Przegląd Geologiczny, vol. 61, nr 2, 2013
ARTYKUŁY NAUKOWE
Charakterystyka litologiczno-petrograficzna osadów czwartorzędowych
w dolinie Warty (stanowisko Kox
min-Północ)
Piotr Czubla1, Jacek Forysiak2, Joanna Petera-Zganiacz2,
Mateusz Grajoszek3, Marta WiS
niewska2
P. Czubla J. Forysiak J. Petera-Zganiacz M. Grajoszek M. WiS
niewska
The lithological and petrographic features of the Quaternary deposits in the Warta River valley (Kox
min-North site). Prz. Geol,
61: 120 126.
Abs t r act. The investigated area is located in the middle section of the Warta River valley, where the Neogen deposits with lignite
series occur within the Adamów tectonic graben. In the Kox
min-North excavation, opened for extraction in 2008 and belonging to
the "Adamów" Lignite Mine, the Neogene deposits are covered with an about 30-m thick Quaternary series. The research was car-
ried out to identify the origin and age of the Quaternary sediments. As a result, four sandy series and three till series were identified,
which were deposited during the South Polish Glaciations and Middle Polish Glaciations. North Polish Glaciations sediments
developed in extraglacial conditions.
Keywords: Quaternary deposits, structural and textural features, indicator erratics, lithostratigraphy, middle Warta River valley
wanych przez Bera i in. (2007) oraz Lindnera i Marksa
Zachodnia częS
ć doliny S
rodkowej Warty, na odcinku
(2012).
pomiędzy Uniejowem na południu i Dobrowem na
Teren badań sąsiaduje od północnego-zachodu z okoli-
północy, przebiega w strefie jednego z rowów tektonicz-
cami Konina, które mają dobrze opracowaną stratygrafię
nych elewacji konińskiej  rowu Adamowa, aktywnego od
osadów czwartorzędowych (m.in. Stankowski & Krzysz-
paleogenu (Widera, 2007). WS
ród osadów neogeńskich
kowski, 1991; Stankowski i in., 1995). Biorąc pod uwagę
występuje węgiel brunatny, eksploatowany w kilku od-
bliskie sąsiedztwo, a co ważniejsze podobny rozwój paleo-
krywkach przez KWB  Adamów . W 2008 roku urucho-
geograficzny, podjęto próbę korelacji serii czwartorzędo-
miona została odkrywka Kox
min-Północ (ryc. 1), w której
wych i nawiązania do stratygrafii okolic Konina.
ponad iłami, piaskami oraz mułkami miocenu zalegają osa-
W trakcie badań terenowych wykonana została analiza
dy czwartorzędu o miąższoS
ci około 30 m. Czwartorzęd
litofacjalna osadów, przede wszystkim w kompleksach
reprezentowany jest przez trzy pokłady glin lodowcowych
piaszczystych, przy zastosowaniu metodyki Zielińskiego
oraz kilka kompleksów piaszczystych lub piaszczysto żwi-
(1993, 1997). Do oceny cech teksturalnych wykonano ana-
rowych (ryc. 2).
lizę granulometryczną i obliczono wskax
niki uziarnienia
wg Folka i Warda (1957), analizę obróbki ziaren kwarcu
CEL OPRACOWANIA I METODY BADAŃ
zmodyfikowaną metodą Cailleux (Manikowska, 1993)
Badania miały na celu przyporządkowanie poszczegól- oraz analizę zawartoS
ci CaCO3, stosując metodę objęto-
S
ciową Scheiblera (R�hle, 1973). Przeprowadzono badania
nych serii osadowych, w tym przede wszystkim pokładów
glin lodowcowych, do jednostek stratygraficznych plejsto- eratyków przewodnich i statystycznych metodą L�ttiga
cenu, co pozwoliło na pełniejsze poznanie stratygrafii osa- (1958) i Smeda (1993) z póx
niejszymi modyfikacjami
dów północnej częS
ci basenu uniejowskiego. Ponadto (Czubla, 2001). Pomierzono kierunki dłuższych osi głazi-
odniesiono uzyskane wyniki do najnowszych koncepcji ków w pokładach glin lodowcowych oraz kierunki biegów
podziału stratygraficznego czwartorzędu Polski postulo- i upadów lamin przekątnych w seriach międzyglinowych.
1
Pracownia Geologii, Instytut Nauk o Ziemi, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, ul. Narutowicza 88, 90-139
Łódx
; [e-mail].
2
Katedra Geomorfologii i Paleogeografii, Instytut Nauk o Ziemi, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, ul. Naru-
towicza 88, 90-139 Łódx
.
3
ul. Sporna 79a m. 1, 91-708 Łódx
.
120
Przegląd Geologiczny, vol. 61, nr 2, 2013
A B
Warszawa
K
0 1 2km
obszary eksploatowanych odkrywek
wysoczyzny płaskie taras erozyjny pola piasków eolicznych
oraz obszary poeksploatacyjne
morainic plain aeolian plain
erosional terrace
post-exploitation areas and outcrops
kemy taras nadzalewowy, wysoki wydmy lokalizacja przekroju geologicznego (ryc. 2)
kames high alluvial terrace dunes location of the geological cross-sections (Fig. 2)
stoki torfowiska lokalizacja stanowiska badawczego
taras nadzalewowy, niski
slopes peatlands location of the investigated sites
low alluvial terrace
poziom pradolinny niższy dna dolin odkrywka Kox
min odkrywka Kox
min-Północ
K  K-Pn 
lower terrace of marginal valley valley floor Kox
min outcrop Kox
min-North outcrop
Ryc. 1. Położenie odkrywki Kox
min-Północ. A  Położenie terenu badań na tle zasięgów zlodowaceń w Polsce (wg Marksa, 2005). SGP
 maksymalny zasięg zlodowaceń południowopolskich, MPG  maksymalny zasięg zlodowaceń S
rodkowopolskich, LGM  maksy-
malny zasięg ostatniego zlodowacenia. B  Szkic geomorfologiczny północnej częS
ci basenu uniejowskiego (wg Forysiaka, 2005)
Fig. 1. Location of the Kox
min-North outcrop. A  Location of the investigated area in relation to the extents of ice-sheets (after Marks,
2005). SGP  maximum extent of the South Polish Glaciations, MPG  maximum extent of the Middle Polish Glaciations, LGM  Last
Glacial Maximum. B  Geomorphological map (after Forysiak, 2005)
W E
m n.p.m.
m a.s.l.
100
15
14
90
15
13
12
10
10
13
80
7 8
7
11 9
5 12
5
5
4 12
70
2
11
2
7
60
5
5
6 6
uskoki wiercenia
faults
50 boreholes
1
3
40 2
uskok prawdopodobny
probable fault
30
0 123 4 5 6 7km
piaski i żwiry glina (MT)
KREDA:
4  10 
sands and gravels till (MT)
CRETACEOUS:
gliny (LT) piaski ze żwirami, żwiry rezydualne
margle
5  11 
1 
tills (LT) sands with gravels, residual gravels
marls
kompleks S
rodkowopolski: muły zastoiskowe (zastoiska kox
mińskiego)
NEOGEN:
12 
Middle Polish Complex: glaciolacustrine silts (Kox
min glacial-lake)
NEOGENE:
piaski, muły, iły i węgiel brunatny żwiry i piaski piaski (MT/UT) i piaski ze żwirami
2  6  13 
clays, silts, sands and lignite gravels and sands sands (MT/UT) and sands with gravels
piaski i piaski ze żwirami (LT/MT) glina (UT)
CZWARTORZĘD:
7  14 
sands and sands with gravels (LT/MT) till (UT)
QUATERNARY
kompleks południowopolski: muły zastoiskowe kompleks północnopolski i holocen:
8 
South Polish Complex: glaciolacustrine silts North Polish Complex and Holocene:
najstarsze gliny (LLT) i muły zastoiskowe piaski ze żwirami, piaski i muły mineralne i organiczne
piaski gliniaste
3  15 
9 
the oldest tills (LLT) and glaciolacustrine silts sands with gravels, sands and mineral silts and organic silts
sand tills
Ryc. 2. Przekrój geologiczny przez osiową częS
ć doliny S
rodkowej Warty w rejonie Kox
mina
Fig. 2. Geological cross-section through an axial part of the Middle Warta River valley in the Kox
min region
121
69,00/16,75
69,75/16,75
70,00/16,75
22K
70,75/16,50
71,00/16,50
71,25/16,50
71,60/16,25
72,00/15,75
38K
72,25/15,00
72,50/15,50
72,75/15,50
WZ 7
WZ 8
WZ 9
WZ 10
Warta
Teleszyna
K-Pn
Ner
LGM
a
t
r
Wa
MPG
Odra
W
a
rta
sła
i
W
SPG
Przegląd Geologiczny, vol. 61, nr 2, 2013
WYNIKI BADAŃ wzrasta udział grubszych piasków, ale zdarzają się również
cienkie przewarstwienia piaszczysto-mułkowe. W kom-
Badania przeprowadzono w odkrywce Kox
min-Północ
pleksie piaszczystym LT/MT występują warstwowania
KWB  Adamów . Wydzielono kilka kompleksów osadowych,
typowe dla płytkich i szerokich kanałów oraz dla odsypów
zalegających powyżej zerodowanej powierzchni mio- poprzecznych i nadbudowy odsypów (ryc. 3). Takie formy
ceńskich mułków. W skład dolnego kompleksu mineralnego
dna sugerują, że depozycja osadów nastąpiła w S
rodowisku
wchodzą piaski i żwiry, zawierające materiał skandynawski,
piaskodennej rzeki roztokowej, odznaczającej się dużym
o sumarycznej miąższoS
ci około 3 m. Miejscami jest on
tempem agradacji. Wysoki udział transportu dennego
wyrax
nie zaburzony glacitektonicznie, razem z fragmenta- wskazuje na sedymentację w korytach typu bed load chan-
rycznie zachowanym pokładem gliny zwałowej LT. Jego
nel (Zieliński, 1997). Ten typ transportu wiązany jest z
miąższoS
ć w badanym profilu wynosi około 2 m. Dolny
wodami zimnymi, charakteryzującymi się znaczną lepko-
kompleks mineralny bez wątpienia utworzył się w czwar- S
cią, gdzie najdrobniejszy materiał utrzymuje się długo w
torzędzie, o czym S
wiadczy zawartoS
ć ziaren skał skandy- zawieszeniu (Mycielska-Dowgiałło, 1980). Niewielka
nawskich. Górna, żwirowa częS
ć kompleksu cechuje się
zawartoS
ć węglanu wapnia w osadzie potwierdza fluwialną
znacznym udziałem skał węglanowych we frakcji żwiru
genezę kompleksu. Pomiary biegu i upadu lamin wykazały
grubego (ryc. 3). Osady te akumulowane były w S
rodowi- kierunek odpływu z południowego zachodu na północny
sku fluwioglacjalnym, a znaczny udział materiału lokalne- wschód, który jest tożsamy z osią rowu tektonicznego Ada-
go wskazywać może na rozcinanie podłoża kredowego. Są mowa. Wyniki te zbieżne są z tezą m.in. Czarnika (1972) o
one przykryte gliną morenową (LT). nawiązywaniu ówczesnej sieci rzecznej do istniejących
Glina LT wraz z dolnym kompleksem mineralnym jest
obniżeń w podłożu mezozoicznym.
zaangażowana w deformacje glacitektoniczne, co uniemo- Powyżej leży ciągły poziomy pokład szaro-brunatnej
żliwiło dokonanie pomiarów dłuższych osi klastów w gli- gliny (MT). W spągu występują doS
ć liczne soczewki
nie. Analiza frakcji >20 mm w glinie LT wykazała bardzo piaszczysto-żwirowe. MiąższoS
ć gliny jest zmienna i
wysoki udział skał lokalnych, bo aż 19% , co jest typowe wynosi od 1 2 m do około 10 m, ale w obrębie odkrywki
dla najstarszych na danym obszarze glin morenowych. Kox
min-Północ nie przekracza 6,5 m. Glina MT cechuje
Pozostałe 81% zespołu eratyków stanowią skały fenno- się dwukrotnie mniejszą zawartoS
cią skał lokalnych w sto-
skandzkie, z czego 38% przypada na skały krystaliczne, sunku do gliny LT, co S
wiadczy o odizolowaniu stopy
spoS
ród których wywodzi się zdecydowana większoS
ć era- lodowca od twardego podłoża starszymi osadami czwarto-
tyków przewodnich. WS
ród nich wyrax
nie zaznacza się rzędowymi. W próbce MT na skały fennoskandzkie przy-
zrównoważony udział skał z Wysp Alandzkich, Upplandu pada około 92,5% eratyków. WS
ród nich przeważają skały
oraz okolic Sztokholmu i Sm landu (ryc. 4). Stosunkowo osadowe (około 62%)  głównie paleozoiczne wapienie i
mała liczba eratyków z regionu Dalarna zdaje się wskazy- dolomity. W grupie eratyków krystalicznych dominują skały
wać albo na bardziej południową lokalizację obszaru ali- z regionu Wysp Alandzkich oraz niecki Bałtyku, przy nie-
mentacji lądolodu, który odłożył analizowaną glinę, albo wielkim udziale skał z Upplandu, okolic Sztokholmu i
na stosunkowo słabe odsłonięcie wulkanicznego podłoża Dalarny i zaledwie kilku eratykach ze Sm landu (ryc. 4).
podczas gromadzenia się lodu. Teoretyczny oS
rodek głazo- Stąd można wnioskować o przesunięciu się obszaru ali-
wy obliczony dla gliny LT ma współrzędne geograficzne mentacyjnego na wschód względem gliny LT. Teoretyczny
16,94o E i 59,12o N (ryc. 5). oS
rodek głazowy S
rodkowej gliny (MT) położony jest w
Powyżej leży niezgodnie ciągły kompleks piaszczysty punkcie o współrzędnych geograficznych 17,96o E 59,80o
LT/MT o miąższoS
ci sięgającej 20 m, a w analizowanym N (ryc. 5).
profilu niespełna 12 m. Piaski kompleksu LT/MT wcinają Na wyrównanym stropie gliny MT zalega kompleks
się niejednokrotnie w starsze osady czwartorzędowe, osa- piaszczysty MT/UT, o miąższoS
ci dochodzącej do 10 m, a w
dy neogeńskie, a nawet mezozoiczne (ryc. 2). Budują go profilu poddanym analizie niespełna 5 m. Dolna częS
ć pro-
piaski drobno- i S
rednioziarniste w spągu, ku stropowi filu zbudowana jest z piasków S
rednioziarnistych, które

Ryc. 3. Cechy strukturalne i teksturalne osadów ze stanowiska Kox
min-Północ. A  profil litologiczny (1  osad zdeformowany, 2 
powierzchnia erozyjna wielkiej skali, 3  lokalny kontakt erozyjny) oraz symbole kodu litofacjalnego (wg Zielińskiego, 1993, 1997); B
 rozkład ukierunkowania przekątnych struktur warstwowych (n  liczba pomiarów, V  azymut wektora wypadkowego, L  wielkoS
ć
wektora wypadkowego), kierunki osi dłuższych głazików (n  liczba pomiarów, x  wektor wypadkowy) i wskax
niki petrograficzne glin
(O/K  stosunek skał osadowych do krystalicznych, K/W  stosunek skał krystalicznych do wapieni, A/B  stosunek skał nieodpornych
do odpornych na wietrzenie); C  wskax
niki uziarnienia Folka i Warda (Mz  S
rednia S
rednica ziarna, 1  odchylenie standardowe, Sk 
skoS
noS
ć, Kg  kurtoza); D  zawartoS
ć CaCO3; E  obróbka ziaren kwarcu (RM  okrągłe matowe, M  poS
rednie, EL  błyszczące, C 
pęknięte, NU  nieobrobione)
Fig. 3. Structural and textural features of the deposits in the Kox
min-North site. A  sedimentary log (1  deformed deposit, 2  large-scale
erosional surface, 3  local erosional contact), symbols of the lithofacial code (after Zieliński, 1993, 1997), and lihostratigraphic units
(explained in text); B  distribution of palaeoflow directional structures (n  number of measurements, V  azimuth of mean vector,
L magnitude of mean vector), long axis azimuth of gravels in tills (n  number of measurements, x  azimuth of mean vector), and petro-
graphic coefficients for erratics (O/K  ratio of sedimentary rocks to crystalline rocks, K/W  ratio of crystalline rocks to limestones, A/B
 ratio of easily weathered rocks to resistant rocks); C  Folk and Ward coefficients (Mz  mean grain size, 1  standard deviation, Sk 
skewness, Kg  curtosis); D  percentage of CaCO3; E  quartz grains abrasion (RM  round mat, M  intermediate, EL  shiny, C 
crushed, NU unabraded)
122
Przegląd Geologiczny, vol. 61, nr 2, 2013
A B C D E
 2  1 0 1 2 3 4 5 6phi 0 2 4 6 8 10 12% 0 20 40 60 80 100%
20%
BRAK FRAKCJI 0,63 0,8 mm
LACK OF FRACTION 0.63 0.8 mm
n = 100
x = 175,2�
2,0
1,5
1,0
0,5
0
O/K K/W A/B
20%
BRAK FRAKCJI 0,63 0,8 mm
LACK OF FRACTION 0.63 0.8 mm
V
n=10
V = 116�
L = 54%
20%
n = 100
x = 14,6�
2,0
strop
top
1,5
1,0
0,5
0
O/K K/W A/B
BRAK FRAKCJI 0,63 0,8 mm
LACK OF FRACTION 0.63 0.8 mm
1,5
1,0
Def.
0,5
0
3m
O/K K/W A/B
frakcja >20 mm
fraction >20 mm
frakcja 5 10 mm
0
0 15 30 45%
fraction 5 10 mm
Def. 1
2
Mz 1 Sk1 Kg RM M EL C NU
3
123
silt
muł
sand
piasek
gravel
żwir
till
glina
UT
Dm Ds
Sh Sm
MT/UT
Sh Sp Sl
MT
Dm
LT/MT
Sp Sh St Sr SFh (Sl)
LT
Dm
Sp Gh
Przegląd Geologiczny, vol. 61, nr 2, 2013
8� 12� 16� 20� 24� 28� 32� 8� 12� 16� 20� 24� 28� 32�
A B
64� 64� 64� 64�
1
8
9
9
10
10
11
12
13
14
60� 60�
60� 2 60� 2
18
3 3
5
6
6
7 7
15
4
22 22
23 23
16
26 26
17 24 17 24
19
56� 56�
25 25
56� 56�
21 21
20
52� 52�
52� 52�
LT MT
200 km 200 km
12� 16� 20� 24� 12� 16� 20� 24�
Ryc. 4. Obszary macierzyste eratyków przewodnich. A  w dolnej glinie (LT); B  w S
rodkowej glinie (MT); powierzchnia koła
odpowiada procentowemu udziałowi eratyków w próbie: 1  granit R�tan, 2  pyterlit alandzki lub Nystad, 3  granit alandzki, Haga,
rapakiwi i granitoporfir alandzki, porfir alandzki, granit aplitowy alandzki, 4  porfir bałtycki brunatny, 5  granit Uppsala, V�nge, Arn�,
6  granit Sala, 7  granit sztokholmski, 8  porfir Gl�te, 9  porfir szary z Dalarna i czerwony Gr�nklitt, diabaz sby, 10  porfir sen,
Bredvad, K tilla, granit Garberg, 11  porfir Blyberg, porfir i ignimbryt Klittberg, ignimbryty R�nn s, Blyberg, Orrlok, inne porfiry i
ignimbryty z Dalarna, 12  porfir Heden, 13  porfir Venjan, 14  granit Siljan, rapakiwi Siljan, porfir M�nsta, 15  Granit Graversfors
brunatny i czerwony, granity �stg�ta, 16  granit Mariannelund, porfir Emarp, Nym la, Fagerhult, L�nneberga, 17  granity Sm land
czerwone i Vislanda, porfiry Sm land, 18  granit Filipstad, 19  amfibolity z granatami, 20  kullait, piaskowiec skolitusowy i
Hardeberga, 21  bazalty ze Skanii, 22  dolomity, 23  czerwone piaskowce kambryjskie, 24  czerwone wapienie ordowickie, 25 
wapienie beyrichiowe, 26  wapienie paleoporellowe
Fig. 4. Source areas of indicator erratics. A  of the lower till (LT); B  of the middle till (MT); circle size is proportional to the
percentage of erratics in an analysed stone sample: 1  R�tan granite, 2  land and/or Nystad Pyterlite, 3  land granite, Haga granite,
land Rapakivi, land aplite granite, land granite porphyry, 4  brown Baltic quartz porphyry, 5  Uppsala, V�nge and Arn�
granites, 6  Sala granite, 7  Stockholm granite, 8  Gl�te porphyry, 9  Gr�nklitt and grey Dalarna porphyries, sby diabase, 10 
sen, Bredvad and K tilla porphyries, Garberg granite, 11  Blyberg porphyry, Klittberg ignimbrite and porphyry, R�nn s, Blyberg,
Orrlok and other Dalarna ignimbrites and porphyries, 12  Heden porphyry, 13  Venjan porphyry, 14  Siljan granite, Siljan Rapakivi,
M�nsta porphyry, 15  red and brown Graversfors granites, �stg�ta granites, 16  Mariannelund granite, Emarp, Nym la, Fagerhult and
L�nneberga porphyries, 17  red Sm land granites, Vislanda granite, Sm land porphyries, 18  Filipstad granite, 19  garnet
amphibolithe, 20  Kullaite, Scolithos and Hardeberga sandstones, 21  Sk ne basalt, 22  dolomites, 23  red Cambrian sandstones,
24  red Ordovician limestones, 25  Beyrichia limestone, 26  Palaeoporella limestone
przechodzą w piaski drobne. Górna częS
ć profilu reprezen- wyrax
ny o łagodnie falistym przebiegu. Strop został zero-
towana jest przez piaski S
rednioziarniste. Kontakt pomię- dowany i stanowi współczesną powierzchnię terenu lub
dzy dolną i górną częS
cią profilu ma charakter erozyjny, przykryty jest piaskami z przewarstwieniami mułków
podkreS
lony warstewką drobnego żwiru. W kompleksie mineralnych lub organicznych o niewielkiej miąższoS
ci.
piaszczystym MT/UT znaczny jest udział litofacji piasz- Glina UT ma barwę brunatną, w spągu jest bezstrukturalna,
czystych, warstwowanych poziomo lub niskokątowo (ryc. 3, z doS
ć dużym udziałem frakcji piaszczystej i żwirowej,
6  na str. 147). Wskazuje to na fazę transportu górnego włącznie z klastami o S
rednicy blisko 20 cm, natomiast górna
płaskiego dna, gdzie formami koryta były niskie, rozmy- częS
ć wykazuje smugowanie oraz obecnoS
ć przewarstwień
wane odsypy S
ródkorytowe, o połogich skłonach prograda- piasz- czystych. Cechy gliny UT wskazują na jej spływowy
cyjnych. Takie cechy sugerują depozycję w S
rodowisku charakter. Osad ten formował się w warunkach silnego
dystalnego koryta sandrowego (Zieliński, 1993). uwodnienia, transport zachodził szybko. Poskutkowało to
Powyżej znajduje się nieciągły, górny pokład gliniasty dużym rozproszeniem orientacji dłuższych osi głazików
(UT) o miąższoS
ci do 2 m (ryc. 7  na str. 147). W odkryw- (ryc. 3). Badania eratyków wykonano w dolnej częS
ci
ce Kox
min-Północ pokład ten odsłania się na odcinku pokładu, o masywnej strukturze. Udział skał lokalnych był
około 400 mi ma miąższoS
ć do 1,2 m. Spąg jest bardzo znikomy, a wS
ród skał północnych zdecydowanie przewa-
124
Przegląd Geologiczny, vol. 61, nr 2, 2013
60,2�N
krzna? Zwiększoną miejscami zawartoS
ć ziaren typu
Krznanian?
odra, warta EL (jak na przykład w spągu dolnego komplek-
60,0 nida
Odranian, Wartanian
su mineralnego oraz w spągu kompleksu
Nidanian
MT LT/MT) tłumaczyć można inkorporacją ziaren z
59,8
podłoża neogeńskiego.
MTB
59,6
san 1
DYSKUSJA
Sanian 1
MTA
59,4
Teoretyczny oS
rodek głazowy obliczony dla
59,2
gliny LT jest podobny do wyznaczonego dla naj-
niższej gliny w odkrywce Smulsko, położonej
san 2 LT
59,0
Sanian 2
na południe od analizowanego stanowiska
(Czubla & Forysiak, 2004). Są to współrzędne
58,8
15,6 15,8 16,0 16,2 16,4 16,6 16,8 17,0 17,2 17,4 17,6 17,8 18,0�E zbliżone również do wartoS
ci wyznaczonych
długoS
ć geograficzna
dla glin o dyskusyjnej pozycji stratygraficznej
longitude
w odkrywce KWB  Bełchatów (ryc. 5). Dwa
nida krzna stanowiska:
Nidanian Krznanian
sites: dolne pokłady glin (zaburzony i niezaburzony)
odra, warta
san 1 w Jóx
winie koło Konina mają oS
rodki głazowe
Kox
min
Sanian 1 Odranian, Wartanian
zlokalizowane nieco dalej na północny zachód.
san 2
To zróżnicowanie może wskazywać albo na
Smulsko
Sanian 2
odłożenie tamtejszych glin przez odrębny stru-
Ryc. 5. Teoretyczne oS
rodki głazowe osadów w Kox
minie i Smulsku na tle mień lodowy albo na ich przynależnoS
ć do inne-
innych stanowisk z Polski R
rodkowej (odkrywka Bełchatów i okolice Łodzi  go zlodowacenia (stadiału)  Czubla (2001;
Czubla, 2001; zmienione); LT  dolna glina, MTA  dolna częS
ć S
rodkowej
2006). Analiza składu eratyków pozwala
gliny, MTB  górna częS
ć S
rodkowej gliny, MT  S
rodkowa glina
wiązać glinę LT ze zlodowaceniem san 2,
Fig. 5. Theoretical stone centres (TSC) calculated for Quaternary tills of central
odnosząc się do najnowszego podziału straty-
Poland (Bełchatów outcrop and Łódx
region  Czubla, 2001; modified); LT 
graficznego wg Bera i in. (2007).
the lower till, MTA  lower part of the middle till, MTB  upper part of the
Kompleks piaszczysty LT/MT powstał
middle till, MT  the middle till
prawdopodobnie w warunkach klimatu zimne-
go, w schyłkowej fazie interglacjału mazowsze
żały eratyki osadowe. Szczególnie liczne były dolomity,
lub w czasie zlodowacenia liwiec, którego maksymalny
stanowiące prawie 20% zespołu. Ze względu na zbyt małą
zasięg znajdował się doS
ć daleko na północny-wschód
liczbę oznaczonych w próbce eratyków przewodnich oraz
(Żarski, 1994). W odniesieniu do najnowszych podziałów
małą wiarygodnoS
ć ewentualnych wniosków odstąpiono
stratygraficznych, powstanie kompleksu piaszczystego
od analizy obszaru alimentacyjnego gliny i wyznaczenia
LT/MT może być wiązane ze starszą częS
cią kompleksu
teoretycznego oS
rodka głazowego.
S
rodkowopolskiego (sensu Lindner & Marks, 2012). Prze-
Drobnoziarniste piaski, przykrywające w analizowa-
prowadzone badania potwierdziły gene- ralnie postulowany
nym profilu glinę UT, stanowią dystalną częS
ć plenivistu-
wczeS
niej przez Czarnika (1972) i Trzmiela (1996) wiek opisy-
liańskiego wypełnienia doliny Warty. Na wschód od
wanego kompleksu piaszczystego.
odkrywki Kox
min-Północ glina UT nie występuje, a osady
Zaprezentowane wyniki badań pokładu gliny MT są
fluwioglacjalne MT/UT są silnie zredukowane, natomiast
bardzo zbliżone do uzyskanych w sąsiednim stanowisku 
miąższoS
ć aluwiów vistuliańskich wzrasta do kilkunastu
Kox
min dla gliny MTA i MTB (Czubla i in., 2010), jak
metrów (Forysiak i in., 1999; Petera, 2002).
również w bardziej odległych stanowiskach: w Jóx
winie,
ZawartoS
ć węglanu wapnia w badanym profilu odzna-
Bełchatowie czy Łaznowskiej Woli koło Łodzi (ryc. 5), w któ-
cza się doS
ć dużą zmiennoS
cią. Największe wartoS
ci
rych wiek odpowiednich glin okreS
lono jako bez wątpienia
zostały zanotowane w dolnej częS
ci profilu, gdzie w żwi-
warciański  według starszych podziałów stratygraficz-
rach dolnego kompleksu mineralnego osiągnęły niemal
nych (Czubla, 2001, 2006). Wyniki pomiarów osi dłuższych
45%. Na taki wynik wpłynęła znaczna zawartoS
ć okru-
głazików w glinie MT są zbieżne z kierunkami uzyskanymi
chów skał węglanowych. W poszczególnych pokładach
dla glin warciańskich tego regionu, analizowanych w
glin zawartoS
ć CaCO3 jest podobna, typowa dla glin regio-
pobliskich odkrywkach Smulsko (Klatkowa, 1993) i
nu (Klatkowa, 1992) i oscyluje wokół 8%, tylko osad gli-
Kox
min (Czubla i in., 2010). Postulowany obecnie podział
niasty UT odznacza się odwapnieniem w stropie spo-
stratygraficzny (Lindner & Marks, 2012) każe zweryfiko-
wodowanym wietrzeniem. Kompleks piaszczysty LT/MT
charakteryzuje się zmniejszającym się ku stropowi odset- wać pozycję glin okreS
lanych w omawianym obszarze jako
warciańskie i przypisać je do zlodowacenia odra.
kiem węglanu wapnia od około 5% do 0%. Zwiększona
zawartoS
ć w dolnej częS
ci serii może być związana z ero- Pozycja kompleksu piaszczystego MT/UT w profilu
osadów czwartorzędowych decyduje o przypisaniu do zlo-
dowaniem osadów zasobnych w węglan wapnia, jak gliny
lodowcowe, czy utwory starszego podłoża (ryc. 3). Zasob- dowacenia odra (stadiał warta?). Kompleks ten można kore-
noS
ć kompleksu piaszczystego MT/UT jest na poziomie lować z osadami fluwioglacjalnymi, rozdzielającymi gliny
4 5% i jest typowa dla osadów fluwioglacjalnych. T2 i T3 z okolic Konina (Stankowski & Krzyszkowski,
Analiza obróbki ziaren kwarcu wykazała obecnoS
ć w 1991).
równoważnych proporcjach trzech typów ziaren  RM, M i Glina UT, ze względu na spływowy charakter, nie ma
EL, nie wykazując istotnej zmiennoS
ci w profilu (ryc. 3). znaczenia stratygraficznego. W S
wietle poglądów Lindne-
125
latitude
szerokoS
ć geograficzna
Przegląd Geologiczny, vol. 61, nr 2, 2013
CZUBLA P. 2001  Eratyki fennoskandzkie w utworach czwartorzędo-
ra i Marksa (2012) możliwe jest ogólne przypisanie jej do
wych Polski R
rodkowej ich znaczenie stratygraficzne, Acta Geogr.
stadiału pomaksymalnego warta.
Lodz., 80: 1 174.
CZUBLA P. 2006  The stratigraphic significance of indicator erratics
WNIOSKI counts from glacial deposits  an example from Eastern Wielkopolska
(Great Poland Lowland). Archiv f�r Geschiebekunde, 5(1 5): 177 190.
CZUBLA P. & FORYSIAK J. 2004  Pozycja stratygraficzna glin
Gliny zlodowaceń południowopolskich wypełniają
morenowych w odkrywce  Smulsko (KWB  Adamów ) w S
wietle
najgłębsze rozcięcia erozyjne i odznaczają się znaczną
analiz petrograficznych. Prz. Geol., 52 (7): 574 578.
miąższoS
cią. Pokład gliny, który może reprezentować
CZUBLA P., FORYSIAK J. & PETERA-ZGANIACZ J. 2010  Litho-
logic and petrographic features of tills in the Kox
min region and their
najmłodszą częS
ć zlodowaceń południowopolskich, jako
value for stratigraphical interpretation of the deposits of the Kox
min
jedyny zaangażowany jest w deformacje glacitektoniczne.
glacial lake, central Poland. Geologija, 52 (1 4): 1 8.
Jest on zredukowany do nieciągłych płatów o niewielkiej
FOLK R.L. & WARD W.C. 1957  Brazos River bar: a study in the
miąższoS
ci.
significance of grain size parameters. J. Sedim. Petrol., 27 (1): 3 26.
FORYSIAK J. 2005  Rozwój doliny Warty między Burzeninem i
W profilu stratygraficznym wyróżnia się miąższy kom-
Dobrowem po zlodowaceniu warta. Acta Geogr. Lodz., 90: 1 116.
pleks fluwialny LT/MT. Ze względu na typowe dla rzek
FORYSIAK J., MIOTK-SZPIGANOWICZ G. & PETERA J. 1999 
funkcjonujących w chłodnym klimacie cechy oraz wiek
Geologic setting and palynologic examination of the Vistulian sedi-
podS
cielających i przykrywających go glin, najbardziej
ments at Kox
min near Turek, Central Poland. Kwart. Geol., 43 (1): 85 97.
KLATKOWA H. 1992  Niektóre wskax
niki kierunków transportu
prawdopodobne jest powiązanie kompleksu LT/MT ze zlo-
lodowego w R
rodkowej Polsce i ich przydatnoS
ć do wyróżnień facjal-
dowaceniem liwiec.
nych i stratygraficznych oraz rekonstrukcji paleogeograficznych. Acta
Glina MT została złożona w czasie zlodowacenia odra
Geogr. Lodz., 63: 39 79.
(sensu Lindner & Marks 2012), nie nosi S
ladów deforma- KLATKOWA H. 1993  Niektóre cechy glacigenicznych osadów Warty
w R
rodkowej Polsce. Acta Geogr. Lodz., 65: 99 140.
cji, a wyrównany strop sugeruje, że jej górna częS
ć uległa
LINDNER L. & MARKS L. 2012  O podziale klimatostratygraficz-
rozmyciu  zapewne przez wody proglacjane, które następnie
nym kompleksu S
rodkowopolskiego w plejstocenie Polski. Prz. Geol.,
doprowadziły do depozycji sandrowego kompleksu MT/UT.
60 (1): 36 45.
Kompleks MT/UT przykryła glina spływowa UT, którą L�TTIG G. 1958  Methodische Fragen der Geschiebeforschung. Geo-
logisches Jahrbuch, 75: 361 418.
można wiązać ze schyłkiem zlodowacenia odra (stadiał
MANIKOWSKA B. 1993  Mineralogy and abrasion of sand grains
recesyjny warta?).
due to Vistulian (Late Pleistocene) aeolian processes in Central Poland.
W profilu osadów czwartorzędowych obserwowanych
Geol. en Mijjnbouw, 72: 167 177.
w odkrywce Kox
min-Północ zaznaczają się hiatusy, MARKS L. 2005  Pleistocene glacial limits in the territory of Poland.
Prz. Geol., 53: 988 993.
głównie obejmujące ciepłe okresy, ale też zwraca uwagę
MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E. 1980  Wstęp do sedymentologii (dla
brak osadów zlodowacenia krzna.
geografów). WSP, Kielce, s.178.
Przeprowadzone badania wykazały podobieństwo stra-
PETERA J. 2002  Vistuliańskie osady dolinne w basenie uniejowskim
tygrafii osadów czwartorzędowych północnej częS
ci base- i ich wymowa paleogeograficzna. Acta Geogr. Lodz., 83: 1 164.
R�HLE E. (red.) 1973  Metodyka badań osadów czwartorzędowych.
nu uniejowskiego do stratygrafii opracowanej dla okolic
WG Warszawa, s. 688.
Konina. Różnica przejawia się brakiem najmłodszego
SMED P. 1993  Indicator studies: a critical review and a new
pokładu glin wydzielonych w rejonie Konina, przypisywa-
data-presentation method. Bull. Geol. Soc. Denmark, 40: 332 344.
STANKOWSKI W., BIEDROWSKI Z., STANKOWSKA A.,
nego zlodowaceniu wisła, ponieważ czoło ostatniego
KOŁODZIEJ G., WIDERA M. & WILKOSZ P. 1995  Litologia i stra-
lądolodu nie osiągnęło analizowanego obszaru.
tygrafia kenozoiku okolic Konina. Prz. Geol., 43: 559 564.
STANKOWSKI W. & KRZYSZKOWSKI D. 1991  Stratygrafia
Składamy podziękowania Dyrekcji Kopalni Węgla Brunat-
czwartorzędu okolic Konina. [W:] W. Stankowski (red.) Przemiany S
ro-
nego  Adamów w Turku oraz Archiwum Państwowego Instytu-
dowiska geograficznego obszaru Konin Turek. Instytut Badań Czwar-
tu Geologicznego w Warszawie za udostępnienie materiałów.
torzędu UAM, Poznań: 11 31.
Wykonanie badań było możliwe dzięki wsparciu Ministerstwa
TRZMIEL B. 1996  ObjaS
nienia do szczegółowej mapy geologicznej
Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach projektu badawczego
w skali 1 : 50 000. Arkusz Turek (550). PIG Warszawa, s. 47.
nr N N306 2840 33  Geneza, wiek oraz warunki sedymentacji WIDERA M. 2007  Litostratygrafia i paleotektonika kenozoiku pod-
plejstoceńskiego Wielkopolski. Wyd. Naukowe UAM. Geologia, 18: 223.
osadów w zastoisku kox
mińskim (Kotlina Kolska, S
rodkowa
ZIELIŃSKI T. 1993  Sandry Polski północno-wschodniej osady i
Polska) . Dziękujemy również prof. Wojciechowi Wysocie oraz
warunki sedymentacji. Pr. Nauk. UR
: s. 91.
anonimowemu recenzentowi za wnikliwe i konstruktywne uwagi.
ZIELIŃSKI T. 1997  CyklicznoS
ć w osadach rzek roztokowych. Geo-
logia, 14: 68 119.
LITERATURA
ŻARSKI M. 1994  Zasięg zlodowacenia liwca (wieprza) w S
wietle
wyników badań wieku bezwzględnego metodą TL w dolinie S
rodkowej
BER A., LINDNER L. & MARKS L. 2007  Propozycja podziału stra- Wisły. Prz. Geol., 42: 285 286.
tygraficznego czwartorzędu Polski. Prz. Geol., 55: 115 118.
CZARNIK J. 1972  Paleogeografia okolic Turka w górnym trzecio- Praca wpłynęła do redakcji 26.01.2012 r.
rzędzie i plejstocenie. Stud. Geol. Pol., 40: 1 165. Po recenzji akceptowano do druku 4.10.2012 r.
126
Przegląd Geologiczny, vol. 61, nr 2, 2013
Charakterystyka litologiczno-petrograficzna osadów czwartorzędowych
w dolinie Warty (stanowisko Kox
min-Północ) (patrz str. 120)
The lithological and petrographic features of the Quaternary deposits
in the Warta River valley (Kox
min-North site) (see p. 120)
Ryc. 6. Spąg kompleksu piaszczystego MT/UT. W dolnej częS
ci zdjęcia widoczny jest cienki pokład gliny LT przykryty żwirami rezydualnymi
Fig. 6. The basal part of the sandy complex UT/MT; in the lower part of the picture is seen a thin layer of LT till covered with residual gravel
Ryc. 7. Pokład gliny spływowej UT. W dolnej częS
ci glina odznacza się strukturą masywną, w górnej częS
ci widoczne jest smugowanie i
cienkie przewarstwienia piaszczyste. Glinę przykrywają osady fluwialne. Obie fot. J. Petera-Zganiacz
Fig. 7. Flow till (UT) layer. In the lower part the till is characterized by massive structure, in the upper one thin sandy intercalations are
seen. The till is covered by fluvial deposits. Both pictures photo by J. Petera-Zganiacz
147