Przygotował: Amber
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
Instytut Zdrowia - Specjalność : Fizjoterapia
KONTROLA I OCENA NAUCZANIA CZYNNOÅšCI RUCHOWYCH
Bibliografia:
" J.Bahrynowska-Fic  Właściwości i metodyka ćw. Fizycznych oraz sport inwalidzki
" Z.Czajkowski  Nauczanie i uczenie się nawyków ruchowych
" M.Niewiadomski  Wybrane zagadnienia z metodyki wychowania fizycznego
" L.Lachowicz  Metodyka wychowanie fizycznego
" K.Meinel   Motoryczność ludzka
" T.Ulatowski  Teoria i metodyka sportu
" W.Starota  Znaczenie aktywności ruchowej w zachowaniu i polepszaniu zdrowia człowieka
Współcześnie proces nauczania traktuje się jako wymianę informacji między nauczycielem i
uczniem. W tej wymianie informacji należy również uwzględnić oddziaływanie środowiska - otoczenia.
Wynikiem nauczania i uczenia się powinny być względnie trwałe zmiany w ruchowym zachowaniu się
ucznia.
Przez nauczanie rozumiemy proces wyposażania ucznia w system wiadomości,
umiejętności i nawyków, odbywający się pod kierunkiem nauczyciela przy jednoczesnej aktywnej
postawie uczniów. Proces ten różnicuje się w zależności od wielu czynników m.in. od wieku uczniów i
przedmiotu nauczania. Zasady, metody i środki nauczania oparte są na analizie procesu uczenia się.
Analiza ta stanowi punkt wyjścia do skutecznego nauczania. Przeprowadzenie takiej analizy ułatwia
przestrzeganie określonych zasad, dobór odpowiednich metod i środków nauczania stosowanych z
uczniami na lekcjach wychowania fizycznego.
Nauczanie ruchów to oczywiście nie tylko kształtowanie nawyków ruchowych. Nawet jeśli
pominie się pasjonujący, choć trudny do precyzyjnego zbadania, temat w jaki sposób nauczanie
motoryczne wzbogaca charakter i intelekt człowieka oraz jaką rolę odgrywa ruch w poznawaniu
świata, nauka czynności ruchowych przedstawia się jako proces znacznie wykraczający poza
fizjologiczne prawa tworzenia się nawyków.
Wiemy, iż kondycja biologiczna i sprawność fizyczna naszego społeczeństwa nie jest dobra.
Znamy również przyczyny takiego stanu rzeczy. Jednym ze znaczących czynników, od których zależy
zdrowie całej populacji jak i pojedynczych uczniów, jest przyzwyczajenie ich do dbania o własną
sprawność fizyczną, czyli  ruchową adaptację człowieka do środowiska biogeograficznego i
społeczno  kulturowego . Przejawia się ona poprzez wydolność organizmu, połączoną z
odpowiednim ukształtowaniem cech motorycznych, poprzez różnorodne umiejętności ruchowe i
rozwinięta motywację wewnętrzną. Jeżeli uczeń jest odpowiednio przygotowany pod względem
motorycznym, może wykonać szereg pojedynczych czynności, ale opanowaniu wielu takich
czynności, czyli umiejętności, potrafi już rozwiązywać stawiane przed nim zadania ruchowe. Z kolei
wysoka motywacja wewnętrzna prowadzi dziecko do osiągania przez nie pożądanych , dla niego
samego i dla środowiska efektów.
Ruch jest dla dziecka niezbędnym warunkiem rozwoju fizycznego,
psychicznego
i społecznego. Stanowi nieodłączna część życia dziecka, które w tym okresie
charakteryzuje się dużą ruchliwością wynikającą z potrzeby wyżycia się (głód ruchu).
Tymczasem wiele z nich wychowuje siÄ™ w warunkach niedostatku ruchu,
hamowanego dyscyplinÄ… przedszkolnÄ… i domowÄ…. Taki stan powodowany
niemożnością wyładowania nadmiaru energii wywołuje u tych dzieci stresy
psychiczne i prowadzić może do zaburzeń lub dysharmonii w rozwoju psychiki
dziecka oraz rozwijających się równolegle cech fizycznych i motorycznych.
Ogólną sprawność ruchową dziecka najłatwiej kształtować i doskonalić poprzez prowadzenie
różnorodnych zabaw i ćwiczeń ruchowych. Ich wielorakość i wszechstronność oddziaływania pozwala
dziecku nie tylko zaspokoić naturalną potrzebę ruchu, ale także zapewnia harmonijny rozwój fizyczny i
prawidłowo przebiegający proces formowania się postawy ciała oraz zwiększanie się potencjału
zdrowotnego organizmu.
Takie zabawy ruchowe pozwalają na wyznaczenie kilku standardów oceny poziomu rozwoju
fizycznego i sprawności ruchowej dziecka:
1. Dziecko potrafi ustawić się z kolegami : w szeregu, w rzędzie, w kole
2. Rozumie umówione sygnały ( gesty, rysunki) i odpowiednio na nie reaguje
3. Zna pozycje wyjściowe do ćwiczeń : siad prosty, klęk podparty, przysiad, siad skrzyżny, leżenie
przodem, leżenie tyłem
4. Potrafi stać na jednej nodze
5. Potrafi przyjąć prawidłową postawę podczas czworakowania
6. Potrafi przebiec wyznaczony odcinek w określonym czasie
7. Umie rzucić piłką do celu
8. Potrafi wspinać się na drabinki przyścienne i przeszkody terenowe
9. Potrafi z rozbiegu przeskoczyć przeszkodę o wysokości około 30 cm.
Wymienione standardy stanowiÄ… podstawÄ™ do wyznaczenia wskaz
ników które znajdą zastosowanie w
określeniu umiejętności ruchowej poszczególnych dzieci w określonych grupach wiekowych.
Prawidłowości rozwoju motorycznego w kolejnych okresach rozwojowych (do
wieku dorastania):
a. noworodek:
od czterech do sześciu tygodni po urodzeniu, niski stopień rozwoju motorycznego,
dysponuje pewnym zasobem odruchów ruchowych (faza premotoryczna
b. wiek poniemowlęcy:
- faza premotoryczna (decydującą rolę pełnią odruchy ukształtowane w filogenezie), faza
promotoryczna (ruchy mimowolne, impulsywne, brak akcji zamierzonych i dowolnych),
faza motoryczna (postawa wyprostowana, opanowanie chwytu obcęgowego)
- równocześnie kształtują się wzajemne powiązania pomiędzy sferą czuciową
(sensorycznÄ…) i ruchowÄ… (motorycznÄ…)
do 18 miesiąca życia obserwujemy nadmierne napięcie mięśniowe, hypertonię polegającą
na przewadze pobudzenia nad hamowaniem
- narastająca intelektualizacja procesów motorycznych, związana z opanowaniem mowy,
naśladowaniem dorosłych
- potrzeba ruchu oraz zadowolenie z wykonanej czynności
- wyraz
nym stymulatorem sprzyjajÄ…cym rozwojowi dziecka jest atmosfera
zainteresowania, miłości oraz współdziałania starszego otoczenia
- obracanie głowy, unoszenie głowy (ok. 2 miesiąca), unoszenie głowy i tułowia na rękach
(ok. 3-4 miesiÄ…ca), siedzenie podtrzymywane (5 miesiÄ…c), swobodne siedzenie (7-9)
- stanie podtrzymywane (6), samodzielne z oparciem (9), bez oparcia (10-12), wstawanie
samodzielne (15)
- raczkowanie (9-10), próby chodzenia (15)
c. okres przedszkolny:
- treść ruchów dziecka zaczyna przypominać ruchy dorosłego, forma jeszcze bardzo
niedoskonała
- podstawowym ruchem lokomocyjnym staje się dwunożny chód, ale jeszcze niezgrabny
(stąpanie na całych stopach, krok dostawny)
- doskonalenie ruchów i czynności,
- początek tzw. kombinacji ruchowych: łączenie niektórych ruchów w sekwencje
równoczesne
- opanowanie swobodnego chodu i biegu
- pojawia się harmonia ruchów lokomocyjnych (ok. 5 roku), nazywanego  złotym okresem
- przyswajanie motoryczności produkcyjnej i samoobsługowej (sprzątanie, ubieranie się,
mycie, malowanie, szycie)
- drobne ruchy manualne, jak np. wiązanie sznurowadeł, wciąż jeszcze niedoskonałe
- przyswajanie kilku umiejętności ruchowych równocześnie
- biologiczna potrzeba ruchu (ruchy zbyt obszerne, rozrzutne)
- monotonne czynności są zbyt męczące
- niska zdolność koncentracji, częsta zmiana obiektów zainteresowania
- w kształtowaniu motoryczności zaczynają dominować wzorce społeczne, pojawia się
współzawodnictwo
- wysoka harmonia ruchu, płynność i poczucie rytmu, najszybciej rozwija się zwinność,
najwolniej siła
- zaznacza się dymorfizm płciowy, czyli zróżnicowanie sprawności i zainteresowań między
chłopcami i dziewczynkami
d. okres szkolny:
- ruchliwość i wrażliwość na wpływy środowiska, utrudniająca koncentrację na jednej
czynności
- szybkie usprawnienie ruchów manualnych, umiejętność posługiwania się prostymi
narzędziami technicznymi, nauka rysowania i pisania
- doskonalenie ruchów lokomocyjnych
- zainteresowanie efektem wykonywanych czynności
- świadome kierowanie przebiegami ruchowymi
- silne zadowolenie z udanej akcji ruchowej
- stopniowe przystosowanie motoryczne do warunków szkolnych: opanowanie świadomie
sterowanych ruchów pisania, zdolność do większej koncentracji, pojawianie się ruchów
oszczędnych, bardziej podporządkowanych celowi
- etap dziecka doskonałego (5 klasa)  przedpokwitaniowy rozwój motoryki: celowość i
ekonomiczność przebiegów ruchowych, ruchy są świadomie kierowane, całe
postępowanie uporządkowane i rozumne, głód ruchu objawia się w aktywności wyższego
rodzaju, prowadzącej do sportu, gier (określone reguły i przepisy)
- wysokie zróżnicowanie między osobami
- optymalny okres w całej ontogenezie dla uczenia się ruchów: wysoki poziom techniki,
płynności, właściwego rytmu, harmonii i elastyczności
- nowe wzorce ruchowe (świat sportu, ekranu)
- wyraz
ne zróżnicowanie pomiędzy chłopcami i dziewczynkami: niejednakowe
zainteresowania ruchowe, odmienność wykonania pewnych czynności, różny poziom
cech motorycznych
e. okres pokwitania:
- mutacje motoryczności, wiążące się z nowymi biomechanicznymi warunkami pracy
układu ruchowego
- zanik harmonii ruchów (dłuższe kończyny, wyżej położony środek ciężkości)
- ociężałość ruchowa, lenistwo i niechęć do wcześniej opanowanych działań
- zmniejsza się zdolność uczenia się ruchów, na co nakłada się zmęczenie
- w drugim etapie dojrzewania płciowego, w którym osobnik coraz bardziej upodabnia się
do organizmu dorosłego, motoryczność osiąga wysoki poziom rozwoju
- pogłębiają się ruchowe odrębności płciowe: w wieku ok. 15 lat u dziewcząt kończy
siÄ™ naturalny proces rozwoju motorycznego, dalszy wzrost poziomu ruchowego jest
uzależniony od ćwiczeń
- u chłopców etap inwolucji motorycznej przebiega póz
niej
f. okres młodzieńczy:
- początek zmian w motoryczności wynikających z trybu życia
- ostatecznie ukształtowane odmienności płciowe
- brak zdecydowanych zmian w stosunku do okresu poprzedniego
Każde dziecko reprezentuje inny poziom sprawności ruchowej i manualnej. W większości
wypadków rozwój ruchowy zsynchronizowany jest z całokształtem jego rozwoju psychicznego. Zwykle
dzieci opóz
nione w rozwoju umysłowym wykazują opóz
nienie rozwoju ruchowego. ZdarzajÄ… siÄ™ jednak
przypadki opóz
nienia ruchowego u dzieci z tzw. normą intelektualną. Przejawem obniżonej
sprawności ruchowej (motorycznej) są:
" trudności w utrzymaniu równowagi przy staniu i skakaniu na jednej nodze
" ogólna niezręczność, mała wyćwiczalność w zakresie dużych ruchów
" ogólne spowolnienie ruchowe
" brak koordynacji ruchowej oraz zakłócenie koordynacji wzrokowo-ruchowej w
zabawach, w których ruch odbywa się pod kontrolą oka
" osiąganie z opóz
nieniem różnych umiejętności w zakresie samoobsługi, zabaw i
sportu.
Wszystkie te czynniki powodują niechęć do wszelkich ćwiczeń gimnastycznych.
Każde dziecko nasuwające podejrzenie zaburzeń wymienionych wyżej sfer rozwoju powinno być
wnikliwie obserwowane przez nauczyciela i możliwie wcześnie objęte terapią na zespole
wyrównawczym. Pomocnym narzędziem, które pozwoli nauczycielowi rozpoznać i
zdiagnozować w/w zaburzenia jest TEST SIEDMIU PYTAC
, za pomocą którego sprawdzamy:
1. Czy dziecko potrafi ustać z zamkniętymi oczami na lewej, potem na prawej nodze przez 5
sekund (obserwujemy równowagę).
2. Czy dziecko potrafi z odległości 1,5 metra rzucić piłką w umieszczony na ścianie kwadrat o
wymiarach 25cm (obserwujemy koordynację wzrokowo - ruchową, dokładność, koncentrację).
3. Czy dziecko potrafi nawijać nić na szpulkę najpierw prawą, potem lewą ręką przez 12 sekund
(obserwujemy cierpliwość, precyzję drobnych ruchów ręki, koordynację wzrokowo ruchową).
4. Czy dziecko potrafi obunóż przeskoczyć przeszkodę o wysokości 20 cm (obserwujemy
poziom utrzymania równowagi, poczucie masy ciała).
5. Czy dziecko potrafi poruszać kciukami obu rąk równocześnie (obserwujemy koordynację
ruchów).
6. Czy dziecko potrafi prawą, potem lewą ręką uderzać o stół pałeczką bez współruchów;
mrużenie oczu, wysuwanie języka (obserwujemy koordynację słuchowo-ruchową).
7. Czy dziecko potrafi rysować z dużą szybkością pionowe kreski przez 15 sekund
(obserwujemy tempo wykonywania czynności, precyzję ruchów, koordynację wzrokowo-
ruchowÄ…).
Każdy test powinien być trafny i rzetelny. Powinien oceniać podstawowe zdolności
motoryczne i powinien być łatwy do zastosowania w różnych warunkach. Dokonywanie pomiarów
nie powinno zajmować wiele czasu i wymagać od badanego specjalnych umiejętności. Kryteria te
doskonale spełnia INDEKS SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ K. ZUCHORY. Za pomocą tego
testu można ocenić poziom określonych zdolności motorycznych. Może on być wykorzystywany
do oceny własnej sprawności fizycznej, także poza szkołą ze względu na łatwość wykonywania
poszczególnych prób. Ćwiczenia w nim zawarte mogą wykonywać ludzie zdrowi, bez względu
na wiek i poziom sprawności fizycznej. Składa się on z 6 prób:
· próby szybkoÅ›ci;
· próby skocznoÅ›ci;
· próby siÅ‚y ramion;
· próby gibkoÅ›ci;
· próby wytrzymaÅ‚oÅ›ci;
· próby siÅ‚y mięśni brzucha.
Suma punktów uzyskanych we wszystkich próbach pozwala określić poziom
sprawności fizycznej dla danej grupy wiekowej. Wykonywanie ćwiczeń indeksu może
być elementem współzawodnictwa w rodzinie, ponieważ punktacja i normy
zastosowane w nim pozwalają na porównywanie osiągnięć człowieka dorosłego i
dziecka.
Kolejnym przydatnym testem jest TEST COOPERA zwany testem 12 minut, został opracowany w
1970 roku przez lekarza amerykańskiego Kennetha Coopera dla astronautów. Obejmuje on chód,
bieg, pływanie i kolarstwo. Test biegowy polega na przemierzeniu (w dowolny sposób: biegnąc, idąc -
byle pieszo) jak największego dystansu w ciągu 12 minut.
Pokonany dystans należy odnalez
ć w odpowiedniej dla płci i wieku komórce tabeli i odczytać wynik.
Optymalne warunki wykonywania testu:
" dobra nawierzchnia (np. bieżnia)
" wyraz
nie oznakowany dystans (np. chorągiewki co 100 metrów)
" wyraz
ny sygnał startu i końca biegu podawany przez sędziego (np. gwizdek)
" grupy nie większe niż 30 osób
Podobnie wykonuje się pozostałe elementy tego testu. Jest to bardzo użyteczny test
gdyż mogą go wykonywać zarówno dzieci jak i osoby starsze.
Kluczowym celem wychowania fizycznego jest takie oddziaływanie, które uwzględniając pełny
rozwój osobowości człowieka, doprowadził do pomnożenia jego potencjału biologicznego. Przy czym
należy pamiętać o tym, że oprócz zdrowia, sprawności fizycznej, rozwijania zdolności i umiejętności
ruchowych - chodzi tu również o higieniczny tryb życia, ładną postawę, harmonijny rozwój ciała. Nie
wolno zapominać o tym, że poprzez wychowanie fizyczne współuczestniczy się również w
kształtowaniu postawy społecznej ucznia. A także wyrabia się takie cechy osobowości jak: dzielność,
odwaga, zdecydowanie, przedsiębiorczość i zaradność.
Maciej Demel stwierdza, że ocena szkolna z wychowania fizycznego jest
bardzo istotnym czynnikiem, który motywuje i reguluje stosunek ucznia do
przedmiotu nauczania. I w związku z tym spełnia funkcję społeczną i
wychowawczÄ….
Funkcja dydaktyczna oceny szkolnej wynika z potrzeby stałego
informowania nauczyciela i ucznia, w jakim zakresie zostały zrealizowane cele
wytyczone przez program nauczania. Ocena jest w pewnym sensie rodzajem
diagnozy pedagogicznej, która ułatwia nauczycielowi dobór środków postępowania
dydaktyczno- wychowawczego. Ponadto jest płaszczyzną, na której można
porównać wyniki poszczególnych uczniów i szkół.
Myśląc o funkcji wychowawczej mamy głównie na uwadze wpływ ocen na
aktywność ucznia, jego motywację do uczenia się i samodoskonalenia. Kontrola i
ocena zaspokajają również potrzebę samo potwierdzenia czy poznania własnej
wartości-, co w moim odczuciu często odbiega od rzeczywistego stanu rzeczy i
może być bardzo krzywdzące lub mylące.
Zdzisław Chromański stwierdza, że ocena szkolna z wf, powinna odnosić się do tych cech
indywidualnych ucznia, których kształtowanie może mieć wpływ na stosunek do wychowania
fizycznego i sportu. Ocena ta tym pewniej spełnia swoje funkcje, im bardziej stymuluje uczniów do ich
przyszłych zadań w życiu. Ocena powinna być obiektywna, posiadać atrakcyjne i jasne kryteria.
Moim zdaniem podstawowym kryterium oceniania na lekcjach wf powinno być systematyczne
uczestniczenie w zajęciach oraz zaangażowanie i aktywność podczas ćwiczeń, gdyż wśród uczniów
których sprawność fizyczna czy umiejętności ruchowe mają diametralnie różny charakter, są
członkowie klubów sportowych od wielu lat trenujący różne dyscypliny, ale też uczniowie chorzy, otyli
itp.
Sprawność fizyczna jest zależna od wielu czynników: od wieku, płci, stanu zdrowia, uzdolnień
i umiejętności ruchowych, budowy ciała, trybu życia, poziomu rozwoju zdolności motorycznych,
motywacji, siły woli itp. Jest to właściwość bardzo indywidualna która zmienia się w ciągu życia
człowieka. Dlatego też nie należy przeceniać znaczenia testów sprawności w wystawianiu oceny
szkolnej. Wyniki testów w dużym stopniu zależą od czynników genetycznych budowy ciała, tempa
rozwoju biologicznego. Z tych też powodów postęp sprawności fizycznej ucznia nie zależy wyłącznie
od jego aktywności fizycznej.