Czy perspektywa zmian napełnia cię:
wynik

a.
Proponujesz koledze inny dzień, w którym nie będziesz go

potrzebował.

b.
Zmieniasz swoje plany, ponieważ możesz w tym czasie robić coś

innego.

c.
Wyjaśniasz, że tego dnia planowałeś korzystać z komputera. Starasz

się jednak tak zaplanować pracę, by każdy mógł z niego skorzystać,
i dajesz mu komputer na popołudnie.

18. Wygrałeś wakacje we dwoje na Cyprze. Wieczorem, tuż przed

zaplanowanym odlotem, dzwoni do ciebie ktoś z biura podróży, mówiąc,
że w hotelu, w którym miałeś się zatrzymać, panuje epidemia.

Przedstawia ci inne propozycje. Co wybierasz:
wynik

a.
Pobyt w sąsiednim hotelu (rzekomo bezpiecznym), ponieważ bardzo

pragniesz poznać Cypr.

b.
Wyjazd na jedną z wysp greckich, uradowany niespodziewaną

zmianą planów.

c.
Zmianę terminu podróży, gdy sytuacja w hotelu wróci do normy;

chcesz dostać dokładnie to, co wygrałeś i do czego masz prawo.

19. Właśnie miałeś wziąć swój codzienny poranny prysznic, gdy w twoim
domu pojawił się gość, który musi skorzystać z prysznica

dokładnie w tym samym czasie. Co robisz:
wynik

a.
Ustalacie, że co drugi dzień jeden z was będzie wstawał wcześniej

i starasz się trzymać swojego rozkładu.

b.
Tłumaczysz, że musisz się trzymać ustalonego rozkładu. Twój gość

będzie musiał zmienić godzinę kąpieli lub o niej zapomnieć.

c.
Zmieniasz porę kąpieli, dostosowując się do rozkładu gościa.

a.

Strachem; lubisz to, co znasz, i wolisz się trzymać ustalonego
planu.

b.

Przyjemnym oczekiwaniem; nie znosisz monotonii i wolisz prowadzić
mniej przewidywalne, spontaniczne życie.

c.

Lekkim drżeniem; wolisz to, co znane, od nieznanego lub

wymagającego zmiany zachowania lub postawy.

21. Czy uważasz się za osobę:

23.

Czy rezerwując z dużym wyprzedzeniem bilet na długą podróż

pociągiem:

wynik
a.

Ściśle przestrzegającą reguł i przepisów.

b.
Potrafiącą się przystosować do zmiennych okoliczności.

c.

Szukającą kompromisów, by zminimalizować potrzebę adaptacji do
nowych warunków.

22. Czy wolisz, by przypominano ci o tym, co masz do zrobienia? wynik

a.
Codziennie - dzięki temu nie zapomnisz o codziennych
obowiązkach, jednocześnie jesteś gotowy do wprowadzenia zmian,
jeśli zajdzie tego potrzeba.

b.
Kilka dni wcześniej, abyś mógł przygotować plan działania, którego
będziesz się trzymał.

c.
W miarę zbliżania się terminu wykonania poszczególnych zadań.

W ten sposób unikasz potrzeby zmiany planów, jeśli coś ci
wypadnie.

wynik

a.
Prosisz o otwartą rezerwację, bez podania konkretnej daty, by nie
być do niczego zobowiązanym.

b.
Ustalasz planowaną datę podróży, dopytując się o możliwość dokona-
nia przesunięcia terminu wyjazdu, gdyby twoje plany uległy zmianie.

c.
Ustalasz datę podróży i upewniasz się, że nic nie zakłóci twoich
planów.

199
Czy jesteś elastyczny?
24.

Twoja wyprawa do muzeum kończy się fiaskiem, gdy odkrywasz,

że z powodu nieprzewidzianych okoliczności placówka jest zamknięta.

Czy czujesz się:
wynik

a.
Nieco rozdrażniony, lecz wspólnie z przyjaciółmi postanawiasz

przełożyć wizytę w muzeum na inny termin i idziesz z nimi na spacer.

b.
Zły i oburzony - nie lubisz zmieniać planów.

c.

Zirytowany i zagubiony, dopóki kolega nie przypomina ci, że można
odłożyć zwiedzanie muzeum na następny dzień.

25. Kolega zaproponował zawieźć cię na lotnisko. Niestety nieoczekiwane

wydarzenia zatrzymują go w domu, a ty nie masz środka transportu.
Co robisz:

wynik
a.

Prosisz o pomoc kogoś innego - zostawiłeś sobie trochę czasu
w rezerwie.

b.

Czujesz się zagubiony i wpadasz w panikę - trudno ci się
dostosować do nieprzewidzianych okoliczności.

c.

Dręczą cię obawy, dopóki kolega nie zaproponuje ci kogoś
w zastępstwie.

Wynik testu

Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.
200

1. a: 3, b: 1, c: 2
2. a: 1, b: 3, c: 2
3. a: 1, b: 2, c: 3
4. a: 2, b: 3, c: 1
5. a: 3, b: 1, c: 2
6. a: 2, b: 3, c: 1
7. a: 2, b: 1, c: 3
8. a: 3, b: 1, c: 2
9. a: 1, b: 3, c: 2
10.

a: 1, b: 3, c: 2

11.

a: 3, b: 1, c: 2

12.

a: 1, b: 3, c: 2

13.

a: 3, b: 2, c: 1

14.

a: 2, b: 1, c: 3

15.

a: 3, b: 2, c: 1

16.

a:l , b: 3, c: 2

17.

a: 1, b: 3, c: 2

18.

a: 2, b: 3, c: 1

19.

a: 2, b: 1, c: 3

20.

a: 1, b: 3, c: 2

21.

a: 1, b: 3, c: 2

22.

a: 2, b: 1, c: 3

Czy jesteś elastyczny?

23.

a: 3, b: 2, c: 1

24.

a: 3, b: 1, c: 2

25.

a: 3, b: 1, c: 2

60-75 punktów
Maksymalny wynik to 75 punktów. Rezultat w przedziale od 60 do
75 punktów wskazuje, że jesteś gotowy dostosować się do innych,
lecz musisz uważać, by ludzie mający skłonność do manipulowania
innymi nie nadużywali twojej elastyczności.
40-59 punktów
Wynik od 40 do 59 punktów wskazuje, że jesteś osobą, która lubi
wiedzieć, co ma do zrobienia każdego dnia, jest jednak zdolna do
spontanicznej zmiany rozkładu zajęć, pod warunkiem że nie
będzie to zbyt niewygodne.
Poniżej 40 punktów
Wynik poniżej 40 punktów stanowi ostrzeżenie, że zbliżasz się do
niebezpiecznego momentu, w którym brak elastyczności może ci
uniemożliwić jakąkolwiek spontaniczność i przeżywanie radości
życia. Każdy, kto narusza twój ustalony porządek dnia, powinien
się mieć na baczności.
201
hociaż tak postawione pytanie może się wydać zbyt osobi-
ste, jest jednak ze wszech miar usprawiedliwione. Podobnie
jak w przypadku innych cnót i zalet, cieszymy się z tego,
jacy jesteśmy czyści, i rozprawiamy o tym, jak niechlujni są nasi
sąsiedzi. Pewnego razu, wysiadając z samolotu z Chicago do
Londynu, usłyszałem, jak jeden z pasażerów wyraził życzenie
wzięcia solidnego, gorącego prysznica. Inny pasażer skomentował
to słowami: „W tym mieście nie musisz wstrzymywać oddechu,

kolego!”. Przeprowadź poniższy test, by przekonać się, czy możesz
uchodzić za schludnego.
1. Podczas wycierania naczyń dostrzegasz, że jeden talerz

został niedokładnie umyty.
Co robisz:
wynik

a.
Kładziesz go na stos naczyń do mycia.

b.
Usuwasz brud ściereczką do wycierania naczyń.

c.

Wycierasz go powierzchownie i odkładasz jako czysty.

2.

(
Dodczas spaceru z psem twój pupil załatwia się na środku ścieżki.
Do robisz: wynik

a.
Zostawiasz odchody tam, gdzie są.

b.
Odciągasz psa na bok, by nie zabrudził ścieżki.

202
c.
Wyjmujesz jednorazową torebkę i sprzątasz psie odchody.

Czy jesteś czysty?
3. Po przyjęciu wracasz zmęczony do domu, marząc o tym, by jak najprędzej położyć się do łóżka.

wynik
a.
Kładziesz się spać bez kąpieli.

b.
Myjesz się mechanicznie, marząc o tym, by jak najprędzej pójść spać.

c.
Myjesz się pospiesznie, obiecując, że weźmiesz kąpiel jutro rano.

4. Zaspałeś i musisz się spieszyć, by zdążyć na czas do pracy.

Co robisz:
wynik

a.
Myjesz się dokładnie, nawet jeśli nie będziesz miał czasu na śniadanie.

b.
Myjesz się pospiesznie, mając nadzieję, że nikt tego nie zauważy.

c.

Zapominasz o myciu, zwyczajnie nie masz na to czasu.

5. Wykonujesz drobne prace w ogródku, gdy twój partner woła cię
na obiad. Co robisz:

6. Po odbytym spacerze wchodzisz do domu, wnosząc błoto na

dywan. Co robisz:

7. Przypominasz sobie, że samochód dawno nie był myty.

Jest bardzo brudny. Co robisz:
wynik
a.
Biegniesz prosto do stołu - po wysiłku fizycznym masz duży apetyt!

b.
Starannie myjesz ręce - trzeba uważać, by nie złapać infekcji.

c.
Usuwasz największe zabrudzenia i idziesz jeść.

wynik
a.
Zapominasz o brudzie. Ktoś to kiedyś posprząta.

b.
Biegniesz po środek do czyszczenia dywanów.

c.
Próbujesz usunąć zabrudzenia, lecz szybko rezygnujesz.

wynik
a.
Przy najbliższej okazji zabierasz auto do myjni.

b.
Zapominasz o tym. Przecież i tak znowu się pobrudzi.

c.
Przekupstwem nakłaniasz dzieci, by umyły samochód.

203
Czy jesteś czysty?

8. Jedno z twoich dzieci siada przy stole z brudnymi rękami.

Co robisz:
wynik

a.
Nie zwracasz na to uwagi. Dzieci już takie są.

b.
Mówisz mu, że ma myć ręce, zanim usiądzie do stotu.

c.
Wysyłasz dziecko do łazienki, każąc natychmiast umyć ręce.

9.
3rzed wyjściem na ważne spotkanie zauważasz, że twoje buty

są brudne. Co robisz:
wynik

a.
Przecierasz je szybko chusteczką.

b.
Nie zwracasz na to większej uwagi. Kto będzie patrzył na twoje buty?

c.
Dokładnie czyścisz obuwie.

10.
I
:irma kanalizacyjna prowadzi prace remontowe w pobliżu
wojego domu. Przez tydzień masz tylko wodę do picia. Czy:

wynik

a.
Umawiasz się z sąsiadem, że będziesz brał u niego prysznic.

b.
Nie przejmujesz się tym. Traktujesz ten okres jak wakacje na
kempingu.

c.
Oszczędzasz wodę pitną i używasz jej do mycia.

11.
Przeprowadzasz w domu mały remont. Co robisz:
wynik

a.
Przykrywasz meble, aby nie pobrudziły się farbą.

b.
Próbujesz przykryć meble najlepiej, jak potrafisz, lecz i tak się
brudzą.

c.
Nie przywiązujesz do tego większej wagi. Usunięciem plam zajmiesz
się później.

12.
3zy jedząc pączki:
wynik

a.
Ze smakiem zlizujesz lukier z palców.

b.
Starannie myjesz ręce po zjedzeniu pączka.

204
c.
Wycierasz ręce chusteczką.

Czy jesteś czysty?

13. Czy użyłbyś własnej chusteczki, by wytrzeć nos dziecka?
wynik
a.
Nigdy.

b.
Czasami, jeśli nie miałbym pod ręką nic innego.

c.
Czemu nie. Nie ma w tym nic złego.

14. Czy mógłbyś korzystać ze wspólnego grzebienia?
wynik

a.
Daj spokój!

b.
Gdybym musiał.

c.
Oczywiście. W czym problem?

15. Będąc w restauracji, widzisz, że kelner kładzie na stole używane

serwetki. Co robisz:
wynik

a.
Skarżysz się kierownikowi.

b.

Nie zwracasz na to uwagi, nie lubisz awantur.

c.
Postanawiasz napisać o tym do lokalnej gazety.

16. Siedzisz w fotelu dentystycznym. Usta masz otwarte. Wewnątrz

jamy ustnej tkwią różne narzędzia. Nagle spostrzegasz, że asystent
podaje lekarzowi brudny instrument z podłogi. Co robisz:

wynik

a.

Zrywasz się z fotela, by zaprotestować, wypluwając narzędzia na
wszystkie strony.

b.

Siedzisz cichutko i pozwalasz na wszystko. Co można zrobić
z ustami pełnymi metalowych narzędzi?

c.

Starasz się o tym nie myśleć. Trochę brudu jeszcze nikomu nie
zaszkodziło.

V
17. W jednej z lokalnych restauracji stale przeprowadzają kontrole

czystości. Co robisz:
wynik

a.
Postanawiasz, że nigdy więcej tam nie pójdziesz.

b.

Uznajesz, że skoro jest bezustannie kontrolowana, musi być
najczystsza ze wszystkich restauracji w okolicy.

c.

Postanawiasz poczekać i zobaczyć, czy odwiedzą ją twoi
przyjaciele.

205

Czy jesteś czysty?

18.

Kolega nie może zjeść swojego dania i proponuje ci jego część.

Bardzo lubisz potrawę, którą zamówił.
wynik
a.
Z wielki żalem odmawiasz.

b.
Grzecznie, lecz stanowczo odmawiasz. Nie jadasz resztek.

c.
Z entuzjazmem przyjmujesz propozycję.

19. Czy mógłbyś się wykąpać w wodzie, w której kąpały się inne
osoby?

wynik
a.
Tak, bez problemu.

b.
Wolałbym umrzeć.

c.
Z trudem, gdyby nie było innej możliwości.

20. Czy napiłbyś się wody z publicznej fontanny?
wynik
a.
Nigdy.

b.
Gdybym był bardzo spragniony.

c.
Robię to cały czas.

21. Czy mógłbyś jeść kurczaka palcami?
wynik
a.
Tak. Czemu nie?

b.
Nie. To okropne!

c.
Czasami.

22. Czy regularnie dezynfekujesz twój dom?
wynik
a.
Kiedy sobie o tym przypomnę.

b.
Regularnie.

c.
Rzadko.

23. Czy zawsze myjesz ręce przed posiłkiem?
wynik
a.
Czasami, lecz zwykle nie jestem aż tak brudny.

b.
Tak, zawsze.

c.
Nie, nie widzę takiej potrzeby.

Czy jesteś czysty?
24. Czy odmówiłbyś przyjęcia do domu zwierzątka tylko dlatego,
że jest to niehigieniczne?
wynik
a.
Nie.

b.
Pomyślałbym o tym.
V
c.
Tak.

25. Czy pozwalasz, by pies polizał cię po twarzy?
wynik
a.
Tak, często.

b.
Oczywiście, że nie.

c.
Czasami trudno jest temu zapobiec.

Wynik testu

Za każdą odpowiedź zapisz sobie
określoną niżej liczbę punktów.
1.
a: 3, b:
2, c: 1
14.
a:
3,
b: 2, c: 1
2.
a: 1, b:
2, c: 3
15.
a:
3,
b: 1, c: 2

3.
a: 1, b:
3, c: 2
16.
a:
3,
b: 2, c: 1
4.
a: 3, b:
2, c: 1
17.
a:
3,
b: 1, c: 2
5.
a: 1, b:
3, c: 2
18.
a:
2,
b: 3, c: 1
6.
a: 1, b:
3, c: 2
19.
a:
1,
b: 3, c: 2
7.
a: 3, b:
1, c: 2
20.
a:
3,
b: 2, c: 1
8.
a: 1, b:
2, c: 3
21.
a:
1,
b: 3, c: 2
9.
a: 2, b:
1, c: 3
22.
a:
2,
b: 3, c: 1
10.

a: 3, b:
1, c: 2
23.
a
2,
b: 3, c: 1
11.
a: 3, b:
2, c: 1
24.
a
1,
b: 2, c: 3
12.
a: 1, b:
3, c: 2
25.
a
1,
b: 3, c: 2
13.
a: 3, b-
2, c: 1

207
Czy jesteś czysty?

Ponad 70 punktów
Maksymalny liczba punktów wynosi 75. Jeśli uzyskałeś 70 lub
więcej punktów, jesteś prawdziwym czyścioszkiem. Przesadna
troska o higienę jest czasami związana z neurotycznym, kompul-
sywnym i obsesyjnym zachowaniem.
60-69 punktów
Wynik od 60 do 69 punktów wskazuje na bardzo dużą troskę
o higienę, co oczywiście jest zdrowym objawem. Czasami życie
z tobą może być jednak trudne.
50-59 punktów
Wynik od 50 do 59 punktów wskazuje na bardziej swobodne
podejście do kwestii higieny. Oczywiście, nie jesteś flejtuchem,
lecz w nieprzewidzianych okolicznościach, gdy są ku temu powo-
dy, lekceważysz sprawy higieny.
40-49 punktów
Jeśli otrzymałeś wynik do 40 do 49 punktów, nie dbasz o higienę,
ale wiesz przynajmniej, jak należy postępować.
Poniżej 39 punktów
Taki wynik jest zbyt odrażający, by go tutaj szerzej rozważać!
208
mmmmi

‘., eśli jesteś człowiekiem, który wita każdy dzień uśmiechem
i piosenką, ten test został przygotowany specjalnie dla
ciebie. Tym razem szukamy osób, które dostrzegają jaśniej-
szą stronę życia. Oczywiście innym ludziom taka postawa może
się wydać irytująca. Chociaż będą celowo dobierali okrutne
słowa, to do optymistów będzie należał ostatni uśmiech. Uro-
dzeni optymiści przechodzą przez życie, znajdując pozytywne
aspekty nawet w przykrych sprawach i rzadko dostrzegając pro-
blemy. Pozostali śmiertelnicy mogą się jedynie przypatrywać
z boku i zastanowić, jak to możliwe. Co mają ci ludzie? Czy nie
dostrzegają, że w życiu jest wiele problemów? Czy nie przejmu-
ją się tym, że pozostałych przytłaczają wątpliwości i zmartwie-
nia? Najwyraźniej - nie. Aby przekonać się, czy jesteś jednym
z tych szczęśliwców, przeprowadź następujący test.

1. Jakie uczucia towarzyszą ci pod koniec udanych wakacji?

wynik
a.
Jesteś zmartwiony i doświadczasz małej depresji z powodu końca
wakacji.

b.
Z niecierpliwością czekasz na następne wakacje.

c.
Zrelaksowany czekasz na powrót do domu i odbierasz zaległe
wiadomości.

209
Czy jesteś pogodny?

2. Obchodzisz swoje czterdzieste urodziny. Jakie uczucia ci towarzyszą? wynik

a.
Mam za sobą najlepsze lata.

b.
Chociaż się starzeję, będę korzystał z życia najlepiej, jak potrafię.

c.
Prawdziwe życie zaczyna się po czterdziestce.

3. Przez dziesięć ostatnich lat cieszyłeś się dobrym zdrowiem.
Myślisz sobie:
wynik
a.
To nie może trwać wiecznie.

b.
Miałem szczęście przez ostatnie dziesięć lat, miejmy nadzieję, że nie
opuści mnie przez kolejnych dziesięć.

c.
Będę pracował nad kondycją, aby być zdrowy w przyszłości.

ł. Przechodzisz przez jeden z najtrudniejszych okresów swojego

życia. Jakie myśli ci towarzyszą:
wynik

a.
Spotyka mnie więcej trudności niż innych.

b.

Życie jest twarde.

c.
Życie bywa okrutne, lecz trudna sytuacja nie będzie trwała wiecznie.

5. Właśnie zostałeś zwolniony z pracy bez żadnego ostrzeżenia.

Jaka jest twoja reakcja?
wynik

a.
Czujesz się tak, jakby to już nastał koniec świata.

b.

Jesteś zmartwiony, lecz masz nadzieję, że szybko znajdziesz inną
pracę.

c.

Jesteś zmartwiony, lecz uważasz, że sytuacja stwarza okazję do
zmiany, która na dłuższą metę może się okazać korzystna.

Czy jesteś pogodny?
6. Obstawiłeś gonitwę na wyścigach konnych. Jakie masz

oczekiwania?
8. Jaki jest twój stosunek do podejmowania ryzyka?

9. Dlaczego uprawiasz sport?

wynik
a.
Twój koń pewnie się przewróci na pierwszej przeszkodzie.

b.
Nie spodziewasz się wygranej, lecz za wydane pieniądze masz
nadzieję obserwować piękny wyścig.

c.
Starasz się rozpracować wygrane przed rozpoczęciem gonitwy.

7. Co pomyślałbyś, słysząc słowa: „W życiu nie ma miejsca

na ćwiczenia”?
wynik

a.
Poszłoby mi znacznie lepiej, gdybym mógł wcześniej poćwiczyć.

b.

Nie zgadzam się, w życiu musi chodzić o coś więcej.

c.
To dobrze, że staram się dostać od życia to, co najlepsze.

wynik

a.
Nie ryzykuję, jeśli można tego uniknąć.

b.

Myślę, że ryzyko jest czasami potrzebne.

c.
Lubię ryzyko; doświadczam dzięki niemu dreszczyku emocji.

wynik

a.
Aby się czymś zająć.

b.

Lubię współzawodnictwo i
przyjaźnie,

które
się wówczas

nawiązuje.

c.
Aby wygrać.

10. Co sądzisz o niekorzystnej decyzji, której nie można cofnąć?

wynik
a.

Jesteś zirytowany.

b.
Próbujesz dostrzec inny punkt widzenia.

c.

Być może w przyszłości okaże się to dla ciebie dobre.

211
_

Czy jesteś pogodny?

11. Właśnie zakończył się twój związek z drugą osobą, chociaż chciałeś go utrzymać. Jakich

uczuć doświadczasz? wynik

a.

Czujesz się zdruzgotany.

b.
Kiedyś poczujesz się lepiej, do tego dnia upłynie jednak dużo czasu.

c.
Musisz szybko o wszystkim zapomnieć i dalej żyć.

12. Jaki masz stosunek do zmiany?
wynik
a.
Nic nie zmienia się na lepsze.

b.
Zmiana jest nieuchronna podobnie jak śmierć i podatki.

c.
Jest to dla ciebie zupełnie nowe wyzwanie.

13. Dowiadujesz się, że za 10 minut w ziemię uderzy meteoryt. Istnieje
niewielka szansa, że ktokolwiek przeżyje. Jaka jest twoja reakcja? wynik
a.
I tak musisz kiedyś umrzeć, może stanie się to właśnie teraz.

b.
Idziesz do najbliższych, aby się z nimi pożegnać.

c.
Ktoś musi przeżyć. Zastanawiasz się, co zrobić, aby zwiększyć
swoje szansę.

14. Stoisz na ważnym życiowym rozdrożu, nie wiedząc, którą wybrać

drogę. Co myślisz:
wynik

a.
Niezależnie od tego, co zrobię, i tak będzie źle.

b.
Żałujesz, że nie możesz się cofnąć, lecz musisz iść do przodu.

c.

0 wszystkim zdecyduje los, droga, którą wybiorę, będzie najlepsza.

15. Przechodzisz trudny okres w relacjach z ludźmi. Co czujesz:
wynik

212
a.

Wygląda, że to już jest koniec.

b.
Sytuacja ze złej staje się gorsza.

c.

Z pewnością uda ci się rozwiązać trudną sytuację.

16. Ty i twój partner macie różne zainteresowania.
Co czujesz:

Czy jesteś pogodny?
wynik

a.
Wasze drogi się rozchodzą.

b.

Godzisz się z nieuchronnością zmian, lecz chciałbyś, aby między
wami było tak jak dawniej.

c.

Cieszysz się z rozwoju partnera, przekonany, że różne
zainteresowania pozwolą się wam rozwijać się jako jednostkom.

17. Jaki masz stosunek do jesieni?

wynik
a.

Doświadczasz niewielkiej depresji, że niedługo nadejdzie
zima.

b.

Nie doświadczasz żadnych szczególnych uczuć - to zwyczajna
pora roku.

c.

To piękna pora roku.

18.0 czym myślisz, gdy nagle odczuwasz dziwny ból?

19.

Jak reagujesz, gdy ktoś zaczyna mówić o „starych, dobrych czasach”? wynik

a.
Zamartwiasz się, że może to być coś poważnego.

b.
Masz nadzieję, że ból szybko minie. Jeśli to nie nastąpi, na wszelki
wypadek pójdziesz do lekarza.

c.

Nie zwracasz na to uwagi. Małe bóle czasami pojawiają się
i znikają.

wynik
a.
Zgadzasz się, że kiedyś życie było lepsze.

b.
W przeszłości były dobre dni, będą też w przyszłości.

c.
Ogólnie życie staje się coraz lepsze; czeka nas jeszcze wiele
wspaniałych dni.

213
Czy jesteś pogodny?

20.

Jaką rolę w życiu odgrywa przypadek?

wynik
a.
Dużą.

b.
Niektórzy ludzie mają więcej szczęścia od innych.

c.
Każdy w pewnym stopniu decyduje o własnym szczęściu.

21. Znalazłeś się w sytuacji zagrażającej twojemu życiu, jak
bohaterowie filmu Płonący wieżowiec, uwięzieni na ostatnim piętrze

biurowca. O czym myślisz?
wynik

a.
To już jest koniec, umieram.

b.

Jak ja się tutaj w ogóle znalazłem? To przypomina zły sen.

c.
Urządzę sobie prawdziwe święto, gdy tylko się stąd wydostanę.

22. Właśnie doświadczyłeś jednego z największych rozczarowań

swojego życia. Jaka jest twoja reakcja?
wynik

a.
Zawsze mnie to spotyka.

b.
Czuję się tak, jakbym otrzymał cios w brzuch.

c.

W życiu się raz wygrywa, raz przegrywa.

23. Wychodzisz na kolację ze znajomymi. Wieczór okazuje się
całkowitą klapą; czekacie dwie godziny na zamówione danie

i w końcu wszystko jest zimne. Jaka jest twoja reakcja?
wynik

a.

Zawsze, gdy idę się zabawić, spotyka mnie coś takiego.

b.

Wspólnie dochodzicie do wniosku, że nic nie można na to poradzić
i że takie sytuacje często się obecnie zdarzają.

2,4

c.
Chociaż śmiejesz się z zaistniałej sytuacji, piszesz skargę do

dyrekcji restauracji, mając nadzieję, że w ramach rekompensaty
zostaniesz zaproszony na darmowy posiłek.

Czy jesteś pogodny?

24. Otrzymujesz niespodziewany spadek w wysokości 5000 funtów.
Jaka jest twoja reakcja?

wynik
a.

Niewiele można dzisiaj zdziałać za 5000 funtów.

b.
Pozwolę sobie na jakąś małą przyjemność, na którą nie było mnie

ostatnio stać.

c.
Szczęście chodzi parami - z pewnością spotka mnie jeszcze coś

miłego.

25. Tracisz panowanie nad samochodem, który raptownie dachuje
i wpada do rowu. Wychodzisz bez szwanku z auta leżącego

na dachu. Jaka jest twoja pierwsza reakcja?
wynik

a.
O nie. Mój samochód wygląda okropnie! Nic już z niego nie

będzie!

b.
A to pech. Będę się musiał użerać z firmą ubezpieczeniową.

Ciekawe, ile czasu zajmie naprawa?

c.
Mam szczęście, że przeżyłem.

Wynik testu

Zapisz sobie:
3 punkty za każdą odpowiedź ©;

2 punkty za każdą odpowiedź (b);

1 punkt za każdą odpowiedź (a).
Powyżej 55 punktów

Maksymalna liczba punktów wynosi 75. Jeśli uzyskałeś powyżej
55 punktów, można ci tylko pozazdrościć optymistycznego spojrze-

nia na świat. Nie znasz bezsennych nocy, upływających na rozmyś-
laniach o rzeczach, które mogą się nigdy nie wydarzyć. Jesteś

wiecznym optymistą, który zawsze dostrzega jaśniejszą stronę
wydarzeń i wierzy, że każda sytuacja może przynieść korzystne

rozwiązanie. Można ci tylko pozazdrościć - pod warunkiem że nie
jesteś naiwny i rozumiesz, iż w życiu mogą się zdarzyć trudne

215
Czy jesteś pogodny?

chwile. Wydajesz się beztroskim człowiekiem, z drugiej strony rozu-
miesz, że w życiu można otrzymać to, co najlepsze, tylko wówczas,

gdy zaakceptuje się jego wzloty i upadki.
35-55 punktów

Jesteś realistą podobnie jak większość ludzi. Wiesz, że w życiu
każdego człowieka zdarzają się wzloty i upadki. Masz nadzieję, że

te pierwsze ostatecznie przeważą, a tylko to w końcu się liczy.
Chociaż nie uważasz siebie za pesymistę, mógłbyś się czegoś

nauczyć od wiecznego optymisty i nie przejmować tak bardzo.
Pamiętaj, że większość rzeczy, którymi się martwimy, w rzeczywi-

stości nigdy się nie zdarza. Po co się martwić na zapas.
Mniej niż 35 punktów

Jesteś urodzonym pesymistą. Nie oznacza to, że jesteś gorszym
człowiekiem - ciągle możesz odnosić sukcesy i mieć wielu przyja-

ciół. Nie oznacza to również ciągłego wewnętrznego niepokoju,
stałych wątpliwości i zamartwiania się o wszystko. Naucz się nie

wyolbrzymiać problemów i odsunąć złe myśli na dalszy plan.
Spróbuj myśleć o tym, co w życiu pozytywne - wiele osób znaj-

duje się w sytuacji gorszej od ciebie. Jeśli uda ci się to osiągnąć
- a może cię to kosztować sporo wysiłku - odczujesz korzyści,

zarówno zdrowotne, jak i dotyczące ogólnego podejścia do życia.
216

i
rudno dokładnie określić, o co chodzi w pytaniu: „Czy

i jesteś religijny?”. Religia przyjmuje odmienne znaczenia dla
fe różnych ludzi. Pojęcia religijne funkcjonujące w jednej kul-

turze są zupełnie niezrozumiałe w drugiej. Ponieważ książka ta
została napisana głównie dla Europejczyków, używamy określe-
nia „religijny” w odniesieniu do tradycyjnej wiary w jednego Boga
objawionego w Piśmie Świętym. Takie ujęcie powinno być znane
żydom i muzułmanom, chociaż nie musi być przez nich akcepto-
wane. Uzyskanie wysokiego wyniku we wspomnianym teście
oznacza silną wiarę w tradycyjne wartości religijne.
1. Czy jesteś wyznawcą jednej ze światowych religii?

a. Tak. b. Nie. c. Jedynie
formalnie.

2. Czy wierzysz, że Bóg odpowiada na modlitwy?
a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy.
punkty
punkty
3. Czy wierzysz, że moralność ma źródło w Bogu?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty

4. Czy wierzysz, że ludzie są karani za swoje grzechy?

a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie. punkty

5. Czy wierzysz, że cnota jest sama w sobie nagrodą?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty

217
Czy jesteś religijny?

6. Czy wierzysz w życie po śmierci?

a. Tak. b. Nie.
c. Nie wiem.

7. Czy wierzysz, że świat został stworzony przez Boga?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem.

8. Czy wierzysz, że Bóg zna nasze uczynki?

a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie.

9. Czy wierzysz w istnienie złe?

a. Nie. b. Tak.
c. Nie wiem.

10.

Czy choroba może zostać uleczona dzięki wierze religijnej?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.

11.

Czy wierzysz w cuda?

a. Nie wiem. b. Tak.
c. Nie.

punkty

punkty

Dunkty

punkty

punkty

punkty

12. Czy wierzysz, że Bóg działa w świecie?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty F

13.

Czy chodzisz do kościoła?

a. Często. b. Od czasu do czasu. c. Nigdy. punkty

14.

Czy wierzysz, że religia wzbogaciła twoje życie?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie. punkty

15.

Czy zastanawiasz się na religijnymi konsekwencjami swojego

postępowania?
a. Zawsze. b. Nigdy. c. Zwykle. punkty

16.

Jak ważna jest w twoim życiu religia?

a. Nie jest ważna. b. Bardzo ważna. c. Stosunkowo punkty
ważna.
Czy jesteś religijny?

17.

Czy wierzysz, że tylko jedna religia jest prawdziwa?

a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie.
punkty

18.

Czy czytasz czasopisma religijne?

a. Często. b. Czasami, c. Nigdy. punkty f

19.

Czy chciałbyś być księdzem, pastorem, rabinem?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.

20.

Czy mógłbyś żyć bez religii?

a. Nie wiem. b. Nie.
c. Tak.

punkty
punkty
21.

Czy szukasz u Boga wskazówek we własnym życiu?

a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy. punkty F

22.

Czy wierzysz, że nauki i religii nie da się pogodzić?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty f

23.

Czy wiara religijna daje ci odwagę w trudnych sytuacjach życiowych?

a. Zawsze. b. Czasami. c. Nigdy. punkty |~

24.

Czy wierzysz w dogmaty swojej religii?

a. Dokładnie. b. Nie. c. W swobodny sposób, punkty

25.

Czy wątpisz w istnienie Boga?

a. Nigdy. b. Czasami.
c. Zawsze.

26.

Czy podajesz w wątpliwość nauki swojego kościoła?

a. Często. b. Czasami. c. Nigdy.
punkty
punkty
27.

Czy wielkie życiowe nieszczęście skłoniłoby cię do porzucenia religii?

a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem. punkty |

Czy jesteś religijny?
28.

Czy wierzysz w sąd ostateczny nad wszystkimi?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.

29.

Czy dostrzegasz Boże działanie w codziennych życiowych

sytuacjach?
a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem.

30.

Czy jesteś gotowy cierpieć za wiarę?

a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak.

31.

Czy byłbyś gotowy umrzeć za wiarę?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie.

32.

Czy religia jest najważniejszą sprawą w twoim życiu?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.

33.

Czy zaakceptowałbyś małżeństwo swojego dziecka z kimś,

kto wyznaje inną religię?
a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak.

34.

Czy mógłbyś poślubić wyznawcę innej religii?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem.

35.

Czy akceptujesz małżeństwa osób wyznających różne religie?

a. Nie. b. Tak, c. Nie wiem.

36.

Czy utrzymujesz kontakty towarzyskie z wyznawcami innych

religii?
a. Często. b. Nigdy. c. Czasami. punkty [~

punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

37. Ile wiesz na temat innych religii?
a. Dużo. b. Niewiele. c. Nic.
Czy jesteś religijny?
38.

Czy religioznawstwo porównawcze powinno być jednym ze szkolnych

przedmiotów?

a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak. punkty

39.

Czy twoje dzieci powinny uczyć się w szkole o innych religiach?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty V

40.

Czy pozwoliłbyś swoim dzieciom chodzić do szkoły, w której uczy się

o różnych religiach?

a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak. punkty

41.

Czy posłałbyś dziecko do szkoły religijnej, gdyby pojawiła się taka

możliwość?

a. Nie.
b. Tak.

c. Nie wiem. punkty P
42.

Czy zaakceptowałbyś członka rodziny, który nawrócił się na

inną religię?
a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty P

43.

Czy potrafiłbyś pracować z osobami, które praktykują inną religię?

a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak. punkty | |

44.

Czy poruszasz tematy religijne w codziennych kontaktach ze

znajomymi?
a. Często. b. Czasami. c. Nigdy. punkty

45.

Czy próbujesz nawracać innych na swoją wiarę?

a. Czasami. b. Często. c. Nigdy.
punkty
punkty
46.

Czy wierzysz, że członkowie innych religii (lub żadnej) są skazani

na potępienie?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty

221
Czy jesteś religijny?
47.

Czy wysłuchałbyś człowieka usiłującego nawrócić cię na inną religię?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty

48.

Czy aprobujesz seks nawet wówczas, gdy nie służy prokreacji?

a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak. punkty

49.

Czy uważasz, że większość ludzi jest grzeszna?

a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak.
punkty

50.

Czy uważasz, że wartości moralne bez religii nie są możliwe?

a. Tak. b. Nie. c. Nie wiem. punkty |~

Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.
222
1. a: 3,
2. a: 3,
3. a: 1,
4. a: 2,
5. a: 1,
6. a: 3,
7. a: 1,
8. a: 2,
9. a: 1,
10.

a: 3,

11.

a: 2,

12.

a: 1,

13.

a: 3,

14.

a: 3,

15.

a: 3,

16.

a: 1,

b: 1, c: 2
b: 2, c: 1
b: 3, c: 2
b: 3, c: 1
b: 3, c: 2
b: 1, c: 2
b: 3, c: 2
b: 3, c: 1
b: 3, c: 2
b: 1, c:2
b: 3, c: 1
b: 3, c: 2
b: 2, c: 1

b: 2, c: 1
b: 1, c: 2
b: 3, c: 2
17.

a:

18.

a:

19.

a:

20.

a:

21.

a:

22.

a:

23.

a:

24.

a:

25.

a:

26.

a:

27.

a:

28.

a:

29.

a:

30.

a:

31.

a:

32.

a:

2, b: 3, c: 1
3, b: 2, c: 1
3, b: 1, c: 2
2, b: 3, c: 1
3, b: 2, c: 1
1, b: 3, c: 2
3, b: 2, c: 1
3, b: 2, c: 1
3, b: 2, c: 1
1, b: 2, c: 3
3, b: 1, c: 2
3, b: 1, c: 2
1, b: 3, c: 2
2, b: 1, c: 3
3, b: 2, c: 1
3,b: 1, c: 2
Czy jesteś religijny?
33.

a: 2, b: 3, c: 1

34.

a: 1, b: 3, c: 2

35.

a: 3, b: 1, c: 2

36.

a: 1, b: 3, c: 2

37.

a: 1, b: 2, c: 3

38.

a: 2, b: 3, c: 1

39.

a: 3, b: 1, c: 2

40.

a: 3, b: 2, c: 1

41.

a: 1, b: 3, c: 2

42.

a: 1, b: 3, c: 2

43.

a: 3, b: 2, c: 1

44.

a: 3, b: 2, c: 1

45.

a: 2, b: 3, c: 1

46.

a: 3, b: 1, c: 2

47.

a: 1, b: 3, c: 2

48.

a: 3, b: 2, c: 1

49.

a: 2, b: 1, c: 3

50.

a: 3, b: 1, c: 2

Ponad 125 punktów
Maksymalny rezultat wynosi 150 punktów. Jeśli uzyskałeś ponad
125 punktów, jesteś tradycyjnie wierzącą osobą, która nie ma
czasu na wątpliwości, nowoczesne poglądy lub opinie inne od
własnych. Taka postawa może nie być zbyt popularna, skoro
jednak uważasz, że Bóg sprawuje kontrolę nad całym twoim
życiem, nie musisz zwracać uwagi na to, co mówią inni.
110-124 punktów
Jeśli uzyskałeś wynik od 110 do 124 punktów, nadal pozostajesz
pod silnym wpływem tradycyjnych wartości, lecz nie jesteś przez
nie całkowicie ograniczony. Czasami pozwalasz sobie nawet na
wątpliwości, chociaż nie jest możliwe, byś na dłużej stracił wiarę.
95-109 punktów
Jeśli uzyskałeś od 95 do 109 punktów, nie jesteś tradycyjny
w swoich poglądach, lecz religia nadal odgrywa ważną rolę w two-
im życiu. Uważasz, że zagadnienia religijne są bardzo trudne
i jesteś gotowy przemyśleć inny punkt widzenia.
80-94 punktów
Jeśli uzyskałeś od 80 do 94 punktów, nie jesteś wielkim trady-
cjonalistą, w rzeczywistości możesz mieć poważne zastrzeżenia
dotyczące nauki Kościoła i różnych praktyk religijnych. 223
Czy jesteś religijny?
65-79 punktów
Wynik w przedziale od 65 do 79 punktów wskazuje, że masz
poważne wątpliwości dotyczące wartości i znaczenia tradycyjnych
przekonań religijnych i nie scharakteryzowałbyś siebie jako oso-
by tradycyjnie „wierzącej” według naszej definicji.
Poniżej 65 punktów
Wynik niższy od 65 punktów wskazuje, że nie interesujesz się
religią, a wobec zagadnień związanych z religią masz wyjątkowo
sceptyczną postawę. Na pewno nie uważasz siebie za osobę
religijną w tradycyjnym tego słowa znaczeniu i masz mało czasu
dla osób, którym bliskie są sprawy religii.
m mmmm są mmmmm.
zy witasz każdy dzień uśmiechem i piosenką? A może two-
je życie jest szare i pozbawione radości? Chociaż szczęście
jest jednym z najważniejszych czynników decydujących
o zdrowiu umysłowym człowieka, trudno ustalić, co stanowi jego
źródło? Wymienia się wiele różnorodnych czynników, takich jak
zarobki, związki łączące członków rodziny, poczucie zadowolenia
z pracy itd., które wywierają wpływ na nasze szczęście. Rzadko
dostarczają one jednak pełnego obrazu. Niektóre osoby mają
radosne usposobienie bez względu na okoliczności, w których się
znajdują, inni zamartwiają się nawet wtedy, gdy żyją w luksusie.
Spróbuj ustalić, czy jesteś szczęśliwy, odpowiadając na poniższe
pytania.

1. Czy budzisz się rano, pełen oczekiwań dotyczących nowego

dnia?
a. Zawsze. b. Czasami. c. Rzadko. punkty

2. Czy lubisz swoją pracę?

a. Niezbyt. b. Trochę. c. Bardzo. punkty

3. Ilu masz przyjaciół?

a. Wielu.

b. Wystarczającą c. Niewielu. punkty
liczbę.
4. Czy pozostajesz w trwałym związku z drugą osobą?

a. Nie. b. Tak. c. W tej chwili nie. punkty nnc

Czy czujesz się szczęśliwy?

5. Czy stan świata cię interesuje?

a. Czasami. b. Tak.
c. Nie

6. Czy czujesz się pewnie, myśląc o własnej przyszłości?

a. Nie. b. Tak. c. W dużym
stopniu.

7. Czy przejmujesz się sytuacją polityczną?

a. Nigdy. b. Czasami. c. Często.

8. Czy jesteś zabezpieczony finansowo?

a. Całkiem dobrze, b. Tak. c. Nie.

9. Czy masz inne zainteresowania oprócz pracy?

a. Wiele. b. Kilka. c. Niewiele.

10.

Czy radośnie znosisz kłopoty?

a. Nie. b. Nie wiem. c. Tak.

11.

Czy miewasz napady lęku?

a. Czasami. b. Często. c. Rzadko.

12.

Czy masz sprecyzowane przekonania religijne?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie.

13.

Czy uważasz, że świat jest wystarczająco bezpieczny,

aby mieć dzieci?
a. Nie. b. Tak. c. Nie wiem.

14.

Czy czujesz się samotny?

a. Często. b. Czasami,
punkty

punkty

punkty

punkty

ounkty

punkty

Dunkty

punkty

punkty

Czy czujesz się szczęśliwy?
15.

Czy chciałbyś zamienić się życiem z kimś innym?

a. Oczywiście. b. Być może. c. Nie. punkty

16.

Czy twoje życie rodzinne jest szczęśliwe?

a. Zwykle. b. Rzadko. c. Czasami. punkty

17.

Czy martwisz się, myśląc o starości?

a. Często. b. Czasami. c. Rzadko. punkty

18.

Czy mógłbyś być biedny, lecz szczęśliwy?

a. Nie wiem. b. Nie. c. Tak. punkty

19.

Czy lubisz snuć plany na przyszłość?

a. Często. b. Rzadko. c. Czasami. punkty [~

20.

Czy potrafisz stanąć na nogach po doznanej porażce?

a. Łatwo. b. Całkiem dobrze, c. Z trudnościami, punkty

21.

Czy uważasz się za szczęśliwego?

a. Zwykle. b. Rzadko.
c. Czasami.

punkty
22.

Czy chciałbyś zmienić pracę?

a. Tak. b. Możliwe. c. Nie. punkty
c. Rzadko.

punkty
23.

Czy często żałujesz tego, jak potoczyło się twoje życie?

a. Trochę. b. Kilka razy. c. Wiele razy.

24.

Czy dobrze sypiasz?

a. Zwykle. b. Czasami.
c. Rzadko.

25.

Czy ogólnie cieszysz się dobrym zdrowiem?

a. Nie. b. Mniej więcej. c. Tak.
punkty
punkty
punkty
227
Czy czujesz się szczęśliwy?
Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.
1. a: 3, b: 2, c: 1
2. a: 1, b: 2, c: 3
3. a: 3, b: 2, c: 1
4. a: 1, b: 3, c: 2
5. a: 2, b: 1, c: 3
6. a: 1, b: 3, c: 2
7. a: 3, b: 2, c: 1
8. a: 2, b: 3, c: 1
9. a: 3, b: 2, c: 1
10.

a: 1, b: 2, c: 3

11.

a: 2, b: 1, c: 3

12.

a: 3, b: 2, c: 1

13.

a: 1, b: 3, c: 2

14.

a: 1, b: 2, c: 3

15.

a: 1, b: 2, c: 3

16.

a: 3, b: 1, c: 2

17.

a: 1, b: 2, c: 3

18.

a: 2, b: 1, c: 3

19.

a: 3, b: 1, c: 2

20.

a: 3, b: 2, c: 1

21.

a: 3, b: 1, c: 2

22.

a: 1, b: 2, c: 3

23.

a: 2, b: 3, c: 1

24.

a: 3, b: 2, c: 1

25.

a: 1, b: 2, c: 3

Czy czujesz się szczęśliwy?
45-54 punktów
Wynik od 45 do 54 punktów wskazuje, że potrafisz cieszyć się
szczęściem, lecz w twoim życiu kilka rzeczy uniemożliwia ci osiąg-
nięcie pełni zadowolenia.
35-44 punktów
Jeśli uzyskałeś od 35 do 44 punktów, jesteś przytłoczony kłopo-
tami i trudno ci znaleźć prawdziwe szczęście.
30-34 punktów
Wynik od 30 do 34 punktów wskazuje, że masz prawdziwe
problemy i doświadczasz niewiele radości. Możesz pomyśleć o za-
sięgnięciu fachowej porady.
Poniżej 30 punktów
Jeśli uzyskałeś mniej niż 30 punktów, naprawdę cierpisz. Twoje

życie jest pełne smutku i brak w nim prawdziwej radości. Dobrze
zrobisz, szukając fachowej pomocy.
Powyżej 65 punktów
Maksymalny rezultat to 75 punktów. Jeśli uzyskałeś powyżej
65 punktów, nie masz się czym martwić. Jesteś jedną z osób, dla
których życie jest nieprzerwanym pasmem słonecznych dni. Inni
mogą ci tylko pozazdrościć.
55-64 punktów
Jeśli uzyskałeś od 55 do 64 punktów, jesteś zadowolony z życia.
Na twoim niebie jest niewiele chmur. Czasami pojawiają się
sytuacje, które mogą ci przysporzyć zmartwień, lecz w większości
wypadków potrafisz sobie z nimi poradzić.
229
Jisfss
oniższy test dotyczy dwóch zagadnień, które są ze sobą
„związane. Pierwszym zagadnieniem jest twój obecny stan
zdrowia. Opracowaliśmy szczegółowe pytania dotyczące
twojej sprawności fizycznej, chorób, które przeszedłeś, chorób, na
które chorowali twoi bliscy, itp. W naszym teście chodzi również
o określenie twojej postawy do zdrowia. Czy stan zdrowia jest dla
ciebie naprawdę ważny? Czy robisz wszystko, by go poprawić?

A może zaliczasz się do tych, którzy uważają, że troska o

zdrowie

jest stratą czasu? Czy jesz i pijesz to, co lubisz, nie dbając
o aktywność fizyczną? Poniższe pytania pozwolą ci na dokładną
ocenę sytuacji w tej dziedzinie, bez nadwątlania zbytnio twych sił.

1.

Ile razy w tygodniu ćwiczysz?

a. Kilka. b. Raz lub dwa. c. W ogóle nie punkty
ćwiczę.

2.

Czy uprawiasz jakąś dyscyplinę sportową?

a. Nigdy.
b. Często. c. Czasami. punkty l~

3.

Czy wykonujesz ćwiczenia poprawiające krążenie

(aerobik, bieganie)?
a. Często. b. Nigdy. c. Czasami. punkty

4.

Czy sprawdzasz swój poziom cholesterolu?

a. Od czasu do b. Regularnie. c. Nigdy. punkty
230 czasu.
eś zdrowy?

5.

Czy mierzysz sobie ciśnienie?

a. Nigdy. b. Od czasu do czasu. c. Regularnie. punkty

6.

Czy twoje ciśnienie jest w normie?

a. Tak. b. Jest za wysokie. c. Jest za niskie, punkty

7.

Czy podejmujesz próby zrelaksowania się?

a. Często. b. Czasami. c. Nigdy. punkty

8.

Czy przeprowadzasz okresowe badania lekarskie?

a. Czasami. b. Regularnie. c. Nigdy, punkty

9.

Czy masa twojego ciała odpowiada wzrostowi?

a. Mam

nadwagę.

b. Tak.

10. Czy się przejadasz?

a. Nigdy. b. Czasami.
c. Często.

11. Czy pijesz alkohol, tłumacząc sobie, że to dla twego

zdrowia?
a. Czasami. b. Często. c. Nigdy.

12. Czy palisz?

a. Nigdy.
b. Czasami.

14. Czy dobrze sypiasz?

a. Nigdy. b. Czasami.
c. Zawsze.
c. Mam punkty
niedowagę.
punkty
punkty
c. Regularnie. punkty
13. Czy potrafiłbyś biec przez pięć minut i nie mieć problemu
ze złapaniem oddechu?
a. Oczywiście. b. Prawdopodobnie. c. Nie. punkty
punkty
231
Czy jesteś zdrowy?

15. Czy czujesz się zestresowany w pracy?

a. Nie. b. Bardzo. c. W rozsądnym stopniu, punkty

16. Czy idziesz po poradę do lekarza, jeśli zauważysz coś

niepokojącego?

a. Nigdy. b. Zawsze. c. Czasami. punkty

17. Czy w twojej rodzinie były przypadki zachorowań na serce?

a. Tak. b. Nie. c. Jeden lub dwa. punkty

18. Czy w twojej rodzinie były przypadki zachorowań na raka?

a. Nie. b. Jeden lub dwa. c. Tak. punkty

19. Czy twoi krewni dożywają późnej starości?

a. Niektórzy. b. Tak. c. Nie.

20. Czy spodziewasz się dożyć sędziwej starości?

a. Tak. b. Nie wiem. c. Nie.
punkty
punkty

21. Czy uprawiasz jakieś ćwiczenia umysłowe, np. medytację?

a. Nigdy. b. Zawsze. c. Czasami. punkty

22. Czy uważasz się za zdrowego człowieka?

a. Nie wiem. b. Tak. c. Nie.
punkty

23. Czy uważasz, że jesteś sprawny fizycznie?

a. Tak. b. Nie. c. Stosunkowo sprawny, punkty

24. Czy uważasz, że twoje ciało jest elastyczne (jak na twój wiek)?

a. Nie. b. Raczej tak. c. Bardzo. punkty F

25. Czy w ciągu ostatnich dziesięciu lat chorowałeś na poważne

choroby?

a. Nie.
232
b. Tylko na jedną. c. Na więcej niż jedną, punkty
Czy jesteś zdrowy?

26. Czy w twojej rodzinie były przypadki choroby umysłowej?

a. Wiele. b. Żadnego. c. Niewiele. punkty

27. Czy cierpisz na jakieś zaburzenia psychiczne?

a. Nigdy. b. Stale. c. Od czasu do czasu, punkty F

28. Czy kiedykolwiek chorowałeś na astmę, egzemę lub katar

sienny?
a. Nie. b. Tak. c. Na wszystkie trzy. punkty

29. Czy cierpisz na jakąś przewlekłą chorobę (na przykład

cukrzycę)?
a. Nie. b. Więcej niż jedną. c. Jedną. punkty

30. Czy w ciągu ostatnich dziesięciu lat byłeś w szpitalu?

a. Nigdy. b. Więcej niż raz. c. Raz. punkty

31. Czy chodzisz regularnie na badanie wzroku?

a. Tak. b. Kiedy sobie o tym przypomnę, c. Nie. punkty

32. Czy badasz swój słuch?

a. Kiedy sobie o tym przypomnę, b. Regularnie c. Nigdy. punkty

33. Czy regularnie kontrolujesz stan swoich zębów?

a. Tak. b. Kiedy c. Nie.
pamiętam.
punkty

34. Czy sprawdzasz sobie puls?

a. Nie. b. Tak.
c. Bardzo rzadko, punkty

35. Czy po solidnym przygotowaniu mógłbyś przebiec 15 kilometrów?

a. Bez problemu, b. Z trudem, c. Nigdy. punkty
Czy jesteś zdrowy?

36. Czy wchodzisz po schodach, zamiast korzystać z windy?

a. Nigdy.
b. Czasami.
c. Zawsze.
punkty

37. Czy irytują cię rozmowy na temat zdrowego sposobu życia?

a. Nie. b. Tak. c. Czasami. punkty

38. Czy liczysz kalorie?

a. Nigdy. b. Zawsze.
c. Czasami.

39. Czy martwisz się z powodu ilości zjadanego tłuszczu?

a. Zawsze. b. Nigdy. c. Czasami.
punkty

punkty

40. Czy zwracasz uwagę na ilość spożywanych warzyw i owoców?

a. Czasami. b. Często. c. Nigdy. punkty

41. Czy pamiętasz o spożywaniu pokarmów bogatych w błonnik?

a. Nigdy. b. Czasami. c. Często. punkty

42. Czy jesz rzeczy, które lubisz, chociaż są dla ciebie niezdrowe?

a. Czasami. b. Nigdy. c. Zawsze. punkty

43. Czy czytasz artykuły prasowe na temat zdrowia?

a. Często. b. Od czasu do czasu. c. Nigdy.
punkty

44. Czy traktujesz poważnie informacje o nowych zagrożeniach

zdrowotnych, które wywołują powszechną panikę?
a. Czasami. b. Nigdy. c. Zawsze punkty

45. Czy boisz się, że możesz zachorować na jakąś poważną chorobę?

a. Często. b. Nigdy. c. Czasami. punkty

46. Czy istnienie AIDS ma jakiś wpływ na twoje życie seksualne?

a. Żaden. b. Niewielki. c. Duży. punkty

Czy jesteś zdrowy?

47. Czy mógłbyś odbyć stosunek z przygodnie poznaną osobą?

a. Chyba tak. b. Być może.
c. Nie.

punkty

48. Czy zawsze myjesz ręce przed jedzeniem?

a. Zawsze. b. Nigdy. c. Czasami. punkty [~

49. Czy masz skłonność do ignorowania drobnych problemów

zdrowotnych i czekania, aż dolegliwości same ustaną?
a. Czasami. b. Zawsze. c. Nigdy punkty

50. Czy bierzesz sobie do serca poradę lekarza?

a. Nigdy. b. Czasami. c. Zawsze. punkty
Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.
1. a: 3, b: 2, c: 1
16. a: 1, b: 3, c: 2
2. a: 1, b: 3, c: 2
17. a: 1, b: 3, c: 2

3. a: 3, b: 1, c: 2
18. a: 3, b: 2, c: 1
4. a: 2, b: 3, c: 1
19. a: 2, b: 3, c: 1
5. a: 1, b: 2, c: 3
20. a: 3, b: 2, c: 1
6. a: 3, b: 1, c: 2
21. a: 1, b: 3, c: 2
7. a: 3, b: 2, c: 1
22. a: 2, b: 3, c: 1
8. a: 2, b: 3, c: 1
23. a: 3, b: 1, c: 2
9. a: 1, b: 3, c: 2
24. a: 1, b: 2, c: 3
10. a: 3, b: 2, c: 1
25. a: 3, b: 2, c: 1
11. a: 2, b: 1, c: 3
26. a: 1, b: 3, c: 2
12. a: 3, b: 2, c: 1
27. a: 3, b: 1, c: 2
13. a: 3, b: 2, c: 1
28. a: 3, b: 2, c: 1
14. a: 1, b: 2, c: 3
29. a: 3, b: 1, c: 2
15. a: 3, b: 1, c: 2
30. a: 3, b: 1, c: 2
235
Czy jesteś zdrowy?
31.

a: 3, b: 2, c: 1

32.

a: 2, b: 3, c: 1

33.

a: 3, b: 2, c: 1

34.

a: 1, b: 3, c: 2

35.

a: 3, b: 2, c: 1

36.

a: 1, b: 2, c: 3

37.

a: 3, b: 1, c: 2

38.

a: 1, b: 3, c: 2

39.

a: 3, b: 1, c: 2

40.

a: 2, b: 3, c: 1

41.

a: 1, b: 2, c: 3

42.

a: 2, b: 3, c: 1

43.

a: 3, b: 2, c: 1

44.

a: 2, b: 1, c: 3

45.

a: 3, b: 1, c: 2

46.

a: 1, b: 2, c: 3

47.

a: 1, b: 2, c: 3

48.

a: 3, b: 1, c: 2

49.

a: 2, b: 1, c: 3

50.

a: 1, b: 2, c: 3

Powyżej 125 punktów
Maksymalny wynik to 150 punktów. Jeśli otrzymałeś powyżej

125 punktów, jesteś przypuszczalnie bardzo zdrowym człowie-
kiem. Nie tylko cieszysz się dobrym zdrowiem, lecz starasz się
zachować dobrą formę. Niektórym twoja troska o zdrowie może
się wydawać dziwna, lecz nie dbasz o to. Biegaj regularnie i licz
kalorie, a będziesz się śmiał ostatni.
110-124 punktów
Jeśli uzyskałeś wynik od 110 do 124 punktów, nie jesteś fanaty-
kiem, lecz zdrowie jest dla ciebie bardzo ważne i często o nim
myślisz. Troszczysz się o siebie i zrobisz wszystko, aby być zdro-
wym. Czasami zapominasz o dyscyplinie, lecz nie przynosi ci to
żadnej szkody.
95-109 punktów
Jeśli otrzymałeś wynik od 95 do 109 punktów, jesteś zupełnie
zdrowy. Poświęcasz czas na zachowanie sprawności fizycznej, nie
jesteś w tym jednak wytrwały. Przypuszczalnie jesteś jedną
z osób, które mają dobre intencje, lecz nie starają się ich zreali-
236 zować.
Czy jesteś zdrowy?
80-94 punktów
Jeśli zdobyłeś od 80 do 94 punktów, nie przywiązujesz wystar-
czającego wagi do swojego zdrowia. Niewielkim kosztem mógłbyś
znacznie poprawić swoją sytuację, lecz ci na tym nie zależy.
65-79 punktów
Wynik w przedziale od 65 do 79 punktów oznacza, że nie jesteś
niezdrowy, a twój styl życia nie sprzyja poprawie sytuacji.
Poniżej 65 punktów
Jeśli otrzymałeś mniej niż 65 punktów, masz poważny problem.
Nie troszczysz się o swoje zdrowie i przypuszczalnie całkiem się
zaniedbałeś. Mimo to mógłbyś poprawić swoją sytuację, gdybyś
zasięgnął porady lekarza i się do niej zastosował.
237
ożna odnieść wrażenie, że niektórzy ludzie potrafią sobie
poradzić w każdej sytuacji. Pozostawieni na bezludnej
wyspie zbudują dom, zdobędą jedzenie i obmyślą sposób
sprowadzenia pomocy. Inni usiądą pod palmą i będą czekać na
ocalenie. Do której grupy należysz? Dzięki poniższym pytaniom
będziesz mógł ustalić, czy jesteś człowiekiem praktycznym, „złotą
rączką”, czy istotą beznadziejnie bezradną. Ponieważ żyjemy
w czasach równości mężczyzn i kobiet, nie odróżniam zadań
przypisywanych każdej z płci. Uważam, że człowiek, który w dzi-
siejszych czasach ma zostać uznany za praktycznego, powinien
z równą łatwością wznieść mur z cegły jak upiec ciasto.
1. Czy potrafisz naprawiać przedmioty wykonane z drewna?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

2. Czy potrafisz naprawić okno?

a. Bez problemu, b. Z trudem.
c. Nie potrafię.

3. Czy potrafisz opiekować się dziećmi?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

4. Czy jesteś dobrym ogrodnikiem?

a. Tak. b. Z trudem.
c. Nie potrafię.

5. Czy potrafisz naprawie bezpiecznik?

918 a- Tak. b. Z trudem. c. Nie potrafię.
punkty

Dunkty

punkty

punkty

punkty

Czy jesteś praktyczny?

6. Czy potrafisz zorganizować biuro?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

7. Czy potrafisz naprawić samochód?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

8. Czy potrafisz wymienić uszczelkę w kranie?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

9. Czy potrafisz udzielić pierwszej pomocy?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

10.

Czy potrafisz usunąć żądło pszczoły?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

11.

Czy potrafisz dekorować wnętrza?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

12.

Czy potrafisz zmienić koło w samochodzie?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię,

13.

Czy potrafisz prać ubrania?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

14.

Czy potrafisz przygotować posiłek złożony z trzech dań?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

15.

Czy potrafisz udekorować choinkę?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

16.

Czy potrafisz zbudować taras?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.
punkty
punkty ^
punkty

3unkty

punkty

punkty

punkty j^
punkty

punkty

punkty

Dunkty

239
Czy jesteś praktyczny?
17.

Czy umiesz pilotować samolot?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

18.

Czy potrafisz wypolerować stół?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

19.

Czy znasz się na uprawie warzyw?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

20.

Czy potrafisz robić na drutach?

a. Tak. b. Z trudem. c. Nie potrafię.

21.

Czy potrafisz naprawić komputer?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię.

22.

Czy umiesz prowadzić duży mikrobus?

a. Tak. b. Z trudem. c. Nie potrafię.

23.

Czy potrafisz rozwiązywać krzyżówki?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

24.

Czy rozumiesz istotę działania systemu centralnego ogrzewania?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

punkty

25. Czy potrafisz obsługiwać wideo?

a. Bez problemu, b. Z trudem.
c. Nie potrafię. punkty

26.

Czy potrafisz tańczyć tango?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty f

27.

Czy umiesz prowadzić samochód?

240 a- ^ez problemu, b. Z trudem.
c. Nie potrafię. punkty

Czy jesteś praktyczny?
28.

Czy umiesz naprawiać zepsute zabawki?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

29.

Czy potrafisz cerować skarpety?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty |~

30.

Czy umiesz wspinać się po drabinie?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

31.

Czy potrafisz wymienić zużyty akumulator w samochodzie?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty [~

32.

Czy umiesz jeździć na rowerze?

a. Bez problemu, b. Z trudem.
c. Nie potrafię. punkty

33.

Czy umiesz jeździć na nartach wodnych?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty F

34.

Czy potrafisz jeździć konno?

a. Bez problemu, b. Z trudem.
c. Nie potrafię. punkty

35.

Czy mógłbyś uprawiać jakąś dyscyplinę sportową na poziomie amatorskim?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie. punkty F

36.

Czy potrafisz wypełnić bez błędu formularz zeznania podatkowego?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

37.

Czy potrafisz wspiąć się na wysokie drzewo?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

38.

Czy potrafisz naprawić zepsutą rynnę?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty |

Czy jesteś praktyczny?
39.

Czy potrafisz zbudować mur z cegieł?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

40.

Czy potrafisz naprawić pęknięty wazon?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

41.

Czy wiesz, jak działa system elektryczny w twoim domu?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty I

42.

Czy umiesz prowadzić motocykl?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

43.

Czy potrafisz przybić półkę?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

44.

Czy potrafisz fachowo pomalować dom?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

45.

Czy potrafisz zbudować betonową drogę?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

46.

Czy potrafisz wymienić pękniętą dachówkę?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

47.

Czy potrafisz prasować?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

48.

Czy potrafisz fachowo położyć wykładzinę?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

49.

Czy potrafisz zasiać trawnik?

a. Bez problemu, b. Z trudem. c. Nie potrafię. punkty

50.

Czy potrafisz mówić płynnie w języku obcym?

242 a’ Ptynn’e- b. Na poziomie szkolnym, c. Zupełnie nie. punkty

Czy jesteś praktyczny?
Wynik testu
Zapisz sobie:
3 punkty za każdą odpowiedź (a)
2 punkty za każdą odpowiedź (b)
1 punkt za każdą odpowiedź ©
Powyżej 125 punktów
Maksymalny rezultat wynosi 150 punktów. W tym teście napra-
wdę trudno uzyskać wysoki wynik wskazujący, że jesteś wszech-
stronnie uzdolniony. Każdy rezultat powyżej 125 punktów robi
duże wrażenie. Oznacza, że jesteś osobą, która poradzi sobie
w każdych okolicznościach. Jesteś praktyczny, niezwykle uzdol-
niony i niezastąpiony. Zazdroszczę ci!
100-124 punktów
Wynik w przedziale od 100 do 124 punktów oznacza, że nadal
jesteś osobą praktyczną i możesz się przydać do każdej pracy. Nie
wszystko potrafisz jednak zrobić osobiście, ale dzięki temu wyda-
jesz się bardziej ludzki.
75-99 punktów
Wynik w przedziale od 75 i 99 punktów wskazuje, że jesteś
przeciętnie uzdolniony w pracach praktycznych. Chociaż nie je-
steś bezradny, często musisz szukać fachowej pomocy.
60-74 punktów
Jeśli uzyskałeś od 60 do 74 punktów, nie jesteś zbyt praktyczny.
Chociaż potrafisz wykonać kilka prac, wolisz, aby inni zrobili to
za ciebie.
Poniżej 60 punktów
Jeśli uzyskałeś poniżej 60 punktów, nie zostałeś stworzony do
zadań praktycznych. Jesteś przypuszczalnie dobrze znany w śro-
dowisku rzemieślników, którzy dla ciebie pracują. 243
Cif
oszczędny^
Istnieją ogromne różnice w podejściu ludzi do pieniędzy. Niektórzy
pozwalają, by pieniądze przepływały im przez ręce, inni wydająje
bardzo ostrożnie. Do której grupy się zaliczasz? Czy pod koniec
miesiąca dysponujesz gotówką, czy musisz prosić bank o pożyczkę?
Czy jesteś hojny, czy trudno z ciebie wycisnąć marny grosz? Poniż-
szy test pomoże ci znaleźć odpowiedź na to pytanie.

1.

3zy cerujesz skarpety?
punkty

a. Czasami. | b. Często. | c. Nigdy.

2. Jaką kwotę wydajesz rocznie na ubrania?

punkty

a.
4000 złotych.

b.

2000 złotych.

c.

Około 600 złotych.

3. Jak często serwisujesz swój samochód?
punkty

a.

Co trzy miesiące.

b.

Co sześć miesięcy.

c.

Tylko wówczas, gdy coś się zepsuje.

4. Co robisz:
punkty

a.

Kupujesz samochód i jeździsz, dopóki się nie rozsypie.

b.

Regularnie zmieniasz samochód.

244
c.

Co roku kupujesz nowe auto.

Czy jesteś oszczędny?

5. Przejdźmy teraz do twojego domu/mieszkania.
punkty

a.
Regularnie sprawdzasz dom, czy nic nie wymaga naprawy.

b.
Ograniczasz się do naprawy tego, co się zepsuło.

c.
Z przymrużeniem oka podchodzisz do rzeczy, które wymagają

naprawy.

6. Czy oszczędzasz resztki mydła, dołączając je do nowej kostki?

punkty
a. Nigdy.

b. Czasami.
c. Zawsze.

7. Czy kupujesz ubrania w sklepie z używaną odzieżą?

>unkty
a. Często.

b. Nigdy.
c. Czasami.

8. Czy kupujesz używane samochody?
punkty

a. Zawsze.
b. Czasami.

c. Nigdy.

9. Czy często przygotowujesz obiad z tego, co pozostało

z przedniego dnia?
punkty

| a. Rzadko.
b. Nigdy.

c. Często.

10. Czy twoje dzieci noszą po sobie ubrania?

punkty
a. Często.

b. Czasami.
c. Nigdy.

11. Czy podróżujesz czasami pierwszą klasą?
punkty

a. Nigdy.
b. Od czasu do czasu.

| c. Często.

12. Czy chodzisz do drogiej restauracji, by coś uczcić?

punkty
a. Czasami.

b. Zawsze.
c. Nigdy.

13. Czy kupujesz markowe ubrania?
punkty

a. Nigdy.
b. Rzadko.

c. Często.

245

Czy jesteś oszczędny?
14. Czy byłbyś gotowy zapłacić 300 złotych od osoby w restauracji? punkty

a. Być może.
b. Prawdopodobnie.
c. Absolutnie nie.

15. Czy sortujesz śmieci?
junkty

a. Oczywiście.
b. Nie myślę o tym.
c. Kiedy o tym pamiętam.

16. Czy potrafisz wykorzystać odpadki?
punkty

a. Często.
b. Rzadko.
c. Nigdy.

17. Czy kupujesz w supermarketach tanie towary firmowane przez sieć
handlową?
3 wikty

a. Nigdy.
b. Często.
c. Czasami.

18. Czy poprawiasz smak tanich produktów przyprawami i ziołami?
Dunkty

a. Czasami.
b. Zawsze.
c. Nigdy.

19. Czy wolisz sztuczne kwiaty, ponieważ są trwalsze?
Dunkty

a. Oczywiście.
b. Niekoniecznie.

c. Nie.

20. Czy zjadłbyś coś, co ci nie smakuje, tylko dlatego, że jest tanie?
punkty

a. Prawdopodobnie.
b. Nie.
c. Być może.

21. Czy zgodziłbyś się, by twoje dzieci nosiły zniszczone ubrania,
gdybyś mógł w ten sposób zaoszczędzić pieniądze?
punkty

a. Nie.
b. Oczywiście.
c. Być może.

22. Czy jeździsz na wakacje za granicę?
punkty

a.
Chyba żartujesz.

b.
Często.

246
c.
Gdy mogę sobie na to pozwolić.

Czy jesteś oszczędny?

23. Jak często jadasz
poza domem?

Dunkty
a. Co tydzień.
b. Raz w miesiącu, c
W wyjątkowe okazje.

24. Jak często chodzisz do kina?

junkty
a. Co tydzień.
b. Raz w miesiącu.
c. Bardzo rzadko.

25. Czy oszczędzanie
sprawia ci przyjemność?

Dunkty
a. Nie.
b. Niewielką.
c. Tak.

Wynik testu
Za każdą odpowiedź zapisz sobie określoną niżej liczbę punktów.
1. a: 2, b: 3, c: 1
14. a: 2, b: 1, c: 3
2. a: 1, b: 2, c: 3
15. a: 3, b: 1, c: 2
3. a: 1, b: 2, c: 3
16. a: 3, b: 2, c: 1
4. a: 3, b: 2, c: 1
17. a: 1, b: 3, c: 2
5. a: 1, b: 3, c: 2
18. a: 2, b: 3, c: 1
6. a: 1, b: 2, c: 3
19. a: 3, b: 2, c: 1
7. a: 3, b: 1, c: 2
20. a: 3, b: 1, c: 2

8. a: 3, b: 2, c: 1
21. a: 1, b: 3, c: 2
9. a: 2, b: 1, c: 3
22. a: 3, b: 1, c: 2
10. a: 3, b: 2, c: 1
23. a: 1, b: 2, c: 3
11. a: 3, b: 2, c: 1
24. a: 1, b: 2, c: 3
12. a: 2, b: 1, c: 3
25. a: 1, b: 2, c: 3
13. a: 3, b: 2, c: 1

Powyżej 70 punktów
Maksymalny rezultat wynosi 75 punktów. Jeśli zdobyłeś 70 lub
więcej punktów, nawet Scrooge by z tobą nie wytrzymał. Jak
możesz tak żyć?
Czy jesteś oszczędny?
60-69 punktów
Jeśli uzyskałeś wynik w przedziale od 60 do 69 punktów, jesteś
skąpy, chociaż uważasz się tylko za oszczędnego. W rzeczywisto-
ści jesteś skąpiradłem.
40-59 punktów
Wynik w zakresie od 40 do 59 punktów wskazuje, że nie jesteś
skąpy, lecz wydajesz pieniądze w rozsądny sposób. Dwa razy
pomyślisz się, zanim wydasz pieniądze. Potrafisz się jednak
cieszyć życiem, gdy jesteś w dobrym nastroju.
30-39 punktów
Wynik w przedziale od 30 do 39 punktów oznacza, że nie jesteś
szczególnie gospodarny i lubisz się cieszyć tym, co zarobiłeś, bez
zaprzątania sobie głowy myślą o jutrze.
Poniżej 30 punktów
Jeśli uzyskałeś mniej niż 30 punktów, ciesz się tym tak długo,
jak to możliwe (ponieważ już wkrótce może się to okazać niemoż-
liwe).
248
Z grami poświęconymi tematyce osobowości zetknąłem się po
raz pierwszy we francuskim filmie. Chociaż zapamiętałem
z niego niewiele, na zawsze utkwiła mi w pamięci gra, którą
spróbuję tutaj zrekonstruować. Jej podstawowa zasada jest bar-
dzo prosta. Gracze po kolei odpowiadają na pytania, które mogą
ich skłonić do ujawnienia typu swojej osobowości. W drugiej
części zabawa staje się jeszcze ciekawsza - gracze zaczynają od-
gadywać odpowiedzi swoich partnerów. Pamiętam, ze w filmowej
wersji gry uczestnicy zabawy stawali się coraz złośliwsi. Oczywi-
ście moja lista pytań nie jest wyczerpująca. Jestem przekonany,
że gdy tylko zrozumiesz sens gry, sam wymyślisz własne. Pytania
zadawane graczom powinny być dobierane w sposób losowy,
należy też pamiętać o zmienianiu nieszczęśnika, którego odpo-
wiedzi będziecie zgadywać. Zapiszcie na karteczkach imiona gra-
czy i numery odpowiedzi, a następnie wyciągajcie je z torebki.

Podobnie jak w przypadku testów osobowości nie ma tutaj do-
brych ani złych odpowiedzi. Zabawa polega na tym, by stwierdzić,
w jakim stopniu ludzie są gotowi do zwierzeń na temat własnej
osobowości lub co naprawdę myślą na temat innych osób. Przy-
puszczalnie nie powiedzą tego świadomie, lecz czytając między
wierszami, będziesz mógł się wiele dowiedzieć. Odpowiedzi me
muszą być zwięz- łe. W trakcie zabawy można zadawać dodatko-
we pytania i analizować wybrane odpowiedzi. Opisana gra me jest
psychometrycznym kwestionariuszem, który ogranicza możliwość
odpowiedzi do podanych w teście. Można udzielać całkiem dowol-
nych odpowiedzi.
249
Chińska ruletka
Grał

1. Gdybyś miał zostać ptakiem,

jakim chciałbyś być?

2. W jakim mieście chciałbyś

umrzeć?
9. Kto jest twoim najlepszym
przyjacielem?

10. Kogo nienawidzisz najbardziej

na świecie?
3. Gdybyś mógł stać się kimś

sławnym, kim chciałbyś być?

4. Wymień trzy osoby, które

najbardziej cenisz.

•

.......[ M

11. Jaka jest twoja największa

cnota?

12. Jaka jest twoja największa

wada?
5. Czy gdybyś mógł, chciałbyś

wiedzieć, kiedy umrzesz?

6. Gdybyś miał zaśpiewać piosenkę o swoim życiu, którą byś wybrał?
7. Którego filmowego lub powieściowego bohatera najbardziej przypominasz?
8. Którym filmowym lub powieściowym czarnym charakterem chciałbyś być?

13. Jak sądzisz, w jakim wieku

umrzesz?

14. Czy zamieniłbyś się z kimś

swoją twarzą?

15. Gdybyś mógł wypowiedzieć trzy życzenia, jakie byś podał?
16. Wyobraź sobie, że otrzymałeś

na jedną godzinę władzę
absolutną w swoim kraju.
Co robisz?
Chińska ruletka

17. Jaki wybrałbyś zawód, gdybyś 25. Czy jesteś naprawdę
miał zupełnie wolny wybór? szczęśliwy?

18. Czego się najbardziej obawiasz? 26. Czy poślubiłbyś jeszcze raz tę
..................................................................

samą osobę?

19.

Jaki dzień był najlepszym dniem

twojego życia? 27. Czy naprawdę chciałbyś być

bogaty?
20.

Jaki dzień był najgorszym

dniem twojego życia? 28. Jak zaplanowałbyś swój czas,
wiedząc, że został ci jeden
miesiąc życia?

21.

Opisz najgorszy koszmar......................................................................

swojego życia.
................................... 29. Jaki był twój największy błąd
w życiu?

22.

Jakie wydarzenie z twojego

życia wprawia cię do dziś
w zakłopotanie? 30. Wymień jakąś odważną decyzję,
której nigdy nie żałowałeś.

23.

Czy kochałeś swoich rodziców?

.................................................................. 31. Jaka jest najtrudniejsza rzecz,
którą musiałeś zrobić?

24.

Czy byłeś kochany przez...................................................................

rodziców?
251
Chińska ruletka
Gra 2

1. Jaką tajemnicę chciałbyś poznać

najbardziej?

2. Ile osób przeciwnej płci

naprawdę kochałeś?

3. Jakie wybrałbyś sobie imię, gdybyś musiał zmienić obecne?
4. Jaki napis umieściłbyś na swoim nagrobku? (Nie możesz wybrać kremacji!).
5. Wybierz bajkę, która najlepiej

do ciebie pasuje.

6. Jakim bohaterem fikcyjnym

chciałbyś zostać?

7. Wymień zawód, który

najbardziej chciałbyś wykonywać.

8. Wybierz sobie nowych rodziców.

Podaj tyle szczegółów, ile tylko
możliwe.

9. Wymyśl na nowo własne

doświadczenia zawodowe.

10.

Napisz swoje słynne ostatnie

słowa.

11.

Zostałeś pisarzem. Podaj tytuł

swojego pierwszego dzieła.

12.

Którą postać historyczną najbardziej podziwiasz i dlaczego?

13.

Czy jest coś gorszego od

śmierci? Dlaczego?

14.

Twój kraj został wplątany

w wojnę, chociaż nie dopuścił
się żadnej winy. Na razie nie
ma groźby zbrojnej inwazji. Czy
byłbyś gotów stanąć do walki?

15.

Czy wierzysz w życie po śmierci?

16.

Czy wierzysz w niebo i/lub

piekło?
252
Chińska ruletka

17.

Gdybyś miał być samochodem,

jaką markę byś wybrał?
24. Z czym się wiążą twoje
największe ambicje?

18.

Gdybyś był dzikim zwierzęciem, do jakiego gatunku byś należał?

19.

Czy chciałbyś spotkać

kosmitów/obcą formę życia?

20.

Określ swoją hojność w skali od 1-10. 25.0 co masz największy żal?

21.

Określ swoją uczciwość w skali

od 1-10.
26.

Wymień osobę niebędącą

członkiem twojej rodziny, z którą
chciałbyś się znaleźć na
bezludnej wyspie.

27.

Wymień jedną rzecz, za którą

chciałbyś zostać zapamiętany.

28.

Czy wierzysz, że twoje życie ma

jakieś znaczenie?
22.

Określ swój wygląd w skali od

1-10.

29.

Czy poświęciłbyś swoje życie

dla drugiej osoby?
23.

Jakie oprócz urodzin było najważniejsze wydarzenie w twoim życiu?

30.

Połącz kolory z poszczególnymi

dniami tygodnia. Uzasadnij swój
wybór.
253
Chińska ruletka

Gra 3

W trzeciej i czwartej grze należy wybrać jedną osobę, której będą
dotyczyły poniższe pytania zadawane pozostałym graczom.
1. Gdyby Iksiński był zwierzęciem,

kim by był?

2. Pomyśl o piosence, która najle-

piej opisuje życie Iksińskiego.

3. W jakim zespole grającym muzykę pop mógłby występować Iksiński?
4. Jaką słynną postać mógłby

poślubić Iksiński?

5. Jakie będzie najbardziej znaczące

wydarzenie w życiu Iksińskiego?

6. Jaki zawód, oprócz aktualnie wykonywanego, najlepiej pasuje do Iksińskiego?
7. Opisz Iksińskiego, porównując

go do postaci z jakieś książki.
Pozostali gracze muszą
odgadnąć, kim jest ta postać.

8. Napisz hymn pochwalny

na cześć Iksińskiego.

9. Jaka jest największa wada

Iksińskiego?

10.

Jaki jest najbardziej irytujący

nawyk Iksińskiego?

11.

Wyobraź sobie, że Iksiński jest planetą. O jakiej planecie pomyślałeś?

12.

Iksińskiego musi iść na

bal maskowy.
Jaki kostium będzie dla niego
najodpowiedniejszy?

13.

Gdyby Iksiński musiał zmienić płeć, jakie imię najbardziej by do niego pasowało?

14.

Co najbardziej cenisz

u Iksińskiego?
254
Chińska ruletka

15.

Wymień jedną rzecz, którą

chciałbyś zmienić w Iksińskim.

16.

Pomyśl o życiu Iksińskiego jak

o książce. Jaki dałbyś jej tytuł?

17.

Pomyśl o życiu Iksińskiego jak

o filmie. Kto zagrałby rolę
Iksińskiego? Jak myślisz, kogo
Iksińskiego wybrałby do tej roli?

18.

Nadaj Iksińskiemu nowe imię (nie przydomek, lecz prawdziwe imię).

19.

Wymyśl przydomek dla

Iksińskiego.

20.

Napisz żartobliwy limeryk

o Iksińskim.

21.

Napisz krótką notatkę o Iksiń-

skim do szkolnej kroniki. (Jeśli
znasz jej treść, nie uczestnicz
w tym punkcie zabawy).

22.

Pomyśl, która z twoich cech

najbardziej drażni Iksińskiego.

23.

Wyobraź sobie, że Iksiński

kieruje wyprawą badawczą
w nieznane rejony globu.
Opisz waszą współpracę.

24.

Który znany malarz wybrałby Iksińskiego na swojego modela?

25.

Jaki utwór klasyczny najsilniej przypomina ci o Iksińskim?

26.

Jaki wiersz mógłby dotyczyć

Iksińskiego?

27.

Gdyby ludzie naprawdę

wytwarzali wokół siebie aurę,
jaką barwę miałaby aura
Iksińskiego?

28.

Gdyby Iksiński miał dostać Nagrodę Nobla, za co by ją otrzymał?

29.

Niektórzy twierdzą, że są

„ludzie koty” i „ludzie psy”.
Kim jest Iksiński?
255
Chińska ruletka
Gra 4
I.Co podarowałbyś Iksińskiemu
jako prezent życia?

2. Kto jest według ciebie największym przyjacielem Iksińskiego?
3. Gdyby Iksiński musiał emigrować, do jakiego kraju by wyjechał?
4. Czy Iksiński byłby zbuntowanym

chłopem, czy dworzaninem?

5. Jakiego bohatera dramatów Szekspira Iksiński mógłby przekonująco zagrać?
6. Wymień słynny cytat, który

Iksiński mógłby wygłosić.

7. Odgadnij drugie imię

Iksińskiego.

8. Gdyby Iksińskiego miał swoje motto, jak by ono brzmiało? 256
9. Wybierz postać operową, która najbardziej przypomina Iksińskiego.
10.

Gdybyś nie wiedział, do jakiej narodowości zaliczyłbyś Iksińskiego?

11.

Jaką postać z greckiej mitologii

przypomina Iksiński?

12.

Wymień pięć ulubionych rzeczy

Iksińskiego.

13.

Wymień najlepsze cechy

charakteru Iksińskiego.

14.

Przypomnij sobie najśmieszniejszą rzecz, jaką Iksiński ci powiedział.

15.

Oceń poczucie humoru

Iksińskiego w skali od 1 do 10.

16.

Oceń intuicję Iksińskiego w skali

od 1 do 10.

17.

Oceń inteligencję Iksińskiego

w skali od 1 do 10.

18.

Odgadnij znak zodiaku

Iksińskiego.

19.

Odgadnij chiński znak zodiaku

Iksińskiego.

20.

Kto jest ulubionym pisarzem

Iksińskiego?

21.

Zgadnij, kto jest ulubionym

aktorem i aktorką Iksińskiego.

22.

Jaka jest ulubiona potrawa Iksińskiego z kuchni innego kraju?

23.

Oceń ambicję Iksińskiego w skali od 1 do 10. Chińska ruletka

24.

Oceń atrakcyjność Iksińskiego

w skali od 1 do 10.

25.

Jaki zawód wybrałbyś dla

Iksińskiego?

26.

Jaki rodzaj muzyki Iksiński lubi

najbardziej?

27.

Gdyby Iksiński miał nieograni-czone możliwości, w jakim domu i gdzie by mieszkał?

28.

W jaki sposób Iksiński wydałby

fortunę?

29.

Co najbardziej cenisz

u Iksińskiego?

30.

Jak myślisz, czego najbardziej

żałuje Iksiński?
257
ra, którą teraz opiszę, może być prosta lub złożona, w zależ-
ności od twojego życzenia. Zasady są bardzo proste. Podaję
?początek historii, a ty musisz dopisać jej ciąg dalszy. Grając
w nią na przyjęciu, należy ograniczyć liczbę zadań do kilku. Jeśli
chcesz poświęcić tej grze więcej czasu, możesz poprosić uczestników
o szersze rozwinięcie dalszego ciągu własnej historii.
Grupa rozbitków dociera do bezludnej wyspy. Zapasy żywności się kończą
i nieszczęśni żeglarze zamieniają się w kanibali, by przeżyć. W końcu
zostają uratowani. Tuż przed nadejściem pomocy udaje im się ukryć ślady
zbrodni i złożyć przysięgę, że nigdy nie zdradzą tego, co się wydarzyło.

258

2. Młoda kobieta pracuje za marne grosze jako fryzjerka. Pewnego dnia jej salon odwiedza

klientka, która mówi, że z jej urodą mogłaby zostać modelką. Porozmawia o niej ze znajomą z
agencji modelek. Nieoczekiwanie młoda fryzjerka dostaje propozycję pracy w agencji i wkrótce
odnosi wielki sukces. Zarabia teraz olbrzymie pieniądze, lecz widzi, że sukces stał się

barierą, która oddziela ją od rodziny i dawnych przyjaciół.
Konsekwencje
3.
Trzy siostry mieszkają z owdowiałym ojcem. Dwie starsze wychodzą
za mąż, wyprowadzają się i tracą kontakt z rodziną. Najmłodsza utknęła
w domu. Opiekuje się starym ojcem. Jej życiowe szansę maleją.
4. Jesteśmy w starożytnej Grecji. Młody mężczyzna idzie do Delf do wyroczni.
Ku swemu zdziwieniu dowiaduje się, że pewnego dnia zostanie królem.

By przepowiednia się spełniła, musi jednak opuścić rodzinę,

udać się

w nieznane i poczekać, aż nadejdzie właściwy czas.
Mężczyzna siedzi w restauracji razem z przyjaciółmi. Wyglądając
przez okno, spostrzega młodego człowieka, który podchodzi do młodej
kobiety, czekającej na przeciwległym rogu ulicy. Rozmawiają ze sobą
przez chwilę i razem odchodzą. Obserwujący tę scenę uświadamia sobie
nagle, że zna tego młodzieńca. To bliski przyjaciel rodziny, którego zna
od lat.
259
Konsekwencje
6.
Pewna pani pracuje od wielu lat w tej samej firmie i odnosi znaczny sukces.
Firma jest zdominowana przez mężczyzn i istnieje małe
prawdopodobieństwo, że uda się jej dotrzeć na szczyt. Ku ogólnemu
zaskoczeniu, podczas jednego z burzliwych posiedzeń okazuje się, że ma
szansę otrzymania przeważającej liczby głosów i zostania prezesem. Stare
wygi nie są zadowolone z takiego obrotu wydarzeń.
9.
Konsekwencje
Mężczyzna co tydzień, rok w rok, kupuje los na loterii. Zawsze wybiera
Skombinacie liczb i chociaż nigdy nie wygrywa, z wie m
zadowoleniem sprawdza wygrane pod ^mec tygod^ Wos tygodnia
odkrywa, że jego numery wygrały. Niestety, me może znaleźć losu
w kieszeni płaszcza.
7. Grupka przyjaciół kończących uniwersytet składa uroczyste przyrzeczenie.
Przysięgają, że przez całe życie będą sobie pomagać. Uważają, że
działając w grupie, mają większe szansę na odniesienie sukcesu, niż gdyby
działali w pojedynkę.
10. Po dziesięciu latach nieobecności mężczyzna wraca do domu. Odkrywa, że
jego rodzina uwierzyła w pogłoski, iż zginął na morzu. Jego żona powtórnie

wyszła za mąż, a dzieci traktują obcego mężczyznę jak swojego ojca.
Dwóch mężczyzn kocha tę samą kobietę. Namiętność rodzi zazdrość,
ta zaś prowadzi do bójki, w której wyniku, na skutek nieszczęśliwego
wypadku, ginie ich ukochana. Jeden z mężczyzn zostaje oskarżony,
skazany i osadzony w więzieniu. Wiele lat później, po jego wyjściu
z więzienia, dochodzi do ich spotkania.
261
I mmwmm
Fo oczywiste, że nasza osobowość ma decydujący wpływ na
sposób, w jaki zakończymy każdą historię. Ponieważ każdy
z nas jest mocno zasklepiony we własnej osobowości, trud-
no nam wyobrazić sobie, że istnieje inny sposób myślenia i od-
czuwania. Najciekawszym sposobem przeprowadzenia gry jest
porównanie własnego zakończenia historii z innymi. Podczas gdy
ty patrzysz na każdą sytuację optymistycznie, inne osoby przyj-
mują bardziej pesymistyczny, złowieszczy sposób widzenia. Lu-
dzie chętnie przejmują stereotypowy pogląd, że istnieją „dobre”
i „złe” osobowości. Podziały te mogą się uwidocznić w opisanej
grze. Czy sądzisz, że twoi przyjaciele wymyślili zwyczajnie inne
zakończenie historii, czy też że ich sposób myślenia jest nie do
przyjęcia? W jakim stopniu jesteś gotów pójść na kompromis
w sprawie wybranego zakończenia? Czy jesteś pewien swoich
możliwości twórczych? A skoro już mówimy o pomysłowości, czy
było ci trudno dopisać własne zakończenie? Dla niektórych jeden
prosty incydent staje się początkiem nieskończonego łańcucha
zdarzeń, inni z wielkim trudem wymyślą kolejne zdanie.
aszych bohaterów wybieramy z powodu cechy, które sami
chcielibyśmy mieć. Z kolei, dokonując wyboru złoczyńców,
interesują nas cechy, które budzą w nas największy sprze-
ciw i pogardę, chociaż często są w nas głęboko ukryte. Dlatego
dokonany wybór bohaterów i złoczyńców może nam dostarczyć
pewnych wskazówek na temat naszej osobowości. Zabaw się
w poniższą grę, aby na podstawie własnych wyborów uzyskać
wgląd w swoją osobowość. Poniżej umieściliśmy nazwiska zna-
nych bohaterów i złoczyńców. Są wśród nich kobiety i mężczyźni,
abyś mógł wybrać cechy, które najbardziej podziwiasz u przed-
stawicieli obydwu płci.
Wybierz 10 bohaterów i 10 bohaterek, poczynając od tych,
których najbardziej podziwiasz. Zapisz nazwiska swoich wybrań-
ców na kartce papieru. Następnie wypisz nazwiska 10 mężczyzn
i 10 kobiet, których uważasz za największych złoczyńców. Na
mojej liście nazwisk nie odróżniam bohaterów od łotrów. Opinie
są zróżnicowane, decyzja będzie więc należała do ciebie. Na
przykład, do niedawna wielu białych mieszkańców Republiki
Południowej Afryki umieściłoby Nelsona Mandelę na liście zło-
czyńców. Obecnie Mandela jest powszechnie uważany za bohate-
ra. Gra stanie się ciekawsza, jeśli przyłączą się do ciebie przyja-
ciele. Kiedy każdy z graczy sporządzi własną listę, spróbujcie
odgadnąć, jakich bohaterów i złoczyńców wybrali wasi znajomi.
Porównanie list w końcowej fazie gry powinno stać się źródłem

pomysłów do dalszej dyskusji.

I

262
263
Bohaterowie i złoczyńcy
Bruce Willis
Winston Churchill
Martin Luther King
Nelson Mandela
Winona Ryder
Rudolf Nuriejew
Che Guevarą
Michael Schumacher
Frank Sinatra
Saddam Husajn
Barbara Streisand
Bili Gates
Nortnan Schwarzkopf
papież Jan Paweł II
Donald Trump
Imelda Marcos
Linda Lovelace
królowa Elżbieta II
Adolf Hitler
Ronald Reagan
Pablo Picasso
Lorena Bobbitt
Poi Pot
Mae West
Rasputin
Marilyn Monroe
Charles Manson
Michaił Gorbaczow
ajatollah Chomeini
Germaine Greer
Maria Skłodowska
Napoleon Bonaparte
Monica Lewinsky
książę Karol
Aleksander Wielki
Jimi Hendrix
Józef Stalin
Benazir Bhutto
Joanna D’Arc
Jasir Arafat
Dwight Eisenhower
Madonna
Albert Einstein
Indira Ghandi

księżniczka Diana
Magie Johnson
Mao Zedong
matka Teresa z Kalkuty
Mahatma Gandhi
Sharon Stone
Neil Armstrong
Geri „Ginger” Halliwell
Sandie Shaw
Margaret Thatcher
Dorothy Parker
królowa Elżbieta 1
Eleanor Roosevelt
Clint Eastwood
Jean-Paul Sartre
Hillary Clinton
10 bohaterów
1.
10 bohaterek
1.
10 złoczyńców
(mężczyzn i kobiet)
1.
2.
2.
2.
3.
3.
3
4.
4.
4
5.
5.
5.
6.
6.
6.
7.
7.
7
8.
8.
8
ir ‘?” 9.
9.
9
264 10.
10.
10

1

i „Niebo” można się bawić samemu lub w gronie przyjaciół.
Zabawa polega na opisaniu życia „idealnego” dla siebie.
Poniżej wymieniamy kilka jego kategorii. W każdej będziesz
musiał wskazać to, co uważasz za idealne dla siebie. W grze nie
obowiązują żadne ograniczenia. Na przykład, możesz napisać, że
najlepsza byłaby dla ciebie kariera chirurga, chociaż nie masz
żadnego wykształcenia medycznego, lub wybrać życie aktora małego
teatru, wiedząc, że nie mógłbyś się utrzymać z zarobionych w nim
pieniędzy. Możesz odnieść wrażenie, że jest to zabawa w śnienie na
jawie. Rzeczywiście, można ją tak potraktować, ale nawet wówczas
będziesz mógł dzięki niej wniknąć w zakamarki własnej osobowości.
Jeśli zaś spojrzysz głębiej, odkryjesz, że gra jest pretekstem do
przeprowadzenia oceny dotychczasowego życia i zadania pytania,
czy właśnie takiego życia pragniesz. Będziesz miał również okazję
zadać sobie pytanie, jaką jesteś osobą i jakie rzeczy dają ci szczęście.
Spróbuj wyjść poza sporządzenie prostej listy wyborów. Na przykład,
jeśli uznasz, że najlepszą życiową partnerką byłaby dla ciebie Jodie
Foster, zastanów się, dlaczego i co taki wybór mówi o twojej (i jej)
osobowości. W tekście zostawiliśmy miejsce, w którym możesz wpi-
sać swoje odpowiedzi.
1. Moim idealnym partnerem byłby:.
Ponieważ:...................................
265
Niebo
2. Moją idealną karierą zawodową byłaby:

Ponieważ:.............................................

3. Mój idealny dom byłby:.

Ponieważ:...................

4. Moim idealnym zwierzęciem domowym byłby:.

Ponieważ:........................................................

5. Moimi idealnymi wakacjami byłby:.

Ponieważ:.....................................

6. Moim idealnym wieczorem poza domem byłoby:

Ponieważ:............................................................
Niebo

7. Idealnym krajem, w którym mógłbym zamieszkać

byłby:.....................................................
Ponieważ:

8. Moim idealnym szefem byłby:

Ponieważ:.............................

9. Moje idealne przyjęcie urodzinowe wyglądałoby tak Ponieważ:

10.

Moją idealną potrawą byłaby:

Ponieważ:............................

11.

Gdybym potrafił zatrzymać czas, idealnym wiekiem b łh

dla mnie:...............................................
Ponieważ:

Niebo

2. Moją idealną karierą zawodową byłaby:

Ponieważ:.............................................

3. Mój idealny dom byłby:.

Ponieważ:...................

4. Moim idealnym zwierzęciem domowym byłby:.

Ponieważ:........................................................

5. Moimi idealnymi wakacjami byłby:.
Ponieważ:.....................................
266
6. Moim idealnym wieczorem poza domem byłoby:

Ponieważ:............................................................
Niebo

7. Idealnym krajem, w którym mógłbym zamieszkać,

byłby:........................................................................
Ponieważ:

8. Moim idealnym szefem byłby:.

Ponieważ:..............................

9. Moje idealne przyjęcie urodzinowe wyglądałoby tak:.

Ponieważ:...................................................................

10.

Moją idealną potrawą byłaby:.

Ponieważ:..............................

11.

Gdybym potrafił zatrzymać czas, idealnym wiekiem byłby

dla mnie:...............................................................................
Ponieważ:...........................................................................

268
Niebo
12.

Idealnym okresem historycznym byłby dla mnie:............

Ponieważ:.......................................................................

13.

Moimi idealnymi przyjaciółmi byliby:................................

Ponieważ:.......................................................................

14.

Gdybym miał otworzyć prywatny interes, byłoby to:.......

Ponieważ:.......................................................................

15.

Rzeczą, którą najbardziej chciałbym osiągnąć w życiu,

jest:....................................................................................
Ponieważ:.......................................................................

16.

Największą przygodą mojego życia byłoby:...................

Ponieważ:......................................................................
Niebo

17.

Największym dziełem charytatywnym, którego mógłbym się

podjąć, byłoby:...............................................................................
Ponieważ:....................................................................................

18.

Idealną przyszłością dla moich dzieci byłoby:..............................

Ponieważ:....................................................................................

19.

Rzeczą, która uczyniłaby mnie najbardziej dumnym człowiekiem,

jest:.................................................................................................
Ponieważ:....................................................................................

20.

Gdybym mógł napisać jedno z wielkich dzieł literatury, byłaby

to:...................................................................................................
Ponieważ:....................................................................................

21.

Gdybym mógł zostać wielkim przywódcą, byłbym:......................

Ponieważ:....................................................................................

269
ra w „Piekło” jest przeciwieństwem gry w „Niebo” (zob.
strona 265). Teraz musisz się zastanowić nad tym, czego
najbardziej nienawidzisz w życiu. Oczywiście i tutaj na-
leży zapomnieć o wszelkich ograniczeniach. Jeśli nie znosisz
swojego szefa, śmiało możesz się do tego przyznać. Jeśli
chciałbyś mieć inną żonę/męża, gra w „Piekło” dostarczy oka-
zji, by się nad tym zastanowić. Podobnie jak w przypadku gry
w „Niebo”, możesz bawić się sam lub w towarzystwie kolegów,
chociaż - jak już wcześniej wspomniałem - granie z rodziną
lub przyjaciółmi wymaga pewnej dyskrecji. Zabawa może do-
starczyć okazji do przeanalizowania własnych uczuć wobec
ważnych spraw życiowych. Możesz potraktować tę grę jako
miłą zabawę, jeśli jednak pragniesz lepiej zrozumieć własną
osobowość, zastanów się nad odpowiedziami i zapisz przemy-
ślenia. Pod każdym z pytań zostawiliśmy w tym celu trochę
miejsca.
1. Rzeczą, której najbardziej nie lubię u mojego partnera,

jest:....................................................................................
Ponieważ:.......................................................................
Piekło

2. Ostatnią osobą na świecie, którą gotów byłbym poślubić,

jest:.........................................................................................

Ponieważ:............................................................................

3. Jedynym zawodem, którego nie mógłbym wykonywać,

jest:.........................................................................................
Ponieważ:............................................................................

4. Rzeczą, której najbardziej nie lubię w mojej pracy, jest:.....

Ponieważ:...........................................................................

5. Krajem, w którym najbardziej nie chciałbym mieszkać, jest:.

Ponieważ:...........................................................................

6. Nawyk,który uważam za najbardziej obrzydliwy, to:..........

Ponieważ:...........................................................................

271
Piekło
7. Potrawą, której nie mógłbym nigdy zjeść, jest:

Ponieważ:........................................................

8. Osobą, której najbardziej nienawidzę i którą gardzę,

jest:...............................................................................
Ponieważ:

9, Najbardziej obawiam się.
Ponieważ:......................
10.

Zachowaniem, które wzbudza we mnie największą pogardę,

jest:............................................................................................
Ponieważ:
272

11.

Osobą, której nie mógłbym zaufać, jest:

Ponieważ:..............................................
Piekło
12.

Polityczną ideologią, która wzbudza we mnie największą

niechęć, jest:........................................................................
Ponieważ:....

13.

Sportem, którego najbardziej nie chciałbym uprawiać,

jest:.................................................................................
Ponieważ:

14.

Książką, która najmniej mi się podobała, jest:.

Ponieważ:........................................................

15.

Narodem, do którego czuję najmniejszą sympatię, są:.

Ponieważ:.....................................................................

16.

Rzeczą, która wywołuje we mnie największą złość, jest:.

Ponieważ:.........................................................................

273
Piekło
Piekło
17.

Ze wszystkich rodzajów zazdrości najbliższa jest

mi:...........................................................................
Ponieważ:.............................................................

18.

Rzeczą, która najmniej mi się podoba w moim życiu,

jest:................................................................................
Ponieważ:...................................................................

19.

Tym, co najbardziej przeszkadza mi u innych, jest:.

Ponieważ:................................................................

20.

Moją największą porażką było:.

Ponieważ:................................
274
21.

Myślę, że piekłem może być:.

Ponieważ:.............................

22.

Czy mógłbyś popełnić samobójstwo? W jakich okolicznościach:

Ponieważ:

23.

Rodzajem śmierci, który najbardziej mnie przeraża,

jest:...............................................................................
Ponieważ:
275

276
sest psychometryczny będzie pozbawiony większego pożyt-
ku, jeśli jego rezultaty nie zostaną we właściwy sposób
zinterpretowane i wykorzystane do pomiaru indywidual-
nych zdolności na tle całej populacji, a przynajmniej na tle grupy
interesującej badaczy. W miarę wzrostu liczebności próby (grupy
ludzi uczestniczących w badaniu) i stosowania testów o różnym
stopniu złożoności, surowe wyniki rzadko dostarczają informacji,
o które nam chodzi. Na przykład nie można porównywać siedem-
dziesięciu procent punktów uzyskanych przez szesnastolatka
podczas sprawdzianu z matematyki z pięćdziesięcioma czterema
procentami zdobytymi przez absolwenta wyższej uczelni, zdające-
go egzamin z rachunkowości. Na podstawie tak ograniczonych
informacji nie można odpowiedzieć na pytanie, który z nich lepiej
sobie poradził. Na potrzeby tego typu oceny indywidualne wyniki
należy zmierzyć na tle modelu opracowanego na podstawie rezul-
tatów osiąganych w populacji bazowej (którą tworzą np. wszyst-
kie szesnastolatki piszące wspomniany sprawdzian). Model staty-
styczny, który bywa w tym celu często stosowany, nosi nazwę
„rozkładu normalnego”. Wyjaśnimy go na przykładzie testu z ma-
tematyki zdawanego przez szesnastolatków.
Spośród 90 piszących 32 uczniów udzieliło co najmniej
75 procent poprawnych odpowiedzi. Oznacza to, że uzyskanie
75 procent punktów umieszczało kandydata w dolnym przedziale
35 procent najlepszych uczniów lub w górnym przedziale pozo-
stałej grupy, obejmującej 65 procent uczniów. Oczywiście wyniki
takiej oceny ulegają zróżnicowaniu w zależności od liczby bada-
nych oraz zastosowanej metody. Porównanie wyników jednego

Statystyka

50 55 60 65 70 75 80 85 90 95
Procent poprawnych odpowiedzi.

ucznia z wynikami drugiego
staje się bardzo trudne, gdy

w próbie zachodzą zmiany
powodujące, że rezultaty

osiągane przez różne grupy
stają się w dużym stopniu

niewspółmierne. W takiej
sytuacji pomocy dostarcza

nam tzw. rozkład normalny.
Po ponownym przeana-

lizowaniu wyników testu
dochodzimy do wniosku, że

przeciętna liczba popraw-
nych odpowiedzi wynosi

około 68 procent (uzyskuje-
my ją, sumując wszystkie

oceny i dzieląc wynik przez
liczbę 90 uczniów). Jeśli wo-

kół tej średniej wykreślimy
linię przedstawiającą uzys-

kane wyniki, otrzymamy
krzywą w przybliżeniu ob-

razującą rozkład ocen.
Wykres widoczny na rysunku przedstawia krzywą rozkładu

normalnego. Obrazuje ona symetryczne rozłożenie wyników wo-
kół wartości średniej, z którym często mamy do czynienia w cza-

sie badań. Krzywa w kształcie dzwonu pokazuje, w jaki sposób
wyniki rosną lub maleją w stosunku do wartości średniej, a także

odsetek badanych, którzy uzyskali określony rezultat. Jeśli li-
czebność takiej próby wzrasta, rozkład wyników zawsze, w sto-

pniu mniejszym lub większym, odpowiada krzywej rozkładu
normalnego. Dzieje się tak dlatego, że gdy populacja ogólna ma

rozkład normalny, w miarę wzrostu liczebności próby jej rozkład
staje się coraz bliższy rozkładowi populacji ogólnej i w konse-

kwencji dostarcza bardziej wiarygodnej podstawy do porównań.

278

Statystyka
W przypadku mniejszych prób częściej pojawiają się odstępstwa

od rozkładu normalnego, na przykład ośmiu uczniów osiąga na
sprawdzianie z matematyki niewiarygodny wynik 95 procent po-

prawnych odpowiedzi. Mimo odchylenia się krzywej od linii roz-
kładu normalnego jej rozkład nadal jest poprawny, chociaż ce-

chuje się ograniczoną wiarygodnością. Sytuację taką omówimy
bardziej szczegółowo na następnych stronach.

Zatem jako model podstawowy rozkład normalny bywa często
stosowany nawet w tak złożonych analizach, jak np. badanie

psychometryczne i ocena znajomości przez Australijczyków mar-
ki herbaty Earl Grey. Pewne cechy typowe dla krzywej rozkładu

normalnego czynią ją wyjątkowym i nieocenionym narzędziem
statystycznym. Krzywa zawsze przebiega symetrycznie wobec

wartości średniej, zwykle stanowiącej jej najwyższy punkt. Linia
ma najczęściej kształt dzwonu, a obszar, który leży poniżej

krzywej, jest równy 100 procentom lub jedności. Owa jedynka
oznacza całą populację; jeśli najwyższy punkt krzywej wskazuje

wynik przeciętny, wyniki, które go poprzedzają, zostały osiągnię-
te przez 50 procent uczniów. Ponieważ krzywa ma kształt symet-

ryczny, pod całą linią mieści się 100 procent wyników, a zatem
wszystkie zostały ujęte. W jaki sposób rozkład normalny dostar-

cza podstawy do porównań? Aby rezultaty całego mnóstwa tes-
tów stały się porównywalne, należy przeprowadzić proces stan-

daryzacji.
„Łatwy” test

40 50/50 60

wynik (%)
50/50 60
wynik (%)
Statystyka
Standaryzacja polega na porównaniu rzeczywistych rezultatów
z wynikiem przeciętnym w danej sytuacji testowej oraz wprowa-
dzeniu miary rozproszenia nazywanej odchyleniem standardo-
wym. W ten sposób otrzymujemy sposób liczbowego pomiaru
stopnia, w jakim poszczególne wyniki odbiegają od wartości śred-
niej. Znaczenie tej wartości obrazują dwa poniższe przykłady.
Liczebność każdej z prób jest identyczna, różne jest jednak
rozproszenie wyników.
Rezultaty dwóch testów psychometryczny przedstawiono za
pomocą dwóch krzywych rozkładu normalnego. Wyniki „łatwego”
testu są szerzej rozproszone względem średniej niż wyniki testu
„trudnego”, w którym pojawia się większa koncentracja wyników.
W obydwu grupach średnia wynosiła 50 procent, co nie dostar-
czało żadnych informacji na temat rozproszenia zmiennej losowej
w stosunku do wartości średniej.
Z powodu większego rozproszenia rezultatów w „łatwym” teś-
cie wynik 40 procent jest znacznie lepszy niż ten sam wynik
w tekście „trudnym”, ponieważ tutaj znacznie mniej osób osiąg-
nęło tak niski rezultat. Za pomocą odchylenia standardowego
można ocenić względny wynik każdego z kandydatów, którzy
zdobyli 40 procent punktów. W celu zwiększenia użyteczności
odchylenie standardowe mierzy się w odniesieniu do standa-
ryzowanych wyników, co pozwala wyzerować wartość średnią
(nadać jej wartość zero). Jest to ważne, gdyż można w ten spo-
sób wyzerować wiele wartości średnich uzyskanych w różnych
próbach, tworząc w ten sposób podstawę do porównań. Zna-
komita większość zmiennych losowych w próbie zawiera się
w przedziale równym trzem
odchyleniom standardowym
od wartości średniej. Po wy-
zerowaniu wartości średniej
sytuację można przedstawić
za pomocą wykresu obok.
Na wykresie punkt ozna-
czony liczbą 1 oznacza dodat-

Krzywa przedstawiająca liczbę w
o wielokrotność odchylenia standardowego.
279
Statystyka

nie odchylenie od średniej o jedną wartość odchylenia standar-
dowego, a - 3, odchylenie ujemne równe trzem odchyleniom stan-
dardowym.
Z grubsza biorąc:
68.3 procent populacji mieści się w przedziale 1 5
(jednego odchylenia standardowego) od wartości średniej;
95.4 procent populacji znajduje się w przedziale 2 5
od wartości średniej,
a 99,7 procent - w przedziale 3 5 od wartości
przeciętnej.
Można było oczekiwać, że „łatwy” test będzie miał większe
odchylenie standardowe od testu „trudnego” z powodu większego
rozproszenia rezultatów.
Upraszczając rezultaty przedstawione w formie krzywej, moż-
na powiedzieć:
Liczba kandydatów, którzy osiągnęli określony
wynik z testu
280
Wynik (%)
„Łatwy” test”
„Trudny” test
10
1
0
20
2
0
30
4
2
40
8
8
50
16
26
60
8
8
70
4
2
80
2
0
90
1
0
Statystyka
^ tn

1 28

& 26
a 24.

S 22

- 20

§, 18.

s 16

i 14

A

f 12

/ \
»• 10

/ \

« 8

/ \
B 6

/ \

m 4

/ \_
”^ 2

-1 0

20
30 40 50 60 70 80 90

Odchylenie standardowe oblicza się na podstawie wzoru 8 = V—

gdzie x = wynik; x = średnia; n = liczebność próby; S = suma.
Inaczej mówiąc, wartość odchylenia standardowego oblicza

się, sumując poszczególne wyniki podniesione do kwadratu,
odejmując iloczyn liczebności próby i kwadratu wartości średniej,

a następnie dzieląc wynik przez wielkość próby pomniejszoną
o jeden i wyciągając pierwiastek kwadratowy.

Po zastosowaniu wzoru do dwóch wspomnianych prób otrzy-
mujemy:

„Łatwy” test
Ex! = 1 (10’) + 2(202) + 4(302) + 8(40!) + 16(502) + 8(602) + 4(702) + 2(80!)

+ 1 (902)

= 126600
x = [1 (10) + 2(20) + 4(30) + 8(40) + 16(50) + 8(60) + 4(70) + 2(80) + 1 (90)] ^ 46
= 50
X2 = 502 = 2500
n -1 = 45
= x 8 = [12660°-(46x250°)] = ib,i (Z dokładnością do jednego miejsca po przecinku)
„Trudny” test

Ex2 = 2(30!) + 8(402) + 26(502) + 8(602) + 2(702) = 118 200

x = [2(30) + 8(40) + 26(50) + 8(60) + 2(70)] ^ 46 = 50
? = 502 = 2500

n-1 =45
= x 8 = [11820°~|i46x2500)l = 8,4 (z dokładnością do jednego miejsca po przecinku)
281
Statystyka
Statystyka
Z obliczeń wynika, że osiągnięcie wyniku 66 procent (50 +
16,1%) w „łatwym” teście odpowiada z grubsza wynikowi 58
procent (50 + 8,4%) w teście „trudnym”, ponieważ obydwa miesz-
czą się w zakresie jednego odchylenia standardowego od wartości
średniej. Metoda oceniania wyników na podstawie wielokrotności
odchylenia standardowego oddzielającego go od wartości średniej
może być bardzo przydatna.
W celu ustalenia wyniku standaryzowanego z na podstawie
surowych wyników wartość średnią należy odjąć od surowego
wyniku, a następnie podzielić przez odchylenie standardowe. Dla
dwóch wyników odpowiadających 40 procentom w teście „łatwym”
i „trudnym” otrzymujemy odpowiednio:
Z test „tatwy” =
Z test „trudy” =
4°~50
= - 0,6

= -1,2
Wyniki odpowiadające 40 procentom poprawnych odpowiedzi
można zatem porównać ze sobą za pomocą krzywych rozkładu
normalnego:
Za pomocą tablic statystycznych można ustalić, że 0,27
(27 procent) populacji osiągnie nie więcej niż 40 procent punk-
tów w „łatwym” teście oraz 0,12 (12 procent) w teście „trudnym”.
„Łatwy” test
.Trudny” test

Ponieważ - 0,6 jest większe niż - 1,2, uczeń, który zdobył 40
procent w „łatwym” teście, osiągnął lepszy rezultat niż jego kole-

dzy z tą samą liczbą punktów w teście „trudnym”. Ponieważ
wydaje się wysoce nieprawdopodobne, by wyniki testu znalazły
się poza obszarem odpowiadającym trzem odchyleniom standar-
dowym po obu stronach krzywej, prawdopodobieństwo uzyskania
mniej niż 25 lub więcej niż 75 procent w teście „trudnym” jest
praktycznie równe zeru. Sytuacja nie jest tak jednoznaczna
w teście „łatwym”: dochodzimy do wniosku, że wyniki będą się
przypuszczalnie znajdowały w przedziale od 2 do 98 procent
poprawnych odpowiedzi, co wskazuje na znacznie większe rozpro-
szenie rezultatów. Przydatność rozkładu normalnego wynika ra-
czej z faktu, że przeprowadzenie testu i obliczenie wartości od-
chylenia standardowego jest możliwe w odniesieniu do wszelkiego
rodzaju wyników, niezależnie od rodzaju badania, metody oceny,
przyjętej jednostki, wartości średniej i rozproszenia wyników.
Z tego powodu w procesie oceny testu psychometrycznego
stosuje się odchylenie standardowe, by przewidzieć, jaki odsetek
ludzi osiągnie rezultat w przedziale równym określonej wielokrot-
ności odchylenia standardowego. Aby test psychometryczny był
skuteczny, trzeba znać średnią oraz odchylenie standardowe dla
populacji ogólnej lub oszacować je na reprezentatywnej próbie
o największej możliwej liczebności. Posługiwanie się wiarygodny-
mi informacjami na temat populacji ogólnej (lub jej reprezenta-
tywną próbką) jest konieczne do właściwej interpretacji rezulta-
tów. Standaryzacja wyników testu z matematyki, osiągniętych
przez szesnastolatków, za pomocą średniej oceny, którą z tego
samego testu uzyskali absolwenci statystki, byłaby pozbawiona
wszelkiego sensu. Dlatego dla danego testu mogą istnieć rozmaite
rozkłady normalne dla różnych grup badanych, pozwalające na
dokonanie sensownego porównania.
Stosowanie tablic rozkładu normalnego do oceny testów psy-
chometrycznych bywa czasami porzucane na rzecz przekształcania
wartości z, uzyskanej z surowych danych, w skalę ocen, np. stan-
dardową dziewiątkę {stanine od „standard nine”, jednostka staty-
283
Statystyka
styczna równa 1 /9 pełnego zakresu wyników w rozkładzie normal-
nym), standardową dziesiątkę {sten od „standard ten”, jednostka
statystyczna równa 1/10 pełnego zakresu wyników w rozkładzie
normalnym) oraz tzw. T-score. We wszystkich skalach stosuje się
ten sam proces standaryzacji. Wartości z są przeliczane na podsta-
wie różnych kryteriów porównawczych.
Wszystkie trzy skale uzyskuje się, mnożąc z przez pewien czyn-
nik i dodając do wartości średniej. Skale nazywane standardową
dziesiątką i dziewiątką obejmują zakres równy dwóm odchyleniom
standardowym po obu stronach wartości średniej, przy czym
w testach osobowości jest zwykle preferowana skala pierwsza.
Skala T-score wykracza poza trzykrotną wartość odchylenia stan-
dardowego. Obliczeń dokonuje się w następujący sposób:

Standardowa dziewiątka (Stanine) x = 2z + 5 1 <x<10 x = 5
Standardowa dziesiątka (Sten) x = 2z + 5,5 1 <x<9 x = 5,5

T-score x = 10z + 50 30<x<80 x = 50

RZETELNOŚĆ I TRAFNOŚĆ WYNIKÓW
Niezależnie od obszerności i złożoności testu na niewiele nam
się on przyda, jeśli nie spełni wymogu rzetelności i trafności.
Każdy test musi zostać oceniony za pomocą obydwu kryteriów,
abyśmy upewnili się, w jakim stopniu można na nim polegać.
Gdyby ta sama osoba wzięła powtórnie udział w tym samym
badaniu testowym w krótkim odstępie czasu, uzyskane wyniki
powinny być bardzo podobne. Stopień tej zgodności uważany jest
za wskaźnik poziomu rzetelności testu lub jego marginesu błędu.
Oprócz analizy rzetelności testu można zbadać jego trafność, tj.
zweryfikować jego roszczenia (np. czy wspomniany test z mate-
matyki faktycznie bada znajomość tego przedmiotu, czy też
ogólną zdolność uczenia się). W przypadku testów psychometry-
cznych wchodzą w grę cztery rodzaje rzetelności i trafności:
Ponowne przeprowadzenie testu
284 Badanie całościowej spójność testu.
Statystyka
Trafność teoretyczna (konstrukt)
Ocena stopnia, w jakim test rzeczywiście mierzy to, co ma
mierzyć.
Spójność wewnętrzna
Analiza grupy przypadkowo wybranych pytań w celu ustale-
nia, czy mierzą tę samą cechę.
Związek z przyjętym kryterium
Ustalenie, czy test może zostać praktycznie zastosowany w ja-
kimś celu, dając mierzalne rezultaty dotyczące konkretnego kry-
terium; stwierdzenie, czy dane kryterium nie jest zbyt abstrakcyj-
ne lub pozbawione mierzalnego charakteru.
Już sam charakter testów psychometrycznych wskazuje, które
pojęcia rzetelności i trafności są w ich przypadku najważniejsze.
Ponieważ w każdym przypadku sytuacja jest odmienna (np. pew-
ne testy mogą stawiać sobie za cel wysoką spójność wewnętrzną
kosztem wysokiej trafności mierzonej zbieżnością z przyjętym
kryterium), połączenie kilku różnych testów zagwarantuje właści-
wą równowagę celów.
Abstrahując od subiektywnej oceny rzetelności i trafności testu,
istnieją statystyczne narzędzia umożliwiające dokonanie oceny
testu w tej dziedzinie, np. współczynnik korelacji r. Służy on do
pomiaru rzetelności i trafności testu na podstawie stopnia i kierun-
ku związku między dwiema analizowanymi zmiennymi. Wysoki
współczynnik korelacji otrzymujemy wówczas, gdy obydwie zmien-
ne lub cechy, które nas interesują, są ze sobą silnie związane (zob.
rysunek a na następnej stronie). Kiedy jedna zmienna wywiera
niewielki wpływ na wartość drugiej, współczynnik ich wzajemnej
korelacji jest niski (zob. rysunek b umieszczony na stronie 286).
Poniższe wykresy rozrzutu zmiennych obrazują obydwie sytu-
acje. Każdy krzyżyk oznacza jednoczesne wystąpienie odpowiedniej
wartości na osi rzędnych i odciętych. Z rysunku a wynika zasada,
że im wyższy jest wiek studenta, tym wyższa ocena uzyskana 285
Statystyka

z testu z matematyki. Można zatem dojść do wniosku, że istnieje
wysoki współczynnik korelacji między wspomnianymi zmiennymi.
W przeciwieństwie do tego istnieje bardzo niska korelacja między
ilością spożywanej codziennie herbaty a wynikami testu, co wska-
zuje, że na podstawie jednej zmiennej nie można wyrokować o dru-
giej, ponieważ nie są one ze sobą związane.

W miarę oddalania się krzyżyków od prostej obrazującej
liniowy związek między dwiema zmiennymi (widocznej na rysun-
ku a), ich wzajemna korelacja staje się coraz słabsza i coraz
trudniej ją określić. W konsekwencji wartość współczynnika ko-
relacji spada do zera. Współczynnik korelacji przyjmuje wartości
w przedziale od- 1 do 1.
r = 1
Im wartość współczynnika ko-
relacji jest bliższa 1, tym do-
skonalszy i łatwiejszy do zde-
finiowania związek między
zmiennymi.
286

Statystyka
r = 0
Im wartość współczynnika ko-
relacji bliższa jest zeru, tym
mniej istotny i słabiej określo-
ny związek między zmiennymi.
r = -1
Im bardziej wartość współczyn-
nika korelacji zbliża się do war-
tości - 1, tym związek między
zmiennymi jest silniejszy, lecz
o kierunku przeciwnym, tj. gdy
jedna ze zmiennych rośnie, dru-
ga maleje.

Współczynnik korelacji rzadko wskazuje na doskonały zwią-
zek między zmiennymi, ponieważ zwykle występują czynniki
poboczne, np. im wyższa cena komputerów, tym niższy popyt,
na który można jednak oddziaływać za pomocą reklamy, dostęp-
ności towarów, sprawności sprzętu oraz ogólnej sytuacji gospo-
darczej.
Stosując współczynnik korelacji do oceny rzetelności i trafno-
ści testów psychometrycznych, należy zatem uwzględniać inne
czynniki. Współczynnik korelacji, chociaż pomocny w analizie,
nie jest jedynym wskaźnikiem jej wartości.
287
288
Statystyka
W przypadku konkretnych sytuacji testowych współczynnik

korelacji może być zastosowany jako wskaźnik i odniesiony do
czterech rodzajów rzetelności-trafności, o których wspomniałem:
Oceniając prawdopodobieństwo błędnej oceny wyników testu,
należy zwrócić szczególną uwagę na jego trafność. W przypadku
opisanym rysunkiem © test może być uznany za nietrafny, gdyż
niskie wyniki umiejętności kierowniczych okazały się kiepskim
wskaźnikiem wysokich praktycznych wyników osiąganych przez
kierownictwo. Znaczenie sprawdzianów trafności polega na usta-
leniu, w jakim stopniu wyniki testu faktycznie odzwierciedlą
zdolności i możliwości kandydata. Pomoże w tym ustalenie wskaź-
(a)
Umiarkowana wiarygodność mierzona
ponownym wynikiem testu

r = 0,49 , x
y x x

i xx x

Xx

x ^

xx ii?
X X X

x „x
Y ~

S
„Łatwy” test przeprowadzony
po raz pierwszy
(b)
Wysoka rzetelność mierzona spójnością

wewnętrzną ,
r = 0,89 X

xx x
xxXx J<
xx
X
x
x x
Wyniki odpowiedzi na nieparzyste pytania
„łatwego” testu
©
, Niska wiarygodność mierzona konstruktem
(trafnością teoretyczną)

r = 0,11

X X x
x x

X x
xx x

x x x x Xx
X X x

X* X
x xx

x x x
X X

YX f
x x

x* %
X , X X

X X
x * x x

X , *
X

X X
X

-------------?
Wyniki testu umiejętności kierowniczych

Statystyka
nika określającego stosunek decyzji właściwych do niewłaści-
wych. W konsekwencji testy psychometryczne rzadko trakto-
wane są jako jedyne narzędzie selekcji, lecz używa się stałych
w połączeniu z osobistym, bardziej subiektywnym sposobem
podejścia.
Jako trudniejszy do określenia od rzetelności, satysfakcjonu-
jący poziom trafności bywa zróżnicowany w zależności od rodzaju
testu i wcześniej stosowanych metod selekcji. Mimo niskiego po-
ziom trafności w pewnych dziedzinach zastosowanie testów psy-
chometrycznych w procesie selekcji staje się coraz powszechniej-
sze, przewyższając pod względem trafności inne metody wyboru.
Ponieważ testy psychometryczne są stosowane głównie pod-
czas rozmów kwalifikacyjnych/procesu selekcji, ich rezultaty
mogą być znacznie bardziej pouczające niż dwudziestominutowe-
go wypytywania. Jeśli trafność testu okazała się niska, prowadzą-
cy rozmowę powinien przyjąć to do wiadomości i tak sformułować
pytania, by test uzyskał walor trafności.
Jeśli wiesz i rozumiesz, jakie cechy będzie przypuszczalnie
wykazywał twój test psychometryczny, lepiej poradzisz sobie
z mylnymi tropami, które mogą się pojawić w trakcie jego wyko-
nywania.
289
290
Poniżej podaję znaczenie terminów, które pojawiają się najczę-
ściej w ocenach psychologicznych.
Agorafobia
Irracjonalny lęk przed otwartymi lub zatłoczonymi miejscami, prowa-
dzący do wycofania się ze społeczeństwa i (zazwyczaj) przebywania
w osamotnieniu, w domu.
Agresja
Użycie siły, zwykle niewłaściwe. Sądzi się, że agresja słowna i fizyczna
jest sposobem, w jaki człowiek radzi sobie z zagrożeniem. Zachowanie
takie prowadzi jednak niezmiennie do nasilenia konfliktu, prowokując
innych do rewanżu.
Ambiwalencja
Posiadanie dwóch sprzecznych opinii lub odczuć w stosunku do
jakiejś osoby lub rzeczy. Wielu terapeutów podkreśla potrzebę „po-
wstrzymania” pozostających w konflikcie uczuć.
Amnezja
Utrata pamięci, którą może spowodować traumatyczne doświadczenie

oraz przyczyna o charakterze fizycznym, psychologicznym lub fizjo-
logicznym.
Anormalne zachowanie
Ogólnie anormalne postępowanie nie oznacza zachowania „innego”.
Zachowanie anormalne, wywierające wpływ na cierpiącego i osoby
z jego otoczenia, powinno odznaczać się następującymi cechami:
- rzadkością występowania, niezwykłością lub sporadycznością (tj.
nie musi być cechą charakterystyczną zachowania lub odczuwania
danej osoby);
- zakorzenieniem w błędnym postrzeganiu lub interpretacji rzeczywi-
stości;

- społeczną nagannością, wykraczającą poza granice

zwyczajnie „nie-

grzecznego” lub „nieprzyzwoitego” postępowania;
Najważniejsze terminy
- powodowaniem cierpienia u chorego i innych osób z jego otoczenia;
- skazującym na porażkę lub niebezpiecznym charakterem.
Antyspołeczne zachowanie
Charakteryzuje kogoś, kto często pozostaje w konflikcie ze społeczeń-
stwem, kogo od konfliktu nie zniechęca groźba lub perspektywa kary
i kto nie doświadcza z jego powodu poczucia winy (lub doświadcza go
w niewielkim stopniu).
Behawioralna terapia
Terapia zmierzająca do zmiany nieskutecznego lub samoogranicza-
jącego człowieka zachowania, zamiast poprzestawać na odnalezieniu
jego przyczyn lub wzorców z dzieciństwa, które mogły być jego źród-
łem.
Depresja
Głębokie poczucie cierpienia, wewnętrznego zwątpienia, smutku i bez-
nadziejności. Wielu psychologów uważa, że depresja jest chorobą
i zaleca leczenie polegające na przyjmowaniu starannie dobranych
lekarstw. Istnieje jednak teoria głosząca, że przyczyną wycofania się
z życia i nieskutecznych zachowań może być „wyuczone poczucie
beznadziejności”.
Depresyjny czynnik, depresant
Każdy czynnik osłabiający aktywność lub szybkość reakcji. Spożywa-
ny w nadmiernych ilościach alkohol jest znanym depresantem, gdyż
osłabia napięcie i niepokój.
Dwubiegunowe zaburzenie afektywne
Inne określenie depresji maniakalnej, w której pojawiają się silne
wahania nastrojów, od stanu wielkiego rozradowania do skrajnej
depresji.
Ego
Rdzeń naszego jestestwa łączony zwykle ze świadomością, codziennym
poczuciem własnej tożsamości i „rzeczywistości”.
Empatia
Zdolność wyobrażenia sobie uczuć innych ludzi bez utraty poczucia
własnej tożsamości.

Fiksacja
Stan „zablokowania” w określonym stadium rozwoju. Na przykład
młodzi dorośli lękający się przyjęcia odpowiedzialności w pracy mogą 291
Najważniejsze terminy
się zachowywać jak nastolatki, np. spóźniać się lub być skrajnie
niezorganizowani.
Fobia
Nieuzasadniony lub przesadny lęk spowodowany pojawieniem się
czegoś (np. pająka) lub zajściem jakiejś sytuacji.
Grupowa terapia
Rodzaj terapii polegający na przemyśleniach i wsparciu udzielanym
przez członków grupy zamiast przez zawodowego terapeutę. Wspólne
doświadczenia członków grupy terapeutycznej mogą być skutecznym
bodźcem do zmiany ludzkich zachowań.
Halucynacja
Pojęcie stosowane w psychiatrii na określenie doświadczenia zmysło-
wego (tj. widzenia, słyszenia lub innego sposobu postrzegania) przed-
miotu zewnętrznego, który w danej sytuacji się nie pojawia lub
w ogóle nie istnieje.
Hipnoterapia
Wykorzystanie stanu przypominającego trans do zmiany kompulsyw-
nych zachowań (np. nałogowego palenia) lub wydobycia na powierzch-
nię od dawna głęboko ukrytych uczuć i wspomnień. Wydaje się, że
zamierzony skutek osiąga się poprzez wprowadzenie pacjenta w stan
rozluźnienia, zawężenie jego pola uwagi oraz silnej sugestii.
Hipochondria
Uporczywe przekonanie o cierpieniu na poważną chorobę, mimo braku
dowodów medycznych, które by to potwierdzały. Stan charakteryzuje się
nadmiernym skupieniem uwagi na drugorzędnych doznaniach fizycznych
oraz irracjonalnym lękiem.
Introspekcja
Doświadczenie wewnętrzne,
i uczucia człowieka.
obiektywnie ujmujące przekonania
Klaustrofobia
Obawa przed małymi lub zamkniętymi pomieszczeniami, wywołująca
zwykle silne stany lękowe.
Kompulsja, natręctwo
Prawie nieodparte pragnienie odczuwania lub zachowania się
w sposób, który zaburza codzienne życie. Ludzie postępujący
292 w sposób kompulsywny czują się zmuszeni do zachowań sprzecz-
Najważniejsze terminy
nych ze świadomym wyborem (przykładem kompulsywnego zachowa-
nia jest np. ciągłe mycie rąk). Jest ono próbą uwolnienia leżącego
u podłoża lęku.
Kontroli umiejscowienie
Miejsce, któremu przypisujemy panowanie nad procesem przyjmo-
wania „wzmocnień” . Ludzie o wewnętrznym umiejscowieniu kon-
troli są silnie zmotywowani, mają wysokie poczucie własnej warto-
ści i wierzą, że mogą modyfikować wpływ negatywnych wydarzeń -

krótko mówiąc, sami są dla siebie źródłem wartości i kierunku
w życiu.
Lęk
Stan emocjonalny cechujący się przeżywaniem obaw, strachu i złych
przeczuć. Zaburzeniom lękowym towarzyszy zwykle przyspieszone
bicie serca, napięcie lub drżenie. Zob. też Paniki napad i Fobia.

Libido

W psychoanalizie Freuda energia psychiczna oznaczająca wolę życia,
wyrażająca się najwyraźniej w formie popędu seksualnego.
Mania
Uczucia i zachowania wyrażające nieopanowaną radość, często łączą-
ce się z bezsennością i ciągłą nadpobudliwością.
Narcyzm
Miłość do samego siebie, mogąca być źródłem poczucia własnej war-
tości i (w przypadku wypaczenia) przesadnego mniemania o swojej
ważności oraz manipulacyjnych zachowań.
Nerwica
Zaburzenie psychologiczne, zwykle wypływające z konfliktu wewnętrz-
nego, któremu towarzyszą lęki lub obsesje biorące się z „fragmenta-
rycznego postrzegania” własnej sytuacji.
Obrona
Wszyscy uczymy się sposobów ochrony siebie. Wiedza ta pozwala
unikać cierpienia i niebezpieczeństwa. Należy wiedzieć, że ogień jest
gorący i może nas opatrzyć. Jednak ludzie, którzy mają zbyt wiele
„mechanizmów obronnych”, są najczęściej przesadnie podejrzliwi wo-
bec bliźnich. Jeśli dziecko zostanie odrzucone przez własnych rodzi-
ców, często świadomie odsuwa się od innych ludzi. Postawa taka może
zdominować odczuwanie cierpienia i bólu, może również w poważnym
stopniu utrudnić nawiązywanie intymnych związków.
293
Najważniejsze terminy
Trwale, powodujące zaburzenia przeświadczenie zakorzenione w po-
zbawionym podstaw lub wypaczonym postrzeganiu rzeczywistości.
Paniki napad
Atak skrajnego lęku, któremu często towarzyszy obawa przed „szaleń-
stwem” lub utratą panowania nad sobą, silne pocenie się, drgawki,
trudności z oddychaniem oraz bicie serca. Zwykle nie ma wyraźnego
związku między zewnętrznymi wydarzeniami a napadami lęku.
Paranoja
Zaburzenie cechujące się skrajnymi i uporczywymi urojeniami, że je-
steśmy ofiarą prześladowań, plotek lub przedmiotem innych destruk-
cyjnych zachowań.
Poznanie
Proces świadomy opisujący, w jaki sposób uczymy się i w jaki sposób
powstają nasze spostrzeżenia i sądy.
Poznawcza terapia
Podejście terapeutyczne, które stara się pomóc ludziom w dokonaniu
zmian przez zbadanie, w jaki sposób myślą lub w co wierzą (jakie są ich

postawy i oczekiwania). Najczęściej terapia poznawcza stosowana jest
w celu zmiany negatywnych, skazujących na porażkę lub autodestruk-
cyjnych myśli w myśli pozytywne.
Projekcja, rzutowanie
Psychologiczny mechanizm obronny, kiedy przypisuje się innym lu-
dziom uczucia lub cechy, nad którymi się ubolewa lub których
pragnie się pozbyć.
Przeniesienia
Uczucia, które zostały celowo przesunięte (w sposób świadomy lub
nieświadomy) z pierwotnego, intencjonalnego przedmiotu na inny. Po
przeniesieniu substytut lub symbol staje się ogniskową skupiającą
uczucia. Na przykład ludzie często źle traktują członków własnej
rodziny, ponieważ nie mogą (lub nie potrafią) okazać gniewu ludziom
sprawującym władzę.
Psychoanaliza
Teoria psychologiczna stworzona przez Sigmunda Freuda, służąca
analizie uczuć. Freud wierzył, że można ujawnić korzenie naszych za-
chowań tkwiące w podświadomych motywach i konfliktach wewnętrz-
294 nych.
Najważniejsze terminy
Radzenie sobie
Postawy i zachowania, które pomagają nam skutecznie stawiać czoło
rozmaitym sytuacjom życiowym. Defensywne radzenie sobie z sytu-
acją pozwala zapanować nad własnymi zasobami, nie zawsze jednak
usuwa źródło stresu. W jego skład wchodzi wycofanie, niewłaściwe
fantazjowanie, zachowania agresywne i nadużywanie alkoholu.
Aktywne radzenie sobie rozpoczyna się od wzięcia odpowiedzialności
za własne postępowanie, myśli i uczucia oraz dążenia do skutecznego
zajęcia się przyczynami stresu.
Rozwojowa psychologia
Dział psychologii zajmujący się zmianami - fizycznymi, emocjonalny-
mi, poznawczymi i społecznymi - które dokonują się w ciągu trwania
ludzkiego życia oraz czynnikami je wywołującymi (genetycznymi i śro-
dowiskowymi).
Superego
W psychoanalizie Freuda warstwa osobowości przejmująca wartości
społeczne i z tego powodu uczestnicząca w czynności sądzenia, samo-
obserwacji i (często) krytyki postępowania.
Świadomość
Stan zdawania sobie z czegoś sprawy. Może istnieć np. zmysłowa
świadomość środowiska lub wewnętrzna, bezpośrednia samowie-
dza (dotycząca własnych myśli, uczuć i wspomnień), która nie
zawsze zależy od narządów zmysłów. Odmienne stany świadomości
pojawiają się w głębokim śnie, podczas medytacji lub hipnotyczne-
go „transu”.
Tłumienie
W przeciwieństwie do wyparcia, świadome i rozmyślne odwrócenie się
od nieakceptowanych myśli, uczuć lub impulsów.
Urojenie
Fałszywe lub przesadnie wyolbrzymione mniemanie.

Warunkowanie
Prosta forma uczenia, w której tworzy się skojarzenia między pewnymi
bodźcami i reakcjami.
Wina
Świadomość uczynienia czegoś złego, wynikająca z prawdziwego lub
wyimaginowanego naruszenia standardów moralnych, religijnych lub
społecznych.
j
295
Najważniejsze terminy
Wyparcie, represja
Nieświadomy mechanizm obronny polegający na przeniesieniu nega-
tywnych uczuć i wydarzeń w głąb pokładów pamięci, ponieważ nie
można ich zaakceptować lub są zbyt przerażające, by mogły funkcjo-
nować na powierzchni świadomości.
Zaprzeczenie
Mechanizm obronny polegający na wierzeniu, że groźne lub niebezpie-
czne wydarzenia/sytuacje są nieszkodliwe. Zaprzeczenie ma na celu
usunięcie stresu, powinno jednak ustąpić na rzecz rzeczywistych
i skutecznych sposobów radzenia sobie z trudnościami. Nałogowi
palacze często zaprzeczają, by palenie miało związek z rakiem; często
też godzą się na ryzyko, uważają, że nie grozi im żadne niebezpieczeń-
stwo.
Zawiść
Niechęć wywołana przedmiotem będącym własnością drugiego, wyni-
kająca z pragnienia jego posiadania. Jeśli postawa taka nie zostanie
poddana kontroli, może prowadzić do niszczenia dowolnych przedmio-
tów będących własnością drugiego.
Zazdrość
Uczucie wrogości lub zranienia wypływające z wyłącznego charakteru
związku łączącego człowieka z innymi ludźmi.
Złudzenie
Fałszywa interpretacja rzeczywistego doświadczenia (w przeciwień-
stwie do halucynacji, która polega na tworzeniu bytów nierzeczywis-
tych oraz urojeniu będącym fałszywym przekonaniem).

To jest książka,
dzięki której zdołasz dokonać oceny
swojego charakteru, własnych zalet, słabości.
Czy znasz siebie?
Czy potrafisz ocenić charakter innych ludzi?
W ciągu całego życia człowiek dokonuje oceny osobo-
wości - własnej i osób, z którymi się styka. Codziennie
my
oceniamy bliźnich i sami jesteśmy poddani takiej
ocenie,
najczęściej intuicyjnie. Dlaczego więc nie wspomóc
intuicji
fachowymi testami, które pozwolą wykształcić w sobie

umiejętność oceny własnej osobowości i zachowania
osób, z którymi się stykamy?
Z tej książki dowiesz się wszystkiego na temat testów
psy-
chometrycznych. A są one stosowane coraz
powszechniej.
Jeśli pragniesz zdobyć pracę albo awansować, z
pewno-
ścią zostaniesz poddany podobnym testom. Lepiej
więc,
by nie były one zaskoczeniem...

www.swiatksiazki.pl

ISBN 83-7311-849-7
9”788373 118492”
Cena 23,00 zł

Nr 3994