09 Opracowywanie formalne dokumentów

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Marzena Chruścińska

Opracowywanie formalne dokumentów 348[03].Z2.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Wiesława Papierska

mgr Maria Krajewska

Opracowanie redakcyjne:

mgr Marzena Chruścińska

Konsultacja:

mgr inż. Jarosław Sitek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 348[03].Z2.02
„Opracowanie formalne dokumentów” zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik informacji naukowej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie
2. Wymagania wstępne
3. Cele kształcenia
4. Materiał nauczania

4.1. Typologia dokumentów. Źródła informacji. Normy bibliograficzne

i dokumentacyjne
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Przepisy katalogowania. Ujednolicone zasady katalogowania. Opis

bibliograficzny. Transliteracja. Transkrypcja
4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Formaty opisu danych (UNIMARC, USMARC). Rekord bibliograficzny.

Kartoteka haseł wzorcowych. Rekord kartoteki haseł wzorcowych
4.3.1. Materiał nauczania
4.3.2. Pytania sprawdzające
4.3.3. Ćwiczenia
4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Katalogi biblioteczne (tradycyjne i komputerowe). Katalogi centralne

(NUKAT, KaRo)
4.4.1. Materiał nauczania
4.4.2. Pytania sprawdzające
4.4.3. Ćwiczenia
4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zintegrowane biblioteczne systemy informatyczne (ALEPH, VTLS-

VIRTUA, HORIZON). Komputerowe systemy biblioteczne (MAK,
PROLIB). Publicznie dostępne katalogi biblioteczne on-line (OPAC)
4.5.1. Materiał nauczania
4.5.2. Pytania sprawdzające
4.5.3. Ćwiczenia
4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Bibliografie. Zestawienia tematyczne. Opracowania dokumentacyjne

4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Kartoteki

4.7.1. Materiał nauczania
4.7.2. Pytania sprawdzające
4.7.3. Ćwiczenia
4.7.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

3
5
6
7

7
7
11
12
13

14
14
20
21
22

23
23
31
32
32

33
33
35
35
36

37
37
42
42
43
44
44
47
47
49
50
50
54
54
55
56
61

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1.WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej opracowywania

formalnego dokumentów.
Poradnik zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia.
3. Materiał nauczania, który umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do ćwiczeń

i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz
inne źródła informacji. Obejmuje on:

−

treści edukacyjne,

−

pytania sprawdzające,

−

ćwiczenia,

−

sprawdzian postępów.

4. Sprawdzian osiągnięć zawiera zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy

z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego sprawdzianu będzie dowodem osiągnięcia
wymaganych umiejętności teoretycznych.

5. Literaturę
Jeśli masz trudności z opanowaniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Opracowywanie formalne dokumentów.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module „Technologia przetwarzania informacji”.

348[03].Z2

Technologia przetwarzania

informacji

348[03].Z2.02

Opracowywanie formalne

dokumentów

348[03].Z2.03

Opracowywanie rzeczowe

dokumentów

348[03].Z2.01

Gromadzenie i przechowywanie

informacji

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Opracowywanie formalne

dokumentów”, powinieneś umieć:

−

gromadzić materiały biblioteczne i informacyjne,

−

stosować procedury pozyskiwania źródeł informacji,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

dobierać materiały biblioteczne i informacyjne do wykonania ćwiczeń,

−

stosować zasady prezentacji wykonanych ćwiczeń,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posłużyć się podstawowymi pojęciami związanymi z opracowaniem formalnym zbiorów,

−

scharakteryzować różne rodzaje źródeł informacji,

−

zastosować obowiązujące normy i przepisy bibliograficzne i dokumentacyjne,

−

sporządzić opis bibliograficzny książki,

−

sporządzić opis bibliograficzny czasopisma,

−

sporządzić opis bibliograficzny artykułu z czasopisma,

−

sporządzić opis bibliograficzny zbiorów specjalnych,

−

opracować formalnie źródła informacji w systemie tradycyjnym i zautomatyzowanym,

−

obsłużyć komputerowy system biblioteczny,

−

zastosować informacje zawarte w kartotece haseł wzorcowych podczas sporządzania

−

opisów bibliograficznych,

−

przejąć opis bibliograficzny z innych baz bibliograficznych, katalogu centralnego,

−

dostosować sporządzony samodzielnie lub przejęty z innych źródeł opis bibliograficzny do

wymagań danej biblioteki /ośrodka informacji,

−

uzupełnić opis bibliograficzny o elementy biblioteczne (numer inwentarzowy, sygnaturę),

−

włączyć opis bibliograficzny, katalogowy do kartotek tradycyjnych i komputerowych,

−

sporządzić opracowanie informacyjne,

−

zastosować zasady transliteracji w opisach bibliograficznych,

−

posłużyć się językiem angielskim w procesie opracowania formalnego źródeł informacji,

−

zastosować się do przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy właściwych dla stanowiska

pracy, głównie dotyczących obsługi urządzeń elektrycznych podczas opracowania
formalnego dokumentów.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Typologia dokumentów. Źródła informacji: piśmiennicze,

elektroniczne,

audiowizualne.

Normy

bibliograficzne

i dokumentacyjne

4.1.1. Materiał nauczania

Dokument – w znaczeniu ściślejszym: dowód pisemny stwierdzający jakiś stan prawny

(pismo urzędowe), w znaczeniu ogólniejszym: utrwalony wyraz myśli ludzkiej, w znaczeniu
najszerszym: wszelki przedmiot użyty w celu stwierdzenia lub udowodnienia jakiegoś faktu.
Pojęcie dokumentu, rozumianego jako utrwalony wyraz treści myślowej, obejmuje swoim
zakresem zarówno pojęcie książki w najszerszym znaczeniu bez względu na formę
wydawniczą, jak i teksty niepowielane (rękopisy, maszynopisy); zarówno teksty utrwalone na
papierze, jak i na innych materiałach, bez względu na sposób utrwalenia lub powielenia.

W praktyce bibliotekarskiej i dokumentacyjnej wyróżnia się najczęściej trzy następujące

typy dokumentów:

−

książki, czyli wydawnictwa zwarte,

−

czasopisma, czyli wydawnictwa ciągłe,

−

dokumenty normatywno-techniczne.

W pojęciu „źródła informacji naukowej” mamy więc do czynienia z dwojakim rozumieniem
„informacji naukowej”:
- jako przekazów treści naukowych w postaci udokumentowanej,
-

jako efektów działalności placówek informacyjnych wytwarzające informacje o dokumentach.

Tabela. 1. Podział źródeł informacji

Dokumenty naukowe i/ lub wykorzystywane w
badaniach

Dokumenty i opracowania
informacyjne

Książki (od 1801 r.)
Czasopisma (od 1801 r.)
Wydawnictwa normatywno-techniczne

- opisy patentowe
- normy
- literatura firmowa

Mapy, atlasy
Muzykalia
Stare druki
Ikonografia: grafika
Dokumenty życia społecznego
Dokumenty audiowizualne
Rękopisy biblioteczne
Archiwalia
Inne dokumenty niepublikowane np. różnego rodzaju
sprawozdania, prace naukowo-badawcze, doniesienia
i

raporty z badań

Opisy bibliograficzne
Zestawienia bibliograficzne
Katalogi biblioteczne
Katalogi centralne
Opracowania dokumentacyjne
Kartoteki tematyczne
Wydawnictwa bibliograficzne
(fonograficzne, dyskograficzne)
Wydawnictwa leksykalne
(encyklopedie, słowniki)
Informatory różnego rodzaju
(m.in. biograficzne

)

Książki należą do grupy wydawnictw zwartych o objętości powyżej 64 stron,

w odróżnieniu od broszury. Książki zawierają zespół treści psychicznych utrwalonych

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w tekście, elementów materialnych oraz funkcji społecznej, polegającej na oddziaływaniu
tych treści na życie umysłowe i społeczne.

Według współczesnych koncepcji działalności informacyjno-komunikacyjnej książki

traktowane są jako ważne dokumenty. Funkcję źródła informacji naukowej pełni przede
wszystkim książka naukowa jako jedna z form przekazu treści poznawczych. W zależności od
funkcji wyróżnia się różne typy książek: naukowa, popularnonaukowa, książka dla dzieci
i młodzieży, beletrystyczna, rozrywkowa. Książkę postrzegamy w jej potrójnym aspekcie
znaczeniowym, a mianowicie poprzez treść, której nośnikiem jest tekst, postać fizyczną
książki jako wytworu pracy ludzkiej ściśle wyspecjalizowanej oraz poprzez jej funkcję
społeczną. W ciągu wieków postać książki ulegała przemianom.

Czasopisma należą do grupy wydawnictw ciągłych w przeciwieństwie do wydawnictw

zwartych jakimi są książki. Wyróżnia się dwie grupy periodyków:

−

gazety informacji ogólnej (przeznaczone dla szerokiej publiczności);

−

inne periodyki, które traktują zagadnienia ogólnie lub poświęcone są informacji w zakresie

dyscyplin i zagadnień szczegółowych. Do tej grupy należą czasopisma specjalistyczne,
naukowe i fachowe.

Dokumenty normatywno-techniczne to: literatura patentowa, normalizacyjna i firmowa.

Przez termin „patent na wynalazek” rozumie się dokument uprawniający do wyłącznego
korzystania z dokonanego wynalazku czy odkrycia przyznawany przez państwo zgłaszającemu
wniosek o opatentowanie wynalazku, jeżeli odpowiada on określonym wymaganiom. Opis
patentowy jest to drukowany opis wynalazku, przedstawiony w postaci słownej oraz na
odpowiednich rysunkach. W opisie patentowym musi być wyraźnie ustalone, co jest
przedmiotem ochrony. Opis patentowy jest częścią składową dokumentu patentowego.
W opisie patentowym jest przedstawiony przedmiot wynalazku, zakres jego stosowania,
aktualny stan wiedzy technicznej w dziedzinie, której dotyczy wynalazek oraz wyraźnie musi
być zaznaczone, na czym polega novum w tej dziedzinie. Patenty nie są udzielane na
wynalazki, z których korzystanie byłoby sprzeczne z obowiązującym prawem lub porządkiem
społecznym, a także na środki żywności, środki farmaceutyczne, związki chemiczne oraz
produkty przemian jądrowych. Patenty nie dotyczą również naukowych zasad i odkryć,
nowych odmian roślin i nazw zwierząt oraz metod leczenia.

Normy – obejmują całość gospodarki narodowej, ujednolicając charakterystykę

surowców, wyrobów, opakowanie produktów, transport i przechowywanie, podają metody
postępowania, ustalają klasyfikację, terminologię itp. Normy dotyczą również dziedzin
pozagospodarczych takich, jak: nauka, oświata, kultura.

Na strukturę normy składają się następujące elementy: część tytułowa, spis treści,

przedmowa, treść normy, informacje dodatkowe.
Część tytułowa obejmuje szereg elementów charakteryzujących normę od strony formalnej,
a więc nazwę instytucji ustanawiającej rodzaj normy, tytuł, numer normy, klauzulę
ustanowienia i obowiązywania. Zawiera też symbol UKD oraz numer grupy katalogowej
według specjalnej klasyfikacji norm. Na treść normy składa się część wprowadzająca,
merytoryczna oraz postanowienia przejściowe. Część wprowadzająca określa przedmiot
normy, podaje definicje użytych pojęć i terminów. Część merytoryczna zawiera wszystkie
konieczne postanowienia odnoszące się do przedmiotu normy. W informacjach dodatkowych
zawarte są dane dotyczące: instytucji opracowującej normę, zmian w stosunku do poprzedniej
wersji normy, norm i dokumentów związanych, norm i zaleceń międzynarodowych, autora
(ów) normy.

W zależności od zakresu obowiązywania wyróżnia się:

−

normy państwowe – Polskie Normy (PN),

−

normy branżowe (BN),

−

normy zakładowe (ZN),

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

normy bibliograficzne,

−

normy dokumentacyjne.

Polskie Normy (PN) – stanowią zbiór dokumentów standaryzujących jak najszerzej pojętą

działalność badawczą, technologiczną, produkcyjną, usługową itp.

Normy branżowe (BN) – obowiązują w zakresie określonej dziedziny gospodarki.
Normy zakładowe (ZN) – obowiązują w jednym lub kilku zakładach pracy.
Normy bibliograficzne i dokumentacyjne dotyczą norm w zakresie bibliografii (opis

w bibliografii bieżącej i retrospektywnej, skrócony opis bibliograficzny, skróty tytułów
czasopism, skróty wyrazów typowych w opisie, adnotacje treściowe, transliteracja alfabetów
cyrylickich, indeksy do bibliografii, kompozycja wydawnicza i typograficzna bibliografii),
w zakresie wydawnictw (kompozycja wydawnicza książki, indeksy do książek, spis treści do
książek, kompozycja wydawnicza czasopism, kompozycja wydawnicza artykułu, spis rzeczy
czasopism, streszczenie autorskie), w zakresie reprografii (opis katalogowy mikrofilmu,
wymagania techniczne dotyczące mikrofilmu).

Literatura firmowa – zalicza się wszystkie dokumenty piśmiennicze zawierające głównie

informację firmową, czyli pochodzącą od organizacji produkcyjnej, handlowej, usługowej.
Literaturę firmową stanowią również np. techniczne czasopisma firmowe, raporty z badań,
bibliografie, podręczniki, monografie, kompendia itp. wydane bądź opracowane przez firmę.
Literaturę firmową cechuje duża różnorodność form wydawniczych.

Mapy, atlasy, globusy są to zbiory kartograficzne. Obejmują dokumenty przedstawiające

w sposób graficzny za pomocą linii, barw i znaków umownych pomniejszone obrazy
rzeczywistości. Obrazy te mogą dotyczyć różnych aspektów rzeczywistości ziemskiej lub
przestrzeni kosmicznej.

Zbiory muzyczne – obejmują dokumenty zapisane sposobem graficznym (rękopisy i druki

muzyczne) oraz nagrania dźwiękowe (płyty i taśmy magnetofonowe). Ponadto dla potrzeb
badaczy gromadzone są książki z zakresu muzykologii, czasopisma, biografie, słowniki
muzyczne i inne dokumenty. Treścią rękopisów i druków muzycznych są utwory muzyczne,
w których dźwięki utrwalono pismem nutowym. Nagrania dźwiękowe stanowią integralną
część zbiorów muzycznych, ale tworzą w bibliotekach zasób odrębnie katalogowany,
przechowywany i udostępniany; do odtworzenia treści nagrań potrzebne są bowiem specjalne
urządzenia.

Stare druki stanowią stosunkowo liczną grupę wśród zbiorów specjalnych. Są to druki

wydane od czasu wynalezienia sztuki drukarskiej (ok. poł. XV w.) do końca XVIII w.

Na zbiory graficzne (zwane też ikonograficznymi) składają się rysunki oryginalne, ryciny

wykonywane przy zastosowaniu różnych technik (drzeworyt, miedzioryt, akwaforta,
akwalinta, litografia itp.), reprodukcje dzieł malarzy i grafików, fotografie, ekslibrisy, a także
wydawnictwa albumowe, w których przeważają ilustracje, a tekst pełni funkcję tylko
objaśniającą.

Dokumenty życia społecznego są to materiały biblioteczne o charakterze informacyjnym,

normatywnym, propagandowym i reklamowym, odzwierciedlające różne przejawy życia
współczesnego i posiadające krótkotrwałą w zasadzie wartość użytkową. Należą do nich m.in.
plakaty, druki ulotne, afisze, programy różnego rodzaju imprez artystycznych, naukowych,
politycznych, sportowych itp., rozkłady jazdy środków lokomocji, zaproszenia, księgi
adresowe, księgi telefoniczne, czasopisma stowarzyszeń, organizacji, zakładów pracy
przeznaczone do użytku wewnętrznego. Tego typu dokumenty są wydawane przez różne
instytucje i stowarzyszenia, a także organizacje produkcyjne i dotyczą przeważnie ich
działalności. Są rozprowadzane poza obrotem księgarskim.

Dokumenty audiowizualne – charakterystyczną cechą tej grupy dokumentów jest to, że do

odtworzenia ich treści potrzebna jest specjalna aparatura dostosowana do konkretnych potrzeb.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do dokumentów audiowizualnych należą cztery podstawowe rodzaje materiałów
niepiśmienniczych:

−

dokumenty oglądowe (wizualne),

−

dokumenty słuchowe (audialne, dźwiękowe),

−

dokumenty oglądowo-słuchowe (audiowizualne),

−

mikroformy.

Dokumenty oglądowe (nazywane też wizualnymi) są to dokumenty zawierające utrwalony
zapis obrazu na taśmie filmowej, do odtworzenia którego potrzebny jest specjalny projektor.
Do dokumentów wizualnych należą filmy nieme oraz przeźrocza.
Dokumenty słuchowe (zwane też audialnymi lub dźwiękowymi) są to dokumenty zawierające
utrwalony zapis dźwięków na płycie gramofonowej lub taśmie magnetofonowej do
odtworzenia którego potrzebny jest gramofon lub magnetofon.
Dokumenty oglądowo-słuchowe (zwane też audialnymi lub dźwiękowymi) posiadają
utrwalony zapis obrazu i dźwięku przekazywany za pomocą specjalnej aparatury
odtwarzającej np. magnetowidu, odtwarzacza DVD, CD, CD-ROM i inne. Należą tu filmy
dźwiękowe o charakterze naukowym i naukowo-technicznym oraz audycje telewizyjne
o podobnym charakterze.

Mikroformy obejmują kilka rodzajów dokumentów zminiaturyzowanych, np: mikrofilmy,

mikrofisze, mikrokarty.

Mikroformy powstają poprzez fotografowanie tekstu w postaci konwencjonalnej oraz

równoczesne, znaczne pomniejszenie. Do odczytywania mikrofilmów, mikrofisz i mikrokart
potrzebne są specjalne rodzaje czytników.

Mikrofilm jest to taśma filmowa zawierająca sfotografowany tekst słowny lub zapisany

innymi znakami graficznymi, wielokrotnie pomniejszony (przeważnie do 45 razy). Wyróżnia
się mikrofilm negatywowy i pozytywowy.

Mikrofisza jest to płaski odcinek błony fotograficznej (najczęściej o formacie 105 na 148

mm) zawierający jeden lub kilka rzędów klatek ze sfotografowanym, silnie zmniejszonym
obrazem tekstu. Na górnym brzegu mikrofiszy jest umieszczony opis bibliograficzny czytelny
gołym okiem.

Mikroformy zaczęły swoją karierę jako dokumenty zastępcze, których zadaniem jest

ochrona oryginałów oraz umożliwienie udostępniania rzadkich i cennych dokumentów.
Mikroformy odgrywają coraz większą rolę w działalności placówek informacji, dla których nie
bez znaczenia jest fakt, że potrzebują nieporównywalnie mniej powierzchni do ich
przechowywania. Stanowią więc źródło informacji do których należy przyszłość.

Dokumenty niepublikowane nie stanowią jednolitej grupy materiałów. Można wyróżnić

trzy kategorie dokumentów niepublikowanych. Pierwszą kategorię tworzą dokumenty
chwilowo niepublikowane, które w zasadzie mogą być zakończone publikacją. Należą tu np.
maszynopisy prac badawczych, rozpraw na stopień naukowy doktora i doktora
habilitowanego, preprinty, czyli artykuły przed ich opublikowaniem; w zależności od
zwyczajów panujących w poszczególnych krajach niepublikowane mogą być sprawozdania
z podróży zagranicznych w celach naukowych, prognozy, ekspertyzy, materiały z konferencji
naukowych. Dokumenty te uzyskują często formę publikacji, ale po pewnym czasie. Często
jednak funkcjonują w obiegu naukowym jeszcze przed opublikowaniem i są udostępniane,
a nawet wykazywane w bibliografiach specjalnych.

Drugą kategorią są dokumenty nieprzeznaczone do druku z różnych powodów, np. ze

względu na ich tymczasowy, roboczy charakter, który predystynuje je do udostępniania
zainteresowanym w ograniczonym stopniu i w formie maszynopiśmienniczej. Należą tu prace
objęte tajemnicą państwową lub wojskową, a także dokumenty o charakterze wewnętrznym,
np. plany, projekty, sprawozdania z działalności przedsiębiorstw i instytucji.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do trzeciej kategorii dokumentów nieopublikowanych zalicza się rękopisy biblioteczne

i archiwalia, które z uwagi na swoją proweniencję są materiałami przechowywanymi w tej
formie niekiedy od wieków. Rzadko stają się przedmiotem zabiegów wydawniczych i tylko
nieliczne z tych dokumentów uzyskują postać publikacji, np. materiały źródłowe historyczne
czy spuścizny literackie wybitnych pisarzy, niekiedy pamiętniki.

Dokumenty i opracowania dokumentacyjne zostały omówione w dalszych rozdziałach

materiału nauczania.

Elektronicznymi źródłami informacji są bazy danych. Na świecie istnieje bardzo dużo baz

danych i są one bardzo różnorodne, co sprawia, że wprowadzenie systemu porządkującego
bazy danych staje się nieodzowne. Rozróżnia się dwa podstawowe typy baz danych: bazy
odsyłające i bazy źródłowe.

Odsyłające bazy danych są to bazy danych, które gromadzą informacje odsyłające,

kierujące użytkownika do źródeł tzn. do dokumentów, organizacji, osób itp., w celu uzyskania
potrzebnej informacji, czyli wskazują miejsce, gdzie można otrzymać żądaną informację.
Dzięki odsyłającym bazom danych użytkownik dostaje tylko informację pośrednią, którą może
się następnie posłużyć, aby dotrzeć do właściwej „końcowej” informacji. Tym samym bazy
odsyłające ułatwiają i przyspieszają otrzymanie właściwych, poszukiwanych informacji.
Odsyłającymi bazami danych są wszelkiego rodzaju skomputeryzowane katalogi, informatory,
wykazy, spisy, kartoteki itp. W grupie baz odsyłających wyróżniono bazy bibliograficzne
i skierowujące.

Bibliograficzne bazy danych są to bazy danych o dokumentach. Bazy bibliograficzne

gromadzą charakterystyki dokumentów zarówno formalne, jak i treściowe i różnią się przede
wszystkim sposobami przedstawiania treści dokumentów.

Skierowujące bazy danych są to bazy danych gromadzące tzw. informacje o informacji,

czyli informacje skierowujące. Bazy tego typu zawierają więc sformatowane opisy organizacji,
prac, projektów, osób, prowadzących działalność naukową w danej dziedzinie.

Źródłowe bazy danych w odróżnieniu od baz odsyłających gromadzą informacje

końcowe, ostateczne, źródłowe, czyli pełne teksty dokumentów pierwotnych lub informacje
faktograficzne, przygotowane na podstawie dokumentów pierwotnych lub innych źródeł
informacji. Rozróżnia się cztery typy baz źródłowych: bazy numeryczne, tekstowo-
numeryczne, pełnotekstowe i programowe.

Numeryczne bazy danych są to bazy danych gromadzące tzw. informacje numeryczne,

czyli informacje faktograficzne, w których wartości atrybutów przedstawiono liczbami.
Informacje statystyczne w bazach numerycznych często przedstawiane są w postaci szeregów
czasowych.

Tekstowo-numeryczne bazy danych są to bazy danych gromadzące informacje

faktograficzne przedstawiane za pomocą tekstu i liczb. Część elementów danych zawiera
informacje tekstowe, a pozostałe wyrażone są numerycznie.

Pełnotekstowe bazy danych są to bazy danych przechowujące pełne teksty dokumentów

lub ich spójne fragmenty, np. artykuły z czasopism, wyroki sądowe, ustawy.

Programowe bazy danych są to bazy danych zawierające oprogramowanie, tj. gotowe

programy, które użytkownik może przenieść na swój sprzęt i od razu wykorzystać.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem dokument?
2. Jakie wyróżniamy rodzaje dokumentów?
3. Co to są źródła informacji?
4. Jak dzielimy źródła informacji?

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Co to są wydawnictwa normatywno-techniczne?
6. Jak możemy podzielić normy?
7. Jakie to są zbiory kartograficzne?
8. Czym charakteryzują się zbiory muzyczne?
9. Co to są stare druki?
10. Czym się charakteryzują dokumenty życia społecznego?
11. Co składa się na zbiory graficzne?
12. Co jest charakterystyczną cechą dokumentów audiowizualnych?
13. Jak dzielimy dokumenty audiowizualne?
14. Co to są mikroformy i czym się one charakteryzują?
15. Co to są dokumenty niepublikowane?
16. Jakie wyróżniamy elektroniczne źródła informacji?
17. Jak możemy podzielić bazy danych i czym się one charakteryzują?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zgromadź różne rodzaje dokumentów i je scharakteryzuj.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać podziału dokumentów,
3) wykorzystać i zastosować zdobyte wiadomości na temat różnych rodzajów dokumentów,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt przedmiotowy,

−

długopis,

−

zgromadzone dokumenty.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj opisy bibliograficzne książek w różnych bazach danych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapewnić dostęp do Internetu w pracowni komputerowej,
3) dokonać przeszukania różnych baz danych,
4) wyszukać kilka opisów bibliograficznych z wybranych przez siebie baz danych,
5) zapisać w zeszycie wyszukane opisy,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

długopis,

−

zeszyt przedmiotowy.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
16)

17)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?
zdefiniować pojęcie dokument?
wyróżnić różne rodzaje dokumentów i je scharakteryzować?
zdefiniować pojęcie: źródła informacji?
dokonać podziału źródeł informacji?
zdefiniować pojęcie wydawnictwa normatywno-techniczne?
dokonać podziału norm z różnych punktów widzenia?
scharakteryzować zbiory kartograficzne?
scharakteryzować zbiory muzyczne?
zdefiniować pojęcie stare druki?
dokonać charakterystyki dokumentów życia społecznego?
omówić zbiory graficzne?
dokonać podziału dokumentów audiowizualnych i je charakteryzować?
scharakteryzować mikroformy?
scharakteryzować dokumenty niepublikowane?
wyróżnić elektroniczne źródła informacji oraz dokonać podziału baz
danych?
wyszukać opisy bibliograficzne książek z różnych baz danych?



__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Przepisy katalogowania. Ujednolicone zasady katalogowania.

Opis bibliograficzny. Transliteracja. Transkrypcja

4.2.1. Materiał nauczania

Zagadnieniami ujednolicenia w zasięgu ogólnoświatowym zasad opisywania dokumentów

zajmuje się od 1954 r. Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich.
Początkowo skupiono uwagę wyłącznie na problemach hasła, wychodząc z założenia, że hasło
decyduje o porządku opisów w katalogach i innych spisach i że wobec tego unifikacja zasad
wyboru i formy hasła ułatwi użytkownikom posługiwanie się tymi wykazami, niezależnie od
kraju, w którym zostały one opracowane. Głównym więc celem ISBD(M) (International
Standard Bibliografic Description for Monografic Publications – Międzynarodowy
znormalizowany opis bibliograficzny wydawnictw zwartych) jest ułatwienie międzynarodowej
wymiany informacji bibliograficznych. ISBD(M) osiąga ten cel: 1) sprawiając, że pozycje
z różnych źródeł stają się wymienialne, tak że opisy sporządzone w jednym kraju mogą być
łatwo wprowadzone do katalogów bibliotecznych i spisów bibliograficznych w każdym innym
kraju, 2) ułatwiając rozumienie pozycji mimo barier językowych, tak że opisy sporządzone dla
użytkowników posługujących się jednym językiem mogą być zrozumiane przez
użytkowników posługująch się innymi językami, 3) ułatwiając konwersację pozycji
bibliograficznych na formę czytelną.

ISBD(M) stał się podstawą opracowania narodowych przepisów katalogowania. ISBD(M)

ustala: 1) elementy opisu bibliograficznego, 2) źródła, z których te elementy należy czerpać, 3)
kolejność elementów w opisie, 4) znaki umowne wyróżniające poszczególne elementy opisu,
5) formę, w jakiej elementy powinny być podane.

ISBD(M) grupuje elementy w siedmiu strefach opisu, a następnie ustala kolejność,

elementów w obrębie poszczególnych stref. Jednocześnie tworzy system znaków umownych
oddzielających poszczególne strefy i wyróżniających elementy. Tę budowę opisu przepisy
katalogowania przejmują wiernie, dopuszczają jednak pominięcie znaków umownych
w opisach pierwszego i drugiego stopnia szczegółowości.

Przepisy katalogowania książek i innych dokumentów odpowiadają poszczególnym

arkuszom Polskiej Normy opisu bibliograficznego PN-82/N-01152.
Arkusz 00 Postanowienia ogólne
Arkusz 01 Książki
Arkusz 02 Wydawnictwa ciągłe
Arkusz 03 Dokumenty normatywno – techniczne
Arkusz 04 Dokumenty ikonograficzne
Arkusz 05 Dokumenty kartograficzne
Arkusz 06 Druki muzyczne
Arkusz 07 Dokumenty dźwiękowe
Arkusz 08 Stare druki
Arkusz 010 Dokumenty techniczno – handlowe
Arkusz 012 Filmy
Arkusz 013 Dokumenty elektroniczne.

Najbardziej elementarną i zarazem podstawową formą informacji o dokumencie jest opis

bibliograficzny. Według obowiązującej normy opis bibliograficzny jest to „uporządkowany
zespół danych o dokumencie służących do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych
z opisywanego dokumentu w niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających
i interpretujących te dane”. Opis bibliograficzny jest podstawą wszelkiego przepływu
informacji o dokumentach zarówno w systemach krajowych, jak i międzynarodowych.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Informacje dotyczące skrótów wyrazów i wyrażeń w opisie bibliograficznym można uzyskać
z tzw. „normy związanej” PN-91/N-01158.

Podstawowe informacje o dokumencie są zgrupowane w tzw. strefach. Podział na strefy

jest rygorystycznie przestrzegany; strefy są oddzielone od siebie w określony, umowny
sposób, a poszczególne elementy danej

strefy

wydzielono specjalnymi znakami

przestankowymi, co powinno ułatwić zrozumienie opisu nawet osobom nie znającym języka,
w którym go sporządzono.

Jednostkę opisu może stanowić:

−

książka jednotomowa,

−

książka wielotomowa.

Stopnie szczegółowości opisu

Zależnie od przeznaczenia należy stosować jeden z następujących stopni szczegółowości

opisu:
a) pierwszy stopień – obejmujący tylko elementy obowiązkowe, niezbędne do identyfikacji

książki (zwłaszcza w katalogach nabytków, kartotekach zagadnieniowych itp.);
Tytuł właściwy/pierwsze oznaczenie odpowiedzialności. – Oznaczenie wydania. –
Miejsce wydania, data wydania.

b) drugi stopień – obejmujący elementy obowiązkowe i zalecane, bliżej charakteryzujące

książkę (zwłaszcza w katalogach bibliotecznych);
Tytuł właściwy: dodatek do tytułu / pierwsze oznaczenie odpowiedzialności; każde
następne oznaczenie odpowiedzialności – Oznaczenie wydania/pierwsze oznaczenie
odpowiedzialności dotyczące wydania.
Miejsce wydania: nazwa wydawcy, data wydania. – Określenie formy książki i/lub
objętość: oznaczenie ilustracji; format + oznaczenie dokumentu towarzyszącego.
(Tytuł serii, ISSN serii; numeracja w obrębie serii. Oznaczenie i/lub tytuł podserii, ISSN
podserii; numeracja w obrębie podserii).
Uwagi.
ISBN

c) trzeci stopień – stosuje się go, gdy potrzebny jest opis bardziej szczegółowy, np. przy

prymarnej rejestracji książek.
Niezależnie od stopnia szczegółowości opisu nie należy nigdy pomijać elementów
obowiązkowych składających się na opis pierwszego stopnia szczegółowości.

Układ graficzny opisu

W opisach drugiego i trzeciego stopnia szczegółowości następujące strefy opisu należy

zaczynać od nowego wiersza z wcięciem:
a) strefę 1 – tytułu i oznaczenia odpowiedzialności,
b) strefę 4 – adresu wydawniczego,
c) strefę 6 – serii,
d) strefę 7 – uwag,
e) strefę 8 – ISBN i sposobu uzyskania książki.

Źródła danych

Dane do opisu należy czerpać z następujących źródeł, przestrzegając podanej niżej

kolejności (tzn. jeżeli brak informacji w pierwszym źródle, należy ją przejąć z następnych
źródeł w porządku: z drugiego, trzeciego, czwartego):
a) z głównej strony tytułowej, a jeżeli jej brak, z tej części książki, która pełni rolę substytutu

strony tytułowej, ponieważ zawiera tytuł właściwy (okładka, nagłówek itp.);
w strefie uwag należy określić część książki uznaną za substytut strony tytułowej;

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeżeli informacje tradycyjnie występujące na stronie tytułowej są podane bez

powtórzeń na dwóch stronicach na rozwarciu, to obie te stronice łącznie należy traktować
jako główną stronę tytułową.

Jeżeli książka ma dwie lub więcej stron tytułowych w tym samym języku i/lub
alfabecie, to jako główną stronę tytułową należy wybrać:

−

stronę tytułową z najpóźniejszą datą wydania,

−

stronę tytułową przedstawiającą książkę w takim aspekcie, jakiego dotyczy opis (całość

książki wielotomowej, pojedynczy tom).
Jeżeli książka ma dwie lub więcej stron tytułowych w różnych językach i/lub

alfabetach, to jako główną stronę tytułową należy wybrać:

−

stronę tytułową w języku i/ lub alfabecie głównej części książki.

b) z innych preliminariów (strony redakcyjnej, karty przedtytułowej), okładki, obwoluty oraz

metryki książki;

c) z innych części książki: grzbietu, wstępu, tekstu, dodatków itp.;
d) spoza książki, np. z bibliografii, drukowanych katalogów bibliotecznych i innych

wydawnictw informacyjnych.

Opis bibliograficzny książki

Jednostką opisu może być:

a) książka jednotomowa,
b) książka wielotomowa: całość, określona liczba tomów lub jeden z tomów,
c) niesamowita wydawniczo część książki (odrębna praca, rozdział, ustęp).

Tabela. 2 Wykaz elementów opisu i znaków umownych [PN-82/N-01152.01]

Numer
strefy

Nazwa strefy

Znak umowny

Element opisu

Strefa tytułu
i oznaczenia
odpowiedzialności

[ ]

:
/

;

Tytuł właściwy
Określenie typu dokumentu
Tytuł równoległy*
Dodatek do tytułu*^
Pierwsze oznaczenie odpowiedzialności^
Następne oznaczenie odpowiedzialności
*^

Strefa wydania

. –

;

,
/

;

Oznaczenie wydania^
Pierwsze oznaczenie odpowiedzialności
dotyczące wydania^
Następne oznaczenie odpowiedzialności
dotyczące wydania*^
Dodatkowe oznaczenie wydania *^
Pierwsze oznaczenie odpowiedzialności
dotyczące dodatkowego oznaczenia
wydania^
Następne oznaczenie odpowiedzialności
dotyczące dodatkowego oznaczenia
wydania *^

Strefa adresu
wydawniczego

. –

;
:

(

Pierwsze miejsce wydania^
Następne miejsce wydania*
Nazwa wydawcy*^
Data wydania
Miejsce druku*^

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

, )

Nazwa drukarni*^
Data druku

Strefa opisu
fizycznego

. –

:
;

Określenie formy i/ lub objętość
Oznaczenie ilustracji
Format
Oznaczenie dokumentu towarzyszącego*

Strefa serii

. – (

;

; )

Tytuł serii^
Dodatek do tytułu serii*^
Pierwsze oznaczenie odpowiedzialności
dotyczące serii^
Następne oznaczenie odpowiedzialności
dotyczące serii*^
ISSN serii
Numeracja w obrębie serii^
Oznaczenie i/ lub tytuł podserii^
Dodatek do tytułu podserii*^
Pierwsze oznaczenie odpowiedzialności
dotyczące podserii^
Następne oznaczenie odpowiedzialności
dotyczące podserii*^
ISSN podserii
Numeracja w obrębie podserii^

Strefa uwag

. –

Uwagi *

Strefa ISBN i sposobu
uzyskania książki

. –

ISBN
Sposób uzyskania książki i/ lub cena*

Strefy i elementy oznaczone gwiazdką mogą się w opisie powtarzać. Elementy oznaczone ^
mogą występować w wersjach równoległych, wyrażonych w innych językach i/ lub alfabetach;
należy je podawać w opisach trzeciego stopnia szczegółowości.

Opis bibliograficzny wydawnictw ciągłych
Wzór 1 (opis pojedynczego zeszytu)
Tytuł właściwy lub tytuł wspólny. Oznaczenie podserii, dodatku lub sekcji, Tytuł zależny:
dodatek do tytułu/ Pierwsze oznaczenie odpowiedzialności. – Oznaczenie wydania. –
Numeracja zeszytu. – Pierwsze miejsce wydania: nazwa wydawcy, data wydania zeszytu.
(Tytuł serii lub podserii, ISSN serii lub podserii; numeracja w obrębie serii lub podserii). –
Uwagi dotyczące zeszytu. – ISSN.

Wzór 2 (opis bieżąco ukazującego się wydawnictwa)
Tytuł właściwy lub tytuł wspólny. Oznaczenie podserii, dodatku lub sekcji, Tytuł zależny:
dodatek do tytułu/ Pierwsze oznaczenie odpowiedzialności. – Oznaczenie wydania. –
Numeracja pierwszego zeszytu.– Pierwsze miejsce wydania: nazwa wydawcy, data wydania
pierwszego zeszytu. – (Tytuł serii lub podserii, ISSN serii lub podserii; numeracja w obrębie
serii lub podserii). – Uwagi. – ISSN.

Wzór 3 (opis zamkniętego ciągu zeszytów – np. wydawnictwa, które przestało się ukazywać)
Tytuł właściwy lub tytuł wspólny. Oznaczenie podserii, dodatku lub sekcji, Tytuł zależny:
dodatek do tytułu/Pierwsze oznaczenie odpowiedzialności. – Oznaczenie wydania. –
Numeracja pierwszego zeszytu – numeracja ostatniego zeszytu. – Pierwsze miejsce wydania:
nazwa wydawcy, data wydania pierwszego zeszytu – data wydania ostatniego zeszytu. –

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(Tytuł serii lub podserii, ISSN serii lub podserii; numeracja w obrębie serii lub podserii). –
Uwagi. – ISSN.

Opis bibliograficzny zbiorów specjalnych.

Przedmiotem opisu mogą być: dokumenty oglądowo-słuchowe np. kasety wideo.
Wśród kaset wideo mogą być:

−

kasety nagrane i wydane przez profesjonalne firmy (kasety wydane),

−

kasety zawierające nagrania własne.

Wynikające stąd różnice w opisie mają odzwierciedlenie w dalszej części opracowania.
Jednostką opisu mogą być:
1) kaseta wideo jako jednostka fizyczna:

−

zawierająca jeden film,

−

zawierająca zestaw filmów pod tytułem wspólnym,

−

zawierająca zestaw filmów bez tytułu wspólnego;

2) kasety wideo jako zespół jednostek fizycznych:

−

zawierająca część większej całości,

−

zawierająca zestaw filmów pod tytułem wspólnym;

3) kaseta wideo jako jednostka fizyczna należąca do zespołu jednostek fizycznych,
4) część jednostki fizycznej – film, odcinek serialu czy cyklu audycji, nagrany z innymi na

jednej kasecie.

Źródła danych do opisu

Przyjmując zalecaną w normie kolejność źródeł danych, należy pamiętać, że wydane

kasety wideo wyposażone są w informacje, lecz zazwyczaj informacje te są niewystarczające.
Brakujące dane uzyskujemy wówczas z wizualnej i dźwiękowej zawartości dokumentu lub
spoza kasety.

Przy opracowaniu nagrań własnych oraz filmów wydanych z innymi – na wspólnej

kasecie – niezbędne informacje uzyskujemy głównie z czołówki i zakończenia filmu.
Proponuje się w celu przejrzystości zapisu, aby tylko w strefie 1 i 4 ujmować w nawiasy
kwadratowe dane pochodzące spoza kaset wideo. Można też zrezygnować z podawania
w strefie uwag źródła danych do opisu.
Strefa 1 – tytułu i oznaczenia odpowiedzialności

Wiele wątpliwości pojawia się przy wyborze tytułu właściwego. W opisie filmu produkcji

polskiej podajemy tytuł właściwy z etykiety, obwoluty lub czołówki, pomijając umieszczony
czasem przez wydawcę tytuł równoległy wyrażony w języku obcym. W opisie filmu produkcji
obcej z polską wersją językową jako tytuł właściwy przejmujemy tytuł wyrażony w języku
polskim na etykiecie, obwolucie, przez lektora lub w postaci napisów, zaś tytuł oryginalny –
jako tytuł równoległy, np. Serce = Chore. Uproszczenia można w tej strefie podać tylko polską
wersję tytułu, natomiast tytuł oryginalny przenieść do strefy uwag lub pominąć. Analogicznie
postępujemy z dodatkami do tytułu.

Tytułem właściwym kursu języka obcego jest tytuł oryginalny. Informacje o innych

odmianach tytułu (np. nadanego przez wydawcę) można zamieścić w uwagach.

Dla filmu bez polskiej wersji językowej (np. nagranego z telewizji satelitarnej) tytułem

właściwym jest tytuł oryginalny. Ku wygodzie użytkowników można w uwagach podać tytuł
w języku polskim ustalony z innych źródeł (np. czasopism) lub podać informację o treści
filmu.

Tytułem właściwym zestawu filmów jest tytuł wspólny nadany przez wydawcę.

Zestawowi filmów o tej samej tematyce, wydanemu bez tytułu wspólnego, można nadać tytuł
sformułowany przez sporządzającego opis, ujmując go w nawias kwadratowy.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Strefa 4 – publikacji, dystrybucji i produkcji.
W strefie tej uzasadniona jest potrzeba uwzględnienia w opisie nie tylko danych dotyczących
wydania kasety wideo, ale także ważnych dla czytelników informacji o produkcji filmu
nagranego na tej kasecie. W przypadku opracowywania dokumentów niepowielonych, a więc
nagranych samodzielnie, norma zaleca pomijanie tej strefy i zamieszczanie informacji
dotyczących daty i okoliczności nagrania w strefie uwag. Aby jednak zachować jednakową
budowę opisu, a jednocześnie odróżnić kasetę wydaną od nagranej samodzielnie, proponuje
się podawanie w strefie 4 informacji o następującej kolejności:
Kasety wideo wydane:
a) jednostka fizyczna zawierająca jeden film:

Miejsce wydania: nazwa wydawcy, rok wydania lub dystrybucji lub produkcji kasety
wideo
(Miejsce produkcji i/ lub nazwa producenta, rok produkcji filmu) np.
[Warszawa]: Polskie Nagrania, 1989 (USA: Hanna-Barbera)
[B.m.]: Oskar, [1990] Bielsko-Biała: Studio Filmów Rysunkowych, 1986)
[B.m]: Edycja Paulińska, [1991] (Japonia)

b) jednostka fizyczna zawierająca zestaw filmów:

Na karcie głównej w celu przejrzystości opisu, podajemy tylko dane dotyczące wydania
kasety wideo. Natomiast na kartach cząstkowych poszczególnych filmów podajemy
najpierw informacje dotyczące wydania kasety, a następnie (w nawiasie okrągłym i po
znaku umownym „.– ” ) – dane o produkcji filmu, np. karta główna kasety wideo:
Warszawa: Centr. Dystrybucji Filmów, 1989.
Karta cząstkowa filmu na niej nagranego:
Warszawa: Centr. Dystrybucji Filmów, 1989.– 1 kas.wideo. – (Wytw. Filmów
Oświatowych, 1976).

Kasety wideo zawierające nagrania własne:

W miejscu przeznaczonym na informacje o wydaniu kasety proponuje się podawać

informacje dotyczące okoliczności i roku nagrania, a następnie dane o produkcji filmu
(analogicznie jak dla filmu wydanego), np.
Nagr. własne, 1989 (Łódź: Wytw. Filmów Oświatowych, 1980)
Nagr. własne, 1990 (Telewizja Polska, 1985)
Nagr. własne z telew. sat., 1992 ( Walt Disney)
Zarówno wydawcy kaset wideo, jak i producenci filmów często nie podają informacji
potrzebnych do opisu w tej strefie, a czasami trudno je odróżnić (np. wydawcę od producenta).
Korzystając ze źródeł spoza kasety, należy dążyć do ustalenia przynajmniej części informacji
lub podać je w przybliżeniu.
W strefie 5 – opisu fizycznego podajemy następujące dane:
. – Postać dokumentu (czas odtwarzania w minutach) ; rodzaj filmu + oznaczenie dokumentu
towarzyszącego, np. . – 1 kas. wideo (180 min): kolor., cz-b
. – 2 kas. wideo (120; 180 min): kolor.+ podr.:104 s. ; 21cm
W opisie kasety zawierającej zestaw filmów podajemy w tej strefie łączny czas nagrania.
Natomiast w strefie uwag zapisujemy indywidualne czasy filmów lub informujemy
o jednakowym czasie wszystkich odcinków.
Strefa 6 – serii dotyczy tylko kaset wydanych, np. (Film Polski; 96), (Wideoteka Ministerstwa
Edukacji Narodowej) .

Nazwę serii wydawniczej należy odróżnić od tytułu serialu (serii) filmowego czy cyklu

edukacyjnego. Tytuł serialu (np. Było sobie życie) przejmujemy do opisu jako tytuł właściwy,
a nie jako nazwę serii. Natomiast na karcie cząstkowej dla określonego odcinka serialu
podajemy, w strefie uwag, tytuł serialu.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W strefie 7 – uwag – podajemy informacje, które uzupełniają lub objaśniają dane wymienione
w innych strefach, m.in.:

−

zawartość kasety wideo (tytuły filmów współnagranych),

−

adnotację treściową o filmie, informację o jego częściach,

−

przynależność do serialu, cyklu itp.,

−

rodzaj filmu (animowany, niemy, dokumentalny, fabularny, spektakl teatralny),

−

adresata (np. historia kl. V),

−

wersję językową filmu,

−

okoliczności nagrania (np. kamerą filmową),

−

źródło danych do opisu (można pominąć).

Strefa 8 – znormalizowanego numeru.
Wydawcy rzadko nadają kasetom wideo oznaczenia katalogowe, dlatego proponuje się
pomijanie tego elementu w opisie.

Transliteracja. Transkrypcja

Transliteracja to konwersja pisma (przedstawianie znaków pisma jednego języka za

pomocą znaków pisma innego języka), polegająca na graficznym odtwarzaniu liter jednego
alfabetu za pomocą liter innego alfabetu, w razie potrzeby zaopatrzonych w znaki
diakrytyczne, bez uwzględniania fonetycznych właściwości głosek. Najczęściej w polskich
bibliotekach transliteruje się alfabety cyrylickie takich języków, jak: rosyjski, białoruski,
ukraiński i bułgarski, zgodnie z zasadami podanymi w normie PN – ISO 9:2000 (z użyciem
znaków diakrytycznych lub też bez nich). Często jednak dokonuje się także transliteracji
innych alfabetów. Pomocą bibliotekarzom służą w tym wypadku następujące normy:

•

PN – ISO 9:2000 Transliteracja alfabetów cyrylickich na alfabet łaciński.

•

PN – ISO 843:1999 Transliteracja alfabetu greckiego.

•

PN – 74/N 01211 Transliteracja alfabetu hebrajskiego.

•

PN – 74/N 01212 Transliteracja pisma jidysz.

W przypadku jednak, gdy dane w książce wyrażone są w alfabecie, którego biblioteka nie ma
możliwości ani przejąć, ani transliterować (np. orientalnym), można przejąć do opisu dane
występujące w książce w alfabecie bardziej znanym. Dziś zarówno „Przepisy katalogowania
książek”, jak i norma PN-82/N 01152.01 dopuszczają także przejmowanie elementów opisu
bibliograficznego pisanych alfabetami niełacińskimi w tych alfabetach.

Transkrypcja to odtworzenie liter jednego alfabetu przez użycie odpowiadających im liter

innego alfabetu zgodnie z fonetyką (wymową zgłosek oznaczonych tymi literami).
Szczegółowe zasady transkrypcji można znaleźć w słowniku ortograficznym języka polskiego.
Transkrypcję stosuje się także do bardzo starych tekstów powstałych przed ustaleniem
pisowni, po to, aby czytelnik mógł łatwiej zrozumieć tekst.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest cel sporządzania opisów bibliograficznych książek, czasopism, artykułów

w czasopismach i zbiorów specjalnych?

2. Na jakim dokumencie należy oprzeć się sporządzając opis bibliograficzny książki?
3. Gdzie zgrupowane są podstawowe informacje o dokumencie ?
4. Jakie elementy składają się na opis bibliograficzny książki?
5. Jakie elementy składają się na opis bibliograficzny czasopisma?
6. Jakie elementy składają się na opis bibliograficzny kaset wideo?
7. Skąd należy czerpać dane do opisu książki?
8. Ile występuje stopni szczegółowości opisu? Czym się one różnią ?
9. Które elementy opisu należy zaczynać z wcięciem?

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Czym zajmuje się transliteracja?
11. Czym zajmuje się transkrypcja?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź opis bibliograficzny wybranej przez ciebie książki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wybrać ulubioną przez ciebie książkę,
3) wykorzystać i zastosować zdobyte wiadomości na temat sporządzania opisów

bibliograficznych książek,

4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt przedmiotowy,

−

długopis,

−

PN-82/N 01152.01.

Ćwiczenie 2

Sporządź opis bibliograficzny wybranego artykułu w czasopiśmie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wybrać ulubioną przez ciebie książkę,
3) wykorzystać i zastosować zdobyte wiadomości na temat sporządzania opisów

bibliograficznych książek,

4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt przedmiotowy,

−

długopis,

−

czasopismo.

Ćwiczenie 3

Sporządź opis bibliograficzny wybranej kasety wideo.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wybrać ulubioną przez ciebie książkę,
3) wykorzystać i zastosować zdobyte wiadomości na temat sporządzania opisów

bibliograficznych książek,

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt przedmiotowy,

−

długopis,

−

kaseta wideo.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)

11)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?
sporządzić opis bibliograficzny książki?
sporządzić opis bibliograficzny artykuł w czasopiśmie?
sporządzić opis bibliograficzny zbiorów specjalnych np. kasety wideo?
podać stopnie szczegółowości opisu?
podać znaki umowne występujące w opisach?
określić kolejność źródeł danych, które należy czerpać do opisu?
zdefiniować pojęcie „transliteracja”?
zdefiniować pojęcie „transkrypcja”?
posługując się odpowiednią normą, dokonać transliteracji alfabetu
cyrylickiego?
posługując się odpowiednią normą, dokonać transliteracji alfabetu greckiego?



__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Formaty opisu danych (USMARC, UNIMARC).

Rekord bibliograficzny. Kartoteka haseł wzorcowych.
Rekord kartoteki haseł wzorcowych

4.3.1. Materiał nauczania

W 1965 r. opracowano w Bibliotece Kongresu USA format Pilot MARC (Machine

Readable Cataloging). Ustalał on strukturę i zawartość danych bibliograficznych
przekazywanych na taśmach magnetycznych do innych bibliotek, które na ich podstawie
drukowały karty katalogowe do książek. W 1967 r. wprowadzono do tego formatu zmiany
umożliwiające zastosowanie go w zautomatyzowanych systemach bibliotecznych. Ta wersja
formatu rekordu bibliograficznego dla książek znana jest pod nazwą MARC II. W następnych
latach opracowano format rekordów bibliograficznych dla innych typów dokumentów.
Wielokrotne modyfikacje dokumentu opublikowanego w 1980 r. „MARC format for
bibliografic data” doprowadziły do opublikowania w 1988 r. nowej jego wersji pod
zmienionym tytułem „USMARC format for bibliografic data”.

Format USMARC z czasem ulegał modyfikacjom. Grupę formatów USMARC zamyka

opublikowana w 1993 r. wersja robocza formatu rekordu faktograficznego „USMARC format
for community information”.

Integracja formatu rekordu bibliograficznego polega m.in. na usuwaniu z formatu

elementów zbędnych oraz na eliminowaniu niedogodności wynikłych z pierwotnie
zastosowanej typologii dokumentów uwzględniającej: książki, wydawnictwa ciągłe,
archiwalia i rękopisy, dokumenty kartograficzne, druki i nagrania muzyczne, dokumenty
oglądowe oraz dokumenty elektroniczne.

W listopadzie 1994 r. zapoczątkowano proces uzgadniania formatów USMARC,

kanadyjskiego CAN/ MARC i brytyjskiego UKMARC. Ma on na celu ujednolicenie tych
formatów, które różnią się, mimo, że ich wspólnym pierwowzorem był format MARC II.

Struktura rekordu w formacie USMARC

Rekord w formacie wymiennym USMARC składa się z etykiety rekordu, tablicy adresów

i pól danych.

Etykieta rekordu to 24 znaki ponumerowane od 00 do 23. Poszczególne znaki lub ich

grupy przeznaczone są na ściśle określone informacje identyfikowane za pomocą numerów
pozycji zajmowanych przez te znaki w etykiecie. Są to dane niezbędne do właściwego
przetwarzania rekordu. Większość tych danych jest wspólna dla wszystkich typów formatów.
Elementy etykiety rekordu stanowią liczby lub kody określające:

00 – 04 długość rekordu,
05 status rekordu,
06 typ rekordu,
07 (b) poziom bibliograficzny,

(f) rodzaj danych,
(p) zawartość nieokreślona,

08 – 09 zawartość nieokreślona,
10 liczba wskaźników w polach zmiennej długości,
11 liczba znaków identyfikatora podpól,
12 – 16 lokalizacja pierwszego znaku pól danych,
a) (f) zawartość nieokreślona,

(p) poziom kompletności rekordu,

b) (b) stosowane przepisy katalogowania,

(p) zawartość nieokreślona,

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

c) (b) obecność powiązań w rekordzie,

(p) zawartość nieokreślona,

d) - 23 struktura tablicy adresów,
gdzie: b – format rekordu bibliograficznego,
f – format rekordu bibliograficznego,
p – pozostałe formaty.

Tablica adresów składa się z jednostek zbudowanych z etykiety (3 znaki), oznaczenia

długości (4 znaki) i lokalizacji (5 znaków) poszczególnych pól danych występujących
w rekordzie. Jest ona generowana w sposób automatyczny przez system. Zaznaczyć należy, że
(w celu poprawienia czytelności zapisu) opracowania dotyczące formatów i systemy
zautomatyzowane umieszczają etykietę pola bezpośrednio przed zawartością pola
identyfikowanego przez daną etykietę.

Pola danych dzielą się na pola danych kontrolnych (są to pola stałej długości) oraz pola

zmiennej długości. Pola danych identyfikowane są za pomocą wspomnianych wyżej
trzycyfrowych etykiet. Zawartość występujących w rekordzie pól określona jest w instrukcjach
dotyczących poszczególnych formatów.

Pola danych kontrolnych identyfikowane są za pomocą etykiet 001 – 009. Poszczególne

pola zawierają ustaloną dla danego formatu liczbę znaków. Dane w tych polach
identyfikowane są przez swoją pozycję, czyli znaki zajęte w danym polu. Systemy
zautomatyzowane (w celu ułatwienia wprowadzenia danych do rekordu) poszczególne
informacje podawane w tych polach wyodrębniają w odrębne pola stałej długości i nadają im
nazwy mnemoniczne. Dwa pola danych kontrolnych mają takie samo znaczenie we wszystkich
formatach. Są to pola obowiązkowe w formacie wymiennym i zawierają: 001 – Numer
kontrolny rekordu, 005 – datę i czas ostatniej modyfikacji rekordu. Numer kontrolny rekordu
jednoznacznie identyfikuje rekord przy wymianie danych między systemami. Strukturę tego
numeru określają współpracujące ze sobą instytucje, które też uzgadniają przydział numerów
w sposób wykluczający powtórzenie się tego samego numeru. Pozostałe pola tej grupy mają
znaczenie zależne od formatu.

Pola zmiennej długości są identyfikowane za pomocą etykiet 010 – 999. Na początku

każdego pola znajdują się dwa jednoznakowe wskaźniki, którymi mogą być: mała litera, cyfra
lub spacja. Wskaźniki stanowią zakodowane informacje dotyczące zawartości pola i sposobu
jej interpretacji. Pola zmiennej długości składają się z podpól identyfikowanych za pomocą
dwuznakowych kodów. Pierwszym znakiem kodu podpola jest separator (reprezentowany
przez znak $). Drugi znak to identyfikator podpola; identyfikatorem może być mała litera lub
cyfra. Zarówno całe pola zmiennej długości, jak i poszczególne podpola mogą być
powtarzane.

Zawartość rekordu bibliograficznego

Format rekordu bibliograficznego uwzględnia obecnie następujące typy dokumentów:

−

książki,

−

wydawnictwa ciągłe,

−

rękopisy,

−

dokumenty kartograficzne,

−

druki i nagrania muzyczne,

−

dokumenty oglądowe,

−

dokumenty elektroniczne.

W formacie wyznaczono pola wspólne dla wszystkich typów dokumentów oraz pola

przeznaczone dla dokumentów określonego typu.

W grupie pól danych kontrolnych określono zawartość pól: 007 – Forma fizyczna

dokumentu, 008 – Dane kontrolne. Zawartość pola 007 zależy od typu dokumentu

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oznaczonego kodem podanym na pozycji pierwszego znaku w polu. Na pozycjach pozostałych
znaków znajdują się kody ustalone dla oznaczenia poszczególnych cech fizycznych
dokumentu. Długość pola zależy od typu dokumentu; dla dokumentów określonego typu jest
stała. Pole 008 ma taką samą długość dla dokumentów wszystkich rodzajów: zawiera 40
znaków ponumerowanych od 00 do 39. Jest to pole obowiązkowe. Liczba zapisanych w polu
elementów i ich znaczenie zależy od typu dokumentu. Siedem elementów (wykorzystujących
pozycje 22 znaków) stanowią elementy wspólne dla wszystkich rodzajów dokumentów. Są to
m.in. informacje – podane w postaci nadającej się do wyszukiwania – wykorzystywane
w systemach zautomatyzowanych do zawężania obszaru poszukiwań według daty wydania
i/ lub języka tekstu dokumentu.

W ramach prac nad integracją formatu USMARC zaprojektowano dodatkowe pole 006

stałej długości (18 znaków) przeznaczone na dane służące do identyfikacji i wyszukiwania
opisów dokumentów. Etykiety pól określają ich zawartość w sposób następujący:
001 – 009 Pola danych kontrolnych,
010 – 099 Numery i kody,
1XX – Hasła główne,
210 – 247 Strefa tytułu i oznaczenia odpowiedzialności oraz odmiany tytułu,
250 – 362 Strefy: wydania, adresu wydawniczego, opisu fizycznego i specjalna oraz inne dane,
4XX – Strefa serii,

5XX

–

Strefa uwag,

6XX – Pola charakterystyki rzeczowej,
700 – 755 Hasła dodatkowe,
760 – 787 Pola powiązań z opisami innych dokumentów,
800 – 830 Hasła dodatkowe dla serii i książek wielotomowych,
841 – 868 Opis zasobu,
886 Dane przejęte z innego formatu MARC.

W formacie zdefiniowano w sumie 180 pól, ale niewiele z nich zawiera elementy opisu

bibliograficznego. Na przykład kolejnym strefom opisu bibliograficznego książki odpowiadają
pola:
245 Strefa tytułu i oznaczenia odpowiedzialności,
250 Strefa wydania,
260 Strefa adresu wydawniczego,
300 Strefa opisu fizycznego,
440, 490 Strefa serii,
5XX Strefa uwag,
020, 350 Strefa ISBN i sposobu uzyskania książki.

W pozostałej grupie pól istotną rolę spełniają pola haseł 1XX. Ponieważ opis

bibliograficzny może mieć tylko jedno hasło główne, w rekordzie może wystąpić wyłącznie
jedno pole z grupy 1XX. Rodzaj hasła zapisanego w polu określają dwie ostatnie cyfry
etykiety pola w sposób następujący:
100 Hasło osobowe,
110 Hasło korporatywne (nazwa instytucji, organizacji),
111 Hasło korporatywne (nazwa imprezy),
130 Tytuł ujednolicony.

Na specjalną uwagę zasługuje grupa pól zawierająca różne odmiany tytułu dzieła

opisywanego w rekordzie bibliograficznym. W rekordzie bibliograficznym książki mogą to być
pola:
130 Tytuł ujednolicony – hasło główne,
240 Tytuł ujednolicony dzieła autorskiego,
245 Tytuł właściwy,

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

246 Wariant tytułu,
730 Tytuł ujednolicony – hasło dodatkowe.
W rekordzie bibliograficznym wydawnictwa ciągłego mogą to być pola:
210 Tytuł skrócony,
222 Tytuł kluczowy,
245 Tytuł właściwy,
246 Wariant tytułu.

Wszystkie te tytuły stanowią czynniki wyszukiwania (tzn. umieszczane są w indeksie tytułów).

Do pól zawierających tytuły służące do wyszukiwania należy też grupa pól identyfikowanych
etykietami 760 – 787 wykorzystywana w rekordach bibliograficznych wydawnictw ciągłych.
Zawierają one dane dotyczące związków między wydawnictwami ciągłymi. Wydawnictwa te mogą
być związane relacją chronologiczną (gdy czasopismo zmienia tytuł, sporządza się do niego nowy
rekord bibliograficzny), poziomą (np. między różnymi wersjami językowymi wydawnictwa
ciągłego) lub hierarchiczną (np. między podserią i serią główną). Typ relacji między
wydawnictwem, do którego sporządzony został rekord, a wydawnictwem, którego tytuł wymieniony
jest w polu z grupy 760 – 787 identyfikuje etykieta tego pola w sposób następujący:
760 Tytuł serii głównej,
762 Tytuł podserii,
765 Tytuł wydawnictwa stanowiącego podstawę przekładu,
767 Tytuł wydawnictwa będącego przekładem,
770 Tytuł dodatku samoistnego ciągłego,
772 Tytuł wydawnictwa głównego dla dodatku,
775 Tytuł innego wydania,
776 Tytuł wydania na innym nośniku,
777 Tytuł publikacji współwydanej,
780 Tytuł poprzedni wydawnictwa,
785 Tytuł następny wydawnictwa,
787 Tytuł innego wydawnictwa związanego.

Pola z grupy 841 – 868 pozwalają na zapisanie informacji o zasobie w rekordzie

bibliograficznym. Informacje te można także zapisać w odrębnym rekordzie zasobu.

W formacie rekordu bibliograficznego przewidziano pola przeznaczone na informacje

lokalne. Są to pola o etykietach: 09X Sygnatury lokalne, 59X Uwagi lokalne, 69X Lokalne
hasła przedmiotowe, 9XX Inne informacje lokalne.

Formaty opisu danych UNIMARC

Badania nad tym standardem MARC rozpoczęły się w 1965 roku w Ameryce i Anglii.

Standard MARC miał być przyjazny dla wszystkich rodzajów publikacji bibliotecznych,
elastyczny w zastosowaniu różnych aplikacji oraz użyteczny w zintegrowanych systemach
zarządzających bibliotekami. Pomimo współpracy badaczy z różnych krajów w latach 70.
powstało wiele standardów opisujących strukturę rekordu bibliotecznego. Między innymi:
UKMARC, INTERMARC i USMARC. Występujące różnice w opisach rekordów
uniemożliwiły komunikację systemów bibliotecznych stosujących inny standard opisu danych.
Jednym z rozwiązań tego problemu było stworzenie międzynarodowego formatu UNIMARC,
który byłby w stanie zamienić dowolny format MARC na UNIMARC i potem przystosować
go do formatu danej biblioteki. Formaty MARC przedstawia rysunek 1.
Ogólnie rekord typu MARC to bibliograficzny rekord możliwy do odczytania za pomocą
komputera. Dzięki takiemu zapisowi dane są przedstawione w ten sam sposób, co ułatwia ich
znalezienie i zarządzanie.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Formaty MARC [źródło:

http://www.pfsl.poznan.pl

, 21 kwietnia 2006]

Bibliograficzny rekord zawiera: opis danej pozycji, reguły dostępu do danego rekordu,

czyli sposoby jego wyszukiwania, listę kategorii do wyszukiwania związanych z daną pozycją
oraz numer określający przynależność pozycji do danej kategorii.
Książki charakteryzują się tym, iż nie można ich definiować za pomocą równej liczby liter
i pól, ponieważ każda z nich posiada inny tytuł, autora oraz często istnieją one w powiązaniu
z innymi pozycjami i wtedy potrzebne jest dodatkowe pole określające przynależność książki
do danej serii. Dlatego rekord MARC nie ma określonej liczby pól oraz nie mają one
zdefiniowanej długości. Ponadto każdy rekord zawiera spis treści, który opisuje jego
zawartość. Dzięki takiej strukturze dowolna książka może być opisana za pomocą powyższego
schematu oraz każda informacja ją opisująca może być w łatwy sposób wyszukana. Większość
bibliotek stosuje standard MARC do opisu danych, przez co informacje danej biblioteki mogą
być łatwo przekazywane do innych bibliotek. Ponadto większość systemów bibliotecznych
obsługuje ten właśnie standard opisu informacji. Biblioteki mogą zmieniać system
zarządzający i mają przy tym pewność, że ich dane będą kompatybilne z nowym systemem.
Format UNIMARC, jak każdy inny format MARC, składa się z trzech elementów:
*

STRUKTURY REKORDU – odpowiedzialnej za kontrolę reprezentacji danych. Dane

przechowywane są w ciągu znaków zwanymi polami.
*

OZNACZEŃ PÓL I PODPÓL REKORDU – w formacie MARC zostało zdefiniowane kilka

reguł w celu identyfikacji danych w rekordzie. Dane podlegające identyfikacji to między
innymi: autor, tytuł oraz tematyka danej pozycji. Dzięki takiej identyfikacji możliwe jest
równoczesne wyszukiwanie informacji w wielu kategoriach oraz pomijanie niepotrzebnych
elementów rekordu. UNIMARC umożliwia także formatowanie rekordów w celu ich
wyświetlenie lub drukowania.
* DANYCH REKORDU – dane przechowywane są w polach rekordu i dzielą się na dane
bibliograficzne oraz dane szyfrowane. Te drugie opisują język tekstu, typ publikacji oraz
numery kontrolne, natomiast dane bibliograficzne są opisane zgodnie z międzynarodowym
standardem opisu danych bibliograficznych. UNIMARC ułatwia opis, pozyskiwanie i kontrolę
nad danymi bibliograficznymi.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Struktura rekordu MARC [źródło:

http://www.pfsl.poznan.pl

, 21 kwietnia 2006]

Pliki pełnotekstowe różnych typów: np. graficzne i tekstowe, będą znajdować się na serwerze,
CD-ROM-ach oraz na taśmach magnetycznych. By umożliwić użytkownikom dostęp do nich,
po wyszukaniu ich w bazie danych, zostanie wykorzystane jedno z pól standardu MARC. Pole
958 w bazie danych opisuje dokument związany i wypełnia się je w celu stworzenia rekordu
bibliograficznego wywołującego obraz, pełny tekst, animację, dźwięk lub inny rodzaj
dokumentu. Podpola 958 są następujące:
*$a –RODZAJ DOKUMENTU ZWIĄZANEGO. Jest to zdefiniowany przez bibliotekę kod,
określający typ związanego dokumentu, np. plik graficzny JPEG, tekstowy TXT itd.;
*$b –NOŚNIK. Jest to nazwa nośnika przechowującego dokument związany. Spowoduje ona

logicznej nazwy nośnika z fizycznym sterownikiem stacji roboczej;

*$c – NAZWA PLIKU ZAWIERAJĄCEGO DOKUMENT. Należy podać nazwę dokumentu
ze ścieżką dostępu, ale bez oznaczenia napędu dyskowego;
*$d –OPIS DOKUMENTU MULTIMEDIALNEGO. Opis dokumentu, który ma być
odtworzony, np. Zbiorowe zdjęcie uczestników konferencji.
Przykładowy opis pola 958 wygląda następująco:
958 ## $aTXT $bCD $c\dokumenty_tekstowe\Bogurodzica.txt $dtekst Bogurodzicy
Podświetlenie linku tekst Bogurodzicy spowoduje uruchomienie notatnika i wyświetlenie
zawartości pliku o nazwie Bogurodzica.txt znajdującego się w katalogu dokumenty tekstowe
na CD.

Kartoteka haseł wzorcowych

Kartoteka haseł wzorcowych jest językiem informacyjno-wyszukiwawczym. Do

podstawowych funkcji khw należą: określenie zbioru terminów, podział terminów na przyjęte
i odrzucone, określenie zakresu stosowania terminów przyjętych, określenie związków
pomiędzy terminami.
Zbiór terminów zawartych w khw dzieli się na terminy przyjęte i odrzucone. Terminami
przyjętymi są hasła ujednolicone (tzn. hasła, które mogą wystąpić w rekordach
bibliograficznych), a w kartotece haseł przedmiotowych także ujednolicone formy
określników. Do terminów odrzuconych zalicza się warianty terminów przyjętych oraz
terminy spełniające rolę pomocniczą przy określaniu zasad stosowania języka kontrolowanego
khw.

Ogólne zasady tworzenia khw sformułowane zostały w dokumentach IFLA. Zgodnie

z tymi zasadami w khw wyróżnia się trzy typy pozycji: pozycje podstawowe, pozycje
odsyłaczowe, pozycje wyjaśniające.
Pozycje podstawowe tworzone są do terminów przyjętych. Pozycje odsyłaczowe służą do
określenia związków między terminami. Tworzone są do wariantów haseł (odsyłacze ogólne)
i do terminów przyjętych (odsyłacze uzupełniające). Pozycje wyjaśniające pełnią rolę
odsyłaczy orientacyjnych. Tworzone są do terminów przyjętych (odsyłacze orientacyjne
uzupełniające) i do terminów odrzuconych nie będących wariantami haseł (odsyłacze
orientacyjne ogólne). Do określenia związków między terminami służą także dane zawarte
w pozycjach podstawowych. Na podstawie tych danych systemy zautomatyzowane tworzą
odsyłacze ogólne i uzupełniające. Natomiast odsyłacze orientacyjne uzupełniające

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w systemach zautomatyzowanych są elementami pozycji podstawowych. Dlatego można się tu
ograniczyć zasadniczo tylko do dwu typów rekordów.

Rekordy pierwszego typu tworzone są do terminów przyjętych. Podstawowymi danymi

zawartymi w takim rekordzie są: hasło rekordu, tropy zob., tropy zob. też., odsyłacze
orientacyjne uzupełniające, uwagi.
Hasłem rekordu jest termin przyjęty, do którego utworzono rekord. Tropy służą do określenia
powiązań między terminami. Tropy zob. zawierają warianty hasła rekordu (terminy
odrzucone). Tropy zob. też zawierają hasła związane z hasłem rekordu (terminy przyjęte). Na
podstawie tropów systemy zautomatyzowane tworzą odpowiednie odsyłacze od terminu
zapisanego w postaci tropu do hasła rekordu.

Odsyłacze orientacyjne uzupełniające, kierujące do grupy lub klasy haseł, nie mogą być

utworzone w sposób automatyczny i dlatego zapisywane są w rekordach tworzonych do
terminów przyjętych.

Uwagi zapisane w rekordach khw zawierają informacje ułatwiające właściwe stosowanie

hasła rekordu oraz informacje o źródłach wykorzystanych przy ustalaniu zawartości rekordu.

Rekordy tworzone do terminów przyjętych zawierają oprócz nich grupę terminów

odrzuconych stanowiących warianty terminów przyjętych. Pozostałe terminy odrzucone
określane są za pośrednictwem rekordów odsyłaczy orientacyjnych ogólnych. Podstawowymi
danymi zawartymi w takim rekordzie są: hasło rekordu, treść odsyłacza.

Najczęściej hasłem rekordu odsyłacza orientacyjnego ogólnego jest fragment terminu

przyjętego. W treści odsyłacza zawarte jest objaśnienie skierowujące do grupy lub klasy
terminów przyjętych.

Wyróżnia się następujące rodzaje khw:

−

kartoteka haseł osobowych,

−

kartoteka haseł korporatywnych (nazwa ciała zbiorowego),

−

kartoteka haseł korporatywnych (nazwa imprezy),

−

kartoteka haseł tytułowych (tytuł ujednolicony),

−

kartoteka haseł przedmiotowych ogólnych (rzeczowych),

−

kartoteka haseł geograficznych.

W zależności od rozwiązań przyjętych w konkretnych systemach czasami dwie pierwsze
kartoteki traktowane są jako całość zwaną kartoteką haseł formalnych (khf). W innych
systemach natomiast z kartoteki tytułów wyodrębnia się kartotekę tytułów serii.

Niezależnie od przyjętego w systemie podziału kartotek, dane w nich zawarte umożliwiają

wyodrębnienie rekordów: haseł osobowych i korporatywnych, tytułów ujednoliconych
dokumentów, tytułów ujednoliconych serii, haseł przedmiotowych.
Dzięki temu możliwe jest stosowanie rekordów khw w różnych systemach oraz prawidłowa
obsługa powiązań rekordów khw z rekordami bibliograficznymi.

Kartoteki haseł wzorcowych to narzędzie umożliwiające realizację następujących celów:

efektywne wyszukiwanie w katalogach, kontrola poprawności danych wprowadzanych do
katalogu, obniżenie kosztów wprowadzania danych do katalogów, wymiana danych między
katalogami.

Cele te osiągane są wszakże tylko wtedy, gdy czynni użytkownicy khw podporządkują się

bezwzględnie zasadom związanym z tworzeniem khw i ich wykorzystaniem w katalogach.
Zasadami tymi są: zasilanie khw poszczególnych katalogów z jednego źródła, właściwe
stosowanie haseł z khw w rekordach bibliograficznych.

Zawartość rekordu kartoteki haseł wzorcowych i jego powiązania z innymi rekordami

Format USMARC rekordu khw obsługuje zautomatyzowane khf oraz khp. Rekord khw

zawiera pole stałej długości: 008 – Dane kontrolne. Obejmuje ono 40 znaków

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ponumerowanych od 00 do 39 przeznaczonych na kody 18 różnych informacji dotyczących
rekordu i hasła, dla którego ten rekord został utworzony.

Format USMARC przewiduje 7 rodzajów rekordów khw. Informacja o rodzaju rekordu

zakodowana jest na pozycji dziewiątego znaku w polu 008 (008/09). Podstawowe znaczenie
mają rekordy o kodach:
a rekord hasła ujednoliconego,
b rekord odsyłacza orientacyjnego ogólnego,
d rekord określnika,
f rekord hasła ujednoliconego, które może także wystąpić w roli określnika.

Pierwsza cyfra etykiety pola określa jego funkcję w rekordzie w sposób następujący:

0XX Informacje kontrolne, numery identyfikacyjne i symbole klasyfikacji,
1XX Hasło rekordu,
260 Złożony odsyłacz typu zob. (odsyłacz orientacyjny ogólny),
360 Złożony odsyłacz typu zob. też (odsyłacz orientacyjny uzupełniający),
4XX Tropy zob.,
5XX Tropy zob. też,
6XX Uwagi,
7XX Powiązania między hasłami równoważnymi.

Zapisane w polu 1XX hasło rekordu jest podstawowym, obowiązkowym elementem

rekordu. Każdy rekord musi zawierać jedno pole z grupy 1XX. Rozróżnia się 9 typów haseł.
Podział ten związany jest z funkcją pełnioną przez hasło w języku informacyjno-
wyszukiwawczym oraz z rodzajem pierwszego elementu hasła. Typ hasła identyfikowany jest
przez dwie ostatnie cyfry etykiety pola z grupy pól 1XX, 4XX, 5XX i 7XX w sposób
następujący:
X00 Nazwa osobowa,
X10 Nazwa ciała zbiorowego,
X11 Nazwa imprezy,
X30 Tytuł,
X50 Nazwa pospolita,
X51 Nazwa geograficzna,
X80 Określnik rzeczowy,
X81 Określnik geograficzny,
X82 Określnik chronologiczny.

W rekordach khf mogą wystąpić tylko hasła typu X00, X10, X11, i X30. W rekordach khp

mogą wystąpić wszystkie wyżej wymienione typy haseł. W tych rekordach pola haseł mogą
zawierać także określniki: rzeczowe, chronologiczne i geograficzne. W ten sposób w formacie
możliwy jest zapis rozwiniętych haseł przedmiotowych oraz połączeń określników.

Pola X80, X81 i X82 wprowadzono dopiero w najnowszej wersji formatu i nie są jeszcze

obsługiwane przez systemy zautomatyzowane. W wersjach poprzednich określniki wszystkich
typów zapisywane były w polach X50.

Pola 260 i 360 stosowane są tylko w khp. Służą one do tworzenia odsyłaczy, które nie

mogą być wygenerowane w sposób automatyczny przez system. Pole 260 występuje
wyłącznie w rekordach odsyłaczy orientacyjnych ogólnych.

Pola o etykietach 4XX zawierają warianty hasła rekordu. Na podstawie zawartości tych

pól są automatycznie generowane odsyłacze ogólne.

Pola o etykietach 5XX zawierają hasła zawiązane z hasłem rekordu zapisanym w polu

1XX. W polach 5XX może być również zapisana (w postaci kodu)informacja o relacji między
hasłem z pola 1XX i hasłem z pola 5XX. Na podstawie zawartości tych pól są automatycznie
generowane odsyłacze uzupełniające zob. też.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pola o etykietach 6XX zawierają uwagi dotyczące znaczenia i zakresu stosowania hasła

rekordu (667, 680).Umieszcza się tu również informacje o źródłach wykorzystanych przy
ustalaniu hasła (670, 675). Pole 665 stosowane jest tylko w rekordach haseł korporatywnych.
Zawiera ono historię ciała zbiorowego, do którego utworzono rekord. Natomiast pole 681 –
stosowane wyłącznie w khp – zawiera tropy do rekordów, w których hasło z pola 1XX zostało
użyte jako przykład w polach 260, 360 lub 680. Rekord utworzony do tytułu ujednoliconego
serii może zawierać pola danych dotyczących tej serii (640 – 646).

Pola o etykietach 7XX zawierają hasła przejęte z innych kartotek równoważne hasłu

podanemu w polu 1XX. Pola te umożliwiają jednoznaczne odwzorowanie zbioru haseł
w jednym języku – naturalnym lub języku informacyjno-wyszukiwawczym – na zbiór haseł
w innym języku. Pola tej grupy zostały wprowadzone w najnowszej wersji formatu.

Rekordy oznaczone kodem a zawierają informacje o haśle ujednoliconym i jego

powiązaniach. Rekordy typu b zawierają odsyłacze orientacyjne ogólne. Rekord typu d w polu
1XX zawiera określnik. Rekord typu f w polu 1XX zawiera ujednolicone hasło przedmiotowe,
które może także wystąpić w roli określnika.

Do istotnych problemów dotyczących spójności danych w zautomatyzowanych systemach

bibliotecznych należy modyfikacja hasła rekordu khw. Każda zmiana tego hasła powinna
automatycznie być uwzględniona we wszystkich rekordach khw i bibliograficznych
zawierających to hasło. Cel ten osiąga się przez odpowiednią realizację powiązań w obrębie
khw z rekordami bibliograficznymi.

W obrębie jednej khw powiązania dotyczą zawsze pól o etykietach 1XX z polami

o etykietach 5XX. Powiązania między rekordami khw i rekordami bibliograficznymi są
bardziej skomplikowane. Hasło rekordu khw (pole 1XX) – w zależności od sytuacji –
obsługuje różne pola rekordu bibliograficznego. Format USMARC rekordu khw oznacza
następujące powiązania między hasłem rekordu khw i polami haseł rekordu bibliograficznego.

Pola rekordu khw

Pola rekordu bibliograficznego

100

100, 600, 700, 800

110

110, 610, 710, 810

111 111, 611, 711, 811
130 130, 440, 630, 730, 830

150 650

151 651

Liczba rekordów khw powiązanych z rekordem bibliograficznym równa jest liczbie

występujących w rekordzie bibliograficznym pól zawierających hasła. Rekord hasła
ujednoliconego z khw jest natomiast powiązany ze wszystkimi rekordami bibliograficznymi,
w których to hasło występuje.

Ostatni rodzaj powiązań rekordów khw to powiązania haseł ujednoliconych pochodzących

z różnych khw. Są to powiązania hasła rekordu (pole 1XX) w jednej kartotece
z równoważnym mu hasłem z innej kartoteki zapisanym w polu 7XX tego rekordu. Tego
rodzaju powiązania w zasadzie nie są jeszcze obsługiwane przez systemy zautomatyzowane,
ale będą obsługiwane w przyszłości.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich elementów składa się rekord w formacie wymiennym USMARC?
2. Co to jest etykieta rekordu?
3. Z czego składa się tablica adresów?
4. Jak można podzielić pola danych?

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Za pomocą jakich etykiet identyfikowane są pola danych kontrolnych?
6. Za pomocą jakich etykiet identyfikowane są pola zmiennej długości?
7. Za pomocą jakich etykiet określa się poszczególne strefy opisu bibliograficznego

w rekordzie bibliograficznym?

8. Co to jest kartoteka haseł wzorcowych?
9. Jakie są rodzaje kartotek haseł wzorcowych?
10. Jakie są korzyści ze stosowania kartoteki haseł wzorcowych?
11. Jak przedstawia się zawartość rekordu kartoteki haseł wzorcowych i jego powiązania

z innymi rekordami?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Sporządź rekord bibliograficzny wybranej pozycji książkowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wybrać ulubioną przez ciebie książkę,
3) wykorzystać i zastosować zdobyte wiadomości na temat sporządzania rekordów

bibliograficznych,

4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt przedmiotowy,

−

długopis,

−

komputer.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

2)

3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)

wymienić elementy, z których składa się rekord w formacie wymiennym
USMARC?
wymienić elementy, z których składa się rekord w formacie wymiennym
UNIMARC?
określić, co to jest etykieta rekordu?
określić, z czego składa się tablica adresów?
dokonać podziału pól danych?
określić etykiety pól danych kontrolnych?
określić etykiety pól zmiennej długości?
określić poszczególne strefy opisu bibliograficznego w rekordzie?
zdefiniować kartotekę haseł wzorcowych?
wymienić różne rodzaje kartotek haseł wzorcowych?
wymienić korzyści ze stosowania kartotek haseł wzorcowych?
przedstawić zawartość rekordu kartoteki haseł wzorcowych i jego powiązania
z innymi rekordami?



__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Katalogi biblioteczne (tradycyjne i komputerowe).

Katalogi centralne (NUKAT, KaRo)

4.4.1. Materiał nauczania

Katalog biblioteczny to spis książek, czasopism i innych pokrewnych dokumentów,

znajdujących się w bibliotece, opisanych według określonych zasad, ułożony według
określonego porządku. W odróżnieniu od innych spisów książek katalog biblioteczny jest spisem
określonych dokumentów i wykazuje cechy indywidualne każdego egzemplarza, znajdującego
się w danej bibliotece. Katalogi niektórych wielkich bibliotek, gromadzących piśmiennictwo
krajowe lub narodowe mogą spełniać rolę ogólnych bibliografii narodowych i odwrotnie,
bibliografie narodowe są jednocześnie katalogami takich bibliotek.

Katalog alfabetyczny udziela informacji, czy biblioteka posiada poszukiwane dzieło

o określonym autorze i tytule lub tylko tytule oraz jakie dzieła danego autora znajdują się
w bibliotece. Pod względem metody opracowania jest to katalog formalny, ponieważ opisy
katalogowe są oparte na cechach zewnętrznych dokumentu, czyli na tytulaturze.

Cechy wewnętrzne dokumentu, jego treść, stanowią podstawę opracowania katalogu

rzeczowego, który odpowiada na pytania, jakie dzieła z danej dziedziny wiedzy lub o danym
zagadnieniu biblioteka posiada. Szereguje on opisy katalogowe poszczególnych dokumentów
według grup rzeczowych, ujętych w pewien system (katalog działowy, klasowy lub
systematyczny)

albo

według

haseł

przedmiotowych,

określających

temat

dzieła,

uszeregowanych alfabetycznie (katalog przedmiotowy). Bibliotekę, w której znajduje się
poszukiwane dzieło, wskazuje katalog centralny, obejmujący zbiory kilku bibliotek.

Katalogi kartkowe, stosowane dotychczas w bibliotekach, coraz częściej zastępowane są

katalogami komputerowymi. Trzonem i najcenniejszym elementem zautomatyzowanego
systemu bibliotecznego jest moduł katalogu bibliotecznego. Katalog zautomatyzowany
umożliwia wyszukiwanie przez różne dane (np. przez tytuł właściwy dokumentu, przez
poszczególne wyrazy z opisu bibliograficznego). W systemach zautomatyzowanych dane
przechowywane są w postaci plików. Plik jest zorganizowanym zbiorem jednorodnych danych.
Podstawowym elementem pliku jest rekord. Jest to zespól danych stanowiących logiczną całość.
Podstawowym elementem danych w katalogu zautomatyzowanym jest rekord bibliograficzny.
Zawiera on m.in. opis bibliograficzny i wszystkie hasła umożliwiające wyszukiwanie tego opisu
tzn. zastępuje kartę główną i wszystkie odsyłacze szczegółowe do niej występujące w katalogu
alfabetycznym, jak również wszystkie karty w katalogu przedmiotowym sporządzone dla
danego wydawnictwa. Sposób zapisu danych w rekordzie umożliwia identyfikację
poszczególnych haseł. Dzięki temu poszczególne hasła zapisane w rekordzie są umieszczane
w odpowiednich indeksach. Indeksy te są uporządkowanymi zbiorami haseł określonego typu.
Hasła umieszczone w indeksach są powiązane rekordami bibliograficznymi, z których zostały
pobrane. W ten sposób indeksy stanowią narzędzie do wyszukiwania w katalogu
zautomatyzowanym, który łączy w sobie cechy różnych katalogów. Istotną korzyścią
z zastosowanego w katalogach zautomatyzowanych rozwiązania jest to, że opis dokumentu
sporządzany jest tylko raz, a indeksy umożliwiają wyszukanie go poprzez różne hasła.
Podstawowymi czynnikami wyszukiwania danych w systemach zautomatyzowanych są hasła
ujednolicone, które są bezpośrednio powiązane z rekordami bibliograficznymi. Powiązanie hasła
ujednoliconego z rekordem bibliograficznym nazywane jest kopiowaniem hasła do rekordu
bibliograficznego. Wyróżnia się:

−

hasła opisu bibliograficznego,

−

tytuły ujednolicone serii,

−

hasła przedmiotowe.

Ten sam rekord bibliograficzny może zawierać wiele haseł różnych typów. Hasłem opisu

bibliograficznego może być:

−

hasło osobowe (zawierające nazwę osoby),

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

hasło korporatywne (zawierające nazwę ciała zbiorowego),

−

hasło tytułowe (zawierające tytuł ujednolicony).

Wyróżnia się hasło główne, które zawsze musi towarzyszyć opisowi i hasła dodatkowe

opisu bibliograficznego. Oprócz tego występują hasła złożone z hasła osobowego i tytułu lub
z hasła korporatywnego i tytułu. Hasła opisu bibliograficznego zapisane w rekordach
bibliograficznych sprawiają, że katalog zautomatyzowany pełni funkcję katalogu
alfabetycznego.

Tak więc w katalogu komputerowym jeden opis może być wykorzystywany wielokrotnie

do prezentowania różnego typu informacji. Opis katalogowy umożliwia realizację funkcji
wyszukiwawczej w systemach zautomatyzowanych według dowolnych elementów opisu.

Do prowadzenia wyszukiwań katalogowych i bibliograficznych w wielu komputerowych

bazach jednocześnie służy „multiwyszukiwarka” FIDKAR. Poprzez FIDKAR możemy w tym
samym czasie prowadzić wyszukiwanie w katalogach książek oraz bibliografiach zawartości
czasopism i bibliografiach tematycznych, a także w katalogach prac magisterskich. Ułatwia to
np. sporządzenie bibliografii konkretnej osoby lub wykazu tematycznego obejmującego nie
tylko książki, ale i artykuły z czasopism, fragmenty z prac zbiorowych i prace dyplomowe.

Katalogi centralne (NUKAT, KaRO)

Katalog centralny obejmuje w jednym układzie abecadłowym lub rzeczowym opisy

katalogowe całości lub części zbiorów szeregu bibliotecznego. Każdy opis jest opatrzony
znakiem biblioteki przechowującej dany dokument. Symbol ten, lokalizując poszczególne
dokumenty i ich egzemplarze, jest nieodłączną cechą katalogu centralnego. Załączony do
katalogu centralnego wykaz stosowanych znaków podaje pełne nazwy biblioteki oraz ich
adresy. W zależności od charakteru i rodzaju katalogu centralnego zaopatruje się je w indeksy
rzeczowe, osobowe, topograficzne itp. Głównym zadaniem katalogu centralnego jest
informacja o lokalizacji dokumentów, a więc usprawnienie działalności wypożyczalni
międzybibliotecznej. Ponadto może on stanowić pomoc przy uzupełnianiu zbiorów
i informacji bibliograficznej.

NUKAT to katalog centralny polskich bibliotek naukowych i akademickich tworzony

metodą współkatalogowania. Oznacza to, że każdy opis dokumentu jest tworzony tylko raz
w bazie NUKAT i kopiowany do katalogów lokalnych. We współkatalogowaniu w NUKAT
uczestniczy ponad 900 bibliotekarzy z 58 bibliotek. Zawartość katalogu NUKAT stanowią
rekordy bibliograficzne oraz rekordy kartoteki haseł wzorcowych. Oprócz rekordów
wprowadzanych na bieżąco NUKAT zawiera wszystkie rekordy bibliograficzne z Centralnego
Katalogu Czasopism (dawne CKTCz) i wszystkie rekordy haseł wzorcowych z Centralnej
Kartoteki Haseł Wzorcowych.

Zadaniem Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego jest:

−

dostarczenie informacji o dokumentach i miejscu ich przechowywania,

−

udostępnienie do kopiowania katalogom lokalnym gotowych rekordów kartoteki haseł

wzorcowych i rekordów bibliograficznych,

−

usprawnienie i przyspieszenie katalogowania poprzez eliminowanie przypadków

dublowania wykonywanej pracy

NUKAT

jest

cenną

bazą

informacyjną

dla

pracowników

wypożyczalni

międzybibliotecznych, a w przyszłości będzie stanowił istotny czynnik w procesie
reorganizacji wypożyczania międzybibliotecznego. Ogólny nadzór nad realizacją projektu
katalogu centralnego, a obecnie nad realizacją przedsięwzięcia sprawuje Zespół
Koordynacyjny NUKAT, składający się z przedstawicieli bibliotek uczestniczących we
współkatalogowaniu.
KaRo-to Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich korzystający z protokołu Z39.50. Pozwala
na dostęp do informacji o zasobach wielu polskich bibliotek i ułatwia wyszukanie

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

interesujących pozycji księgarskich, czasopism lub opisów bibliograficznych. Można go
traktować jako narzędzie uzupełniające centralny katalog NUKAT. Katalog rozproszony jest
stale modyfikowany w celu ułatwienia, usprawnienia oraz umożliwienia wieloaspektowego
wyszukiwania informacji.

Przy poszukiwaniu opisu bibliograficznego KaRo pozwala na zdefiniowanie grupy

katalogów priorytetowych, które mogą być przeszukane najpierw. Jeżeli przeszukanie nie dało
żadnych efektów, to automatycznie uruchamiane jest przeszukanie w pozostałych
zaznaczonych katalogach, ale jeżeli przeszukanie w katalogach priorytetowych zakończyło się
sukcesem, to system pokazuje wyniki cząstkowe i pyta użytkownika, czy szukać dalej.
Przeszukanie dwustopniowe będzie miało największe zastosowanie w przypadku, kiedy
poszukuje się bardzo dobrze określonej pozycji, na przykład poprzez numer ISBN.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest katalog?
2. Jak możemy podzielić katalogi, uwzględniając cechy formalne lub treść dokumentu?
3. Jak możemy podzielić katalogi rzeczowe?
4. Jak możemy podzielić katalogi z punktu widzenia całości lub części zbiorów

bibliotecznych?

5. Co umożliwia czytelnikowi katalog zautomatyzowany?
6. Co to jest katalog centralny i czym się on charakteryzuje?
7. Jakie są zadania katalogu NUKAT?
8. Co to jest katalog rozproszony i czym się on charakteryzuje?

5.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj mocne i słabe strony katalogu tradycyjnego i zautomatyzowanego. Ćwiczenie to

możesz wykonać w grupie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zastanowić

się

nad

mocnymi

słabymi

stronami

katalogów

tradycyjnych

i zautomatyzowanych,

3) podzielić arkusz papieru na dwie części,
4) wypisać mocne i słabe strony katalogów tradycyjnych i zautomatyzowanych na arkuszu,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

mazaki,

−

samoprzylepne kartki.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj podziału katalogów według różnych kryteriów i napisz, czym się one

charakteryzują. Ćwiczenie to możesz wykonać w grupie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać podziału katalogów uwzględniając różne kryteria,
3) dokonać charakterystyki katalogów,
4) wykorzystać i zastosować zdobyte wiadomości na temat katalogów,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

mazaki.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

posługiwać się katalogiem?
podzielić katalogi uwzględniając cechy formalne lub treść dokumentu?
dokonać podziału katalogów rzeczowych?
scharakteryzować katalog zautomatyzowany?
scharakteryzować katalog centralny?
wymienić zadania katalogu NUKAT?
wymienić zawartość katalogu NUKAT?
zdefiniować katalog centralny i scharakteryzować go?



__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zintegrowane biblioteczne systemy informatyczne (ALEPH,

VTLS-VIRTUA,

HORIZON).

Komputerowe

systemy

biblioteczne (MAK, PROLIB). Publicznie dostępne katalogi
biblioteczne on-line (OPAC)

4.5.1. Materiał nauczania

System ALEPH

Katalog

komputerowy

dostępny

jest

sieci

Internet

pod

adresem,

np.

http://bg.uwb.edu.pl/. Otwierając ekran, na dole każdego ekranu wyszukiwania umieszczone
są podpowiedzi. Zawierają one następujące informacje: Znak „?” lub „*” (gwiazdka) może być
umieszczony z lewej, prawej strony lub w środku słowa, ale może być użyty jeden raz
w wyrażeniu wyszukiwawczym. Znak „#” może być użyty, aby wskazać na różne możliwości
pisowni tego samego słowa. Na przykład proces#or odpowiada słowom procesor jak
i processor. Znak „!” odpowiada jednemu znakowi w słowie. Zastępuje na swojej pozycji
dowolny znak. Znak „%”, po którym występuje liczba, może wystąpić pomiędzy dwoma
słowami, aby wskazać, że interesują nas słowa oddzielone, co najwyżej podaną liczbą innych
słów. Przy tym kolejność występowania słów nie ma znaczenia. Na przykład wprowadzenie:
„polski %3 kabaret” odpowiada wyrażeniom: „kabaret z Polski”, „kabaret z krańców Polski”
jak i „polski sposób na kabaret”. Znak „!”, po którym występuje liczba, może wystąpić
pomiędzy dwoma słowami, aby wskazać, że interesują nas słowa oddzielone co najwyżej
podaną liczbą innych słów. System ten nie rozróżnia małych i wielkich liter.
Charakterystyka systemu bibliotecznego Aleph. Zarządzanie siecią bibliotek.

ALEPH może automatyzować pojedyncze biblioteki, lokalną sieć bibliotek (w ramach

jednej uczelni) rozległą sieć ogólnokrajową oraz katalog centralny (zgodnie z wymaganiami
NUKAT).W ramach sieci biblioteki mogą posiadać wspólne bazy danych (katalog centralny)
albo też zarządzać swoimi katalogami samodzielnie, decydując indywidualnie o formie opisów
dokumentów, wyborze sposobów wyszukiwania dokumentów w katalogu. Biblioteki mogą
współpracować ze sobą zarówno na poziomie centralnego katalogu (kontrola dubletów,
wspólne kartoteki haseł wzorcowych, np. Austria), jak i wypożyczalni przy różnych zasadach
udostępniania zbiorów (rejestracja czytelników na dwóch poziomach: globalnym i lokalnym).
ALEPH jest systemem całkowicie spolonizowanym. Wszystkie informacje ukazujące się na
ekranie są w języku polskim, a użytkownik może je przeformułować zgodnie ze swym
życzeniem.

ALEPH jest niezwykle elastyczny i może być przystosowany do potrzeb różnego typu

instytucji, gdyż może zarządzać różnymi danymi: opisami książek, czasopism, materiałów
audiowizualnych, patentów danych archiwalnych i innych zbiorów specjalnych, a także
pełnymi tekstami dokumentów czy obrazami graficznymi (fotografie, kopie obrazów, plany,
mapy itp.) wczytywanymi za pomocą skanera.

ALEPH jest systemem w pełni zintegrowanym, co oznacza, że każdy opis dokumentu

(rekord) wprowadzany jest do zbioru tylko raz, a następnie może być wykorzystywany,
(w całości lub tylko niektóre jego elementy) w różnych modułach systemu.

a) Główne podsystemy (moduły). Katalogowanie

Swoboda wyboru formatu wprowadzania danych dla różnych typów dokumentów.
Kontrola kartotek haseł wzorcowych przy wprowadzaniu danych katalogowych.
Automatyczna aktualizacja zapisów we wszystkich indeksach.
Możliwość kopiowania opisów z katalogów bibliotek pracujących w sieci.
Różne systemy klasyfikacji (Bibl. Kongresu, UKD, MESH itp).
Kontrola logiczna poprawności wprowadzanych danych.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Format ALEPHA spełnia wymagania normy ISO 2709 oraz standard formatu MARC 21.
Możliwość generowania wydawnictw bibliograficznych (nowe nabytki, bibliografie
tematyczne lub regionalne itp.).

b) Wyszukiwanie w katalogu dostępnym bezpośrednio on-line

Spełnione są wymagania normy ISO 8777 Common Command Language (CCL). Pozycja
może być wyszukana w zbiorze poprzez przeglądanie indeksów lub poprzez
wyszukiwanie logiczne z wykorzystaniem algebry Boole'a.

−

Możliwość maskowania liter i obustronnego obcinania wyrazów w zapytaniach, a także
określania odległości między słowami przy wyszukiwaniu pełnotekstowym.

−

Wyszukiwanie wg autorów, tytułów, haseł przedmiotowych, symboli klasyfikacji (LC,
UKD), ISBN oraz słów występujących w różnych elementach opisu.

−

System tworzy listę wyników wyszukiwania. Lista ta może być wykorzystywana
w dalszym wyszukiwaniu, drukowana, zapisywana na dysk lub wysyłana pocztą
elektroniczną.

−

Możliwość wyświetlania i wydruku wyszukanych opisów w różnych formatach.

−

Możliwość bezpośredniego dostępu do konkretnego opisu bibliograficznego, opisu
egzemplarzy danej pozycji będących w zasobach biblioteki, wykazu posiadanych
numerów czasopisma oraz do karty czytelnika.

−

Możliwość zamawiania lub rezerwowania pozycji oraz przedłużania terminu
wypożyczenia
w trybie on-line w trakcie sesji wyszukiwawczej poprzez Internet.

c) Kontrola słownictwa i automatyczne zestawienie tezaurusa

Możliwość tworzenia wielopoziomowych odsyłaczy między terminami w kartotekach
haseł wzorcowych (obsługa formatu USMARC).

d) Kontrola zasobu bibliotecznego

Każda jednostka inwentarzowa jest identyfikowana przez numer systemowy pozycji
bibliograficznej, numery tomów i numery poszczególnych egzemplarzy.
Informacja dotycząca egzemplarzy zawiera między innymi: numer egzemplarza,
dodatkowy numer (np. w kodzie paskowym), status, sygnaturę, nr akcesji, nr inwentarza
i uwagi.

e) Gromadzenie

Zarządzanie korespondencją związaną z gromadzeniem zbiorów (zamówienia, reklamacje
itp.).

f) Udostępnianie

Odbywa się w trybie konwersacyjnym, w czasie rzeczywistym, ale istnieje też możliwość
wykorzystania niezależnego stanowiska do rejestracji wypożyczeń.
Obejmuje: rejestrację i kontrolę wypożyczeń oraz zwrotów, prolongaty, drukowanie
upomnień, obliczanie kar i blokady kont, a także szczegółową i wieloaspektową statystykę
wypożyczeń.

g) Kontrola wydawnictw ciągłych

Zarządzanie gromadzeniem i kontrolą wpływu czasopism, kontrola terminowości
przesyłek, kontynuowania prenumeraty, list obiegu czasopism, oprawy itp.

System VTLS/Virtua

VTLS nie rozróżnia małych i wielkich liter. W taki sam sposób system odczyta wyraz

„tabela” i „Tabela” czy „TABELA”. Nie uwzględnia znaków diakrytycznych poszczególnych
języków (włącznie z językiem polskim). Przy wyszukiwaniu według tytułów należy pomijać
rodzajniki typu: A, An, The, Der, Die, Das, Ein, Eine itp. występujące na początku tytułu.
Polecenia zatwierdza się poprzez uaktywnienie myszką odpowiedniego przycisku lub
naciśnięcie

klawisza

„Enter”.

Termin

wyszukiwawczy

można

obcinać,

stosując

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w dowolnym miejscu znaki maskujące: „*” lub „?” (przy czym „*” maskuje dowolną liczbę
znaków; „?” użyty pojedynczo wskazuje na zamaskowanie jednego znaku, użyty dwukrotnie –
dwóch znaków itp.). Wyszukiwanie może być: proste, złożone oraz zaawansowane.
Wyszukiwanie proste – możliwe jest według następujących kategorii: Autor, Tytuł, Hasło
przedmiotowe, Sygnatura, Tytuł czasopisma.
Wyszukiwanie złożone – wykorzystuje słowa kluczowe występujące w indeksowanych polach
opisu bibliograficznego. Wyszukiwanie zaawansowane - wykorzystuje słowa kluczowe
występujące w indeksowanych polach opisu bibliograficznego. Wyniki wyszukiwania
(prostego, złożonego, zaawansowanego) można przechować w Schowku - przycisk:
„Zachowaj” (rysunek nr 3). Umożliwia on przeglądanie, drukowanie i przesyłanie pocztą
elektroniczną zachowanych pozycji. Zachowane rekordy pozostaną w Schowku do momentu
zakończenia sesji, ręcznego skasowania rekordu(ów), zamknięcia sesji.

Rys. 3. Wyszukiwanie w katalogu komputerowym [źródło:

http://www.gazeta-it.pl

, 21 kwietnia 2006]

Ponieważ dane ze Schowka wysyłane pocztą elektroniczną są kodowane w formacie Unicode
(UTF - 8), dlatego, aby prawidłowo odczytać znaki diakrytyczne, należy przełączyć tablicę
znaków na powyższy kod. W przeciwnym wypadku znaki narodowe będą nieczytelne.
System zachowuje dostęp do Historii przeglądanych ekranów (zakładka: Historia).
Podczas sesji, z dowolnego ekranu wyszukiwania można kliknąć w pole wyboru okienka
„Wybierz, aby wrócić do:”. Pojawi się lista przeglądanych ekranów (rysunek nr 4).

Rys. 4. Używanie okienka „Wybierz, aby wrócić do:” [źródło:

http://www.gazeta-it.pl

, 21 kwietnia 2006]

System Horizon jest nowoczesnym systemem bibliotecznym ułatwiającym pracę

bibliotekarzy i obsługę czytelników. Automatyzuje prace związane z katalogowaniem
i gromadzeniem dokumentów, śledzeniem wpływów wydawnictw ciągłych, wyszukiwaniem
i udostępnianiem książek; opracowuje różne dane statystyczne i raporty. Horizon składa się
z szeregu modułów, z których każdy odpowiada za odrębne czynności, wykorzystując przy
tym rekordy z baz danych i tablic. W Internecie istnieje nieograniczony dostęp do
komputerowych katalogów zbiorów Bibliotek pracujących w systemie Horizon oraz do

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tworzonych przez biblioteki baz bibliograficznych. Biblioteki otrzymują dostęp do setek
tytułów czasopism, których nie prenumerują (nie robią tego w tradycyjny sposób). Dzięki
uczestnictwu w konsorcjach bibliotecznych istnieje możliwość korzystania z wersji
elektronicznej czasopism subskrybowanych przez inne biblioteki, które biorą udział w danym
konsorcjum. Dotyczy to głównie czasopism zagranicznych. W celu przejrzenia polskich
tytułów czasopism dostępnych on-line można skorzystać z „Adresów internetowych”
dostępnych na stronach www bibliotek. W związku z dużą ilością prenumerowanych
czasopism użytkownik ma możliwość zawężenia wyszukiwania do: pełnego tekstu, abstraktu,
spisu treści, a następnie ograniczyć swoje wyszukiwania do kategorii. W sieciach
komputerowych udostępniane są także zagraniczne i polskie bazy bibliograficzne. Możliwość
przeszukiwania baz danych jest następująca: układ alfabetyczny, układ dziedzinowy, bazy
testowane, multimedia, serwisy informacyjne Biblioteki Narodowej. Katalog komputerowy
pozwala czytelnikom na wieloaspektowe wyszukiwanie literatury, wg: autora, tytułu, słów
kluczowych występujących w różnych elementach opisu bibliograficznego, haseł
przedmiotowych, sygnatur i klasyfikacji UKD. Czytelnik ma dostęp do opisów
bibliograficznych książek oraz ich dostępności.

Rys. 5. Źródła elektroniczne dostępne ze strony domowej Biblioteki Głównej Politechniki Poznańskiej [źródło:

http://www.gazeta-it.pl

, 21 kwietnia 2006]

Wyszukane rezultaty można zachować jako zestawienie bibliograficzne. Zachowywanie
wykazu tytułów lub pozycji do wydruku określa się jako wstawianie „zakładek”. Zaznaczone
tytuły umieszczane są na liście: „Zachowane pozycje” lub „Zachowane opisy bibliograficzne”.
Nie ma ograniczenia na liczbę zaznaczonych rekordów, jakie mogą zostać umieszczone
w wykazie. Po skompletowaniu wykazu można go wydrukować lub zachować w pliku.

System PROLIB.
Kompleksowy System Zarządzania Biblioteką PROLIB zapewnia szybkie i wielostronne
wyszukiwanie w trybie on-line informacji o zasobach bez względu na typ dokumentu,
z dowolnego stanowiska lokalnej sieci komputerowej, jak również poprzez sieć Internet.
Wyszukiwanie odbywa się według słów, w oparciu o indeksy: tytułów, osób, instytucji,
imprez, serii, krajów, haseł przedmiotowych, klasyfikacji UKD, klasyfikacji wewnętrznej
biblioteki. Z poziomu katalogu OPAC czytelnik uzyskuje informację o bieżącej dostępności
wyszukanych pozycji, ma też dostęp do własnego konta z możliwością dokonywania
rezerwacji, zamówień i wypożyczeń. Strategia wyszukiwania jest następująca: strona została

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podzielona na dwie części. Pierwsza (z lewej strony) zawiera wszystkie zapamiętane
wyszukiwania, druga

–

po prawej stronie zawiera wszystkie wydania związane z pierwszym

wyszukiwaniem na liście strategii. Zmiana listy po prawej stronie możliwa jest poprzez
wybranie (kliknięcie) innej strategii. Wszystkie zapamiętane strategie można ze sobą łączyć.
Połączenie kilku strategii ze sobą realizujemy poprzez zaznaczenie interesujących nas
wyszukiwań (można zaznaczyć więcej niż dwie), a następnie wybranie odpowiedniego
klawisza realizującego połączenie: połącz (i) oraz połącz (lub), który zrealizuje połączenie
i wyświetli nową strategię na Liście strategii, a wynik wyszukiwania jest automatycznie
wyświetlany po prawej stronie przeglądarki internetowej.

OPAC – On-line Public Access Catalogs – Katalog powszechnego dostępu.

Pozwala on na przeszukiwanie baz danych zawierających wszystkie wydawnictwa

dostępne w danej bibliotece w trybie on-line, zamawianie i rezerwowanie pozycji przez
czytelników. Moduł pełni również rolę informacyjną dla czytelników na temat stanu ich kont.
Ponadto dzięki pracy w sieci czytelnik może uzyskiwać potrzebne dane i informacje
o wybranym dokumencie na dowolnym komputerze podłączonym do sieci.

OPACWWW umożliwia wielostronne przeszukiwanie bazy danych systemu Prolib

w sposób podobny jak w przypadku modułu OPAC systemu. Posiada dodatkowo pewne
udogodnienia i ułatwienia. Pierwszym i podstawowym udogodnieniem dla użytkownika jest
możliwość pracy w systemie w dowolnej chwili, z dowolnego miejsca w Polsce a nawet na
świecie.
Podstawowe pojęcia :

−

Identyfikator – symbol używany do oznaczania danych i innych obiektów

występujących w programie.

−

Tryb On-Line – dostęp do rzeczywistej ("żywej") bazy danych, leżącej na

dowolnym komputerze (serwerze) gdziekolwiek w świecie.

−

Baza danych – zapisane na nośniku komputerowym dane wraz z informacjami

dodatkowymi, pozwalającymi na wieloaspektowy i szybki dostęp do nich.

Akcje dostępne w OPACWWW
Zrealizuj zamówienia – umożliwia wysłanie informacji o wcześniej zamówionych
dokumentach. Jeśli Czytelnik nie dokonał żadnych zamówień, to akcja ta jest niedostępna.
Szukaj wg... – umożliwia dowolne przeszukiwanie bazy danych z możliwością
zapamiętywania wyników i zamówienia/rezerwacji dokumentu.
Szukaj wg KHW – umożliwia przeszukiwanie bazy danych wg indeksów KHW z możliwością
zapamiętania wyników (tylko dla bibliotek, które tą opcję posiadają).
Strategia poszukiwania – umożliwia łączenie zrealizowanych strategii poszukiwania
z możliwością tworzenia nowych strategii i ograniczania jednej lub kilku strategii * ciągiem
znaków, * językiem wydania, * krajem wydania, * rokiem wydania, * położeniem
w bibliotece.
Nowości – umożliwia wyszukiwanie w bazie danych biblioteki dokumentów wprowadzonych
do bazy w ostatnim czasie.
Informacje – pełna identyfikacja użytkownika systemu, wraz z dokładną informacją bieżącą
(opcja ta jest dostępna tylko i wyłącznie dla zarejestrowanych użytkowników systemu).
Strona z opisem bibliograficznym dokumentu.
Na stronie tej znajduje się informacja dotycząca wybranego wcześniej dokumentu. Informacja
ta umożliwia pełną identyfikację dokumentu (wyświetlany jest pełny opis bibliograficzny
dokumentu). Pod opisem wyświetlane są przyporządkowane do dokumentu hasła
przedmiotowe lub inna klasyfikacja stosowana w bibliotece.
Uzyskujemy często dwa rodzaje informacji: osobno wyświetlane są rekordy przeznaczone do
korzystania na miejscu, osobno dokumenty przeznaczone do wypożyczania. Jeżeli wybrany

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

egzemplarz dokumentu został przeznaczony do wypożyczania, stan jego dostępności jest
określony jako dostępna i Sygnatura dokumentu została określona do zamawiania lub
rezerwacji, wówczas pojawia się opcja Zamów. Proces zamawiania realizowany jest poprzez
wybranie akcji Zamów, wówczas system automatycznie nada dokumentowi status zamówiona
i nikt inny przez najbliższe np. dwa dni nie będzie mógł zamówić, ani wypożyczyć tego
dokumentu. Każde zamówienie czy też rezygnacja z niego, zapisywana jest w Historii
czytelnika.
Jak zamawiamy wyszukany dokument?
Po wyszukaniu dokumentu wg dowolnego indeksu (indeksów), wyświetla się nowa strona
z odpowiednimi opisami. Jeżeli przy dokumentach przeznaczonych do udostępniania lub do
wypożyczania, to pojawi się akcja Zamów – jest to znak, że taki dokument można zamówić.
Na ekranie jest umieszczony klawisz Rezygnuj z zamówienia. Można też zmienić miejsce
dostarczenia dokumentu (wybrać z listy wypożyczalni) i zastosować klawisz Akceptacja.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest zasada działania system bibliotecznego Aleph?
2. Na czym polega przyjazność systemu w architekturze Klient – Serwer?
3. Jakie są zalety stosowania systemu Aleph?
4. Na czym polega pełna integracja danych w systemie Aleph?
5. Jakie są główne podsystemy(moduły) systemu Aleph?
6. Jak odbywa się kontrola zasobu bibliotecznego, gromadzenie, udostępnianie i kontrola

wydawnictw ciągłych w systemie Aleph?

7. Jaka jest zasada działania system bibliotecznego VTLS/ Virtua?
8. Jaka jest zasada działania systemu bibliotecznego Horizon?
9. Jaka jest zasada działania systemu bibliotecznego Prolib?
10. Wymień akcje dostępne w OPACWWW.
11. Jak zrealizowałbyś zamówienie w systemie OPAC?
12. Na czym polega wyszukiwanie proste w systemie OPAC?
13. Na czym polega wyszukiwanie zaawansowane w systemie OPAC?
14. Jakie znasz opcje w systemie OPAC z których korzystamy szukając danego dokumentu?
15. Opowiedz jak zamawiamy wyszukany dokument.

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymień poznane przez ciebie systemy biblioteczne, wskaż wady i zalety każdego z nich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zastanowić się nad mocnymi i słabymi stronami systemów bibliotecznych,
3) podzielić arkusz papieru na dwie części,
4) wypisać wady i zalety poznanych systemów bibliotecznych na kartkach samoprzylepnych,
5) przykleić kartki po odpowiedniej stronie arkusza papieru,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) dokonać oceny ćwiczenia.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

mazaki,

−

samoprzylepne kartki.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj w komputerowym systemie bibliotecznym PROLIB interesująca Cię pozycję

książkową i dokonaj zamówienia jej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania,
3) wyszukać w komputerowym systemie bibliotecznym interesującą pozycję książkową,
4) dokonać zamówienia wybranej pozycji książkowej,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)

scharakteryzować system biblioteczny Aleph?
wymienić zalety stosowania systemu Aleph?
określić podsystemy systemu Aleph?
scharakteryzować system biblioteczny VTLS/Virtua?
scharakteryzować system biblioteczny Horizon?
dokonać wyszukiwania prostego w systemie OPAC?
dokonać wyszukiwania zaawansowanego w systemie OPAC?
scharakteryzować system biblioteczny Prolib?
zrealizować zamówienie w systemie OPAC?



__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Bibliografie. Opracowania dokumentacyjne.

Zestawienia tematyczne

4.6.1. Materiał nauczania

Termin „bibliografia” pochodzi z języka greckiego i oznaczał pierwotnie czynność pisania

względnie przepisywania książek. Dzisiaj termin „bibliografia” stosowany jest też w kilku
znaczeniach i może oznaczać:
a) uporządkowane spisy książek opracowane według określonych zasad i posiadające

funkcje informacyjne,

b) umiejętność praktycznego sporządzania bibliografii, czyli rozpoznawania i opisywania

w sposób metodyczny różnego rodzaju dokumentów,

c) jedną z dziedzin nauki o książce, która zajmuje się zagadnieniami teoretycznymi

związanymi z opisywaniem książek i innych dokumentów, rejestracją i statystyką
wydawnictw oraz ich klasyfikacją.
Istnieją różne rodzaje bibliografii, o których decydują kryteria doboru oraz rodzaj opisu.

Jeśli kryterium doboru stanowią cechy treściowe dokumentów, powstają bibliografie
treściowe. Przyjęcie jako kryterium danych tytulatury lub formy wydawniczej czy
piśmienniczej dokumentów daje bibliografie wydawniczo-formalne. Jeśli bibliografia ma
zarejestrować wszystkie dokumenty odpowiadające ustalonym kryteriom, powstaje
bibliografia kompletna. Bibliografia selekcyjna z góry zakłada dokonywanie wyboru (selekcji)
spośród dokumentów odpowiadających przyjętym kryteriom.

Inny podział bibliografii opiera się na pojęciu zakresu, wyznaczonego przez cechy

treściowe dokumentów dobieranych do bibliografii oraz zasięgu, określanego przez cechy
wydawniczo-formalne dokumentów.

Bibliografia ogólna ma zakres pełny oraz zasięg terytorialny obejmujący co najmniej

obszar państwa. Bibliografią ogólną jest bibliografia powszechna oraz bibliografia narodowa,
ewentualnie składająca się z zespołu bibliografia poświęcona poszczególnym typom
dokumentów. Bibliografie specjalne mają zakres ograniczony lub zakres pełny, a ograniczony
zasięg autorski czy wydawniczo-formalny, jak bibliografia dziedzin lub zagadnień,
bibliografia regionalna, bibliografia lokalna, bibliografia osobowa, bibliografia zalecająca,
bibliografia dokumentów o określonej formie wydawniczej lub piśmienniczej.

W zależności od podstawy opisu wyróżniamy bibliografie prymarne i pochodne.

W bibliografii prymarnej dokonuje się opisu dokumentów z autopsji, zasadniczo w czasie
najbliższym momentu ich ukazania się, jak w bibliografii narodowej bieżącej. Bibliografia
pochodna natomiast przejmuje opisy z innych bibliografii.

W zależności od rodzaju opisu wyróżniamy: bibliografie rejestracyjne, mające opis

rejestracyjny (zasadniczy) oraz bibliografie adnotowane, analityczne lub krytyczne; opis
zasadniczy jest w nich uzupełniony adnotacją, analizą lub adnotacją krytyczną.

Bibliografia bieżąca – rejestruje w odcinkach ciągłych publikacje ukazujące się

w znaczonych kolejnych okresach współczesnych. Bibliografie bieżące wychodzą jako
samoistne wydawnictwa periodyczne, np. „Przewodnik Bibliograficzny”, „Bibliografia
Historii Polskiej”, dodatki do czasopism, np. „Przegląd piśmienniczy o książce” lub są
umieszczane w odpowiednich czasopismach.

Bibliografia retrospektywna – spis bibliograficzny rejestrujący publikacje wydane

w oznaczonym okresie, w odróżnieniu od bibliografii bieżącej.

Bibliografia prospektywna – spis publikacji, które mają się ukazać, np. „Zapowiedzi

Wydawnicze”. Obecnie już nie ukazują się.

Bibliografia narodowa – rejestruje dokumenty opublikowane na terenie danego kraju lub

państwa, niekiedy także wydane poza jego granicami, ale związane z nim tematem,

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pochodzeniem autora lub językiem. Przez kilka ostatnich lat zaczęto publikować bibliografie
rejestrujące produkcję wydawniczą kilku związanych ze sobą pod pewnymi względami
państw. Bibliografia narodowa rejestruje różne rodzaje dokumentów, które w sumie dają
możliwie pełny obraz produkcji wydawniczej danego państwa lub kraju. Polską bieżącą
bibliografię narodową reprezentują cztery wydawnictwa opracowywane w Instytucie
Bibliograficznym: „Przewodnik Bibliograficzny”, „Bibliografia Czasopism i Wydawnictw
Zbiorowych”, „Polonica Zagraniczne”, „Bibliografia Zawartości Czasopism”.

Bibliografia dziedzin lub zagadnień – stanowi najliczniejszą grupę bibliografii. Tematem

tej grupy są: wielkie działy wiedzy np. nauki matematyczno-przyrodnicze, medycyna, technika
nauki rolnicze itp., poszczególne dziedziny, np. górnictwo, budownictwo, poszczególne
zagadnienia. Bibliografiami zagadnień są także przedmiotowe bibliografie osobowe,
regionalne i lokalne.

Bibliografia regionalna – spis wykazujący publikacje wydane na obszarze danego regionu,

prace autorów pochodzące z danego regionu, prace o danym regionie bez względu na ich
miejsce wydania.

Bibliografia lokalna – spis bibliograficzny dotyczący miejscowości.
Bibliografia osobowa – dąży do ukazania dorobku danego autora i stanu piśmiennictwa

o nim. Bibliografia osobowa podmiotowa rejestruje zarówno indywidualne i współautorskie
prace danej osoby, jak i te publikacje, w których występuje ona jako tłumacz, autor wstępu,
redaktor itp. Realizując dążenie do kompletności, bibliografia osobowa stosuje pełny zasięg
chronologiczny, nie ogranicza także zasięgu terytorialnego, językowego i wydawniczo-
formalnego. Bibliografia osobowa ukazująca dorobek określonej grupy autorów np.
pracowników jednej instytucji nosi nazwę bibliografii zespołu osobowego.

Bibliografia zalecająca – spis bibliograficzny odpowiednio dobranego piśmiennictwa

przeznaczonego do zadań kształcących wobec określonego środowiska czytelniczego.
Naczelną zasadą doboru materiału do bibliografii zalecającej jest selekcja wartościująca:
pomija się z reguły pozycje sprzeczne z ideowymi założeniami bibliografii, przestarzałe
i obciążone błędami rzeczowymi lub niedostosowane do potrzeb odbiorców. Istotną cechą
bibliografii zalecającej jest ścisłe ustalenie adresu czytelniczego i sprecyzowanie wymaganego
stopnia ich przygotowania umysłowego. W bibliografii zalecającej stosuje się opis
adnotowany; adnotacje zawierają z reguły element zachęty do lektury. Do bibliografii
zalecającej dołączone są często dodatkowe materiały informacyjne, jak zestawienia
statystyczne, kalendaria wydarzeń itp.

Bibliografia rejestracyjna – spis bibliograficzny złożony z opisów bibliograficznych

zasadniczych ( rejestracyjnych).

Bibliografia adnotowana – spis bibliograficzny złożony z opisów bibliograficznych

zasadniczych uzupełnionych adnotacją.

Bibliografia analityczna – zwana niekiedy abstraktami, bibliografia adnotowana, w której

adnotacje mają charakter analiz wskazujących lub omawiających. Rozwój bieżących
bibliografii analitycznych, podających przede wszystkim informacje o artykułach z czasopism
wiąże się z ogromnym wzrostem piśmiennictwa naukowego, a zwłaszcza czasopism, co
powoduje coraz trudniejszą orientację w bieżącym piśmiennictwie. Bibliografie adnotowane są
zazwyczaj zaopatrywane w indeksy przedmiotowe, często zwłaszcza w wielkich
bibliografiach, komasowane w odcinki kilkuletnie. Poza bibliografiami analitycznymi
obejmującymi jedną dziedzinę, wydawanymi przez ośrodki specjalne, w niektórych krajach są
publikowane przez centralne ośrodki bibliografie analityczne o szerszym zakresie; obejmują
one nauki ścisłe, biologiczne i techniczne.

Uzupełnieniem każdej większej bibliografii są różnego rodzaju spisy pomocnicze. Należą

do nich przede wszystkim indeksy (skorowidze, rejestry). Są to spisy, które zestawiają
materiał zawarty w zrębie głównym bibliografii w formie bardzo skróconej, podając tylko

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

hasło właściwe dla danego indeksu oraz wskaźnik cyfrowy odsyłający do opisu w zrębie
głównym. Zasadniczym zadaniem indeksu jest ukazanie zawartości bibliografii z innego
punktu widzenia niż w zrębie głównym, a więc układ indeksu powinien być odmienny od
układu zrębu głównego. Indeksy ułatwiają korzystanie z bibliografii, mogą się ukazywać albo
jako jedna całość ze zrębem głównym, albo w postaci oddzielnego dodatku jednorazowego lub
w określonych odstępach czasu.

Rodzaje indeksów:
1. Indeks alfabetyczny (autorsko-tytułowy) – wykazuje w kolejności abecadłowej nazwiska

autorów, współpracowników, tytuły prac anonimowych i zbiorowych oraz wydawnictw
ciągłych.

2. Indeks autorski – wykazuje tylko autorów prac.
3. Indeks tytułowy – wykazuje tytuły prac.
4. Indeks

osobowy

–

wykazuje

szeregu

abecadłowym

nazwiska

autorów,

współpracowników oraz osób będących przedmiotem opracowania.

5. Indeks przedmiotowy – wykazuje w szeregu abecadłowym tematy prac opisanych

w bibliografii.

6. Indeks nazw geograficznych – wykazuje w szeregu abecadłowym nazwy jednostek

geograficznych występujących w tytułach prac lub w adnotacjach.

7. Indeks klasowy – wykazuje w szeregu abecadłowym piśmiennictwo według nazw dziedzin

(klas).

8. Indeks krzyżowy – połączenie indeksu alfabetycznego z przedmiotowym; w jednym

szeregu abecadłowym zestawia się hasła autorskie, tytułowe i przedmiotowe.

9. Indeks systematyczny – podaje zawartość bibliografii w działach i poddziałach według

przyjętej klasyfikacji.

10. Indeks chronologiczny – wykazuje piśmiennictwo uszeregowane według dat.

Inne spisy pomocnicze do bibliografii:
1. Spis wykorzystanych w bibliografii czasopism i innych wydawnictw ciągłych.
2. Wykaz skrótów i symboli zastosowanych w bibliografii z ich objaśnieniami
3. Wykaz pseudonimów i kryptonimów.
4. Wykaz redaktorów.

Zadania bibliografii:

−

pełnią one przede wszystkim funkcje informacyjne, dostarczając wiadomości w zakresie

piśmiennictwa poszukiwanego przez różnych użytkowników, a więc pracowników
naukowych, studentów, uczniów, nauczycieli. Służą także jako niezbędna pomoc samym
bibliotekarzom i pracownikom służb informacyjnych w ich działalności informacyjnej;

−

rejestrują istniejące piśmiennictwo, produkcję piśmienniczą;

−

spełniają ważne zadania wobec bibliotek;

−

pełnią funkcje społeczne informując użytkowników o produkcji piśmienniczej.

Opracowania dokumentacyjne – istotę tych opracowań stanowi informowanie o treści

dokumentów

naukowych,

więc

rozszerzenie

informacji

zawartych

opisie

bibliograficznym. Wyróżnia się trzy zasadnicze rodzaje opracowań dokumentacyjnych:
analizy, adnotacje, streszczenia.

Analizy dokumentacyjne dzielą się na: wskazujące, omawiające i deskryptorowe.

Analiza dokumentacyjna wskazująca podaje zasadniczą tematykę dokumentu naukowego
i główne tezy autora. Jest raczej ogólna, nie wnika w szczegóły, jest w związku z tym bardziej
przydatna dla użytkowników z dyscyplin pokrewnych.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Analiza dokumentacyjna omawiająca bardziej wnika w treść dokumentu, wydobywa

zawarte w nim ważne dane faktograficzne, metody podań oraz wnioski autora. Stosuje się ją
w przypadku dokumentów o podstawowym znaczeniu dla danej specjalności.

Analiza dokumentacyjna deskryptorowa ukazuje treść dokumentu za pomocą

deskryptorów lub słów kluczowych, niekiedy tematów (haseł przedmiotowych). Uzupełniające
funkcje informacyjne wobec treści dokumentu pełnią także adnotacje: wyjaśniające
i zawartościowe.

Adnotacja wyjaśniająca – jest przeważnie uzupełnieniem informacji znajdujących się

w tytulaturze dokumentu, np. w przypadku tytułu niejednoznacznego lub przenośnego.

Adnotacja zawartościowa stosowana bywa dla prac obszerniejszych i polega najczęściej

na wyszczególnieniu pełnego lub częściowego spisu treści. W przypadku dokumentu
obcojęzycznego spis treści tłumaczony jest na język polski.

Gdy treść dokumentu jest omówiona w sposób wszechstronny, mamy do czynienia ze

streszczeniem dokumentacyjnym. Ten typ opracowania stosuje się w dokumentach trudno
dostępnych z różnych powodów. Zadaniem takiego streszczenia jest zastąpienie oryginału.
Streszczenie autorskie jest analizą opracowaną przez samego autora lub przez niego
autoryzowaną i opublikowaną wraz z dokumentem oryginalnym.

Typowym opracowaniem dokumentacyjnym, które upowszechniło się w działalności

służb informacyjnych, jest zestawienie tematyczne. Stanowi ono usystematyzowany wykaz
opisów dokumentów na określony temat. Zestawienie tematyczne może zawierać opisy
bibliograficzne bez analiz lub zaopatrzone w analizy dokumentacyjne.

Zestawienia tematyczne są wykonywane przez biblioteki i instytuty naukowe, najczęściej

na konkretne zapotrzebowanie użytkowników indywidualnych lub instytucjonalnych.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Skąd wywodzi się termin „bibliografia” i jakie jest jego znaczenie?
2. Jakie znasz kryteria podziału bibliografii?
3. Jakie elementy są uzupełnieniem każdej większej bibliografii?
4. Jakie znasz rodzaje indeksów i czym się one charakteryzują?
5. Jakie znasz inne spisy pomocnicze do bibliografii?
6. Jakie zadania ma bibliografia?
7. Co to jest opracowanie dokumentacyjne?
8. Jakie znasz rodzaje opracowań dokumentacyjnych?
9. Co to są analizy dokumentacyjne?
10. Co to są adnotacje i jakie pełnią funkcje wobec treści dokumentu?
11. Czym charakteryzuje się streszczenie dokumentacyjne?
12. Co to jest zestawienie tematyczne?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź zestawienie tematyczne na temat dziury ozonowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wybrać dokumenty dotyczące przedstawionego tematu,

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) wykorzystać i zastosować zdobyte wiadomości na temat sporządzania zestawień

tematycznych,

4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt przedmiotowy,

−

długopis,

−

książki i inne dokumenty.

Ćwiczenie 2

Sporządź zestawienie tematyczne na temat polityki wewnętrznej i zagranicznej króla

Zygmunta Augusta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia ,
2) wybrać dokumenty dotyczące przedstawionego tematu,
3) wykorzystać i zastosować zdobyte wiadomości na temat sporządzania zestawień

tematycznych,

4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt przedmiotowy,

−

długopis,

−

książki i inne dokumenty.

Ćwiczenie 3

Sporządź zestawienie tematyczne na temat zabytków Gdańska.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wybrać dokumenty dotyczące przedstawionego tematu,
3) wykorzystać i zastosować zdobyte wiadomości na temat sporządzania zestawień

tematycznych,

4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt przedmiotowy,

−

długopis,

−

książki i inne dokumenty.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?
wykazać różnice między bibliografią ogólną a specjalną?
podać kryteria podziału bibliografii?
podać elementy, które są uzupełnieniem każdej większej bibliografii?
podać rodzaje indeksów i je scharakteryzować?
wymienić spisy pomocnicze do bibliografii?
określić zadania bibliografii?
rozpoznać opracowanie dokumentacyjne?
rozpoznać analizy dokumentacyjne?
rozpoznać streszczenie dokumentacyjne?
sporządzić zestawienie tematyczne na wybrany temat?



__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Kartoteki informacyjne

4.7.1. Materiał nauczania

Rodzaje kartotek

Coraz częściej użytkownicy korzystają z informacji zawartych w kartotekach, które

zawierają nie tylko artykuły z czasopism, ale również opisy norm, patentów, zbiorów ustaw,
sprawozdań z prowadzonych badań naukowych, zjazdów i konferencji. Poza materiałami
drukowanymi i powielanymi wykorzystuje się również maszynopisy i materiały
rękopiśmienne, tabele, mapy, ilustracje oraz materiały audiowizualne. Zakres i tematykę
tworzonych kartotek w danej placówce dyktują potrzeby użytkowników informacji.
Wśród kartotek możemy wyróżnić:
1) kartotekę bibliograficzną,
2) kartotekę tekstową,
3) kartotekę pomocniczą.
1. Kartoteka bibliograficzna obejmuje przede wszystkim wybrane i opisane artykuły

z czasopism. Możemy również do kartoteki włączać opisy całych książek, ich
poszczególnych rozdziałów lub fragmentów w zależności od potrzeby powinny się tam
znaleźć także opisy norm, patentów, zbiorów ustaw, sprawozdań z prowadzonych badań
naukowych, zjazdów i konferencji. W kartotekach można zamieszczać materiały
rękopiśmienne,

zbiory

audiowizualne:

płyty,

taśmy

magnetofonowe,

kasety

magnetofonowe i inne.

Praktyka wykazała, że nie udaje się zazwyczaj stworzyć jednolitej kartoteki bibliograficznej
obejmującej całość materiałów w jednym ciągu alfabetycznym.
Najczęściej wyodrębnia się kilka kartotek bibliograficznych, wśród których możemy
wyróżnić:
a) kartotekę zagadnieniową, w której gromadzone są w obrębie haseł tematycznych opisy

odpowiednich publikacji i materiałów;

b) kartotekę osobową, która zawiera materiały dotyczące pisarzy, artystów, ludzi

zasłużonych w różnych dziedzinach wiedzy;

c) kartotekę regionalną lub lokalną, w której gromadzi się materiały dotyczące danego

regionu, miasta, dzielnicy;

d) kartotekę źródeł informacyjnych, tj. kartotekę bibliografii, encyklopedii, poradników oraz

zestawienia bibliograficzne, a także wybrane bibliografie załącznikowe zamieszczane
w książkach i czasopismach;

e) kartotekę materiałów repertuarowych przydatnych przy organizowaniu uroczystości

szkolnych np. Dzień Dziecka, Dzień Matki, Odzyskanie niepodległości;

f) kartotekę recenzji, np. pozycji z literatury pięknej czy nowości wydawniczych

z poszczególnych przedmiotów nauczania.

2. Kartoteka tekstowa pozwala na szybkie podanie użytkownikowi tekstów rozproszonych

w różnych publikacjach lub nieogłoszonych drukiem. Są to wycinki z czasopism
z artykułami na określone tematy oraz materiały ilustracyjne, druki ulotne, plakaty itp.
Materiały te zazwyczaj zamieszcza się w teczkach lub kopertach, które powinny zawierać
numer i hasło tematyczne oraz spis zebranych materiałów. Na marginesie każdego
wycinka zamieszczamy informacje podające źródło jego pochodzenia, np. „Przyroda
Polska” 2006 nr 1, s. 17 – 18. W widocznym miejscu należy też umieścić alfabetyczny
wykaz teczek (hasło i numer). Informacje o kartotece tekstowej dobrze jest zamieszczać
w kartotece bibliograficznej przy poszczególnych hasłach tematycznych.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Kartoteka pomocnicza zawiera informacje potrzebne w codziennej działalności

pracownika informacji. Mogą to być: spisy nazw adresów lub telefonów szkół, instytucji,
osób, skrótów, pseudonimów i inne.

Układy materiałów w kartotekach i sposoby szeregowania opisów bibliograficznych

Kartoteki bibliograficzne będą spełniały swoje zadania pod warunkiem, że będą

prawidłowo i przejrzyście zbudowane. Sposób porządkowania opisów bibliograficznych
decyduje o układzie kartoteki.
Zasadami porządkowania mogą być różne cechy opisywanych dokumentów: formalno-
wydawnicze lub treściowe. Jeżeli bierzemy pod uwagę cechy formalno-wydawnicze lub
piśmiennicze rejestrowanych dokumentów, to powstają kartoteki formalne w następujących
układach:

−

alfabetycznym – elementami porządkującymi jest autor lub tytuł,

−

topograficznym – elementami porządkującymi jest miejsce wydania lub druku,

−

typograficznym – elementami porządkującymi są drukarnie,

−

chronologicznym – elementami porządkującymi są daty wydania,

−

według form wydawniczych – elementami porządkującymi są formy wydania, np. książki,

czasopisma, filmy,

−

według form piśmienniczych – elementami porządkującymi są formy piśmiennicze

np. gatunki literackie,

Wyżej wymienione układy nazywamy mechanicznymi.

Jeżeli dobór materiałów opiera się na ich cechach treściowych, wówczas powstają

kartoteki rzeczowe w następujących układach:

−

działowym: działy współrzędne logicznie, działy nie mają poddziałów,

−

systematycznym: wg z góry przyjętego systemu, występuje hierarchia nadrzędności

i podrzędności działów i poddziałów.

W wyżej wymienionych kartotekach elementami porządkującymi jest ujęcie dokumentu (jest
to forma opracowania). Występuje tu logiczne szeregowanie opisów.
Jeżeli elementami porządkującymi jest temat (to co stanowi zasadniczą, podstawową myśl,
przedmiot pracy, utworu, dzieła) oraz występuje alfabetyczne szeregowanie opisów, wówczas
wyróżniamy kartoteki w następujących układach:

−

klasowym; wg kolejności abecadłowej dziedzin, klas, zagadnień; klasy nie są równe co do

zakresu, klasy nie są powiązane logicznie,

−

przedmiotowym: wg kolejności abecadłowej haseł przedmiotowych (hasło = temat +

określnik).

Jeżeli występuje szeregowanie mieszane według cech formalnych i rzeczowych w porządku
alfabetycznym haseł, to taki układ kartoteki nazywamy krzyżowym.

Układ działowy charakteryzuje się tym, że cały materiał podzielony jest na pewną liczbę

podstawowych działów, które są sobie równorzędne i przeważnie uszeregowane logicznie.

W obrębie działów opisy szereguje się alfabetycznie. Zakres działów ustalany jest

dowolnie.

Układ systematyczny to układ logiczny, w którym punktem wyjścia jest z góry przyjęty

system podziału całego materiału na określoną ilość działów. Działy główne dzielą się
stopniowo na szereg poddziałów o coraz węższym zakresie, współrzędne wobec siebie,
a podrzędne wobec działów głównych. Powstaje hierarchia działów nadrzędnych
i podrzędnych. Taki układ może być bardziej lub mniej rozbudowany, może to być układ
dwustopniowy, trzystopniowy, czterostopniowy itp. Najpopularniejszym z układów
systematycznych jest tzw. układ dziesiętny oparty na podziale nauki na 10 grup. Każda z tych
grup dzieli się na 10 podgrup, każda z nich na dalsze 10 itd. System ten nosi nazwę

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej i jest powszechnie stosowany w bibliotekach szkolnych
naszego kraju.

Układ klasowy, to taki, w którym materiał zgromadzony jest w postaci opisów

bibliograficznych podzielonych według dziedzin i klas piśmienniczych następujących po sobie
w porządku abecadłowym ich nazw. Hasła klasowe mogą mieć zakres szerszy lub węższy,
zależnie od potrzeb użytkowników i ilości materiału. Klasy nie są równe co do szerokości
zakresu, nie są współrzędne treściowo i nie są powiązane logicznie. Obok klas ogólnych
występują bardziej szczegółowe, wydzielone z tamtych w miarę większej zawartości
materiału. I tak np. klasy ogólne: prawo, psychologia; klasy bardziej szczegółowe:
bibliotekarstwo, szkolnictwo.

Układ przedmiotowy różni się od układy klasowego większą szczegółowością, gdyż

wskazuje treść każdego dokumentu, dzieląc materiał na wąskie tematy. Tematy stanowią
grupy zasadnicze, szeregowane w abecadłowym porządku ich haseł nagłówkowych. Taki
układ stosowany jest w encyklopediach. Układ przedmiotowy ułatwia szybką orientację danej
kartoteki, dlatego też jest najbardziej przydatny do stosowania w bibliotekach szkolnych.

Formułowanie tematów (haseł)

Tematom nadaje się formę rzeczownika w pierwszym przypadku liczby pojedynczej lub

mnogiej, np. Literatura, Ziemniaki. Jeśli temat jest dwuwyrazowy (składający się
z rzeczownika i przymiotnika), to na pierwszym miejscy stawiamy rzeczownik, a na drugim
przymiotnik, np. Teoria molekularna, Koń kary,

Najczęściej przy wielowyrazowych nazwach geograficznych stosuje się przestawienie,

podając na początku przymiotniki, ponieważ one są wyrazami ważniejszymi znaczeniowo
np. Kampinoska Puszcza, Perska Zatoka, Sueski Kanał. Jeśli nazwę da się wyrazić w krótszej
rzeczownikowej postaci, to przyjmujemy formę rzeczownika, np. Bałtyk,

Tematy rozpoczynamy od przymiotnika, jeśli nazwa jest powszechnie znanym terminem,

a umieszczenie rzeczownika na pierwszym miejscu zniekształciłoby jego właściwe znaczenie
np. stare druki (nie Druki stare).

Przy jedności tematycznej tekstu wystarczy jedno hasło przedmiotowe, np. Historia filmu

polskiego:
Film – historia – Polska.

Jeżeli tekst informuje jednocześnie o kilku przedmiotach, stwarza to konieczność

sformułowania kilku haseł przedmiotowych, np. Historia teatru i filmu polskiego:
1) Teatr – historia – Polska.
2) Film – historia – Polska.
W celu odróżnienia niektórych tematów sformułowanych w postaci homonimów stosuje się
dopowiedzenia, np. Łódź, miasto, Łódź, mały statek.

Często w celu zachowania na pierwszym miejscu wyrazu głównego stosuje się składnię

sztuczną dostosowaną do potrzeb kartoteki, np. Meble szkolne (szkolne – wyraz główny),
tworząc hasło przedmiotowe w postaci tematu z określnikiem, np. Szkoła – meble.

Określniki oznaczają bliżej zakres pojęcia (wskazują pod jakim względem, czy z jakiego

stanowiska rozpatrywany jest przedmiot), lokalizują podmiot w czasie i przestrzeni, mogą też
oznaczać formę piśmienniczą czy wydawniczą dzieła, czyli uściślają temat.

Gdyby tylko stosowano same hasła tematowe, wówczas pod jednym tematem zbiegłaby

się niejednokrotnie duża liczba kart katalogowych. Dzięki określnikom zapewnia się dalsze
porządkowanie i grupowanie kart z tym samym tematem.

Wyróżniamy następujące określniki:

- określniki rzeczowe: wskazują, z jakiego punktu widzenia, pod jakim względem jest

rozpatrywany przedmiot, np. Warszawa – architektura, Warszawa – historia,

- określniki lokalizujące: geograficzne, jeśli treść materiału odnosi się tylko do pewnego

obszaru geograficznego, np. Górnictwo – wydobycie węgla – Polska – Śląsk;

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chronologiczne – umieszczające temat w czasie np. Szkolnictwo – historia Polska – 1918 –
1939,

- określniki formalne: określają formę piśmienniczą lub wydawniczą w jakiej wyrażony jest

przedmiot, np. Tatry Polskie – album; Kraków – przewodnik,

- określniki jednostkowe: występują tylko przy tematach jednostkowych: najczęściej przy

tematach osobowych, np. Słowacki Juliusz – „Kordian i cham”; przy nazwach miast –
nazwy instytucji z nimi związanych, ich części terytorialne, ważne wydarzenia, które
w nich lub pobliżu nich się odbyły, np. Warszawa – Zamek Królewski, Warszawa – bitwa
1920 r.

Jedno hasło przedmiotowe może zawierać kilka określników (maksymalna ilość 4), które

należy dodawać w stałej kolejności: określniki rzeczowe, formalne, geograficzne,
chronologiczne. Odczytujemy hasło zaczynając od określników formalnych i rzeczowych od
prawej strony do lewej tematu i następnie odczytuje się określniki geograficzne, na końcu
chronologiczne, np. Francja – historia – słownik (należy odczytać: słownik historyczny
dotyczący Francji).

Ważną rolę przy formułowaniu tematów (haseł) spełniają odsyłacze. Wśród nich

wyróżniamy:

−

odsyłacze całkowite, które kierują od formy nieprzyjętej hasła do formy przyjętej

w danym systemie, zwykle za pomocą wyrażenia „zobacz” (zob.) lub też „zobacz też”
(zob. też ).

Stosujemy je tam, gdzie czytelnik może szukać interesującego go tematu pod inną nazwą

niż uwzględnione w kartotece.
Odsyłacze całkowite stosuje się do:

−

nazw synonimicznych, np. Rzutnik zob. Projektor, Tłumaczenia zob. Przekłady, Bojaźń zob.

Lęk,

−

nieprzyjętej formy gramatycznej, np. Oczy zob. Oko,

−

skrótów, np. ZNP zob. Związek Nauczycielstwa Polskiego,

−

drugiego składnika tematu wielowyrazowego, np. Zabawy zob. Gry i zabawy,

−

odsyłacze uzupełniające wskazują drogę poszukiwań w kartotece, wiążą pojęcia pokrewne

(współrzędne i podrzędne), które są rozrzucone w różnych miejscach szeregu
abecadłowego.

Wśród odsyłaczy uzupełniających wyróżniamy:

−

odsyłacze porównawcze: odsyłają do pojęć współrzędnych, pokrewnych, np. Jeziora zob.

Stawy, Okręt zob. Statek, Watykan zob. Papiestwo;

−

odsyłacze systematyczne: kierują od pojęć nadrzędnych do pojęć podrzędnych, od całości

zagadnienia do jego części, np. Zabytki archeologiczne zob. też Brązy – archeologia,
Broń– archeologia, Ozdoby – archeologia , Piece – archeologia, Srebro – archeologia;

−

odsyłacze orientacyjne: daje się wówczas, gdy przy jakimś haśle chcemy wskazać

przykładowo, że związane z danym tematem piśmiennictwo może znajdować się również
pod innymi hasłami. Stosuje się je przede wszystkim w odniesieniu do tematów
jednostkowych przy nazwach poszczególnych dziedzin, zagadnień, miejscowości, osób itd.
Bibliografia zob. też Muzyka – bibliografia, Kopernik Mikołaj – bibliografia, Kraków –
bibliografia.

Hasła przedmiotowe w kartotece szeregujemy alfabetycznie. W obrębie jednakowych

tematów powinien obowiązywać stały klucz ułatwiający zarówno włączanie kart, jak
i korzystanie z kartoteki. Tak więc na początku ustawiamy tematy bez określników, potem
z określnikami. Tematy wielowyrazowe, w których pierwszy człon pokrywa się z tematem
jednostkowym ustawia się w porządku alfabetycznym drugich członów po temacie
jednowyrazowym np. Bibliografia analityczna, Bibliografia lokalna.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tematy z określnikami szereguje się również w stałej kolejności, najpierw określniki
chronologiczne, następnie geograficzne w porządku alfabetycznym, na końcu pozostałe
określniki również w porządku alfabetycznym np. Bibliografia, Bibliografia – XIX w.
Bibliografia – 1900 – 1939.

Niezbędną pomocą przy prowadzeniu kartoteki jest słownik tematów, określników

i odsyłaczy, który ułatwia prowadzenie i wykorzystanie kartoteki.

Niekiedy można się spotkać z szeregowaniem alfabetycznym mechanicznym, w którym

bierze się pod uwagę najpierw pierwszy wyraz hasła przedmiotowego, a następnie kolejno
dalsze, niezależnie od tego, czy są to określniki, czy część tematu wielowyrazowego,
np. Prawo, Prawo autorskie, Prawo – bibliografia, Prawo bułgarskie.
Hasło przedmiotowe umieszcza się na górze lub na dole karty katalogowej.
Odsyłacze wypisuje się oddzielnych kartkach, które mogą być innego koloru, umieszcza się je
przed kartami katalogowymi z tym samym nagłówkiem.

Układ krzyżowy polega na połączeniu w jednym szeregu abecadłowym kilku układów,

najczęściej alfabetycznego z przedmiotowym.

Każda jednostka bibliograficzna jest opisana pod rozmaitymi cechami, a więc krzyżowo

ujęta od różnych aspektów i występuje kilkakrotnie w różnych miejscach, najczęściej pod
nazwą autora i tytułem bądź pod nazwą autora i tematem (przedmiotem), bądź pod autorem,
tytułem i tematem.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzaje kartotek? Jakimi cechami odznaczają się poznane przez ciebie

kartoteki?

2. Jakie kartoteki wyróżnia się wśród kartoteki bibliograficznej?
3. Jakie cechy opisywanych dokumentów bierzemy pod uwagę szeregując materiały

w kartotekach?

4. W jakich układach powstają kartoteki formalne?
5. W jakich układach powstają kartoteki rzeczowe?
6. Jakie znasz układy kartotek rzeczowych?
7. Jakie są zasady formułowania tematów (haseł)?
8. Co to są określniki? Podaj różne rodzaje określników.
9. Co to są odsyłacze? Jakie wyróżnia się rodzaje odsyłaczy?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Utwórz hasła przedmiotowe do następujących tematów:

1. Aspiracje edukacyjne młodzieży w XXI w.
2. Bezrobocie w Polsce.
3. Sztuka sakralna we Francji.
4. Organizacje młodzieżowe w szkole.
5. Centralizacja systemu oświaty.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wykorzystać i zastosować zdobyte wiadomości na temat formułowania tematów (haseł),
3) przestrzegać stałej kolejności stawiania określników,

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt przedmiotowy,

−

długopis.

Ćwiczenie 2

Utwórz hasła przedmiotowe do następujących tematów:

1. Baza materialna oświaty.
2. Źródła do historii Polski XIX w.
3. Wydobycie węgla kamiennego w Polsce.
4. Historia szkolnictwa polskiego w okresie międzywojennym.
5. Bibliografia muzyki XIX w.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt przedmiotowy,

−

długopis.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?
wymienić różne rodzaje kartotek i je scharakteryzować?
uszeregować materiały w kartotekach według określonych kryteriów?
przedstawić zasady formułowania tematów (haseł)?
zachować odpowiednią kolejność stawiania określników?
zastosować odpowiednie odsyłacze?
zastosować zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?



__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania: otwarte, z luką

i wielokrotnego wyboru.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom podstawowy,

II część – poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

I część

1. Źródła informacji dzielimy na:

a) dokumenty audiowizualne, dokumenty życia społecznego, dokumenty kartograficzne,
b) stare druki, rękopisy biblioteczne, archiwalia,
c) ikonografię, druki muzyczne, wydawnictwa normatywno - techniczne,
d) piśmiennicze, elektroniczne, audiowizualne.

2. Normy dotyczą:

a) tylko dziedzin pozagospodarczych takich jak: nauka, oświata, kultura,
b) wszystkich gałęzi gospodarki narodowej jak i dziedzin pozagospodarczych: nauki,

oświaty, kultury,

c) tylko wybranych dziedzin gospodarki narodowej,
d) tylko wybranych dziedzin pozagospodarczych.

3. Sporządzając opis bibliograficzny „Trzy łatwe walce na fortepian” Fryderyka Chopina,

skorzystasz z następującej normy:

a) Opis bibliograficzny. Wydawnictwa ciągłe.
b) Opis bibliograficzny. Druki muzyczne.
c) Opis bibliograficzny. Książki.
d) Opis bibliograficzny. Dokumenty elektroniczne.

4. Rekord w formacie wymiennym USMARC składa się z:

a) etykiety rekordu, typu rekordu i tablicy adresów,
b) statusu rekordu, pól zmiennej długości i struktury tablicy adresów,
c) etykiety rekordu, tablicy adresów, pól danych,
d) poziomu kompletności rekordu, rodzaju danych i długości rekordu.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Kartoteka haseł wzorcowych jest:

a) językiem deskryptorowym,
b) tezaurusem jednojęzycznym,
c) językiem informacyjno-wyszukiwawczym,
d) językiem klasyfikacji.

6. Katalog komputerowy umożliwia czytelnikowi wyszukiwanie przez:

a) hasło przedmiotowe,
b) hasło tytułowe,
c) różne dane,
d) ISBN książki.

7. Do prowadzenia wyszukiwań katalogowych i bibliograficznych w komputerowych bazach

służy:

a) wypożyczanie międzybiblioteczne,
b) przesyłanie informacji faksem,
c) przesyłanie informacji drogą elektroniczną,
d) multiwyszukiwarki.

8. Wyjaśnij pojęcie: katalog centralny. Podaj przykłady i omów je.

Katalog centralny jest to
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

9. Nowoczesnymi komputerowymi systemami bibliotecznymi umożliwiającymi zarządzanie

bibliotekami są:

a) UNIMARC, ALEPH, Horizin, KaRo, MAK,
b) ALEPH, VTLS/ Virtua, Horizon, MAK, Prolib,
c) NUKAT, NTLS/Virtua, Prolib, MAK,
d) ALEPH, MAK, Prolib, USMARC, KaRo.

10. Bibliografia to:

a) uporządkowany spis książek i innych dokumentów znajdujących się w bibliotece,
b) opisy

bibliograficzne

dokumentów

dobranych

tematycznie

odpowiednio

uszeregowanych,

c) umiejętność praktycznego sporządzania opisów bibliograficznych,
d) uporządkowane spisy książek opracowane według określonych zasad i posiadające

funkcje informacyjne.

II część

11. Przeczytaj poniższy tekst, a następnie wpisz brakujące słowa w miejsca wykropkowane.

System OPAC pozwala na ..................... baz danych zawierających ...................................
dostępne w ................. w trybie ...................., zamawianie i ................................. pozycji
przez czytelników. Moduł pełni również rolę .............................................. dla czytelników
na temat stanu ich kont.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Dokumenty te przedstawiają w sposób graficzny za pomocą linii, barw i znaków

umownych pomniejszone obrazy rzeczywistości. Obrazy te mogą dotyczyć różnych
aspektów rzeczywistości ziemskiej lub przestrzeni kosmicznej. Jaki to rodzaj
dokumentów?
a) Dokumenty audiowizualne.
b) Dokumenty kartograficzne.
c) Dokumenty ikonograficzne.
d) Dokumenty życia społecznego.

13. Pracownik Instytutu Informacji Naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim ma sporządzić

opisy bibliograficzne książek napisanych w języku greckim. Z jakiej normy skorzysta?
a) PN- 82/N 01152.05
b) PN – ISO 843:1999
c) PN – ISO 9:2000
d) PN – 74/N-01212.

14. Posługując się odpowiednią normą, dokonaj transliteracji podanego niżej tekstu:

Бизнес-женщина – biznes women – kobieta biznesu

Бизнес-женщина это женщина успеха. Ключом для достижения успеха является получение
образования на в престижных учебных заведениях на хороших факультетах, в основном
экономических. Важным является также окончание различных дополнительных курсов, на
пример компьютерного курса. Как правило, родители женщины успеха также занимаются
бизнесом. Она знает очень хорошо, по крайней мере, два иностранных языка, а также
бегло владеет английским. Характеризуется огромной амбицией и интеллигенцией.
Бизнес-женщина это женщина образованная и работящая. Почти целый день проводит на
работе, но также часто работает и дома по вечерам. Благодаря дисциплине выполняет
свои обязательства до конца. Легко знакомится с новыми людьми на работе, так как она
открыта и общительна. Бизнес-женщина редко проигрывает, а если это случится то не
поддаётся а только больше времени уделяет работе. Сама для себя точно определяет цель
для реализации. Она ни от кого не зависит также и в финансовом плане.

15. Sporządź opis bibliograficzny książki, artykułu w czasopiśmie i kasety wideo.

16. Sporządź rekord bibliograficzny wybranej pozycji książkowej.

17. Katalog ten udziela informacji, czy biblioteka posiada poszukiwane dzieło o określonym

autorze i tytule lub tylko tytule oraz jakie dzieła danego autora znajdują się w bibliotece.
Pod względem metody opracowania jest to katalog formalny, ponieważ opisy katalogowe
są oparte na cechach zewnętrznych dokumentu, czyli na tytulaturze. O jakim katalogu
mowa?
a) katalogu centralnym,
b) katalogu rzeczowym,
c) katalogu alfabetycznym,
d) katalogu przedmiotowym.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18. Student informatyki poszukuje książek o tematyce informatycznej. Zobowiązany jest

przeszukać bazy danych systemu PROLIB, zawierające wszystkie wydawnictwa dostępne
w danej bibliotece w trybie on-line, zamówić i zarezerwować potrzebne pozycje. By to
zrealizować ma możliwość pracować w systemie w dowolnej chwili z dowolnego miejsca
w Polsce. Jedynym ograniczeniem jest konieczność posiadania:
a) dostępu do sieci Internet i znajomość właściwego adresu internetowego,
b) adresu internetowego bez dostępu do sieci Internet,
c) wyszukiwarki,
d) multiwyszukiwarki.

19. Kartoteka ta obejmuje przede wszystkim wybrane i opisane artykuły z czasopism.

Możemy również do kartoteki tej włączać opisy całych książek, ich poszczególnych
rozdziałów lub fragmentów. W zależności od potrzeb powinny się tam znaleźć opisy
norm, patentów, zbiorów ustaw, sprawozdań z prowadzonych badań naukowych, zjazdów
i konferencji. O jakiej kartotece mowa?
a) kartotece bibliograficznej,
b) kartotece tekstowej,
c) kartotece pomocniczej,
d) kartotece cytatów.

20. Uzupełnieniem każdej większej bibliografii są:

a) indeksy,
b) przypisy,
c) odsyłacze,
d) określniki.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ..............................................................................

Opracowywanie formalne dokumentów

Zakreśl poprawną odpowiedź lub wpisz brakujące części zdania.

Numer

zadania

Odpowiedź

Punkty

Przeczytaj poniższy tekst, a następnie wpisz brakujące słowa
w miejsca wykropkowane.

System OPAC pozwala na...............................baz

danych

zawierających..................................................

dostępne

........................w

trybie...............................,

zamawianie i ........................................... pozycji przez
czytelników.

Moduł

pełni

również

rolę

.............................................. dla czytelników na temat stanu
ich kont.

__________________________________________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bielicka L., Ścibor E.: Języki informacyjne. Rodzaje i zastosowanie w działalności

informacyjnej. CINTE, Warszawa 1982

2. Bogdan G.: Kartoteki informacyjne. CINTE, Warszawa 1985
3. Burbianka M.: Wstęp do bibliografii. SBP, Warszawa 1974
4. Hleb - Koszańska H: O bibliografii dla niewtajemniczonych. SBP, Wrocław 1974
5. Janowska M.: Rekord kartoteki haseł formalnych w formacie USMARC. SBP, Warszawa

1999

6. Korpała J.: Dzieje bibliografii w Polsce. SBP, Warszawa 1969
7. Mendykowa A.: Podstawy bibliografii. SBP, Warszawa 1986
8. Sadowska J.: Instrukcja tematowania i katalogu przedmiotowego. SBP, Warszawa 1991
9. Sadowska J: Język haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej. SBP, Warszawa 2001
10. Sitarska A.: Nowe metody i techniki bibliografii. SBP, Warszawa 1973
11. Woźniak-Kasperek J., Bierczyński P. (red.): Opracowanie rzeczowe. SBP, Warszawa 2006
12. Żmigrodzki Z.: Bibliotekarstwo. SBP, Warszawa 1998

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Opracowanie formalne dokumentów, Informacja naukowa i bibliotekoznastwo 2 semestr, Analiza i opracow
OPRACOWANIE FORMALNE ZBIORÓW W BIBLIOTECE (książka,
09 Posługiwanie się dokumentacją techniczną (2)
Teoria wychowania opracowane zagadnienia, Dokumenty UŚ Pedagogika resocjalizacyjna, 2 sem, Teoria wy
zagadnienia do opracowania, Automatyka, dokumenty i
Opracowanie rzeczowe dokumentów - wykaz przydatnych opracowań, Bibliotekoznawstwo, Bibliotekoznawst
Zasady opracowywania wybranych dokumentów dowodzenia wojsk lądowych wg. procedur NATO - podręcznik (
Opracowanie formalne zbiorów - wykaz literatury przedmiotu, Bibliotekoznawstwo, Bibliotekoznawstwo 2
Opracowanie rzeczowe dokumentów bibliotecznych, Bibliotekoznawstwo, Bibliotekoznawstwo 2, Opracowani
logistyka opracowanie pytań , Dokumenty(1), Moje prace - zarządzanie
Przyklad opracowania konspektu, Dokumenty AWF Wychowanie Fizyczne
pytania walentynowicz do bolka walesy - 25.09.1995r, ► Ojczyzna, Dokumenty
Pytania finanse opracowania, Różne Dokumenty, MARKETING EKONOMIA ZARZĄDZANIE
09 Posługiwanie się dokumentacją techniczną
OPRACOWANIE FORMALNE ZBIORÓW W BIBLIOTECE (książka,
09 Posługiwanie się dokumentacją techniczną (2)

więcej podobnych podstron