/ /

1 / 2 0 1 1

15

D I A G N O S T Y K A

Z

espół rowka nerwu łokciowego
(ZRNŁ) jest schorzeniem wy-
wołanym uciskiem nerwu łok-

ciowego w kanale łokciowym leżącym
na tylnej powierzchni nadkłykcia przy-
środkowego kości ramiennej, zamknię-
tej pasmem powięziowym otulającym
nerw łokciowy. Dolegliwości towarzy-
szące ZRNŁ rozpoczynają się zwykle
od okresowego występowania bólu
w okolicy nadkłykcia przyśrodkowego
lub przyśrodkowej powierzchni przed-
ramienia. Bólowi mogą towarzyszyć
parestezje o typie zdrętwienia i ścierp-
nięcia obejmujące obszar unerwienia
nerwu łokciowego – w szczególności
palec 4 i 5. Są one szczególnie nasilone
po dłuższym utrzymywaniu kończyny
zgiętej w stawie łokciowym lub opar-
tej na łokciu. Jeżeli ustępują samoist-
nie po wyprostowaniu kończyny, nie
są traktowane jako objaw patologicz-
ny. Jeżeli jednak parestezje utrzymują
się dłużej, towarzyszy im niedoczuli-
ca na palcu małym i łokciowej stronie

DOROTA OGAREK

1,2

, FILIP GEORGIEW

1,2,3

, EWA OTFINOWSKA

1,2

1

Instytut Ochrony Zdrowia PWSZ w Tarnowie

2

Zakład Rehabilitacji Leczniczej Szpitala Wojewódzkiego im. św. Łukasza w Tarnowie

3

Oddział Neurochirurgii Szpitala Wojewódzkiego im. św. Łukasza w Tarnowie

Przegląd testów

i objawów klinicznych

służących do rozpoznawania

zespołu rowka nerwu łokciowego

Streszczenie:

Zespół rowka nerwu łokciowego

jest drugą co do częstości neuropatią uciskową
kończyny górnej. Do głównych objawów opisywa-
nej neuropatii można zaliczyć ból, parestezje oraz
zaburzenia ruchowe. Testy kliniczne są podsta-
wowym narzędziem służącym do rozpoznawania
oraz ustalania rozmiaru patologii. Uciskowi nerwu
łokciowego towarzyszy często charakterystyczny
„zestaw” objawów czuciowych oraz ruchowych.
Zaburzenia czuciowe najczęściej obejmują palec
4 i 5 oraz grzbietowo-łokciową stronę ręki. Celem
artykułu był przegląd testów prowokacyjnych,

czuciowych oraz charakterystycznych objawów
towarzyszących ZRNŁ.

Słowa kluczowe:

zespół rowka nerwu łokciowego,

testy kliniczne, testy prowokacyjne, objawy kliniczne.

Summary:

Cubital tunnel syndrome is the second

most common peripheral nerve entrapment syndro-
me in the human body. It is the cause of considerable
pain and disability for patients. Clinical testing is an es-
sential component in identifying and determining the
extent of patology for cubital tunnel syndrome. Injury
to the ulnar nerve often results in a predictable set

of upper extremity sensory and motor impairments.
Sensory disturbances typically involve the the small
and ring fingers and can also involve the dorsal-ulnar
aspect of the hand. Sensory changes can contribute
to motor control difficulties. The purpose of this
article was to review ulnar nerve provocative testing,
sensory testing and the and the substantial collection
of diagnostic signs and tests. Administration procedu-
res for each maneuver are described as well as the
resulting positive and negative outcomes.

Key words:

cubital tunnel syndrome, clinical tests,

provocative tests, clinical signs.

palca serdecznego oraz części grzbie-
towej i łokciowej strony ręki, a czasem
również ból zlokalizowany po przy-
środkowej stronie stawu łokciowego,
mamy do czynienia z typowym obra-
zem ZRNŁ. W związku z tym, że nerw
łokciowy jest nerwem mieszanym, za-
wierającym również włókna ruchowe,
w zaawansowanych stadiach choroby
dochodzi do osłabienia, a w dalszej
konsekwencji zaniku krótkich mięśni
ręki zaopatrywanych przez nerw łok-
ciowy. Chociaż objawy ruchowe poja-
wiają się stosunkowo późno, niektórzy
pacjenci zgłaszają, że stają się one ich
głównym problemem (1, 2, 7, 10, 17).

Pomimo tego, że badanie elektrofi -

zjologiczne jest niezwykle ważne w dia-
gnostyce uszkodzeń nerwu łokciowego,
ponieważ pozwala potwierdzić obec-
ność uszkodzenia oraz ocenić sto-
pień nasilenia zmian (1, 2, 10), część
klinicystów uważa, że do rozpozna-
wania ZRNŁ wystarczające jest tylko
badanie podmiotowe (12). Oczywiście

Zespół rowka nerwu

łokciowego (z ang.

cubital tunnel

syndrome) stanowi drugą
co do częstości występowania
mononeuropatię uciskową
w obrębie kończyny górnej.
W Stanach Zjednoczonych
współczynnik zapadalności
szacuje się na 0,75/1000 rocznie.

Praca recenzowana

r e h a b i l i t a c j a

/ /

16

D I A G N O S T Y K A

największą zaletą testów klinicznych
jest fakt, że są łatwe do wykonania i bar-
dziej dostępne niż badania elektrofi zjo-
logiczne. Są one pierwszą i podstawo-
wą składową służącą do rozpoznawania
i oceny stopnia nasilenia patologii.
Wielu autorów uważa, że pozytywny
wynik testów diagnostycznych o wy-
sokiej czułości i specyfi czności jest
wskazówką do wykonania kolejnych
badań weryfi kacyjnych. Dla poprawy
skuteczności testów diagnostycznych
powinny zostać ustalone pewne stan-
dardy dotyczące sposobu ich wykona-
nia i interpretacji (5, 7).

Metody diagnostyczne

Metody diagnostyczne wykorzystywa-
ne w rozpoznawaniu ZRNŁ można
podzielić na następujące grupy:
a) testy prowokacyjne – mają na celu

wywołanie lub nasilenie stopnia do-
legliwości bólowych i parestezji w ob-
szarze unerwienia nerwu łokciowego.
Efekt ten może być osiągnięty przez:
zwiększenie ciśnienia w okolicy rowka
nerwu łokciowego, bezpośredni me-
chaniczny ucisk nerwu, upośledzenie
krążenia krwi w kończynie górnej do-
prowadzające do niedotlenienia ner-
wu lub rozciągnięcie pnia nerwu,

b) testy oceniające wrażliwość czu-

ciową – ucisk włókien czuciowych
nerwu łokciowego wpływa na pod-
niesienia progu czucia dotyku oraz
zaburzenie zdolności rozpoznawania
podobnych pobudzeń dotyczących
położonych obok siebie receptorów.
W przebiegu ZRNŁ stwierdza się ja-
kościowe i ilościowe zaburzenia czu-
cia na opuszce palca 4 i 5 (12, 17),

c) testy i objawy ruchowe towarzyszące

uciskowi włókien ruchowych nerwu
łokciowego.
Ucisk włókien ruchowych nerwu łok-

ciowego wywołuje zaburzenia przewod-
nictwa, a w dalszym ciągu doprowadza
do osłabienia i zaników mięśni:
– przywodziciela kciuka,
– międzykostnych,
– zaopatrywanych przez nerw łokcio-

wy mięśni glistowatych,

– kłębika palca małego,
– zginacza łokciowego nadgarstka oraz

zginacza głębokiego palców.

Testy prowokacyjne

Test Tinela (1, 2, 3, 7, 13)
– zdjęcie 1
Uzasadnienie: bezpośredni mechanicz-
ny nacisk na nerw łokciowy wpływa
na nasilenie objawów.

Sposób wykonania: pacjent przebywa

w pozycji siedzącej, staw łokciowy jest
nieznacznie zgięty, przedramię znajdu-
je się w supinacji. Badający delikatnie
opukuje opuszką palca wskazującego
okolicę rowka nerwu łokciowego, któ-
ry znajduje się na tylnej powierzchni
nadkłykcia przyśrodkowego kości ra-
miennej.

Wynik pozytywny: pojawienie się

parestezji lub uczucie „przepływające-
go prądu” do dystalnych części nerwu
łokciowego. Czułość testu szacuje się
na 70%, a specyfi czność na 98%. Cho-
ciaż przyjmuje się, że wynik testu może
uzyskiwać wynik fałszywie pozytywny
u 25% zdrowych chorych.

Uwagi:

– opukiwanie można wykonać przy

pomocy młotka neurologicznego,
jednak zbyt mocne uderzanie może
wywołać objawy nawet ze strony
zdrowego nerwu;

– czułość testu szacuje się na 70%,

a specyfi czność na 98%.

Test Tinela – wersja ruchowa (7)
Sposób wykonania: pacjent przebywa
w pozycji siedzącej, staw łokciowy jest
nieznacznie zgięty, przedramię znajdu-
je się w supinacji. Badający delikatnie
opukuje opuszką palca wskazującego
wzdłuż przebiegu nerwu łokciowego.

Wynik pozytywny: wyraźne „szarp-

nięcie” ruchowe połączone z obecno-
ścią parestezji w obrębie mięśni zaopa-
trywanych przez nerw łokciowy.

Uwagi: czułość testu szacuje się

na 78%, a specyfi czność na 79%.

Test zgięciowy łokcia (2, 3, 7, 8, 12)
Uzasadnienie: w pozycji maksymalne-
go zgięcia w stawie łokciowym docho-
dzi do kilkakrotnego wzrostu ciśnie-
nia zarówno w sąsiedztwie nerwu, jak
i w samym nerwie. Dodatkowo w po-
zycji zgięcia stawu łokciowego do kąta
120-150 stopni dochodzi do wydłuże-
nia nerwu łokciowego o około 10%.

Zarówno wzrost ciśnienia, jak i roz-
ciąganie nerwu łokciowego prowadzi
do zmniejszenia przepływu krwi, nie-
dotlenienia – co powoduje nasilenie
charakterystycznych objawów.

Sposób wykonania: pacjent przebywa

w pozycji siedzącej, przedramię znajduje
się w supinacji, nadgarstek w pozycji neu-
tralnej, a następnie wykonuje ruch mak-
symalnego zgięcia w stawie łokciowym.
Maksymalne zgięcie stawu łokciowego
jest utrzymywane przez 60 sekund.

Wynik pozytywny: pojawienie się lub

nasilenie parestezji o typie zdrętwienia
i ścierpnięcia w obszarze zaopatrywa-
nym przez nerw łokciowy.

Uwagi:

– czas utrzymywania pozycji zgięcio-

wej może być dłuższy, nawet 5 mi-
nut (3) – jednak wraz z wydłużeniem
czasu trwania testu zwiększa się ry-
zyko uzyskania wyniku fałszywie do-
datniego;

– czułość testu szacuje się na 75%,

a specyfi czność na 99%.

Test opaski pneumatycznej
(Gilliatta) (7, 13) – zdjęcie 2
Uzasadnienie: podwyższenie ciśnie-
nia w mankiecie powyżej wartości
ciśnienia skurczowego naraża nerw
łokciowy na niedotlenienie i nasilenie
objawów. Wzrost ciśnienia powyżej
30 mm Hg zmniejsza przepływ krwi,
co wpływa na nasilenie objawów niedo-
tlenienia nerwu łokciowego (4).

Sposób wykonania: test ten polega

na wypełnieniu założonego na ramie-
niu mankietu – opaski pneumatycz-
nej powietrzem do wartości ciśnienia
250 mmHg. Kończyna górna jest zgięta
w stawie łokciowym do kąta 20 stopni,
przedramię znajduje się w supinacji.
Czas trwania testu wynosi 60 sekund.

Wynik pozytywny: pojawienie się lub

nasilenie parestezji o typie zdrętwienia
i ścierpnięcia w obszarze nerwu łok-
ciowego.

Uwagi: czułość testu szacowana jest

na 89%, a specyfi czność na 98%.

Połączony test zgięciowy łokcia
i test opaski pneumatycznej (7, 13)
Uzasadnienie: jak przy teście zgięcio-
wym i opaskowym.

/ /

1 / 2 0 1 1

17

D I A G N O S T Y K A

Sposób wykonania: test ten polega

na wypełnieniu założonego na ramie-
niu mankietu – opaski pneumatycznej
powietrzem pod wartości ciśnienia
250 mmHg. W trakcie testu staw łok-
ciowy badanej kończyny znajduje się
w pozycji maksymalnego zgięcia. Czas
trwania testu wynosi 30 sekund.

Wynik pozytywny: pojawienie się lub

nasilenie parestezji o typie zdrętwienia
i ścierpnięcia w obszarze nerwu łok-
ciowego.

Uwagi:

– czas utrzymywania pozycji zgięciowej

może być dłuższy (1 minuta (7)), jed-
nak wraz z wydłużeniem czasu trwa-
nia testu zwiększa się ryzyko uzyska-
nia wyniku fałszywie dodatniego;

– czułość testu szacuje się na 91%,

a specyfi czność na 97%.

Test napięciowy dla nerwu
łokciowego (ang. Upper Limb
Tension Test – ULTT) (5, 16)
Uzasadnienie: rozciągnięcie korzenia
nerwowego lub pnia nerwu w sytuacji,

gdy jest on podrażniony powoduje na-
silenie objawów.

Sposób wykonania: pacjent leży

na wznak, terapeuta sekwencyjnie
przemieszcza kończynę, w obrębie
której występują dolegliwości, w kie-
runku skrajnej pozycji: 1 – obniżenie
łopatki, 2 – odwiedzenie ramienia,
3 – pronacja przedramienia i wyprost
nadgarstka, 4 – rotacja zewnętrzna ra-
mienia, 5 – wyprost łokcia, 6 – zgięcie
szyi w stronę przeciwną, a następnie
w stronę testowanej kończyny. Pacjent
proszony jest o obserwację objawów
powielanych w czasie manewru.

Wynik pozytywny: wystąpienie jed-

nego z opisywanych poniżej objawów:
1 – w czasie wykonywania testu docho-
dzi do powielenia objawów występu-
jących na co dzień; 2 – różnice w wy-
proście stawu łokciowego większe niż
10° w stosunku do strony przeciwnej
na zakończenie całej sekwencji ruchu;
3 – zgięcie w stronę przeciwną nasila
objawy, a w stronę testowanej kończyny
zmniejsza nasilenie objawów.

1

2

3

fot. ar

chiwum autor

ów

r e h a b i l i t a c j a

/ /

18

D I A G N O S T Y K A

Uwagi: wyzwalając napięcie w obrę-

bie pnia nerwu, nie wiemy dokładnie,
która ze struktur jest źródłem dysfunk-
cji. Wynik testu może być również po-
zytywny przy podrażnieniu nerwu po-
środkowego proksymalnie w stosunku
do kanału nadgarstka.

Testy oceniające wrażliwość
czuciową

Test lekkiego dotyku – głębokiego
ucisku (test włókienkowy
Semmesa-Weinsteina S-W) (6, 10)
Uzasadnienie: na skutek ucisku włókien
czuciowych nerwu łokciowego już w po-
czątkowym stadium choroby dochodzi
do podniesienia progu czucia dotyku.

Sposób wykonania: terapeuta przy-

kłada w okolicy opuszki palca elastycz-
ne włókienka o ustalonej sztywności
(której odpowiada określony kolor).
Do badania używamy zestawu składa-
jącego się z pięciu włókienek. Każde
z nich zostało skalibrowane tak, by wy-
wierało nacisk o określonej wartości.
Włókienko jest przykładane w okolicy

opuszek palców 4 i 5 oraz dla porówna-
nia 1, 2 lub 3 (są unerwione przez nerw
pośrodkowy). Badanie rozpoczynamy
od włókienka 2, 83. Włókienko należy
przyciskać prostopadle do skóry przez
1-1,5 s do momentu aż się nie ugnie.
Następnie przytrzymuje się przez
1-1,5 s, po czym stopniowo unosi tak,
by upłynęło tyle samo czasu. Każdego
włókienka używa się w danym miejscu
trzykrotnie.

Wynik pozytywny: przy zaburzonej

funkcji nerwu próg czucia w obszarze
unerwienia nerwu łokciowego (opusz-
ka jednego palca 4 i 5) jest wyższy niż
2, 83.

Uwagi:

– zmniejszenie wrażliwości czuciowej

na grzbietowej części ręki po stronie
łokciowej sugeruje, że nerw łokciowy
jest uszkodzony proksymalnie w sto-
sunku do kanału Guyona (2);

– obustronne symptomy i zespół kana-

łu nadgarstka komplikują możliwość
porównania obu obszarów i podjęcia
decyzji o przyczynach;

4

5

6

/ /

1 / 2 0 1 1

19

D I A G N O S T Y K A

– stwardnienie skóry podwyższa próg

pobudliwości;

– monofilamenty mogą wywoływać

różne wartości ciśnienia, jeśli włó-
kienko jest niewłaściwie przykłada-
ne, skręcone lub zużyte;

– w celu postawienia odpowiedniej dia-

gnozy lepiej jest zastosować zestaw
składający się z 5 włókienek;

– zestaw składający się z 20 włókienek

jest wykorzystywany do oceny postę-
pów leczenia.

Dwupunktowy test
rozdzielczości czucia (6)
Uzasadnienie: uciskowi włókien czu-
ciowych nerwu towarzyszy zaburzenie
zdolności rozpoznawania podobnych
pobudzeń dotyczących położonych
blisko siebie receptorów.

Sposób wykonania: terapeuta dotyka

końcami cyrkla diagnostycznego opusz-
ki palca serdecznego i małego. Pacjent
ma za zadanie (po wyłączeniu kontroli
wzrokowej) określić, czy czuje jeden czy
dwa końce cyrkla. Zmniejszając kolejno
odległość między jego końcami, rejestru-
je się zdolność chorego do rozróżniania
dwóch punktów dotyku. Drażnienie po-
winno obejmować dwa punkty w ułoże-
niu podłużnym, używając minimalnej
siły nacisku, który nie powinien powo-
dować zblednięcia skóry.

Wynik pozytywny: uzyskana wartość

graniczna jest > 5 mm

lub 6 mm.

Testy i objawy towarzyszące
uciskowi włókien ruchowych
nerwu łokciowego

Test Fromenta (ang.
Froment’s Sign) (7, 9, 11, 12, 14, 15)
– zdjęcie 3 (wynik negatywny),
zdjęcie 4 (wynik pozytywny)
Testowany mięsień: przywodziciel kciu-
ka.

Sposób wykonania: polecamy pacjen-

towi trzymać kartkę papieru pomię-
dzy wskazicielem a kciukiem (chwyt
boczny). Następnie badający pociąga
kartkę, oceniając sposób utrzymania
(stabilizacji) kartki.

Wynik pozytywny: osłabienie przy-

wodzenia kciuka – rekompensowane
zgięciem kciuka w stawie międzypa-
liczkowym.

Test Jeanne (ang.

Jeanne’s Sign)

(7, 14)
Testowany mięsień: przywodziciel kciu-
ka.

Sposób wykonania: jak w teście Fro-

menta.

Wynik pozytywny: osłabienie przy-

wodzenia kciuka – rekompensowane
przeprostem kciuka w stawie śródręcz-
no-paliczkowym.

Test Tsujino (ang.

Finger Flexion

Sign) (7, 15) – zdjęcie 5
Testowany mięśnie: międzykostne.

Sposób wykonania: test przeprowa-

dzamy dla obu rąk w tym samym czasie.
Polecamy pacjentowi utrzymać kartkę
papieru pomiędzy palcem 3 a 4. Następ-
nie badający pociąga kartkę, oceniając
sposób utrzymania (stabilizacji) kartki.

Wynik pozytywny: zgięcie w stawach

śródręczno-paliczkowych w zajętej koń-
czynie (na zdjęciu 5 ręka prawa).

Test wykrywa osłabienie mięśni mię-

dzykostnych we wczesnym stadium
neuropatii nerwu łokciowego.

Test krzyżowania palców
(ang.

Crossed Finger Test) (7, 15)

– zdjęcie 6
Testowane mięśnie: międzykostne.

Sposób wykonania: badający poleca

pacjentowi skrzyżować palec środkowy
nad palcem wskazującym.

Wynik pozytywny: brak możliwości

pełnego skrzyżowania palców (wynik
porównujemy z drugą ręką).

„Palce szponiaste” (ang.

Clawing

Fingers; Duchenne’a Sign)
(7, 11, 12, 14)
Testowane mięśnie: międzykostne i gli-
stowate.

Sposób wykonania: obserwujemy

wygląd palców 4 i 5.

Wynik pozytywny: przeprost w sta-

wach śródręczno-paliczkowych oraz
zgięcie w stawach międzypaliczkowych
bliższych palca 4 i 5.

Objaw Wartenberga
(ang.

Wartenberg Sign)

(4, 7, 9, 11, 12, 14, 15)
Testowany mięsień: kłębik (przywodzi-
ciel palca małego).

Sposób wykonania: przedramię

w pronacji, nadgarstek w pozycji neu-
tralnej, pacjent aktywnie odwodzi, a na-
stępnie przywodzi palce.

Wynik pozytywny: niezdolność

do pełnego przywiedzenia wyprosto-
wanego palca 5 i dotknięcia łokciowej
powierzchni palca 4 (wynik porównu-
jemy z drugą ręką).

Podsumowanie

Znajomość przedstawionych w niniej-
szej pracy testów umożliwia postawie-
nie precyzyjnej diagnozy we wczesnym
okresie choroby, a przez to wczesne
i skuteczne leczenie.



Piśmiennictwo
1. Banach M., Bogucki A.: Zespoły z uci-

sku diagnostyka i leczenie. Kraków: Me-
dycyna Praktyczna; 2003.

2. Boscheinen Morrin J., Brouce Conol-

ly W.: Ręka, podstawy terapii. Kraków:
Elipsa-Jaim s.c.; 2003.

3. Buckup K.: Testy kliniczne w bada-

niu kości, stawów i mięśni. Warszawa:
PZWL; 1998.

4. Cutts S.: Cubital tunnel syndrome.

„Postgrad. Med. J.” 2007; 83: 28-31.

5. Georgiew F.: Testy prowokacyjne sto-

sowane w diagnostyce zespołu cieśni
nadgarstka. „Rehabilitacja Medyczna”,
2007; 11, 4: 15-25.

6. Georgiew F., Otfi nowska E., Adam-

czyk T.: Testy diagnostyczne stosowane
w rozpoznawaniu zespołu kanału nad-
garstka. „Rehabilitacja Medyczna”,
2008; 12, 3: 24- 35.

7. Goldman S.B., Brininger T.L., Schra-

der J.W., Koceja D.M.: A review of cli-
nical tests and signs for the assessment
of ulnar neuropathy. „Journal of Hand
Therapy”, 2009; 22: 209- 220.

8. Kostera-Pruszczyk A.: Metoda krótkich

segmentów w diagnostyce miejscowych
uszkodzeń nerwów. „Acta Clinica”,
2001; 1, 3: 211-219.

9. Lund A.T., Amadio P.C.: Treatment

of cubital tunnel syndrome: perspecti-
ves for the therapist. „J. Hand. Ther.”,
2006;19(2):170-8.

10. Midha R., Zager E. L.: Surgery of peri-

pheral nerves a case – based approach.
„New York: Thieme”, 2008: 123-126.

Całość piśmiennictwa
na stronie www.rehabilitacja.elamed.pl