Koniec nadziei

na szczepionk´?

Ludzie zaka˝eni os∏abionymi

szczepami HIV chorujà, co gasi

entuzjazm zwiàzany z „˝ywymi”

szczepionkami przeciwko AIDS

P

od koniec lat osiemdziesiàtych
badacze zajmujàcy si´ AIDS za-
uwa˝yli, ˝e u cz´Êci pacjentów

nie rozwija∏ si´ pe∏noobjawowy zespó∏
tej choroby, choç byli zaka˝eni wirusem
ludzkiego niedoboru odpornoÊci (HIV)
nawet przez 10 lat. Zaczynali wi´c mieç
nadziej´, ˝e ci „d∏ugotrwale odporni
na rozwój choroby” (long-term non-
progressors), spoÊród których cz´Êç by-
∏a zaka˝ona wirusami z defektami ge-
netycznymi, pozwolà znaleêç sposób
stworzenia skutecznej szczepionki.

Nadzieja ta ostatnio przygas∏a. Co

najmniej u dwóch takich pacjentów roz-
winà∏ si´ pe∏noobjawowy AIDS. Oprócz
tego, ˝e jest to z∏a wiadomoÊç dla za-
ka˝onych, którzy nie majà jeszcze kli-
nicznych objawów choroby, taki obrót
sprawy wspiera inne obserwacje suge-

rujàce, i˝ szczepionka przeciwko AIDS,
oparta na ˝ywym wirusie pozbawio-
nym jednego lub kilku genów, mo˝e nie
byç wystarczajàco bezpieczna, aby po-
dawaç jà ludziom.

Najnowszy raport pochodzi z Syd-

ney Blood Bank Cohort i dotyczy Au-
stralijczyka zaka˝onego ponad 17 lat te-
mu HIV, wirusem, który jak si´ wyda-
wa∏o, by∏ defektywny, oraz oÊmiorga
ludzi, którzy otrzymali transfuzj´ krwi
pochodzàcej od niego (sta∏o si´ to, za-
nim krew zacz´to rutynowo badaç na
obecnoÊç HIV). W lutym br. u tego m´˝-
czyzny zdiagnozowano infekcj´ opor-
tunistycznà mózgu i rdzenia kr´gowe-
go zwiàzanà z AIDS. U dwóch biorców
jego krwi równie˝ nastàpi∏y oznaki os∏a-
bienia uk∏adu odpornoÊciowego; z po-
zosta∏ej szóstki trzech jest nadal zdro-
wych, a trzech zmar∏o z przyczyn nie
majàcych zwiàzku z zaka˝eniem HIV.

WczeÊniej w tym˝e roku Ronald C.

Desrosiers z New England Regional Pri-
mate Research Center w Southborough
w Massachusetts – naukowiec, który
uzyska∏ najbardziej obiecujàce wyniki
w badaniach nad szczepionkà opartà
na ˝ywym, lecz atenuowanym (os∏a-
bionym) wirusie podawanà ma∏pom –
og∏osi∏ wraz ze swoimi wspó∏pracow-
nikami, i˝ jeden z „d∏ugotrwale odpor-

nych” pacjentów, którego obserwowa-
li przez 15 lat, równie˝ wykazuje obec-
nie symptomy AIDS. Badacze odkryli,
˝e u tego m´˝czyzny, który zaka˝ony
jest szczepem HIV pozbawionym genu
zwanego nef, nastàpi∏ drastyczny spa-
dek liczby limfocytów T do wartoÊci
uznawanych za progowe w rozpozna-
niu AIDS.

Opisany powy˝ej przypadek za-

przecza, niestety, wynikom obserwacji
Desrosiersa z 1992 roku, w których
szczepionka zawierajàca pozbawionego
genu nef wirusa ma∏piego niedobo-
ru odpornoÊci (SIV) uchroni∏a cztery
ma∏py przed zaka˝eniem zjadliwym
szczepem wirusa. Gen nef jest, jak si´
sàdzi, odpowiedzialny za regulacj´ na-
mna˝ania si´ wirusów SIV i HIV w
komórkach.

W ciàgu ostatnich kilku lat Desrosiers

z kolegami og∏osi∏ jeszcze bardziej obie-
cujàce wyniki badaƒ na zwierz´tach ze
szczepionkami opartymi na SIV i HIV,
którym brakowa∏o ca∏ego lub cz´Êci jed-
nego do czterech genów. Ale inni bada-
cze, w tym Ruth M. Ruprecht z Dana-
Farber Cancer Institute w Bostonie,
zauwa˝yli, ˝e szczepionka zawierajàca
SIV pozbawiony nef i innych genów mo-
˝e wywo∏aç chorob´, a nawet zabiç za-
równo noworodki ma∏pie, jak i osobni-

BADANIA NAD AIDS

Bruce Alberts, Dennis Bray, Alexander
Johnson, Julian Lewis, Martin Raff,
Keith Roberts, Peter Walter

Podstawy biologii komórki

Wprowadzenie do biologii
molekularnej

Podstawy biologii komórki

Zamówienia na ksià˝ki mo˝na sk∏adaç:

➡ telefonicznie: bezp∏atna infolinia 0 800 120 145 w godz. 8.00-18.00
➡ faksem: (0 22) 69 54 179
➡ w ksi´garni internetowej: www.pwn.com.pl
➡ pisemnie: Wydawnictwo Naukowe PWN, Dzia∏ Dystrybucji i Prenumerat,
00-251 Warszawa, ul. Miodowa 10

WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN

Zapraszamy do ksi´garƒ na terenie ca∏ego kraju

TreÊç ksià˝ki obejmuje ca∏okszta∏t
wspó∏czesnej wiedzy z zakresu bio-
logii komórki. Napisana przez naj-
lepszych, znanych na ca∏ym Êwiecie
autorów. Podr´cznik, nie przecià˝ony
terminologià, wprowadza w tajniki
biologii molekularnej. W zrozumie-
niu opisywanych zagadnieƒ poma-
gajà wielobarwne poglàdowe ilus-
tracje; niektóre zgromadzono na
dwustronicowych panelach proble-
mowych. Po ka˝dym rozdziale sà
zebrane podstawowe twierdzenia
i has∏a kluczowe oraz pytania towa-
rzyszàce tekstowi; jest tak˝e s∏owni-
czek stosowanych w ksià˝ce ter-
minów. Z podr´cznika tego uczà si´
licealiÊci i studenci na ca∏ym Êwiecie.
W Wielkiej Brytanii ksià˝ka ta, w
ostatnich miesiàcach, sta∏a si´
bestsellerem.

Inne obcoj´zyczne wydania

LE SCIENZE
Piazza della Repubblica, 8
20121 Milano
ITALY

POUR LA SCIENCE
Éditions BELIN
8, rue Férou
75006 Paris
FRANCE

INVESTIGACION Y CIENCIA
Prensa Cientifica, S.A.,
Muntaner, 339 pral. l.a.
08021 Barcelona,
SPAIN

SPEKTRUM DER WISSENSCHAFT
Verlagsgesellschaft mbH
Vangerowstrasse 20
69115 Heidelberg,
GERMANY

KE XUE– Chongqing Branch
Institute of Scientific
& Technical Information of China
P.O. Box 2104
Chongqing, Sichuan
PEOPLES REPUBLIC
OF CHINA

MAJALLAT AL-OLOOM
Kuwait Foundation for
the Advancement of Sciences
P.O. Box 20856
Safat, 13069
KUWAIT

290010, Lwów,
ul. Pekarska 69
UKRAINA

NIKKEI SCIENCE, INC.
1-9-5 Otemachi
Chiyoda-ku,
Tokyo 100-66,
JAPAN

Zauropostawa

Modelowanie komputerowe podwa˝a
dotychczasowe wyobra˝enia o postawie
przyjmowanej przez niektóre dinozaury
podczas ˝erowania. W Science z 30 kwietnia br.
Kent A. Stevens z University of Oregon
i J. Michael Parrish z Northern Illinois
University zrekonstruowali uk∏ad kr´gów
szyjnych dwóch gatunków zauropodów.
Okaza∏o si´, ˝e owe d∏ugoszyje zwierz´ta
mia∏y swobod´ ruchów o wiele bardziej
ograniczonà ni˝ sàdzono do tej pory.
WczeÊniej przedstawiano apatozaura
i diplodoka wyciàgajàcych ∏ab´dzie szyje
ku koronom drzew; tego typu postawa
stawia∏a pod znakiem zapytania mo˝liwoÊç
t∏oczenia krwi przez serce do tak wysoko
znajdujàcej si´ g∏owy. Teraz si´ przyjmuje,
˝e zwierz´ta te trzyma∏y szyje prawie poziomo,
pasàc si´ niskà krzewiastà roÊlinnoÊcià.

PowÊciàgliwoÊç w po∏owach

Dobra wiadomoÊç zarówno dla rybaków,
jak i dla ryb: National Marine Fisheries
Service opracowa∏a w kwietniu br. nowy
plan zmierzajàcy do odbudowania
liczebnoÊci atlantyckich ryb w´drownych.

Po przeprowadzeniu 27 publicznych dyskusji
i rozwa˝eniu tysi´cy propozycji postanowiono
przede wszystkim ograniczyç przy∏owy.
Projekt ich zmniejszenia podczas po∏owów
mieczników, tuƒczyków i rekinów obejmuje
okresowe zamkni´cie niektórych obszarów,
zmian´ u˝ywanego sprz´tu, szkolenia
i limitowanie zezwoleƒ. W przypadku
niektórych ryb, jak marliny i ˝aglice, liczba
z∏owionych okazów nie jest tak wa˝na jak
przestrzeganie ustalonych wymiarów
minimalnych. Ale uchwalono, ˝e jeden
w´dkarz mo˝e z∏owiç tylko trzy tuƒczyki
˝ó∏top∏etwe dziennie. Przepisy te sà
dost´pne na stronie internetowej pod adresem:
www.nmfs.gov/sfa/hmspg.html

Praszczur rzeênik

Hominid odkryty ostatnio we wschodniej Etiopii
jest kandydatem na bezpoÊredniego przodka
ludzi i mo˝e si´ okazaç najstarszym rzeênikiem
w naszej cz∏owieczej rodzinie. Naukowcy
odkryli jego szczàtki sprzed 2.5 mln lat
na brzegu ówczesnego jeziora, opodal zespo∏u
ponacinanych i po∏amanych koÊci zwierz´cych
z tego samego okresu. BliskoÊç obu znalezisk,
opisanych w dwóch artyku∏ach w Science
z 23 kwietnia br., zdaje si´ Êwiadczyç,
˝e ten gatunek naczelnych by∏ pierwszym
przedstawicielem naszej linii rodowej, który
pos∏ugiwa∏ si´ narz´dziami kuchennymi.
Gatunek ów, nazwany Australopithecus
garhi

, mo˝e zape∏niç milionletnià luk´

w naszych pradziejach i odznacza si´
zaskakujàcym zestawem cech; stàd
nazwa gatunkowa – garhi, co w miejscowym
j´zyku afar znaczy „niespodzianka”.

16 Â

WIAT

N

AUKI

Wrzesieƒ 1999

Ciàg dalszy ze strony 14

HERVÉ DONNEZAN

Photo Researchers, Inc.

ki doros∏e. Sk∏oni∏o to naukowców do
wszcz´cia alarmu w sprawie potencjal-
nego zagro˝enia dla ludzi, jakie niesie
u˝ycie szczepionki opartej na ˝ywym,
nawet atenuowanym wirusie.

W lutym br. Ruprecht i jej wspó∏pra-

cownicy og∏osili, ˝e zmieniony wskutek
potrójnej delecji szczep SIV – pozbawio-
ny nef, drugiego genu zwanego vpr i in-
nego fragmentu genomu – spowodowa∏
chorob´ u trzech z 16 doros∏ych ma∏p,
z których jedna pad∏a na ma∏piego nie-
doboru odpornoÊci. „Nasze badania
wskazujà, ˝e przeprowadzenie na lu-
dziach testów z zastosowaniem szcze-
pionki zawierajàcej ˝ywe atenuowane
wirusy nie jest bezpieczne – ostrzega
Ruprecht. – Istnieje realne ryzyko naby-
cia wirusa i zachorowania na AIDS po
zaszczepieniu.”

W tej sytuacji potencjalne próby na

ludziach ze szczepionkà opartà na ˝y-
wym, pozbawionym niektórych genów
wirusie znalaz∏y si´ w Êlepej uliczce.
„B´dzie niezwykle trudno przeprowa-
dziç badania kliniczne szczepionki, na-
wet gdyby wytworzono jà z u˝yciem
wirusów majàcych liczne defekty gene-

tyczne, jeÊli nie zmieni si´ nastawie-
nie do tego zagadnienia” – mówi John
P. Moore z Aaron Diamond AIDS Re-
search Center w Rockefeller University.

Desrosiers ciàgle jednak podkreÊla,

˝e aby powstrzymaç epidemi´ AIDS,
spo∏eczeƒstwo musi byç przygotowane
na zaakceptowanie pewnego ryzyka.
Jesienià ub. r. wezwa∏ do podj´cia za-
krojonych na wielkà skal´ badaƒ na set-
kach ma∏p ze szczepionkami opartymi
na SIV z licznymi defektami genetyczny-
mi oraz porównania ich wyników z
otrzymanymi w kontrolnej grupie zwie-
rzàt przyjmujàcych placebo. W ten spo-
sób da∏oby si´ oceniç bezpieczeƒstwo
takiej szczepionki.

Bez wzgl´du na to, czy dojdà one do

skutku, Moore twierdzi, ˝e badania
Desrosiersa na ma∏pach ju˝ przynios∏y
istotne informacje o odpowiedzi immu-
nologicznej organizmu wobec SIV i HIV.
„Pierwsze eksperymenty wyglàda∏y tak
obiecujàco – zauwa˝a. – Ale ciàgle mo-
˝emy si´ wiele nauczyç o odpornoÊci na
zaka˝enie SIV i HIV, badajàc dzia∏anie
tych wirusów u zwierzàt.”

Carol Ezzell

Konferencja

Nowotwory: biologia, genetyka i

Nowotwory: biologia, genetyka i

immunologia

immunologia

6 paêdziernika 1999 roku, godz. 9.30,

Sala wyk∏adowa, ul. Trojdena 4

Organizatorzy:

Instytut Biologii DoÊwiadczlnej im. M. Nenckiego PAN,

Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Sk∏odowskiej-Curie,

Mi´dzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej UNESCO

E. Bartnik – Nowotwory a geny

J. A. Siedlecki – Diagnostyka molekularna chorób nowotworowych

Z. Pojda – Uk∏ad immunologiczny a nowotwory

W. J´drzejczak – Cytokiny a leczenie chorób nowotworowych

J. Kawiak – Immunoterapia nowotworów w uk∏adach modelowych i klinice

M. Baliƒka – Procesy starzenia si´ a nowotwory

B. Grzelakowska-Sztabert – Procesy nowotworowe a apoptoza

P. Janik, M. Ma∏ecki – Czynniki angiogenne i antyangiogenne w nowotworach

J. Duszyƒski – Metabolizm wapniowy w komórkach nowotworowych

S. Piku∏a – Lipidy w komórce nowotworowej

Zg∏oszenia udzia∏u w konferencji uprzejmie prosimy kierowaç do doc. dr hab. J. A.
Siedleckiego tel. [phone], e-mail: [e-mail]; lub do doc. dr hab. M. Baliƒ-
skiej tel. [phone] wew. 328, e-mail: [e-mail]
IloÊç miejsc ograniczona.