Czy brak rodzajnika w J 1,1 przeczy

boskości Jezusa?

Jan Lewandowski

(2006-05-20)

Świadkowie Jehowy (dalej: ŚJ) uważają, że brak rodzajnika greckiego (ho) w J 1,1 przeczy możliwości
nazwania Jezusa Bogiem w takim sensie, w jakim nazywa się Bogiem Boga Ojca. ŚJ uważają, że Pismo
stosuje tu jakieś rzekome rozróżnienie, jakąś niby "zasadę", podług której jedynego prawdziwego Boga
określa się w Piśmie zawsze mianem "Bóg" z rodzajnikiem poprzedzającym to słowo w greckim oryginale,
natomiast bogów nieprawdziwych (czy takich "nie do końca prawdziwych" bogów, jakim jest dla ŚJ np.
Jezus) określa się już w Piśmie mianem "bóg" bez rodzajnika poprzedzającego to słowo w greckim
oryginale, aby ponoć "zaznaczyć", że nie chodzi tu już o takiego Boga jak Bóg prawdziwy (Jahwe, czy
Jehowa).

Potwierdzeniem tej tezy ma być właśnie J 1,1, gdzie Bóg Ojciec jest określony
mianem "Bóg" z rodzajnikiem poprzedzającym to słowo w greckim oryginale, zaś
Jezus jest tam określony właśnie za pomocą słowa "Bóg" bez rodzajnika w
greckim oryginale (dlatego ŚJ piszą słowo "bóg" przez małe b w swej Biblii, gdy
odnosi się ono w J 1,1 do Jezusa).

Z pozoru argumentacja ta wydaje się zgrabna, "sensowna", "potwierdzająca"
antytrynitarne przekonania ŚJ co do Jezusa, ale jak zobaczymy jest ona o tyle
błędna, co złudnie trafna i słuszna w swej prostocie. Niniejszy traktat stawia
sobie za cel obalenie tego fałszywego mitu lansowanego przez Towarzystwo
Strażnica w oparciu o analizę tekstów z greckiego Starego Testamentu

(Septuaginta - LXX). Tekst ten powstał niedługo przed Nowym Testamentem a następnie był kopiowany w
czasach Jezusa i po nim, co sprawia, że jest on dla nas miarodajnym świadectwem tego jak stosowano
zasady gramatyczne w grece biblijnej w czasach, gdy powstawała Ewangelia Jana i interesujący nas
fragment J 1,11. Jak udowodnię, istnieją fragmenty w tekście greckim Biblii Starego Testamentu, które
nie tylko nie stawiają rodzajnika przed słowem "Bóg" odnoszącym się do Boga Jahwe, ale istnieją nawet
wersety, które wymieniając w jednym rzędzie Boga Jahwe i bogów fałszywych stawiają rodzajnik przed
słowem "bóg" odnoszącym się do bogów fałszywych, nie stawiają natomiast rodzajnika przed słowem "Bóg"
odnoszącym się do Boga prawdziwego. Takie wersy ostatecznie obalają powyższą tezę ŚJ, podług której
brak lub obecność rodzajnika w J 1,1 przed słowem "Bóg" odnoszonym w tym wersie do Boga Ojca i Syna
ma dowodzić jakiegoś rozróżnienia w hierarchii boskości u tych Osób, czy wręcz degradacji Boga Syna w
stosunku do Boga Ojca pod względem boskości.

Warto nadmienić, że we wszystkich tych miejscach polska Biblia ŚJ z
1997 roku także wstawia słowo "Bóg" z dużej litery. Jak widać, dla ŚJ
to nie jakieś rzekome "obiektywne względy gramatyczne" decydują, czy
pisać to słowo z dużej lub małej litery, lecz zwykłe uprzedzenie
doktrynalne i wcześniej przyjęty pogląd na temat boskości Jezusa
odgrywają tu tak naprawdę decydującą rolę. Nadmieniam, że w
poniższych przykładach będę w większości odwoływał się do przykładów
użycia słowa theos bez rodzajnika w nominativie (mianowniku). Jest to

odpowiedź na najnowszy wymysł antytryniatrzy, którzy przygniecieni faktem istnienia w Biblii tekstów,
gdzie słowo theos bez rodzajnika odnosi się do Boga Jehowy, twierdzą, że kiedy słowo theos odnosi się do
Jezusa w J 1,1 to zwyczajowo powinno ono posiadać rodzajnik określony, ponieważ jest w nominativie, nie
ma natomiast wymogu, aby słowo theos będące w innym przypadku gramatycznym (np. w genetivie)

2010-10-19

Czy brak rodzajnika w J 1,1 przeczy b…

piotrandryszczak.pl/jan_lew_czy_brak…

1/5

posiadało rodzajnik określony. Dlatego, ich zdaniem, odpowiednio odmienione słowo theos bez rodzajnika
może odnosić się w Biblii do Boga Ojca, gdy jest w innym przypadku gramatycznym niż mianownik, nie
degradując jednocześnie Jego boskości. Rzecznikiem takiego niedorzecznego pomysłu jest niejaki Jason
BeDuhn, ulubiony grecysta ŚJ i innych antytrynitarzy.

W niniejszym traktacie nie będę się już skupiał na wspomnianych fragmentach z Nowego Testamentu (Łk
20,38; Mk 12,27; J 1,6.18; 8,54; 1 Kor 8,4.6; 2 Kor 1,21; 5,19; Gal 2,6; 6,7; Ef 4,6; Flp 2,13; 1 Tm 2,5; 4,4; 1
Tes 2,5; 2 Tes 2,16; Tt 1,1; Hbr 3,4; 1 P 5,5; Ap 21,7), w których rodzajnik grecki nie występuje przed
(odpowiednio odmienionym) słowem theos odniesionym do Boga Ojca, ponieważ takie przypadki były już
sygnalizowane i są raczej znane. Niniejsza rozprawka stawia sobie za cel wniesienie nowych danych do
wciąż nie do końca wyczerpanego zagadnienia, dlatego skupię się na argumentacji opartej o tekst grecki
Starego Testamentu, co - o ile wiem - będzie pewnym novum w naszej publicystyce. Wierzę, że będzie to
przydatny przyczynek. Zanim jednak przejdziemy do konkretnych przykładów z tekstu greckiego Biblii,
przyjrzyjmy się tytułem wprowadzenia temu jak ŚJ ujmują argumentację odnoszącą się do tej tematyki.
Jedna ze "Strażnic", cytując pewnego autora, podaje:

Gdyby Jan napisał: ho theos en ho logos, stosując rodzajnik przed obu rzeczownikami, wtedy wyraźnie
postawiłby znak równości między logos /Słowem/ a Bogiem. Ponieważ jednak przed tym theos rodzajnik nie
występuje, wyraz ów nabiera charakteru opisowego, staje się bardziej przymiotnikiem niż rzeczownikiem.
[...] Jan nie utożsamia tutaj słowa z Bogiem. Krótko mówiąc: nie twierdzi, jakoby Jezus był Bogiem.
Pytania czytelników, "Strażnica", rok CII, nr 1, s. 30.

Inne publikacje ŚJ stwierdzają:

Natomiast słowo theos, użyte (w funkcji orzecznika rzeczownikowego) po raz drugi w końcowej części
wersetu z Jana 1:1, oddano w wyżej przytoczonych przekładach jako >>boski<< lub >>bóg<<, a nie >>Bóg<<.
Dlaczego? Właśnie dlatego, że w tym wypadku wyraz theos, występując w liczbie pojedynczej przed
czasownikiem pełni rolę orzecznika rzeczownikowego, i do tego w języku greckim nie poprzedza go
rodzajnik ho. Taka budowa zdania w omawianym wersecie wskazuje na charakterystykę, czyli cechę
podmiotu. Uwypukla ona naturę Słowa (Logosa), to znaczy fakt, iż był >>bogiem<<, >>boski<<, ale nie
wszechmocnym Bogiem.

Dokładna wiedza o Bogu i Jego Synu prowadzi do życia, "Strażnica", rok 109 nr 17, s. 17.

Nie ma natomiast rodzajnika przed następnym the-os' w Jana 1:1. Dlatego w dosłownym tłumaczeniu
powinno to brzmieć: >>i bogiem był Słowo<<. [...] Tak więc w Jana 1:1 uwypuklono cechę Słowa, że było
>>boskie<<, >>boskiego rodzaju<<, nawet >>bogiem<<, ale nie Bogiem Wszechmocnym.
Czy wierzyć w Trójcę?, Brooklyn 1989, s. 27.

W przytoczonych przekładach angielskich, francuskich i niemieckich użyto określeń >>bóg<<, >>boski<< lub
>>boskiego rodzaju<<, ponieważ grecki wyraz theos (teos) występuje tutaj przed czasownikiem jako
orzecznik rzeczownikowy w liczbie pojedynczej i nie poprzedza go rodzajnik. [...] Natomiast do Boga, u
którego na początku był Słowo (Logos), odnosi się tu wyrażenie ho theos (teos poprzedzone rodzajnikiem
ho).
Chrześcijańskie Pisma Greckie w Przekładzie Nowego Świata, Brooklyn 1994, s. 414. 2

Takie rozumowanie jest nie tylko tworzeniem sztucznej i nieprawdziwej zasady, ale stoi ono w jawnej
sprzeczności z wieloma przykładami występującymi w tekście greckim Biblii. Pismo wielokrotnie bowiem
stosuje słowo theos bez rodzajnika w stosunku do samego Boga Jahwe, w dodatku ów theos często stoi
właśnie przed czasownikiem. Oto przykłady (pomijam sytuacje, w których rodzajniki nie występują, gdyż
reguła gramatyczna G. Sharp'a nie wymaga powtórzenia rodzajników w przypadku odnoszenia się do tej
samej osoby), które tego dowodzą: w Rdz 17,7 Bóg mówi o przymierzu, jakie chce zawrzeć z Abrahamem,
"jako przymierze wieczne, abym był Bogiem twoim" (diatheken aionion einai sou theos) [...]. W tekście
greckim nie ma tu rodzajnika przed słowem Bóg jak widzimy, mimo, iż słowo Bóg odnosi się w tym wersie do
Jahwe.

2010-10-19

Czy brak rodzajnika w J 1,1 przeczy b…

piotrandryszczak.pl/jan_lew_czy_brak…

2/5

W Rdz 17,8 Jahwe mówi: ""[...] i będę ich Bogiem" (kai esomai autois theos). Znów nie ma tu rodzajnika,
mimo, iż słowo Bóg odnosi się w tym wersie do Jahwe. Taka sama sytuacja zachodzi także w następujących
miejscach Septuaginty:
"Ty Bogiem moim i zbawicielem (sy theos mou kai aptilemptor tes soterias mou)" (Ps 88,27).

"Jesteś Bogiem mym, chcę ci dziękować Boże mój (theos mou ei sy kai eksomologesomai soi theos mou ei
sy) [...]" (Ps 117,28).

"[...] ponieważ Bogiem jestem (dioti theos ego eimi) [...]" (Oz 11,9).

"Czyż nie jeden Bóg nas stworzył? (ouhi theos eis ektisen hymas)" (Mal 2,10).

"Ja Bóg jestem pierwszy (ego theos protos) [...]" (Iz 41,4).

"Czy jestem Bogiem tylko z bliska, mówi Pan, czy też z daleka? (theos engidzon ego eimi legei kyrios kai
ouhi theos porrothen)" (Jer 23,23).

"Pan jest Bogiem odpłaty (hoti theos antapodidosin autois)" (Jer 28,56; por. Jer 51,56).

"[...] będę ich Bogiem (kai esomai autois theos) [...]" (Ez 37,27).

"Tak mówi Pan Bóg [...], albowiem tak mówi Pan Bóg (tade legei kyrios theos [...] legei kyrios theos)" (Ez
45,9).

"[...] tak mówi Pan Bóg (legei kyrios theos) [...]" (Ez 45,15.18; 46,1.16; 47,13.23; 48,29).

"Jest jednak Bóg w niebie (all esti theos en ourano) [...]" (Dn 2,28).

"Ponieważ jest zaś Bóg w niebie (esti gar theos en ouranois)" (Dn 3,17).

Wyjątkowo ciekawe zjawisko zachodzi w tekście greckim Ps 94,3. We fragmencie tym Bóg prawdziwy jest
określony mianem "Bóg" bez rodzajnika, zaś bogowie obcy są określani słowem "bóg" z rodzajnikiem:
"ponieważ Bóg jest wielkim Bogiem i Królem nad wszystkimi bogami (hoti theos megas kyrios kai Basileus
megas epi pantas tous theous)". Inne ciekawe zjawisko zachodzi w Pwt 10,17, gdzie używa się odpowiednio
odmienionego słowa theos z rodzajnikiem zarówno wobec Boga jedynego jak i wobec bożków pogańskich:
"[...] albowiem Pan Bóg wasz jest Bogiem bogów (gar kyrios ho theos hymon houtos theos ton theon) [...]".

Warto też dodać, że sposób używania rodzajnika w tekście greckim Starego Testamentu przed
rzeczownikami nie będącymi w nominativie również często przeczy istnieniu rzekomej "wskazówki",
zgodnie z którą gdy jakiś tekst nazywa "Bogiem" kogoś innego niż Bóg jedyny, to wprowadza on w ten
sposób rozróżnienie przy pomocy rodzajników. Tezie tej przeczą właśnie te teksty z LXX, które choć
określają mianem "Bóg" kogoś innego obok Boga jedynego, to jednak konsekwentnie stosują rodzajniki w
obu przypadkach. Oto niektóre z tych tekstów:

Pwt 7,16,25; 12,31; 20,18; 29,17; Sdz 2,12; 6,10; 11,24; 1 Sm 6,5; 2 Krn 2,4; 32,14-15; Dn 2,47; 3,90; 11,36;
Jdt 5,8; Ps 135,2.

Mało tego, podobnie jak w przypadku wyżej wspomnianego Ps 94,3 istnieją w LXX również inne miejsca,
gdzie bogów obcych określa się za pomocą (odpowiednio odmienionego) rzeczownika theos z rodzajnikiem,
Boga Izraela określa się natomiast za pomocą tego samego rzeczownika bez rodzajnika. Tak jest w Joz
24,23. Zdarzają się też często sytuacje w tekście greckim, gdy rodzajnika nie używa się przed
(odpowiednio odmienionym) rzeczownikiem theos ani wtedy, gdy odnosi się on do bogów obcych, ani wtedy,
gdy odnosi się on do Boga Izraela. Tak jest w Pwt 29,17, gdzie czytamy, że służono nie Bogu, lecz bogom,
których nie znano (kai ou theo theois ois ouk edeisan). Również w Ps 49,1 zarówno Bóg jedyny jak i bogowie

2010-10-19

Czy brak rodzajnika w J 1,1 przeczy b…

piotrandryszczak.pl/jan_lew_czy_brak…

3/5

obcy są określeni za pomocą odpowiednio odmienionego theos bez rodzajnika: "Bóg bogów, Pan, przemówił
(theos theon kyrios elalesen) [...]". Tak jest też w Mdr 12,27, Ba 1,22 i Jr 22,9 (por. też 2 Krl 17,7; 2 Krn
32,19 i w NT: Gal 4,8). Jak widać, w żadnym wypadku obecność lub nieobecność rodzajnika przed
rzeczownikiem theos nie może być nawet wskazówką za tym, czy chodzi o bóstwo prawdziwe, czy nie.

Innym argumentem za tym, że rodzajnik lub jego brak nie był dla autorów Biblii wyrocznią, jest fakt
pomijania go przez bardzo wielu kopistów Biblii. Dla przykładu prześledźmy dzieła kopistów Ewangelii
Mateusza. Kodeks Delta omija rodzajnik ton przed andra w Mt 1,16, choć takie kodeksy jak P1, Alef, B, C,
L i W zawierają go w tym miejscu.

Pierwopis kodeksu B, jego kopia, kodeks Alef, kodeks Delta, D, W, Theta, minuskuła 28, 157, 597, 1292,
tzw. Rodzina Ferrara 13, nie zawierają rodzajnika tou przed ouranou w Mt 11,23, zaś takie kodeksy jak C,
N, Sigma, minuskuła 1, 13, 33, 180, 205, 565, 579, 700, 892, 1071, 1243, 1424, 1505 zawierają go w tym
samym miejscu.

Kodeks Delta omija rodzajnik ten przed entolen w Mt 15,6, natomiast takie kodeksy jak L, W, E, F, G, N,
Sigma, minuskuły 33, 157, 180, 205, 565, 597, 1006, 1071, 1241, 1243, 1292, 1342, 1424, 1505, majuskuły
0106, 0233 i tzw. Rodzina 1 Lake'a, stawiają go przed wspomnianym wyrazem.

Takie kodeksy jak H i minuskuły 28 oraz 1505 nie zawierają rodzajnika ho przed Petros w Mt 17,26,
natomiast takie kodeksy jak W, Delta, E, F, G, Sigma, tzw. Rodzina Ferrara 13 i minuskuły 157, 180, 205,
565, 579, 597, 1006, 1010, 1071, 1241, 1243, 1292, 1342, 1424 zawierają go przed Petros w tym miejscu.

W Mt 19,17 rodzajnik tou i ho przed słowem agathou i agathos jest pominięty w takich kodeksach jak D, czy
minuskuły 1, 700, zamieszczają go natomiast w tym miejscu takie kodeksy jak Alef, odpis kodeksu B,
kodeksy L i Theta.

Kodeks Delta omija rodzajnik ho przed słowem protos w Mt 21,31, zawierają go natomiast takie kodeksy
jak pierwopis kodeksu C, kodeks W, E, F, G, H, L, Z, O, Sigma, odpisy kodeksu Alef i C, majuskuła 0102,
minuskuły 28, 33, 157, 180, 205, 565, 579, 597, 892, 1006, 1071, 1241, 1292, 1505, korekta minuskuły
1424 i tzw. Rodzina Lake'a 1.

W Mt 27,17 kodeksy Theta, Alef, A, D, L, W, Delta, E, F, G, H, Sigma, Rodzina Ferrara 13, minuskuły 33,
157, 180, 205, 565, 579, 597, 892, 1006, 1071, 1241, 1243, 1292, 1342, 1424, 1505, pewna kopia
minuskuły 700 i jej pierwopis omijają rodzajnik ton przed słowem Barabban, natomiast takie kodeksy jak B,
minuskuła 1010 i Rodzina Lake'a 1 zawierają go w tym miejscu.

Wyczerpujące opisanie w taki sposób jak powyższy wszystkich miejsc w Nowym Testamencie, gdzie
rękopisy różnią się względem siebie w kwestii zamieszczania rodzajnika przed konkretnymi rzeczownikami
nie ma sensu, ponieważ byłoby to zbyt nużące dla czytelnika (nie mówiąc o autorze) i zupełnie niepotrzebne.
Dalej podaję zatem prawie wyczerpującą listę samych wersetów, w przypadku których poszczególne
rękopisy różnią się względem siebie właśnie w kwestii zamieszczania rodzajników przed konkretnymi
rzeczownikami w tekście greckim Nowego Testamentu:

Mk 1,4; 3,7; 5,21; 6,22; 8,26; 9,45; Łk 1,74; 7,28; 17,35; 18,24; 19,38; J 6,23; 14,22; 16,27; 19,29; Dz 8,5;
10,33; 16,7.32; 17,3; 18,25; 20,4; 21,13; 1 Kor 2,15; 15,55; 2 Kor 4,14; 5,17; Gal 3,17.21; Ef 3,1; Flp 3,12; Kol
2,2; Hbr 9,19; Jk 1,12; 2,19; 1 P 2,19; 5,11; 2 P 1,21; 1 J 4,3; 5,20; Jud 5; Ap 5,6; 13,6; 19,12; 20,6.9.

Reasumując, istnieją fragmenty w tekście greckim Biblii Starego Testamentu, które nie tylko nie stawiają
rodzajnika przed słowem "Bóg" odnoszącym się do Boga Jahwe, ale istnieją nawet wersety, które
wymieniając w jednym rzędzie Boga Jahwe i bogów fałszywych stawiają rodzajnik przed słowem "bóg"
odnoszącym się do bogów fałszywych, nie stawiają natomiast rodzajnika przed słowem "Bóg" odnoszącym
się do Boga prawdziwego. Takie wersy ostatecznie obalają powyższą tezę ŚJ, podług której brak lub
obecność rodzajnika w J 1,1 przed słowem "Bóg" odnoszonym w tym wersie do Boga Ojca i Syna ma
dowodzić jakiegoś rozróżnienia w hierarchii boskości u tych Osób.

2010-10-19

Czy brak rodzajnika w J 1,1 przeczy b…

piotrandryszczak.pl/jan_lew_czy_brak…

4/5

Przypisy:

1 Por. Całe Pismo jest natchnione przez Boga i pożyteczne, Brooklyn 1998, s. 307n.
2 Chrześcijańskie Pisma Greckie w Przekładzie Nowego Świata, Brooklyn 1994, s. 414, w rzeczonym
cytacie zastosowano transkrypcję grecko polską odnośnie do wyrazu ho theos i theos; angielską wersję
tego tekstu można znaleźć w: The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures, Brooklyn
1985, s. 1139 i New World Translation of the Holy Scriptures with references, Brooklyn 1984, s. 1579;
podobne i często wyrażane poglądy można też odnaleźć w innych publikacjach ŚJ, por. np. Pytania
czytelników, "Strażnica", rok XCVIII nr 18, s. 22n; "Słowo było u Boga" i kim było Słowo?, "Strażnica", rok
CVII nr 10, s. 23; Pytania czytelników, "Strażnica", rok CIX nr 10, s. 31 przypis; Prowadzenie rozmów na
podstawie Pism, Brooklyn 1991, s. 381; Is Jesus Christ God?, "Awake!", 22 marca 1972, s. 6; Insight on the
Scriptures, tom II, Brooklyn 1988, s. 54.

Opracował: Piotr Andryszczak

© 2007

2010-10-19

Czy brak rodzajnika w J 1,1 przeczy b…

piotrandryszczak.pl/jan_lew_czy_brak…

5/5